Я.Fяtяlиbяylиnиn «Azadlыq» radиosunda mцяllиflиyи vя re-
daktorluьu иlя 1953-cц иlиn иyunun 29-da efиrя gedяn «Son
xяbяrlяrиn» 109 saylы bцlletenиndя Sovet dюvlяtиnиn vя Kre-
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
–
–
33
mlиn mюvqeyи kяskиn olaraq tяnqиd edиlиrdи: «Vaшиnqtonda
Amerиka senatыnыn xarиcи ишlяr цzrя komиssиyasыnыn sяdrи
Aleksandr Uayl Amerиka xalqыna vя bu dюvlяtиn mцttяfиqlя-
rиnя mцracияt etmишdиr. O, mцracияtиndя bиldиrmишdиr: Barыш-
dыrыcыlыq sиyasяtи dayandыrыlmalыdыr. Berlиnиn sovet bюlmяsиn-
dяkи цsyan, Чexoslovakиyada, Polшada vя dиgяr юlkяlяrdяkи
hadиsяlяr Kreml hюkmdarlarыnыn mяшhur olmadыьыnы sцbut
etdи. Azad Qяrb dцnyasы qяtи шяkиldя Sovet hюkumяtиndяn
tяcavцzkar sиyasяtиndяn яl чяkmяyи tяlяb etmяlиdиr» (117).
Sovetlяrиn tяsиrиndя olan Alman Vahиd Sosиalиst Partи-
yasыnыn mюvqeyиnиn sarsыldыьыnы Я.Fяtяlиbяylи belя tяqdиm
edиrdи: «Шяrq bюlgяsиndяn alыnan xяbяrlяrя gюrя zяhmяtkeш-
lяr kцtlяvи шяkиldя Vahиd Alman Sosиalиst Partиyasыndan
чыxmaq haqqыnda яrиzяlяr verиrlяr. Partиyanыn Mяrkяzи Ko-
mиtяsи yerlи tяшkиlatlara hяmиn яrиzяlяrя baxmamaq tapшыrы-
ьы vermишdиr» (117).
Qeyd edяk kи, mцhacиr vя legиonerlяrиn яllиncи иllяrdя-
kи bu fяallыьы Sovet dюvlяtиnи cиddи narahat etmяyя baшladы.
Belя kи, Sovet dюvlяtи hяmиn dюvrdя kommunиst иdeologи-
yasыna qarшы mцъaщидя aparanlarы sыradan чыxarmaьa dяfя-
lяrlя cяhdlяr gюstяrdи. Bu яmяlиyyatlarыn hяyata keчиrиlmя-
sиndя bюyцk tяcrцbяsи olan, genиш шяbяkяlи «KQB» -
(«DTK») яsas rol oynayыrdы. Bu qurum 1917-cи иlиn deka-
brыnda yaradыlmыш (79, s.4) vя daha чox «daxиlи dцшmяn»
axtarmaьa (80, s.104) meyиllи иdи.
Mяhz hяmиn tяшkиlatыn fяallыьы иlя 1954-cц иlиn noyabrыn
20-dя «Azadlыq» radиosunun «Azяrbaycan» redaksиyasыnыn
baш redaktoru Я.Fяtяlиbяylи-Dцdяngиnskи Mцnhenиn «Al-
penplate-6» meydanыndakы bиr mяnzиldя qяtlя yetиrиldи (130).
Qeyd edяk kи, mayor Я.Fяtяlиbяylи Dцdяngиnskиnиn qяt-
lи иlя baьlы Almanиyada nяшr edиlяn «Abendzeytunq» (130).
«Der Шtern» (134) vя «Kuиk» (139) qяzetlяrиndя genиш mяlu-
matlar verиldи. Tюrяdиlmиш qяtlиn sяbяbи aчыqlandыqda bцtцn
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
– –
34
Almanиya, elяcя dя qяrb иctиmaиyyяtи sиfarишlи bиr юlцmцn baш
verdиyиnи anladыlar. Mцnhendя nяшr edиlяn «Abendzeytunq»
qяzetи yazыrdы: «1954-cц иl noyabrыn 22-dя bazar ertяsи gцnц
Mцnhenиn Alpenplate-6 meydanыnda Mиkayыl Иsmayыlovun
meyиtи tapыldы. Meyиt basdыrыldыqdan sonra mяlum oldu kи, яs-
lиndя юldцrцlяn Azadlыq radиosunun nцfuzlu ишчиsи Fяtяlиbяylи
иmиш. Canи иsя Mиkayыl Иsmayыlovdur. Ancaq hяlя noyabrыn
26-da dяfn gцnц Azadlыq radиosuna belя bиr xяbяr чatdы kи,
Fяtяlиbяylи Иsmayыlovu юzцnцmцdafия zamanы юldцrцbmцш.
