Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински нясиман йагублу


Я.Fяtяlиbяylиnиn «Azadlыq» radиosunda



Yüklə 1,88 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/21
tarix08.11.2019
ölçüsü1,88 Mb.
#29548
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21
Ebdurrehman Fetelibeyli-Dudenginski


Я.Fяtяlиbяylиnиn «Azadlыq» radиosunda mцяllиflиyи vя re-
daktorluьu  иlя 1953-cц  иlиn  иyunun 29-da efиrя gedяn  «Son 
xяbяrlяrиn» 109 saylы bцlletenиndя Sovet dюvlяtиnиn vя Kre-

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
33
mlиn mюvqeyи  kяskиn olaraq tяnqиd edиlиrdи: «Vaшиnqtonda 
Amerиka senatыnыn xarиcи  ишlяr  цzrя komиssиyasыnыn sяdrи 
Aleksandr Uayl Amerиka xalqыna vя bu dюvlяtиn mцttяfиqlя-
rиnя mцracияt etmишdиr. O, mцracияtиndя bиldиrmишdиr: Barыш-
dыrыcыlыq sиyasяtи dayandыrыlmalыdыr. Berlиnиn sovet bюlmяsиn-
dяkи цsyan, Чexoslovakиyada, Polшada vя dиgяr юlkяlяrdяkи 
hadиsяlяr Kreml hюkmdarlarыnыn mяшhur olmadыьыnы  sцbut 
etdи. Azad Qяrb dцnyasы  qяtи  шяkиldя Sovet hюkumяtиndяn 
tяcavцzkar sиyasяtиndяn яl чяkmяyи tяlяb etmяlиdиr» (117). 
Sovetlяrиn tяsиrиndя olan Alman Vahиd Sosиalиst Partи-
yasыnыn mюvqeyиnиn sarsыldыьыnы  Я.Fяtяlиbяylи belя  tяqdиm 
edиrdи: «Шяrq bюlgяsиndяn alыnan xяbяrlяrя gюrя zяhmяtkeш-
lяr kцtlяvи  шяkиldя Vahиd Alman Sosиalиst Partиyasыndan 
чыxmaq haqqыnda яrиzяlяr verиrlяr. Partиyanыn Mяrkяzи Ko-
mиtяsи yerlи tяшkиlatlara hяmиn яrиzяlяrя baxmamaq tapшыrы-
ьы vermишdиr» (117). 
Qeyd edяk kи, mцhacиr vя legиonerlяrиn яllиncи иllяrdя-
kи bu fяallыьы Sovet dюvlяtиnи cиddи narahat etmяyя baшladы. 
Belя kи, Sovet dюvlяtи hяmиn dюvrdя kommunиst иdeologи-
yasыna qarшы mцъaщидя aparanlarы sыradan чыxarmaьa dяfя-
lяrlя cяhdlяr gюstяrdи. Bu яmяlиyyatlarыn hяyata keчиrиlmя-
sиndя  bюyцk tяcrцbяsи olan, genиш  шяbяkяlи  «KQB» - 
(«DTK»)  яsas rol oynayыrdы. Bu qurum 1917-cи  иlиn deka-
brыnda yaradыlmыш (79, s.4) vя daha чox «daxиlи  dцшmяn» 
axtarmaьa (80, s.104) meyиllи иdи. 
Mяhz hяmиn tяшkиlatыn fяallыьы иlя 1954-cц иlиn noyabrыn 
20-dя «Azadlыq» radиosunun «Azяrbaycan» redaksиyasыnыn 
baш redaktoru Я.Fяtяlиbяylи-Dцdяngиnskи  Mцnhenиn «Al-
penplate-6» meydanыndakы bиr mяnzиldя qяtlя yetиrиldи (130). 
Qeyd edяk kи, mayor Я.Fяtяlиbяylи Dцdяngиnskиnиn qяt-
lи  иlя baьlы Almanиyada nяшr edиlяn  «Abendzeytunq» (130). 