Bu xяbяrиn kиm tяrяfиndяn verиldиyи mяlum olmadы. Ancaq
шяnbя gцnц noyabrыn 28-dя, bиr hяftяdяn bяrи ишя чыxmayan
Fяtяlиbяylиnиn canи deyиl, юldцrцlяn olduьu mяlum oldu. Bu,
heч bиr axtarышыn nяtиcяsи deyиldи. Sadяcя olaraq Azяrbaycan
redaksиyasыnыn цzvlяrи bu xяbяrи alman polиsиnя чatdыrdыlar.
Tяhqиqat nяtиcяsиndя 3 gцn яvvяl Иsmayыlov adы иlя basdыrыlan
meyиtиn Fяtяlиbяylи olduьu mцяyyяnlяшdиrиldи. Иsmayыlovun -
qatиlиn шяklи bиr hяftяdяn sonra dekabrыn 2-dя qяzetlяrиn чяr-
шяnbя axшamы sayыnda dяrc edиldи. Fяtяlиbяylиnиn шяklи иsя hяlя
dя qяzetlяrdя чap edиlmиrdи. Nя цчцn? (130).
Nцfuzlu «Der Шtern» qяzetи иsя dяrc etdиyи «Dиvanыn al-
tыndakы kиши» mяqalяsиndя hadиsяnи oxucularыna belя чatdы-
rыrdы: «Noyabrыn 20-dяn 21-nя keчяn gecя Mцnhenиn Al-
penplate kцчяsиndя Шяrqdяn olan яcnяbи qяtlя yetиrиldи. Me-
yиt цч gцn polиsdя qaldыqdan sonra dяfn edиldи. Lakиn sonra-
dan mяlum oldu kи, qяtlя yetиrиlmиш шяxs kиmи qяlяmя verи-
lяn яslиndя qatиlиn юzц иmиш. Bu, tamamиlя sиyasи motиvlи bиr
qяtl иdи» (134).
Bяs mayor Я.Fяtяlиbяylи-Dцdяngиnskиnи kиm qяtlя yetиr-
mишdи? Bu qяtlиn arxasыnda hansы sяbяblяr dayanыrdы? Alma-
nиya mяtbuatы Amerиkanыn Mяxfи Xиdmяt Иdarяsиnя яsasla-
nыb dяrc etdиyи materиallarda gюstяrиrdи kи, Я. Fяtяlиbяylини
qяtlя yetиrяn шяxs mяhz «Valka» dцшяrgяsиndяn keчиb gяl-
mишdиr. «Valka» dцшяrgяsи uzun иllяr Шяrqиn casus mяktяbи
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
–
–
35
olmuшdur. ABШ dюvlяtи иsя bu dцшяrgяdяkи mцяyyяn mцna-
sиb qцvvяlяrdяn Шяrqя qarшы xяfиyyя xиdmяtи цчцn иstиfadяdя
etиrafыnы bиldиrиrdи. Ruslar, Sovet hюkumяtиnиn mцxtяlиf mиl-
lяtlяrdяn olan vяtяndaшlarы, Polшa mцhacиrlяrи, чexlяr vя яv-
vяl Balkandan qaчan vя ya alman Vermaxtыnыn ишьalыna mя-
ruz qalmayan dиgяr яcnяbи qruplar цчцn bura gюrцш nюqtяsи
иdи. Belчиkalы artиst Sиmon de Rиdderиn qяtlи kиmи saysыz-hе-
sabsыz cиnayяtlяrиn planы mяhz burada hazыrlanыrdы. Nя
vaxtsa bu dцшяrgяdяn чыxanlar sonradan иzsиz, nишanяsиz
mяhv edиlиrdи.
Burada Georq Mцller adlы bиrиsи ABШ mяlumat xиdmя-
tиndяn mяharяtlя faydalanыrdы. Amerиkalыlarыn etиbarыnы qa-
zanan G.Mцller Nyurenberqdяkи Qяrb Mяxfи Xиdmяt Иdarя-
sи цчцn яsasяn ukraynalы casuslarыn radиotexnиkи hazыrlыьыna
nяzarяt edиr, юz tabelиyиndя olanlara mяlumat xиdmяtиnиn
tapшыrыqlarыnы чatdыrыrdы. Sonradan mяlum olur kи, gecя иkяn
sяrhяdи keчиb Sovet Иttиfaqыnыn ичяrиlяrиndя gиzlяnяn bu ca-
suslardan heч bиrи saь qalmыrdы. Onlar Sovet Иttиfaqыnda bu
dюvlяt яleyhиnя ишlяmяk цчцn hara getsяlяr, dяrhal hяbsя alы-
nыb юldцrцlцrdцlяr. Onlarы sovet cяlladlarыna tяslиm edяn G.
Mцller иdи. Чoxlarыna sonradan mяlum oldu kи, G.Mцller яs-
lиndя Qыzыl Ordunun qяrargah rяиsи vя SSRИ gиzlи xиdmяt иda-
rяsиnиn xяfиyyя kяшfиyyatы zabиtи Georgи Vladиmиrovич иdи.
«Valka» dцшяrgяsиnя иsя o, zabиtи olduьu иdarяdяn gюndяrиl-
mишdи. Hяmиn шяxs tяkmиllяшdиrdиyи casuslarыn bиr hиssяsиnи
sovetя ишlяmяk цчцn «dяyишdиrиrdи».
Mцnhendя qяtlя yetиrиlяn Я.Fяtяlиbяylиnиn dя юlцmц
mяhz G.Mцllerиn, yяnи G.Vladиmиrovичиn adы иlя baьlan-
maqdadыr. ABШ Mяxfи Xиdmяt Иdarяsи tяrяfиndяn sonradan
hяbs edиlиb Frankfurtda saxlanыlan G.Vladиmиrovичиn иfadяlя-
rиndя bu qяtllя dя baьlы cиddи mяqamlar aчыqlanыrdы.
Almanиya mяtbuatы yazыrdы kи, 1954-cц иl noyabrыn 22-dя
sяhяr sяksяn yaшlы Frau Bюhm mяtbяxи yыьышdыrarkяn kцncdя-
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
– –
36
kи dиvanыn altыnda meyиt olduьunu gюrцr vя dяrhal bиrиncи
mяrtяbяdяkи qonшusuna xяbяr verиr. Polиs ишя qoшulduqdan
sonra F.Bюhm meyиtиn Mиkayыl olduьunu bиldиrиr. Alman
qadыnы bunu evиn aчarыnыn yalnыz onda olmasы иlя яsaslandы-
rыr. Юlцnцn baшы pencяyиnя bцkцldцyцndяn sиfяtиnи gюrmяk
mцmkцn olmur. Meyиt mяhkяmя tиbb ekspertиzasыna verиlиr.
Lakиn ekspertиza sяthи aparыlыr. Bundan bиr hяftя sonra apa-
rыlan patolojи araшdыrmada иsя mяlum oldu kи, onu hяm dя
boьmuшdular. Qatиlиn чяkиclя baшыna vurulan zяrbяlяrи юldц-
rцcц olmadыьыndan, o, cиnayяtdяn bиr neчя saat sonra юl-
mцшdц. Bu fakt hяm dя mяrhumun - Я.Fяtяlиbяylинин яl-qo-
lunun baьlanmasыnы da aydыnlaшdыrыrdы.
Bяs Я.Fяtяlиbяylи-Dцdяngиnskиnи qяtlя yetиrяn Mиkayыl
kиmdиr? Mиkayыl Иsmayыlov 1920-cи иl avqustun 20-dя azяr-
baycanlы aиlяsиndя doьulmuш, 1941-cи иldя иsя mцharиbяdя
almanlara яsиr dцшmцшdцr. Az sonra o, legиoner hяyatы yaшa-
mыш, 162-cи pиyada qoшunun tяrkиbиndя sovetlяrя qarшы vu-
ruшmuшdur. Яslиndя mayor Я.Fяtяlиbяylи иlя dя o, burada
tanыш olmuшdur. Sonradan o, Almanиyanыn mяьlub olacaьы-
nы anlayыb Иtalиya partиzanlarыna qoшulur: 1947-cи иldя Иtalи-
yada bиr иtalyan qadыnla evlяnиr vя иkи юvladы dцnyaya gяlиr.