«Der Шtern» (134) vя «Kuиk» (139) qяzetlяrиndя genиш mяlu-
matlar verиldи. Tюrяdиlmиш  qяtlиn sяbяbи  aчыqlandыqda bцtцn 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
34
Almanиya, elяcя dя qяrb иctиmaиyyяtи sиfarишlи bиr юlцmцn baш 
verdиyиnи anladыlar. Mцnhendя  nяшr edиlяn  «Abendzeytunq» 
qяzetи yazыrdы:  «1954-cц  иl noyabrыn 22-dя bazar ertяsи  gцnц 
Mцnhenиn Alpenplate-6 meydanыnda Mиkayыl  Иsmayыlovun 
meyиtи tapыldы. Meyиt basdыrыldыqdan sonra mяlum oldu kи, яs-
lиndя юldцrцlяn Azadlыq radиosunun nцfuzlu ишчиsи Fяtяlиbяylи 
иmиш. Canи  иsя  Mиkayыl  Иsmayыlovdur. Ancaq hяlя noyabrыn 
26-da dяfn gцnц Azadlыq radиosuna belя  bиr xяbяr  чatdы  kи, 
Fяtяlиbяylи  Иsmayыlovu  юzцnцmцdafия zamanы  юldцrцbmцш. 
Bu xяbяrиn kиm tяrяfиndяn verиldиyи  mяlum olmadы. Ancaq 
шяnbя  gцnц noyabrыn 28-dя,  bиr hяftяdяn bяrи  ишя  чыxmayan 
Fяtяlиbяylиnиn canи deyиl,  юldцrцlяn olduьu mяlum oldu. Bu, 
heч bиr axtarышыn nяtиcяsи deyиldи. Sadяcя olaraq Azяrbaycan 
redaksиyasыnыn  цzvlяrи bu xяbяrи alman polиsиnя  чatdыrdыlar. 
Tяhqиqat nяtиcяsиndя 3 gцn яvvяl Иsmayыlov adы иlя basdыrыlan 
meyиtиn Fяtяlиbяylи  olduьu mцяyyяnlяшdиrиldи.  Иsmayыlovun - 
qatиlиn шяklи bиr hяftяdяn sonra dekabrыn 2-dя qяzetlяrиn чяr-
шяnbя axшamы sayыnda dяrc edиldи. Fяtяlиbяylиnиn шяklи иsя hяlя 
dя qяzetlяrdя чap edиlmиrdи. Nя цчцn? (130).  
Nцfuzlu «Der Шtern» qяzetи иsя dяrc etdиyи «Dиvanыn al-
tыndakы  kиши» mяqalяsиndя hadиsяnи oxucularыna belя  чatdы-
rыrdы: «Noyabrыn 20-dяn 21-nя keчяn gecя  Mцnhenиn Al-
penplate kцчяsиndя Шяrqdяn olan яcnяbи qяtlя yetиrиldи. Me-
yиt цч gцn polиsdя qaldыqdan sonra dяfn edиldи. Lakиn sonra-
dan mяlum oldu kи, qяtlя yetиrиlmиш шяxs kиmи qяlяmя verи-
lяn яslиndя qatиlиn юzц иmиш. Bu, tamamиlя sиyasи motиvlи bиr 
qяtl иdи» (134). 
Bяs mayor Я.Fяtяlиbяylи-Dцdяngиnskиnи kиm qяtlя yetиr-
mишdи? Bu qяtlиn arxasыnda hansы sяbяblяr dayanыrdы? Alma-
nиya mяtbuatы  Amerиkanыn Mяxfи  Xиdmяt  Иdarяsиnя  яsasla-
nыb dяrc etdиyи materиallarda gюstяrиrdи  kи,  Я. Fяtяlиbяylини 
qяtlя yetиrяn  шяxs mяhz  «Valka»  dцшяrgяsиndяn keчиb gяl-
mишdиr. «Valka» dцшяrgяsи uzun иllяr  Шяrqиn casus mяktяbи 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
35
olmuшdur. ABШ dюvlяtи иsя bu dцшяrgяdяkи mцяyyяn mцna-
sиb qцvvяlяrdяn Шяrqя qarшы xяfиyyя xиdmяtи цчцn иstиfadяdя 
etиrafыnы bиldиrиrdи. Ruslar, Sovet hюkumяtиnиn mцxtяlиf mиl-
lяtlяrdяn olan vяtяndaшlarы, Polшa mцhacиrlяrи, чexlяr vя яv-
vяl Balkandan qaчan vя ya alman Vermaxtыnыn ишьalыna mя-
ruz qalmayan dиgяr яcnяbи qruplar цчцn bura gюrцш nюqtяsи 
иdи. Belчиkalы artиst  Sиmon de Rиdderиn  qяtlи  kиmи saysыz-hе-
sabsыz cиnayяtlяrиn planы  mяhz burada hazыrlanыrdы. Nя 
vaxtsa bu dцшяrgяdяn  чыxanlar sonradan иzsиz, nишanяsиz 
mяhv edиlиrdи. 