1951-cи иldя иsя SSRИ-yя Azяrbaycana qaytarыlmaq barяdя
Neapoldakы sяfиrlиyя mцracияt edиr. SSRИ-yя qayыtdыqda So-
vet Mяxfи Xиdmяt Иdarяsи (KQB) onu яlя keчиrиr vя o, qяrbя
qayыdыb яvvяlkи legиoner yoldaшlarы arasыnda casusluq etmяk
tapшыrыьыnы alыr. 1953-cц иldя o, Drezdenя - aиlяsиnиn yanыna
gяlиr vя buradan AFR-я gюndяrиlиr. Яvvяlcя o, buradakы
«Valka» dцшяrgяsиnя salыnыr. Bиr neчя hяftяdяn sonra иsя
Mцnhenя gяlиr. 1953-cц иldя M.Иsmayыlov Sovet Mяxfи Иda-
rяsиnя verdиyи vяddяn иmtиna etmяyя чalышsa da, baш tutmur.
Onun arxasыnca gюndяrиlяn bиr qadыn M.Иsmayыlova tapшыrы-
ьы yerиnя yetиrmяyиn vacиblиyиnи xatыrladыr.
1954-cц иl noyabrыn 20-dя gцnorta vaxtы Mиkayыl Al-
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
–
–
37
penplate-6-dakы evиn mяtbяxиnя gяlиr vя tanышы Frau Bюhmlя
nahar edиr. Mиkayыl tяk qalmaqdan юzц dя qorxduьundan
daиma kиmиnlяsя olmaьa чalышыrdы. Artыq Mиkayыlы gцdцr vя
onu tapшыrыьы yerиnя yetиrmяyя tяhrиk edиrdиlяr. Hяmиn gцnцn
axшamы saat 20-dя Mиkayыl yanыna gяlяn mayor Я.Dцdяn-
gиnskиnи Frau Bюhmlя dя tanыш edиr. Mиkayыl mayorla bиrlиk-
dя шam etdиkdяn sonra gяzmяyя чыxыrlar. Onlar яvvяlcя
Leopold kцчяsиndяkи kafedя, sonra Bayer kцчяsиndяkи pиvя-
xanada oturur, sonra Rozenhaymer kцчяsиndяkи rяqs zalыna
gedиrlяr. Burdan sonra mayorun иzи иtиr.
Sabahы gцn, noyabrыn 21-dя saat 1-dя Mиkayыl Frau
Bюhmцn qapыsыnы dюyцr. Qadыn onun tиtrяdиyиnи gюrцb, nя
baш verdиyиnи soruшur. O иsя cavab vermяyиb, gedяcяyиnи bиl-
dиrиr. Hяlяlиk иsя mяtbяxdя yatmaq цчцn иcazя иstяyиr.
Noyabrыn 22-dя sяhяr Frau Bюhm mяtbяxя keчиr. Bun-
dan sonra hadиsяdяn - tюrяdиlяn qяtldяn xяbяr tutulur.
Mяlum olur kи, noyabrыn 20-dя Mиkayыl son dяfя Я. F.
Dцdяngиnskи иlя Rozenhaymer kцчяsиndя gюrцшяnя qяdяr
onlarыn mцnasиbяtиndя qeyrи-adи zиddиyyяt nяzяrя чarpыrdы.
Lakиn hяmиn gцn onlarыn sюhbяtи чox gяrgиn olmuшdu. Stol
arxasыnda oturduqlarы vaxt mayor Fяtяlиbяylи artыq 6-cы шяrab
dolu qяdяhиnи ичиrdи. Mиkayыl иsя yalnыz иkиncи qяdяhиnи yarыsы-
na qяdяr ичmишdи. Arada Mиkayыl иkи dяfя pulu юdяmяk bяha-
nяsи иlя чюlя чыxmыш vя yaxыnlыqda yaшayan usta Faustledяn
чяkиc gюtцrmцш, Fяtяlиbяylиnи dя яvvяlcя mяhz hяmиn alяtlя
vurub юlцmcцl hala salmыш, sonra boьub юldцrmцшdц (134).
Qeyd edяk kи, M.Иsmayыlov Azяrbaycana qayыtdыqdan son-
ra иzи иtиrmяk цчцn onu юz evиndя юldцrmцшdцlяr. Bяzи mяnbя-
lяrdя ися qayыtdыqdan sonra evиndя asыldыьы deyиlиr.
Я.Fяtяlиbяylи Mцnhen yaxыnlыьыnda Nйу-Ulm шяhяrиndя-
kи qяbиrstanlыqda qardaшы Seyfullanыn mяzarы yanыnda dяfn
edиldи. Я.F.Dцdяngиnskиnиn qardaшы Seyfulla 1951-cи иlиn apre-
lиndя 41 yaшыnda Mцnhendя avtomobиl qяzasыnda hяlak ol-
muшdu.
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
– –
38
Я.Fяtяlиbяylиnиn qяtlя yetиrиlmяsи onun dostlarыnы vя
hяmvяtяnlяrиnи bяrk sarsыtmышdы.
“ Azadlыq” radиosunun иlkиn olaraq yayыnladыьы xяbяr be-
lя иdи: “Azadlыq” radиosunun Azяrbaycan шюbяsи, иdarяmиzиn
unudulmaz mцdиrи vя “Azadlыq” radиosunun gюrkяmlи baш-
чыlarыndan Яbdцrrяhman Fяtяlиbяylиnиn 20.11.54 tarиxdя
vяhшиcяsиnя юldцrцldцyцnц vя 5.12.54 тарихдя Nйу-Уlm
mяzarlыьыnda yatan mяrhum qardaшы Seyfulla Fяtяlиbяylи иlя
bиrlиkdя dяfn edиldиyиnи mяrhumun яqrяba, dost vя ta-
nышlarыna dяrиn tяяssцflяrlя bиldиrиr. “Azadlыq” radиosunun
Azяrbaycan шюbяsи” (33).
ИСТАНБУЛДА ЙАД ЕТМЯ МЯРАСИМИ
Facияdяn xяbяr tutan Иstanbuldakы azяrbaycanlы mц-
hacиrlяrиn “Azяrи Qardaшlar Yardыmlaшma Dяrnяyи”nиn (son-
radan “Azяrbaycan Yardыmlaшma Dяrnяyи”) bиnasыnda top-
lantы keчиrиldи. Sonradan иsя Nuru Osmanиyя mяscиdиndя Я.Fя-
tяlиbяylиnин рущуна bцtцn azяrbaycanlы vя tцrkиyяlи dostlarы-
nыn ишtиrakы иlя dua oxudulmuшdur. Bu mцnasиbяtlя D яrnяk
Baшqanы Mяhямmяд Сadыq Aran mяscиddя hяyяcanlы bиr
mцracияt edяrяk шяhиd Fяtяlиbяylи vя Azяrbaycanыn azadlыq
mцъaдиляsи haqqыnda ишtиrakчыlara иzahat vermишdиr.
Sonradan иsя Azяrbaycan Yardыmlaшma Dяrnяyиnиn qя-
rarы иlя Я.Fяtяlиbяylиnиn Ankaraya gяlmиш hяyat yoldaшы Ley-
la xanыma baшsaьlыьы teleqramы gюndяrиlmишdиr.
Я.Fяtяlиbяylиnиn qяtlи иlя baьlы 1954-cц иlиn 9 dekabrыnda
Azяrbaycan Kцltцrцnц Tanыtma Dяrnяyиnиn Sultanяhmяd
meydanыndakы bиnasыnda anma mяrasиmи keчиrиldи.
Axшam saat 20
00
-a yaxыn yцzdяn чox azяrbaycanlыdan
baшqa qardaш mиllяtlяrиn tяmsиlчиlяrи–Шиmalи Qafqazlыlar,
Tцrkцstanlыlar, Иdиl-Urallыlar, Krыmlыlar, yerlи qяzet mцx-
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
–
–
39
bиrlяrи mяrasиm salonuna toplaшdыlar. Salоna toplaшanlar
dяrиn kяdяr ичяrиsиndя иdи.
Saat 20
30
-da Dяrnяk Baшqanы professor dr. Яhmяd Cя-
fяroьlu mяrasиmи aчdы vя mяrasиmя qatыlanlarы яzиz шяhиd
Fяtяlиbяylиnиn ruhunu anmaq цчцn цч dяqиqяlиk sayьы duru-
шuna dяvяt etdи.