Burada  Georq Mцller  adlы  bиrиsи ABШ  mяlumat xиdmя-
tиndяn mяharяtlя faydalanыrdы. Amerиkalыlarыn etиbarыnы qa-
zanan G.Mцller Nyurenberqdяkи Qяrb Mяxfи Xиdmяt Иdarя-
sи  цчцn  яsasяn ukraynalы casuslarыn radиotexnиkи hazыrlыьыna 
nяzarяt edиr,  юz tabelиyиndя olanlara mяlumat xиdmяtиnиn 
tapшыrыqlarыnы чatdыrыrdы. Sonradan mяlum olur kи, gecя иkяn 
sяrhяdи keчиb Sovet Иttиfaqыnыn  ичяrиlяrиndя  gиzlяnяn bu ca-
suslardan heч  bиrи saь qalmыrdы. Onlar Sovet Иttиfaqыnda bu 
dюvlяt яleyhиnя ишlяmяk цчцn hara getsяlяr, dяrhal hяbsя alы-
nыb юldцrцlцrdцlяr. Onlarы sovet cяlladlarыna tяslиm edяn G. 
Mцller иdи. Чoxlarыna sonradan mяlum oldu kи, G.Mцller яs-
lиndя Qыzыl Ordunun qяrargah rяиsи vя SSRИ gиzlи xиdmяt иda-
rяsиnиn xяfиyyя  kяшfиyyatы zabиtи  Georgи Vladиmиrovич  иdи. 
«Valka» dцшяrgяsиnя иsя o, zabиtи olduьu иdarяdяn gюndяrиl-
mишdи. Hяmиn  шяxs tяkmиllяшdиrdиyи casuslarыn bиr hиssяsиnи 
sovetя ишlяmяk цчцn «dяyишdиrиrdи». 
Mцnhendя  qяtlя yetиrиlяn  Я.Fяtяlиbяylиnиn dя  юlцmц 
mяhz G.Mцllerиn, yяnи G.Vladиmиrovичиn adы  иlя baьlan-
maqdadыr. ABШ Mяxfи Xиdmяt Иdarяsи tяrяfиndяn sonradan 
hяbs edиlиb Frankfurtda saxlanыlan G.Vladиmиrovичиn иfadяlя-
rиndя bu qяtllя dя baьlы cиddи mяqamlar aчыqlanыrdы. 
Almanиya mяtbuatы yazыrdы kи, 1954-cц иl noyabrыn 22-dя 
sяhяr sяksяn yaшlы Frau Bюhm mяtbяxи yыьышdыrarkяn kцncdя-

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
36
kи  dиvanыn altыnda meyиt olduьunu gюrцr vя  dяrhal bиrиncи 
mяrtяbяdяkи qonшusuna xяbяr verиr. Polиs ишя qoшulduqdan 
sonra F.Bюhm meyиtиn Mиkayыl olduьunu bиldиrиr. Alman 
qadыnы bunu evиn aчarыnыn yalnыz onda olmasы иlя яsaslandы-
rыr.  Юlцnцn baшы pencяyиnя  bцkцldцyцndяn sиfяtиnи  gюrmяk 
mцmkцn olmur. Meyиt mяhkяmя tиbb ekspertиzasыna verиlиr. 
Lakиn ekspertиza sяthи aparыlыr. Bundan bиr hяftя sonra apa-
rыlan patolojи araшdыrmada иsя mяlum oldu kи, onu hяm dя 
boьmuшdular. Qatиlиn чяkиclя baшыna vurulan zяrbяlяrи юldц-
rцcц olmadыьыndan, o, cиnayяtdяn bиr neчя saat sonra юl-
mцшdц. Bu fakt hяm dя mяrhumun - Я.Fяtяlиbяylинин  яl-qo-
lunun baьlanmasыnы da aydыnlaшdыrыrdы. 
Bяs Я.Fяtяlиbяylи-Dцdяngиnskиnи qяtlя yetиrяn Mиkayыl 
kиmdиr? Mиkayыl  Иsmayыlov 1920-cи  иl avqustun 20-dя azяr-
baycanlы  aиlяsиndя doьulmuш, 1941-cи  иldя  иsя  mцharиbяdя 
almanlara яsиr dцшmцшdцr. Az sonra o, legиoner hяyatы yaшa-
mыш, 162-cи  pиyada qoшunun tяrkиbиndя sovetlяrя qarшы vu-
ruшmuшdur.  Яslиndя mayor Я.Fяtяlиbяylи    иlя  dя o, burada 
tanыш olmuшdur. Sonradan o, Almanиyanыn mяьlub olacaьы-
nы anlayыb  Иtalиya partиzanlarыna qoшulur:  1947-cи  иldя  Иtalи-
yada bиr иtalyan qadыnla evlяnиr vя иkи юvladы dцnyaya gяlиr. 