Bundan sonra professor Я.Cяfяroьlu hadиsя иlя baьlы
qыsa bиr чыxыш etdи. Bu чыxышыnda o, mцstяqиl Azяrbaycanыn
sцqutundan сонра azad dцnya юlkяlяrиnя sыьыnмыш olan иstиq-
lalчы vяtяnpяrvяrlяrиn ишьalчыlara qarшы aчдыглары mцcadиlя
hяrяkаtыnыn цmumи xцlasяsиnи vermиш vя mяmlяkяtlяrиnиn
qurtuluшу цчцn savaшanlara tеrrorun иlk dяfя tяtbиq olun-
madыьыnы qeyd etdи. Sonra o, Иranda vя baшqa юlkяlяrdя baш
verяn sиyasи cиnayяtlяr haqqыnda da mяlumatlar verdи.
Professor Я.Cяfяroьlu bu vя buna bяnzяr cиnayяtlяrиn
vяtяnpяrvяrlиk hиsslяrи иlя yaшayan иstиqlalчы Azяrиlяrиn mц-
cadиlя яzmиnи daha da артыраcaьыnы bиldиrdиkdяn sonra, шяhиd
Я.Fяtяlиbяylиnиn tяrcцmeyи-halыnы, mцcadиlя hяrяkаtыnы an-
latmaq цчцн sюzц mяrhumla on иlя yaxыn dostлuг етмиш,
Dяrnяk иkиncи rяиsи Sцleyman Tяkиnяrя verdи.
S.Tяkиnяrиn чыxышыndan sonra Шиmalи Qafqaz Tцrk Kцl-
tцr Dяrnяyинин тямсилчиси Яhmяd Avar sюz alaraq, hяmyer-
lиlяrи adыndan Azяrи Tцrklяrиnя baшsaьlыьы vermишdиr.
Sonra mяrhumun yaxыn dostlarыndan olan Bяzиr Gяn-
cячay hяйяcanlы bиr чыxыш etmиш vя яzиz шяhиdя иthaf etdиyи bиr
шerиnи oxumuшdu.
Daha sonra иsя M.Я.Rяsulzadяnиn tяяssцf mяktubu
oxunmuш vя baш vermиш cиnayяtиn tяfsиlatыnы aчыqlayan bиr
mяktub да dяrиn hцznlя dиnlяnиlmишdиr.
Bununla da yadetmя mяrasиmи baшa чatmышdыr.
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
– –
40
ANKARAДА ХАТЫРЛАМА МЯРАСИМИ
1954-cц иlиn dekabrыn 19-da bazar gцnц Azяrbaycan
Kцltцr Dяrnяyи bиnasыnda mяrhum Яbdцrrяhman Fяtяlи-
bяylиnиn xatиrяsиnи anma цzrя mяrasиm keчиrиldи.
Mяrasиmи Dяrnяk Иkиncи Baшqanы Hяmиd Ataman qыsa
bиr nиtqlя aчmыш vя mяrhum Fяtяlиbяylиnиn faъияlи юlцmцn-
dяn hamыnыn kяdяrlяndиyиnи bиldиrdиkdяn sonra ишtиrakчыlarы
цч dяqиqяlиk sayьы duruшuna dяvяt etmишdиr.
Sonra чыxышыna davam edяn Hяmиd Ataman bolшevиklя-
rиn юz mцxalиflяrиnя qarшы tюrяtdиklяrи cиnayяtlяrиn yenи bиr
hadиsя olmadыьыnы qeyd etmиш vя сцбут olaraq Иkиncи Dцnya
savaшыnda ишьal altыndaкы Иrandan сovet agentlяrи tяrяfиndяn
qaчыrыlan vя vяhши bиr tяrzdя шяhиd edиlяn Kяrbяlayы Vяlи
Mиkayыlzadя, Kamal Yыlmaz, Иsgяndяr Шeyxzamanlы, Mюhsцn
Sяlиmoьlu vя tяyyarячи Cяlal Bяylяrиn adlarыnы чяkmишdиr.
Doktor Hяmиd Atamandan sonra sюz alan dr. Mяhяm-
mяd Kяngяrlи, mяrhum Fяtяlиbяylиnиn Иkиncи Cahan Hяrbи
иllяrиndяkи чalышmalarыnыn vя xцsusяn bu чalышmalarыn яsgяrи
sяhиfяlяrиnи nцmayиш etdиrmишdиr. Sonra иsя tanыnmыш mцca-
hиd M.Я.Rяsulzadя genиш чыxыш etmишdи (121).
Мяrasиm salona toplaшanlarыn цmumи dцшmяnя qarшы
nиfrяtи vя mяrhumun яzиz xatиrяsиnя олан sayьылар ичиndя
baшa чatmышdы.
ALMANИYADA DЯFN MЯRASИMИ
Fяtяlиbяylиnиn Almanиyada keчиrиlяn dяfn mяrasиmиndя
azяrbaycanlыlar adыndan Ceyhun Hacыbяylи, Amerиka Komи-
tяsиnиn Avropa nцmayяndяsи cяnab Kellи, Qurtuluш Radиosu
шюbяlяrи adыndan Arsenиdze, Alman dostlarы adыndan profes-
sor Von Mende mяrhumun mяzиyyяtlяrиndяn vя mцшtяrяk
dцшmяnя qarшы edиlmяsи mцmkцn mцcadиlяnиn яhяmиyyяtиn-
dяn bяhs edяn nиtqlяr sюylяmишlяr.
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
–
–
41
Я.Fяtяlиbяylиnиn юlцmц mцnasиbяtи иlя yaxыn dostu Яzиz
Alpaut yazыrdы: «Daha gцn kиmи sevgи иlя dolu gюzlяrи, gцlяr цzц
gюzцmцn юnцndя. Mцnhen tяyyarя meydanыnda qarшыlayыrdы
mяnи... Яbdцrrяhmanыn baшlыca qayяsи, bцtцn dцшцncяsи canыn-
dan чox sevdиyи yurdu Azяrbaycanыn qurtuluшu иdи» (10, s. 6).
Я.Fяtяlиbяylиnиn юlцmцndяn sonra onun aиlяsиnиn dя
maddи vяzиyyяtи чox aьыrlaшdы. Bununla яlaqяdar «Azadlыq»
radиosu Azяrbaycan redaksиyasыnыn baш redaktoru Иsmayыl
Яkbяrиn (Я.Fяtяlиbяylиnиn юlцmцndяn sonra onun yerиnя И.
Яkbяr gяtиrиlmишdи) Avropadakы Amerиkan Komиtяsиnиn vиt-
se-prezиdentи Robert Kellя mяktubunda yazыlmышdы: «Чox
hюrmяtlи cяnab Kell! Иcazя verиn, aшaьыdakыlarы dиqqяtиnиzя
чatdыrыm: «Azadlыq» radиostansиyasы Azяrbaycan redaksиyasы-
nыn mяrhum baш redaktoru Яbo Fяtяlиbяylи, mяlum olduьu
kиmи, aиlяlи иdи vя onun hяyat yoldaшы oьlu иlя bиrgя Ankarada
yaшayыrdы. Hazыrda da orada yaшamaqdadыr. Я.Fяtяlиbяylиnиn
юlцmцndяn sonra, Sиzя mяlum olduьu kиmи, bиz Amerиkan
Komиtяsиndяn xahиш etdиk kи, mяrhumun aиlяsиnя maddи kю-
mяk etsиn. Vя bиz цmиd edиrdиk kи, komиtя bu ишdя yardыmчы
olacaqdыr. Lakиn, komиtя иlя uzunmцddяtlи yazышmalardan
sonra Nyu-Yorkdan belя xяbяr gяldи kи, guya Fяtяlиbяylиnиn
hяyat yoldaшы aиlя hяyatы qurmuш vя юz oьlu иlя heч nяyя ehtи-
yacы olmadan rahat vя tяmиnatlы yaшayыr. Bиz, яlbяttя kи,
Amerиkan Komиtяsиnиn bu mяlumatыna иnanыb sakиtlяшdиk.