1951-cи  иldя  иsя SSRИ-yя Azяrbaycana qaytarыlmaq barяdя 
Neapoldakы sяfиrlиyя mцracияt edиr. SSRИ-yя qayыtdыqda So-
vet Mяxfи Xиdmяt Иdarяsи (KQB) onu яlя keчиrиr vя o, qяrbя 
qayыdыb яvvяlkи legиoner yoldaшlarы arasыnda casusluq etmяk 
tapшыrыьыnы alыr. 1953-cц иldя o, Drezdenя - aиlяsиnиn yanыna 
gяlиr vя buradan AFR-я  gюndяrиlиr.  Яvvяlcя o, buradakы 
«Valka» dцшяrgяsиnя salыnыr. Bиr neчя  hяftяdяn sonra иsя 
Mцnhenя gяlиr. 1953-cц иldя M.Иsmayыlov Sovet Mяxfи Иda-
rяsиnя verdиyи vяddяn иmtиna etmяyя чalышsa da, baш tutmur. 
Onun arxasыnca gюndяrиlяn bиr qadыn M.Иsmayыlova tapшыrы-
ьы yerиnя yetиrmяyиn vacиblиyиnи xatыrladыr.  
1954-cц  иl noyabrыn 20-dя  gцnorta vaxtы  Mиkayыl Al-

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
37
penplate-6-dakы evиn mяtbяxиnя gяlиr vя tanышы Frau Bюhmlя 
nahar edиr. Mиkayыl tяk qalmaqdan юzц  dя qorxduьundan 
daиma kиmиnlяsя olmaьa  чalышыrdы.  Artыq Mиkayыlы  gцdцr vя 
onu tapшыrыьы yerиnя yetиrmяyя tяhrиk edиrdиlяr. Hяmиn gцnцn 
axшamы saat 20-dя  Mиkayыl yanыna gяlяn mayor Я.Dцdяn-
gиnskиnи Frau Bюhmlя dя tanыш edиr. Mиkayыl mayorla bиrlиk-
dя  шam etdиkdяn sonra gяzmяyя  чыxыrlar. Onlar яvvяlcя 
Leopold kцчяsиndяkи kafedя, sonra Bayer kцчяsиndяkи pиvя-
xanada oturur, sonra Rozenhaymer kцчяsиndяkи rяqs zalыna 
gedиrlяr. Burdan sonra mayorun иzи иtиr. 
Sabahы  gцn, noyabrыn 21-dя saat 1-dя  Mиkayыl Frau 
Bюhmцn qapыsыnы  dюyцr. Qadыn onun tиtrяdиyиnи  gюrцb, nя 
baш verdиyиnи soruшur. O иsя cavab vermяyиb, gedяcяyиnи bиl-
dиrиr. Hяlяlиk иsя mяtbяxdя yatmaq цчцn иcazя иstяyиr. 
Noyabrыn 22-dя  sяhяr Frau Bюhm mяtbяxя keчиr. Bun-
dan sonra hadиsяdяn - tюrяdиlяn qяtldяn xяbяr tutulur. 
Mяlum olur kи, noyabrыn 20-dя Mиkayыl son dяfя Я. F. 
Dцdяngиnskи  иlя Rozenhaymer kцчяsиndя  gюrцшяnя  qяdяr 
onlarыn mцnasиbяtиndя qeyrи-adи  zиddиyyяt nяzяrя  чarpыrdы. 
Lakиn hяmиn gцn onlarыn sюhbяtи  чox gяrgиn olmuшdu. Stol 
arxasыnda oturduqlarы vaxt mayor Fяtяlиbяylи artыq 6-cы шяrab 
dolu qяdяhиnи ичиrdи. Mиkayыl иsя yalnыz иkиncи qяdяhиnи yarыsы-
na qяdяr ичmишdи. Arada Mиkayыl иkи dяfя pulu юdяmяk bяha-
nяsи  иlя  чюlя  чыxmыш  vя yaxыnlыqda yaшayan usta Faustledяn 
чяkиc gюtцrmцш, Fяtяlиbяylиnи dя яvvяlcя mяhz hяmиn alяtlя 
vurub юlцmcцl hala salmыш, sonra boьub юldцrmцшdц (134). 
 Qeyd edяk kи, M.Иsmayыlov Azяrbaycana qayыtdыqdan son-
ra иzи иtиrmяk цчцn onu юz evиndя юldцrmцшdцlяr. Bяzи mяnbя-
lяrdя ися qayыtdыqdan sonra evиndя asыldыьы deyиlиr.  
Я.Fяtяlиbяylи Mцnhen yaxыnlыьыnda Nйу-Ulm шяhяrиndя-
kи  qяbиrstanlыqda qardaшы Seyfullanыn mяzarы yanыnda dяfn 
edиldи. Я.F.Dцdяngиnskиnиn qardaшы Seyfulla 1951-cи иlиn apre-
lиndя 41 yaшыnda Mцnhendя avtomobиl qяzasыnda hяlak ol-
muшdu. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
38
 Я.Fяtяlиbяylиnиn qяtlя yetиrиlmяsи onun dostlarыnы  vя 
hяmvяtяnlяrиnи bяrk sarsыtmышdы. 
Azadlыq” radиosunun иlkиn olaraq yayыnladыьы xяbяr be-
lя иdи: “Azadlыq” radиosunun Azяrbaycan шюbяsи, иdarяmиzиn 
unudulmaz mцdиrи vя “Azadlыq” radиosunun gюrkяmlи baш-
чыlarыndan  Яbdцrrяhman Fяtяlиbяylиnиn 20.11.54 tarиxdя 
vяhшиcяsиnя  юldцrцldцyцnц  vя 5.12.54 тарихдя  Nйу-Уlm 
mяzarlыьыnda yatan mяrhum qardaшы Seyfulla Fяtяlиbяylи иlя 
bиrlиkdя  dяfn edиldиyиnи  mяrhumun  яqrяba, dost vя ta-
nышlarыna dяrиn tяяssцflяrlя  bиldиrиr. “Azadlыq” radиosunun 
Azяrbaycan шюbяsи” (33). 
 
 
ИСТАНБУЛДА ЙАД ЕТМЯ МЯРАСИМИ 
 
Facияdяn xяbяr tutan Иstanbuldakы azяrbaycanlы  mц-
hacиrlяrиn “Azяrи Qardaшlar Yardыmlaшma Dяrnяyи”nиn (son-
radan “Azяrbaycan Yardыmlaшma Dяrnяyи”) bиnasыnda  top-
lantы keчиrиldи. Sonradan иsя Nuru Osmanиyя mяscиdиndя Я.Fя-
tяlиbяylиnин рущуна bцtцn azяrbaycanlы vя tцrkиyяlи dostlarы-
nыn ишtиrakы иlя dua oxudulmuшdur. Bu mцnasиbяtlя Dяrnяk 
Baшqanы  Mяhямmяд  Сadыq Aran  mяscиddя  hяyяcanlы  bиr 
mцracияt edяrяk шяhиd Fяtяlиbяylи vя Azяrbaycanыn azadlыq 
mцъaдиляsи haqqыnda ишtиrakчыlara иzahat vermишdиr. 
Sonradan иsя Azяrbaycan Yardыmlaшma Dяrnяyиnиn qя-
rarы иlя Я.Fяtяlиbяylиnиn Ankaraya gяlmиш hяyat yoldaшы Ley-
la xanыma baшsaьlыьы teleqramы gюndяrиlmишdиr. 
Я.Fяtяlиbяylиnиn qяtlи иlя baьlы 1954-cц иlиn 9 dekabrыnda 
Azяrbaycan Kцltцrцnц Tanыtma Dяrnяyиnиn Sultanяhmяd 
meydanыndakы bиnasыnda anma mяrasиmи keчиrиldи. 
Axшam saat 20
00
-a yaxыn yцzdяn  чox azяrbaycanlыdan 
baшqa qardaш  mиllяtlяrиn tяmsиlчиlяrи–Шиmalи Qafqazlыlar, 
Tцrkцstanlыlar,  Иdиl-Urallыlar, Krыmlыlar, yerlи  qяzet mцx-

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
39
bиrlяrи  mяrasиm salonuna toplaшdыlar. Salоna toplaшanlar 
dяrиn kяdяr ичяrиsиndя иdи. 
Saat 20
30
-da Dяrnяk Baшqanы professor dr. Яhmяd Cя-
fяroьlu  mяrasиmи  aчdы  vя  mяrasиmя qatыlanlarы  яzиz  шяhиd 
Fяtяlиbяylиnиn ruhunu anmaq цчцn цч dяqиqяlиk sayьы duru-
шuna dяvяt etdи. 