Lakиn alыnan mяlumat hяqиqяtя uyьun gяlmиr. Belя kи, mяn
Tцrkиyяdя ezamиyyяtdя olarkяn Fяtяlиbяylиnиn aиlяsиnя baш
чяkdиm vя onlarыn yoxsulluq ичиndя, yarыzиrzяmи шяraиtиndя
yaшadыьыnы gюrdцm. Fяtяlиbяylиnиn hяyat yoldaшы ишlяyиr vя
ayda иkи yцz tцrk lиrяsи alыr kи, bu aиlяnиn dolanышыьыna kиfayяt
etmиr. Mяrhumun 17 yaшlы oьlu Яlи bяy юtяn иl gиmnazиyanы
bиtиrиb vя maddи иmkan olmadыьыndan tяhsиlиnи davam etdиrя
bиlmяyиb. Belя vяzиyyяt, яlbяttя kи, bиzиm hamыmыmыzы чox
narahat edиr vя hяyяcanlandыrыr. Odur kи, mяrhum Fяtяlи-
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
– –
42
bяylиnиn aиlяsиnиn acыnacaqlы vяzиyyяtиnи dиqqяtиnиzя чatdыrыb
xahиш edиrяm kи, cяnab Kell, Komиtя heч olmasa, mяrhum
Fяtяlиbяylиnиn oьlunun tяhsиlи цчцn onun aиlяsиnя mцяyyяn
maddи kюmяk ayыrsыn. Xahиш edиrяm kи, mяnиm Sиzя dяrиn
hюrmяtиmиn olduьunu qяbul edяsиnиz. Яvvяlcяdяn tяшяkkцrц-
mц bиldиrиrяm. Иsmayыl Яkbяr» (Tцrkиyяdяn alыnmыш bиr ara-
yыш da mяktuba яlavя edиlиr. Arayышda gюstяrиlиr kи, Я.Fяtяlи-
bяylиnиn юlцmц gцnцndяn onun hяyat yoldaшы dul qadыn kиmи
qeydиyyata alыnыb.) (21).
Я.Fяtяlиbяylиnи гятля йетирянин шяхсиййяти иля баьлы узун
мцддят «ДТК» системиндя чалышмыш бейналхалг журналист,
шяргшцнас Ясилдар Щцсейнбяйлинин «Мцщаъирляр» китабын-
да да мараглы мялуматлар вардыр. О, йазырды: «… Йетмишин-
ъи иллярин икинъи йарысында мян артыг узун мцддятли хариъи еза-
миййятдян гайыдыб Азярбайъан «ДТК»-сында «Тцркийя вя
мцщаъирят» шюбясиня башчылыг едирдим. Неъя олдуса, Италийада
даими йашамаьа эедян бир эянъ азярбайъанлы гадынын эедиши ся-
нядляри иля растлашдым. Гярибя бир факт диггятими чякди: Онун
атасы азярбайъанлы, анасы ися италийалы иди. Лакин эедиш сянядиндя
эюстярилирди ки, анасы атасы иля Азярбайъана мцщарибядян сон-
ракы илк иллярдя кючцб эялмишляр.
Онун атасы иля айдынлашма апарылмасы цчцн хцсуси архивя
мцраъият эюндярдим. Бир нечя эцндян сонра мцдирим мяни ча-
ьырыб, бу адамла марагланмаьымын сябябини сорушду. Мян ъа-
ваб вердим. Онда о, мяня билдирди ки, бу ишин чох да дяринлийиня
баш вурмайым, садяъя эянъ гадынын Италийайа эетмясиня кюмяк
един. Мян табе олуб разылашдым. Сонрадан мцдирим деди ки, бу
эянъ гадын совет щярби кяшфиййат аэентинин гызыдыр. Онун атасы юз
мяркязинин мяхфи тапшырыьы ясасында Азярбайъан леэионунун
кечмиш башчысы Я.Fяtяlиbяylинин физики ъящятдян мящв едиб.
Яввял онун йахын етибарыны газанараг мцщафизячиси олуб, сонра
юлдцрцб цзцнц танынмаз щала салыб, юз палтарыны ися она
эейиндириб, арадан чыхыб. Полис Я.Fяtяlиbяylини ахтарана гядяр
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
–
–
43
аэент Италийайа эетмяйя имкан тапыб вя орадакы щяйат йолдашыны
эютцрцб совет кяшфиййатынын кюмяйи иля Совет Иттифагына гачыб.
Бурада онун гызы дцнйайа эялиб. Бакыда о вя ханымы ишя дцзялиб
евля тямин едилиб, онлара аз да мадди йардым эюстярилиб. Лакин
Dostları ilə paylaş: |