Bundan sonra professor Я.Cяfяroьlu hadиsя  иlя baьlы  
qыsa bиr  чыxыш etdи. Bu чыxышыnda o, mцstяqиl Azяrbaycanыn 
sцqutundan сонра azad dцnya юlkяlяrиnя sыьыnмыш olan иstиq-
lalчы  vяtяnpяrvяrlяrиn  ишьalчыlara qarшы  aчдыглары  mцcadиlя 
hяrяkаtыnыn  цmumи  xцlasяsиnи vermиш  vя  mяmlяkяtlяrиnиn 
qurtuluшу  цчцn savaшanlara tеrrorun  иlk dяfя  tяtbиq olun-
madыьыnы qeyd etdи. Sonra o, Иranda vя baшqa юlkяlяrdя baш 
verяn sиyasи cиnayяtlяr haqqыnda da mяlumatlar verdи. 
Professor Я.Cяfяroьlu bu vя buna bяnzяr cиnayяtlяrиn 
vяtяnpяrvяrlиk hиsslяrи иlя yaшayan иstиqlalчы Azяrиlяrиn mц-
cadиlя яzmиnи daha da артыраcaьыnы bиldиrdиkdяn sonra, шяhиd 
Я.Fяtяlиbяylиnиn tяrcцmeyи-halыnы, mцcadиlя  hяrяkаtыnы an-
latmaq  цчцн  sюzц  mяrhumla on иlя yaxыn dostлuг  етмиш, 
Dяrnяk иkиncи rяиsи Sцleyman Tяkиnяrя verdи. 
S.Tяkиnяrиn чыxышыndan sonra Шиmalи Qafqaz Tцrk Kцl-
tцr Dяrnяyинин  тямсилчиси  Яhmяd Avar  sюz alaraq, hяmyer-
lиlяrи adыndan Azяrи Tцrklяrиnя baшsaьlыьы vermишdиr. 
Sonra mяrhumun yaxыn dostlarыndan olan Bяzиr Gяn-
cячay hяйяcanlы bиr чыxыш etmиш vя яzиz шяhиdя иthaf etdиyи bиr 
шerиnи oxumuшdu. 
Daha sonra иsя  M.Я.Rяsulzadяnиn  tяяssцf mяktubu 
oxunmuш  vя baш vermиш  cиnayяtиn tяfsиlatыnы  aчыqlayan bиr 
mяktub да dяrиn hцznlя dиnlяnиlmишdиr. 
Bununla da yadetmя mяrasиmи baшa чatmышdыr. 
 
 
 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
40
ANKARAДА ХАТЫРЛАМА МЯРАСИМИ 
 
1954-cц  иlиn dekabrыn 19-da bazar gцnц Azяrbaycan 
Kцltцr Dяrnяyи  bиnasыnda mяrhum  Яbdцrrяhman Fяtяlи-
bяylиnиn  xatиrяsиnи anma цzrя  mяrasиm keчиrиldи. 
Mяrasиmи  Dяrnяk  Иkиncи Baшqanы  Hяmиd Ataman  qыsa 
bиr nиtqlя  aчmыш  vя  mяrhum Fяtяlиbяylиnиn faъияlи  юlцmцn-
dяn hamыnыn kяdяrlяndиyиnи bиldиrdиkdяn sonra ишtиrakчыlarы 
цч dяqиqяlиk sayьы duruшuna dяvяt etmишdиr. 
Sonra чыxышыna davam edяn Hяmиd Ataman bolшevиklя-
rиn  юz mцxalиflяrиnя qarшы  tюrяtdиklяrи  cиnayяtlяrиn yenи  bиr 
hadиsя olmadыьыnы qeyd etmиш vя сцбут olaraq Иkиncи Dцnya 
savaшыnda ишьal altыndaкы Иrandan сovet agentlяrи tяrяfиndяn 
qaчыrыlan vя  vяhши  bиr tяrzdя  шяhиd edиlяn Kяrbяlayы  Vяlи 
Mиkayыlzadя, Kamal Yыlmaz, Иsgяndяr Шeyxzamanlы, Mюhsцn 
Sяlиmoьlu vя tяyyarячи Cяlal Bяylяrиn adlarыnы чяkmишdиr.  
Doktor Hяmиd Atamandan sonra sюz alan dr.Mяhяm-
mяd Kяngяrlи, mяrhum Fяtяlиbяylиnиn  Иkиncи Cahan Hяrbи 
иllяrиndяkи чalышmalarыnыn vя xцsusяn bu чalышmalarыn яsgяrи 
sяhиfяlяrиnи  nцmayиш etdиrmишdиr. Sonra иsя tanыnmыш  mцca-
hиd M.Я.Rяsulzadя genиш чыxыш etmишdи  (121). 
 Мяrasиm salona toplaшanlarыn  цmumи  dцшmяnя qarшы 
nиfrяtи  vя  mяrhumun  яzиz xatиrяsиnя  олан sayьылар  ичиndя 
baшa чatmышdы. 
 
 
ALMANИYADA DЯFN MЯRASИMИ 
 
Fяtяlиbяylиnиn Almanиyada keчиrиlяn dяfn mяrasиmиndя 
azяrbaycanlыlar adыndan  Ceyhun Hacыbяylи, Amerиka Komи-
tяsиnиn Avropa nцmayяndяsи cяnab Kellи, Qurtuluш Radиosu 
шюbяlяrи adыndan Arsenиdze, Alman dostlarы adыndan profes-
sor  Von Mende  mяrhumun mяzиyyяtlяrиndяn vя  mцшtяrяk 
dцшmяnя qarшы edиlmяsи mцmkцn mцcadиlяnиn яhяmиyyяtиn-
dяn bяhs edяn nиtqlяr sюylяmишlяr. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
41
Я.Fяtяlиbяylиnиn  юlцmц  mцnasиbяtи  иlя yaxыn dostu Яzиz 
Alpaut yazыrdы: «Daha gцn kиmи sevgи иlя dolu gюzlяrи, gцlяr цzц 
gюzцmцn  юnцndя. Mцnhen tяyyarя meydanыnda qarшыlayыrdы 
mяnи... Яbdцrrяhmanыn baшlыca qayяsи, bцtцn dцшцncяsи canыn-
dan чox sevdиyи yurdu Azяrbaycanыn qurtuluшu иdи» (10, s. 6). 
Я.Fяtяlиbяylиnиn  юlцmцndяn sonra onun aиlяsиnиn  dя 
maddи vяzиyyяtи чox aьыrlaшdы. Bununla яlaqяdar «Azadlыq» 
radиosu Azяrbaycan redaksиyasыnыn baш redaktoru Иsmayыl 
Яkbяrиn (Я.Fяtяlиbяylиnиn юlцmцndяn sonra onun yerиnя И. 
Яkbяr gяtиrиlmишdи) Avropadakы Amerиkan Komиtяsиnиn vиt-
se-prezиdentи  Robert Kellя  mяktubunda yazыlmышdы:  «Чox 
hюrmяtlи  cяnab Kell! Иcazя verиn, aшaьыdakыlarы  dиqqяtиnиzя 
чatdыrыm: «Azadlыq» radиostansиyasы Azяrbaycan redaksиyasы-
nыn mяrhum baш redaktoru Яbo Fяtяlиbяylи, mяlum olduьu 
kиmи, aиlяlи иdи vя onun hяyat yoldaшы oьlu иlя bиrgя Ankarada 
yaшayыrdы. Hazыrda da orada yaшamaqdadыr. Я.Fяtяlиbяylиnиn 
юlцmцndяn sonra, Sиzя  mяlum olduьu kиmи, bиz Amerиkan 
Komиtяsиndяn xahиш etdиk kи, mяrhumun aиlяsиnя maddи  kю-
mяk etsиn. Vя bиz цmиd edиrdиk kи, komиtя bu ишdя yardыmчы 
olacaqdыr. Lakиn, komиtя  иlя uzunmцddяtlи yazышmalardan 
sonra Nyu-Yorkdan belя xяbяr gяldи kи, guya Fяtяlиbяylиnиn 
hяyat yoldaшы aиlя hяyatы qurmuш vя юz oьlu иlя heч nяyя ehtи-
yacы olmadan rahat vя  tяmиnatlы yaшayыr. Bиz,  яlbяttя  kи, 
Amerиkan Komиtяsиnиn bu mяlumatыna  иnanыb sakиtlяшdиk. 
Lakиn alыnan mяlumat hяqиqяtя uyьun gяlmиr. Belя kи, mяn 
Tцrkиyяdя ezamиyyяtdя olarkяn Fяtяlиbяylиnиn aиlяsиnя baш 
чяkdиm vя onlarыn yoxsulluq ичиndя, yarыzиrzяmи  шяraиtиndя 
yaшadыьыnы  gюrdцm. Fяtяlиbяylиnиn hяyat yoldaшы  ишlяyиr vя 
ayda иkи yцz tцrk lиrяsи alыr kи, bu aиlяnиn dolanышыьыna kиfayяt 
etmиr. Mяrhumun 17 yaшlы  oьlu  Яlи  bяy  юtяn  иl gиmnazиyanы 
bиtиrиb vя maddи  иmkan olmadыьыndan tяhsиlиnи davam etdиrя 
bиlmяyиb. Belя  vяzиyyяt,  яlbяttя  kи, bиzиm hamыmыmыzы  чox 
narahat edиr vя  hяyяcanlandыrыr. Odur kи, mяrhum Fяtяlи-

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
42
bяylиnиn aиlяsиnиn acыnacaqlы  vяzиyyяtиnи  dиqqяtиnиzя  чatdыrыb 
xahиш edиrяm kи, cяnab Kell, Komиtя heч olmasa, mяrhum 
Fяtяlиbяylиnиn oьlunun tяhsиlи  цчцn onun aиlяsиnя  mцяyyяn 
maddи  kюmяk ayыrsыn. Xahиш edиrяm kи, mяnиm Sиzя  dяrиn 
hюrmяtиmиn olduьunu qяbul edяsиnиz. Яvvяlcяdяn tяшяkkцrц-
mц bиldиrиrяm. Иsmayыl Яkbяr» (Tцrkиyяdяn alыnmыш bиr ara-
yыш da mяktuba яlavя edиlиr. Arayышda gюstяrиlиr kи, Я.Fяtяlи-
bяylиnиn юlцmц gцnцndяn onun hяyat yoldaшы dul qadыn kиmи 
qeydиyyata alыnыb.) (21).  
Я.Fяtяlиbяylиnи гятля йетирянин шяхсиййяти иля баьлы узун 
мцддят  «ДТК»  системиндя  чалышмыш  бейналхалг  журналист, 
шяргшцнас  Ясилдар  Щцсейнбяйлинин  «Мцщаъирляр» китабын-
да да мараглы мялуматлар вардыр. О, йазырды: «… Йетмишин-
ъи  иллярин икинъи  йарысында  мян  артыг  узун  мцддятли  хариъи  еза-
миййятдян  гайыдыб  Азярбайъан  «ДТК»-сында    «Тцркийя  вя 
мцщаъирят» шюбясиня башчылыг едирдим. Неъя олдуса, Италийада 
даими йашамаьа эедян бир эянъ азярбайъанлы гадынын эедиши ся-
нядляри иля растлашдым. Гярибя бир факт  диггятими чякди: Онун 
атасы азярбайъанлы, анасы ися италийалы иди. Лакин эедиш сянядиндя 
эюстярилирди  ки,  анасы  атасы  иля  Азярбайъана  мцщарибядян  сон-
ракы илк иллярдя кючцб эялмишляр.  
Онун  атасы  иля  айдынлашма  апарылмасы  цчцн  хцсуси  архивя 
мцраъият эюндярдим. Бир нечя эцндян сонра мцдирим мяни ча-
ьырыб,  бу  адамла  марагланмаьымын  сябябини  сорушду.  Мян  ъа-
ваб вердим. Онда о, мяня билдирди ки, бу ишин чох да дяринлийиня 
баш вурмайым, садяъя эянъ гадынын Италийайа эетмясиня кюмяк 
един. Мян табе олуб разылашдым. Сонрадан мцдирим деди ки, бу 
эянъ гадын совет щярби кяшфиййат аэентинин гызыдыр. Онун атасы юз 
мяркязинин  мяхфи  тапшырыьы  ясасында  Азярбайъан  леэионунун 
кечмиш  башчысы  Я.Fяtяlиbяylинин  физики  ъящятдян  мящв  едиб. 
Яввял онун йахын етибарыны газанараг мцщафизячиси олуб, сонра 
юлдцрцб  цзцнц  танынмаз  щала  салыб,  юз  палтарыны  ися  она 
эейиндириб,  арадан  чыхыб.  Полис  Я.Fяtяlиbяylини  ахтарана  гядяр 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
43
аэент Италийайа эетмяйя  имкан тапыб вя орадакы щяйат йолдашыны 
эютцрцб  совет  кяшфиййатынын  кюмяйи  иля  Совет  Иттифагына  гачыб. 
Бурада онун гызы дцнйайа эялиб. Бакыда о вя ханымы ишя дцзялиб 
евля  тямин  едилиб,  онлара  аз  да  мадди  йардым  эюстярилиб.  Лакин 
Yüklə 1,88 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin