–
65
ola bиlmяzdи? Heч bиr яmr-fиlan gюzlяmяdяn hяrяkяtя keч-
dиk. Mяn ruslarы tяlяyя salmaq цчцn plan hazыrladыm vя onu
sцbut etdиrmяyя baшladыm. Rus dиlиndя yaxшы bиlяn bиr soyda-
шыmыz rus komandиrиnиn яleyhиnя bu sюzlяrlя xиtab etdи: - Bи-
zиm dя hиssяmиz almanlarыn ишьal etdиklяrи mяntяqяlяrdя fяa-
lиyyяt gюstяrmяk цчцn gюndяrиlmишdиr. Иkи gцn юncя bцtюv bиr
alman bиrlиyиnи mяhv etdиk vя alman яsgяrlяrиnиn hяrbи pal-
tarlarыnы geydиk. Bu hяrbи paltar hиylяsи иlя daha bюyцk alman
bиrlиklяrиnи tяlяyя salacaьыq. Haydы, bиzиm qяrargahыmыza
doьru gedяyиn. Edяcяyиmиz bиr чox ишlяr var.
Paraшцtчц bиrlиyиnиn komandanы юz яsgяrlяrиnи baшsыz
buraxaraq bиr neчя nяfяr zabиt иlя bяrabяr bиzиm qяrargahы-
mыza qяdяr gяldи. Budur, mяn dя onun belя bиr aьыlsыzlыq et-
mяsиnи иstяyиrdиm. Tez юzцnц vя zabиtlяrиnи yaxaladыm. Baш-
sыz qalmыш яsgяrlяrиnи иsя bиr gцllя belя atmadan яsиr aldыq»
(48, s.98-99).
«Onlar tцrklяrdиr» xatиrя kиtabыnda azяrbaycanlы legиo-
nerlяrиn dюyцшdяkи qяhrяmanlыьы belя tяsvиr olunurdu: «Ar-
tыq alman komandanlыьыnыn etиmadыnы qazanmышdыq. Bиzи
cяbhяyя gюndяrdиlяr. Mяnяvиyyatыmыz bиr daha mюhkяm-
lяnmиш oldu. Dиvиzиya komandanlыьы qяsяbяyя doьru gяlяn
hяr иkи yolu mцяyyяnlяшdиrdи vя yenи bиr hцcum planы hazыr-
lamaьa baшladы. Dиvиzиya komandиrи яmr verdи, hazыrlыq ишlя-
rиmиzи bиr gцndя qurtardыq vя ertяsи gцn hяlя tamamиlя tя-
mиzlяnmяmиш olan mиnalы yollar arasыndan hцcuma baшla-
dыq. Ruslar чaшmышdыlar. Buna baxmayaraq, цstцnlцk bunla-
rыn tяrяfиndя olduьuna gюrя yerlяrиnи tяrk etmяk иstяmиrdи-
lяr. Dяhшяtlи bиr dюyцшdяn sonra яsgяrlяrиmиz иrяlиlяdиlяr vя
dцшmяnlя цzbяцz vuruшmaьa baшladыlar. Dюyцш шиddяt-
lяnдикъя, Stalиn strategиyasыnыn yenи bиr formasыnыn шahиdи
olduq. Rus topчularы bцtцn dюyцш sahяsиnи topa tutdular vя
artыq bиrи dиgяrиnиn sahяsиnя daxиl olmuш hяr иkи tяrяfиn qцv-
vяlяrиnи мящв etmяk иstяdиlяr. Bu halda цчlц tяyyarя eskad-
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
– –
66
rasы yardыmыmыza gяldи. «Messer»lяr dцшmяn batareyasыnы
bиr neчя dяqиqяdя susduraraq, rяsmи keчиd etmиш kиmи dюyцш
sahяsи цzяrиndяn uчub keчdиlяr. O dяqиqя maшыnlarыn sяs vя
gurultularы da dцшmяnи vahиmяyя saldы. Ruslar artыq mяьlub
olmuшdular. Bиz dцшmяnlяrdяn bиr qиsmиnи mяhv edяrяk bиr
xeylи иrяlиlяmиш vя dюyцш hяyяcanы ичиndя иkи dцшmяn qцvvя-
sиnиn arasыna soxulmuшduq. Qыrmыzы hяrиflяr fцrsяt tapыb hяr
иkи tяrяfdяn цzяrиmиzя hцcum etdиlяr. Dяrhal sцngцlяrиmиzи
taxdыq vя ruslarыn «ura» baьыrtыlarыna qarшы «Allah» - deyя
hayqыrdыq. Tцrkцn «Allah, Allah» sяdasы qarшыsыnda rusun
«ura» baьыrtыlarы elя sюnцk vя zяиf иdи kи... Bu qanlы dюyцшdя
ruslar mяьlub oldular, bиr чox rus zabиtи vя яsgяrlяrиnи яsиr
aldыq. Dиvиzиya komandanы bцtцn yцksяk hяrbи rцtbяlиlяrlя
bяrabяr bиzи tяbrиk etmяyя gяldи. Soydaш aslanlarыmы alman
dostlarыmыza tяqdиm etdиm vя yenи hяrbи formalarы иlя яsки
чar ordularыnы andыran rus яsgяrlяrиnи dя onlara gюstяrdиm.
Dostlarыmыz vя dцшmяnlяrиmиz dяrиn bиr heyrяt ичиndя иdиlяr.
Чцnkи, ruslarы mяьlub etmиш olan aslanlar, dцnяn «yoldaш»
deyя hяqarяt etdиklяrи tцrk uшaqlarы иdи. Almanlar heyrяt
edиrdиlяr. Чцnkи, hцnяr gюstяrяn hяmиn яsgяrlяr dцnяnя qя-
dяr «Untermanш» («яn aшaьы adam») - deyя onlarыn иstehza
etdиklяrи яsиrlяrdи» (48, s. 99-102).
Azяrbaycan legиonerlяrиnиn dюyцшlяrdяkи fяdakarlыьы al-
man hяrbи komandanlыьы tяrяfиndяn lazыmыnca qиymяtlяndи-
rиlиrdи. Keчmиш legиonerlяrdяn bиrи иlk keчиrdиklяrи uьurlu dю-
yцшц belя xatыrlayыrdы: 1942-cи иlиn yanvar ayыnda Polшanыn
Yedlиno шяhяrиndя toplanmыш 7000 qafqazиyalыlardan mцrяk-
kяb яsgяrи bиrlиk - 804 saylы tabur (bu tabur sonradan яsasяn
azяrbaycanlыlarыn adы иlя baьlandы) alman mиnbaшыsы Qlogerиn
rяhbяrlиyиndя Qafqasyaya gюndяrиldи. Taburumuz «Mosto-
voy» bюlgяsиnиn «Чubиnskи» kяndиnя daxиl oldu. Burada 4-cц
alman daь alayы иlя bиrlяшяrяk hяrяkяt яmrиnи aldы. Avqustun
26-da sяhяr saat 4-dя mиnbaшы Qlogerиn яmrи иlя taburumu-
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
–
–
67
zun 2 vя 4-cц bюlцklяrи иlя bиr alman daь alayыnыn kюmяyи иlя
hцcuma keчdиk. Kяndlяrя иkи yцz metr qalmыш komandиr Xa-
say taqыm komandиrlяrиnя son яmrlяrиnи bиldиrdи. Buna uy-
ьun hцcuma keчdиk... Bиzиm vuruшmamыza шahиd olan alman
daь bюlцyцnцn komandиrи Morиtz bunlarы sюylяdи: «Mяnи 4-8
cц daь alay komandиrи general N. Braun sиzиn hamыnыzdan ra-
port yazmaq цчцn bura gюndяrdи. Vuruшmaьыnыzы gюrdцm,
heyran qaldыm. Яsgяrи mяktяbdя иkяn tцrklяrиn hяrb meyda-
nыnda шцcaяtlя vuruшduqlarыnы oxumuшdum. Bu gцn sиzи gюr-
dцkdяn sonra buna шahиd oldum. Мярузян sиzи mяdh edяn
sяtиrlяrlя dolacaqdыr» (40, s. 25-26).
Belя uьurlu dюyцшlяrdяn sonra alman yцksяk koman-
danlыьыnыn xцsusи tяbrиkи dя oxunurdu. Tяsadцfи deyиldи kи,
1942-cи иlиn oktyabrыnda Шяrq kюnцllц bиrlиklяrиnиn koman-
danы general Kюstrиnq «Bahovиsko» bюlgяsиndя 804-cц tabu-
run bцtцn dюyцшчцlяrиnи toplayыb demишdи: «Sиzиn yenи bиr
qяhrяmanlыьыnыzы daha duydum, чox sevиndиm vя sиzи xцsusи
olaraq tяbrиk etmяk цчцn buraya qяdяr gяldиm. 804 saylы
taburun buraya gюndяrиlmяsиnиn sяbяbи, sиzя olan etиmadы-
mыzы bиr daha gцclяndиrmяk цчцndцr. Иndи bиz qafqazиyalыla-
rыn ruslara qarшы almanlardan daha yaxшы чarpышmaq qцdrя-
tиndя olduьunu anladыq. Yaшasыn vяtяn uьrunda чarpышan
qafqasya qяhrяmanlarы!» (140, s.25-26).
General Kюstrиnq axшam zиyafяtиndя иsя tяrиflи sюzlяrиnи
belя yekunlaшdыrmышdы: «Mяn uzun иllяr Moskvada hяrbи atta-
шe olaraq чalышdыm. Bu etиbarla sиzlяrи yaxшы anladыm. Baш ko-
mandanlыьa da, qafqazиyalыlarыn yalnыz иndи deyиl, 100 иldяn
bяrи vяtяnlяrи цчцn vuruшduqlarыnы sюylяdиm vя bu юlkя юvlad-
larыnыn шцcaяtиnи tяrиf etdиm» (140, s. 25-26).
Azяrbaycan legиonerlяrиnиn yцksяk dюyцш bacarыьы vя
qorxmazlыьы haqqыnda Berlиndя чap edиlяn «Sиqnal» qяzetиn-
dя dя чoxlu mяlumatlar dяrc olunurdu: «Aslan sюzцnцn
azяrbaycanca mяnasы «шиr» demяkdиr. 1943-cи иlиn yazыnda,
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
– –
68
bu sюz bцtцn Kubanda шяrяf vя qяhrяmanlыq rяmzиnя чev-
rиldи. Cяbhяnиn bu bюlgяsиndяkи dюyцшlяrdя fяrqlяnяn ma-
yor Fяtяlиbяylиnиn baшчыlыq etdиyи Azяrbaycan taburu dюyцш-
чцlяrиnи «Aslan» adlandыrыrdыlar. Mayor иsя иndиnиn юzцndя
belя hяyяcanыnы gиzlяtmяdяn bu qяhrяman gцnlяrи xatыrla-
yыr. Yцksяk шяrяf rяmzи hцcum nишanыdыr. Yalnыz яlbяyaxa
dюyцшdя mцstяsna bacarыq vя kишиlиk gюstяrяnlяrи hяmиn nиш-
anla tяltиf edиrlяr. Kuban чюllяrиndя azяrbaycanlы dюyцшчц-
lяrи шяrqlи kюnцllцlяrdяn bиrиncи olaraq иlk belя hцcum nиш-
anlarыna layиq gюrцldцlяr. Belя nишanlardan bиrи mayorun da
dюшцndяn asыlыb» (108, s.4).
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
–
–
69
ЫЫЫ ФЯСИЛ
1
1
9
9
4
4
3
3
-
-
C
C
Ц
Ц
И
И
L
L
И
И
Н
Н
Н
Н
О
О
Й
Й
А
А
Б
Б
Р
Р
Ы
Ы
Н
Н
Д
Д
А
А
B
B
E
E
R
R
L
L
И
И
N
N
D
D
Я
Я
M
M
И
И
L
L
L
L
И
И
A
A
Z
Z
Я
Я
R
R
B
B
A
A
Y
Y
C
C
A
A
N
N
Q
Q
U
U
R
R
U
U
L
L
T
T
A
A
Y
Y
Ы
Ы
N
N
Ы
Ы
N
N
K
K
E
E
Ч
Ч
И
И
R
R
И
И
L
L
M
M
Я
Я
S
S
И
И
Н
Н
Д
Д
Я
Я
Т
Т
Я
Я
Ш
Ш
К
К
И
И
Л
Л
А
А
Т
Т
Ч
Ч
Ы
Ы
Л
Л
Ы
Ы
Ь
Ь
Ы
Ы
В
В
Я
Я
Ч
Ч
Ы
Ы
Х
Х
Ы
Ы
Ш
Ш
Ы
Ы
«Йени Азярбайъанда дахили мцнагишяляря, синфи мц-
щарибяляря йер ола билмяз. Биз йол веря билмярик ки, Йени
Азярбайъанда кющня щадисялярин щесабы апарылсын. Щяр
бир инъиклик унудулмалыдыр. Биз халгымызын эцъцнц бу ъцр
даьыдыъы ишя сярф едя билмярик. Халгын бцтцн енержиси йа-
радыъы, мядяни ишя истигамятляндириляъяк. Там сярбястлик
йаратмаг вя ишлямяк имканы болшевиклярин дюврцндя ким
олмасына бахмайараг щяр бир азярбайъанлыйа вериляъяк.
Йени Азярбайъанда бир–бири иля мцбаризя апаран синиф-
ляр ола билмяз. Ващид зящмяткеш Азярбайъан халгы ола-
ъаг. Биз Азярбайъанда йашайан диэяр миллятлярин зящ-
мяткешляриня гонагпярвяр мцнасибят бясляйяъяйик,тяки
онларда бизимля чалышмаг щявяси олсун».
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
– –
70
BERLИNDЯ MИLLИ
AZЯRBAYCAN QURULTAYЫNЫN
KEЧИRИLMЯSИ. QURULTAYЫN QЯBUL
ETDИYИ QЯRARLAR
-cц иlиn noyabrыn 6-da Almanиyanыn Berlиn
шяhяrиndяkи «Kayserof» mehmanxanasыn-
da Mиllи Azяrbaycan Qurultayы keчиrиldи (5) Azяrbaycan
Mиllи Qurultayыnыn keчиrиlmяsиndя яsas tяшяbbцskar Я.
Fятялибяйли иdи. Belя kи, o, Almanиyadakы mцxtяlиf azяrbay-
canlы qurumlarыn nцmayяndяlяrиlя danышыqlardan sonra, hя-
mиn qruplarыn bиrlяшdиrиlиb vahиd orqan yaradыlmasы иdeyasы-
nы Vermaxt qяrargahыnda иrяlи sцrцr vя bu fиkиr qяbul edиlиr
(Qeyd edяk kи, hяmиn vaxt Almanиyada Mиllи Azяrbaycan
Komиtяsи, Gяnc Azяrbaycanыn Mиllяtчиlяr Qrupu vя dиgяr
qruplar vardы). SSRИ-yя vя bolшevиzmя qarшы yюnяlяcяk bu
bиrlяшmяdяn Almanиya dюvlяtи dя юz maraqlarыna uyьun
faydalanmaq иstяyиrdи. Bu mяqsяdlя dя Almanиya hюkumяtи
Azяrbaycan Mиllи Qurultayыnыn keчиrиlmяsиnя шяraиt yaratdы.
Avropanыn mцxtяlиf юlkяlяrиndяn dяvяt olunmuш azяrbay-
canlыlar, cяbhяlяrdяn, dюyцш bюlgяlяrиndяn gяlяn яsgяr vя
zabиtlяr, qonaqlar Mиllи Azяrbaycan Qurultayыnыn keчиrиldи-
yи иlk gцnц salona toplaшmышdыlar. Mehmanxana salonu чox-
lu sayda adamlarla dolmuшdu. Salon цчrяnglи mиllи Azяr-
baycan vя Almanиya bayraqlarы иlя bяzяdиlmишdи. Qurultaya
Berlиndяn gяlmиш nцmayяndя Tuqay bяy ayaьa qalxaraq
aьsaqqallardan bиrиnиn tяdbиrи aчmasыnы xahиш etdи.
1943
Sцrяklи alqышlar altыnda tanыnmыш Azяrbaycan hяrbчиsи,
bиr zamanlar Gяncя цsyanыna baшчыlыq etmиш Cahangиr bяy
Kazыmoьlu kцrsцyя qalxыb Mиllи Azяrbaycan Qurultayыnы
aчыq elan etdи. Cahangиr bяy юz чыxышыnda qurultayыn mиllи иs-
tиqlal tarиxиndя oynadыьы mцhцm rol vя яhяmиyyяtиnи qeyd
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
–
–
71
etdиkdяn sonra, tяdbиrиn чaьыrышыna tяшяbbцs edяn vяtяndaш-
larыmыza vя mиllи mяsяlяlяrиmиzиn hяllиnя иmkan yaradan
dost almanlara toplantыdakыlar adыndan tяшяkkцrцnц bиldи-
rяrяk dedи: «Yurddaшlarыm! Azяrbaycanыn azadlыьы vя иstиqlalы
uьrunda bundan 23 иl яvvяl bolшevиk иstиlaчыlarыna qarшы
mцъaщидяyя gиrяn vя mцbarяk vяtяnиn hяr qarыш torpaьыnы qa-
nы иlя boyayan Mиllи Azяrbaycan Ordusunun kюhnя bиr zabиtи
olaraq mяn, o ordunun davamчыlarы olan qяhrяman legиoner-
lяrиmиzиn nцmayяndяlяrиnи salamlamaqdan bюyцk bиr zюvq
duyuram. Azяrbaycan xalqы bиr чox dяfяlяr юz mиllи hцququ-
nu sиlah иlя mцdafия etmяk mяcburиyyяtиndя qalmышdыr. Ca-
vad xanыn mиllи иstиqlal uьrundakы qяhrяman mцъaщидяsи,
bolшevиzmя qarшы edиlяn Gяncя, Шяkи, Zaqatala, Qarabaь цs-
yanlarы vя dиgяr bиr чox sиlahlы чыxышlar azadlыq yolunda apa-
rыlan bu mцъaщидяlяrиn parlaq nцmunяlяrиdиr. Bu gцn dя bи-
zиm qяhrяman legиonerlяrиmиz, Bюyцk Almanиyanыn mцzяf-
fяr ordusu иlя чиyиn-чиyиnя, yalnыz юz иstиqlalиyyяtи цчцn deyиl,
eynи zamanda bяшяr mяdяnиyyяtиnиn mцhafиzяsи цчцn
mцъaщидя edиrlяr. Bolшevиzmя qarшы mцъaщидя hяr mиllяtиn
mцqяddяs borcudur vя bиz azяrbaycanlыlar bu borcumuzu
yerиnя yetиrmяkdяn bюyцk bиr xoшbяxtlиk hиss edиrиk.
Vяtяndaшlar! Hяrb qяtи bиr mяrhяlяyя gиrиr vя bиz, mиl-
lяtlяrиn taleyиnи hяll edяcяk olan hadиsяlяrя hazыr olmalыyыq.
Aramыzda mиllи bиrlиk vя иntиzam yaratmaq bиzиm цчцn яn la-
zыmlы bиr vяzиfяdиr. Bu mяsяlяdя qurultayыmыz юz sюzцnц sюy-
lяmяlиdиr. Bиz daиma юz mиllи hцququmuz uьrunda mцъaщидя
etdиk vя edяcяyиk. Bu mцъaщидя цчцn bиz, bцtцn xalqыn etи-
madыnы qazanan avtorиtetlи vя qцvvяtlи bиr tяшkиlata malиk ol-
malыyыq. Bugцnkц toplantыmыzыn яsaslы mяsяlяlяrиndяn bиrи
bu mиllи tяшkиlatы qurmaq olacaqdыr. Ona gюrя qurultayыmыzы
иdarя etmяk цчцn vяtяndaшlarыn bиr Rяyasяt Heyяtи seчmяlя-
rиnи rиca edиrяm» (5).
Qurultayda Cahangиr bяyиn gиrиш sюzцndяn sonra dюyцш
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
– –
72
meydanыndan yenиcя gяlmиш zabиt Sцleymanov sюz alaraq,
Rяyasяt Heyяtиnиn seчиlmяsиnи tяklиf etdи. Abbas bяy Ata-
malыbяyova tapшыrыldы vя o, kцrsцyя qalxыb Qurultaya sяdr-
lиk etdи vя qыsa, lakиn dяrиn mяnalы nиtq sюylяdи. Rяyasяt
Heyяtиnиn sяdrи Abbas bяy Atamalыbяyov чыxышыnda dedи:
«Яzиz vяtяndaшlarыm! Bu gцn Azяrbaycan mиllи hяrяkatы ta-
rиxиndя яn gюrkяmlи gцnlяrdяn bиrиdиr. Uzun bиr fasиlяdяn
sonra azяrи tцrklяrи yenиdяn sяslяrиnи ucaltmaq vя xalqыmы-
zыn nяsиllяrиnиn uьrunda vuruшduqlarы mиllи иdeallarы gur sяs-
lя sюylяmяk иmkanыna malиk olmuшlardыr. Bu иmkanы bиz, bu
gцn bюyцk Almanиyanыn paytaxtы Berlиndя яldя etdиyиmиz-
dяn,bu иш цчцn bюyцk alman xalqыna, onun rяhbяrиnя vя
шanlы legиonerlяrиmиzиn чиyиn-чиyиnя vuruшduqlarы qяhrяman
яsgяrlяrиnя юz dяrиn tяшяkkцrцmцzц иzhar edиr vя salamlarы-
mыzы yetиrиrиz.
Vяtяnиmиzиn azadlыьы vя иstиqlalы uьrunda mцъaщидяdя
xalqыmыz bиr чox qяhrяmanlыqlar gюstяrmишdиr. Яn yцksяk
иdeallarыmыz uьrunda шяhиd olanlarы xatыrlamalыyыq vя mяn
onlarыn яzиz xatиrяlяrиnи yada salmaq цчцn hamыnыzыn ayaьa
qalxmanыzы tяklиf edиrяm (Qurultay nцmayяndяlяrи ayaьa
qalxarkяn salonda tam bиr sяssиzlиk vя hюrmяt vardы). Иkиncи
nюvbяdя иsя, dцшцncяlяrиmиz orada, doьma vяtяnиmиzя,
ana-bacыlarыmыzыn, ata vя qardaшlarыmыzыn qaldыьы yerя чev-
rиlmяlиdиr. Onlara sяmиmи salamlarыmыzы yetиrmяklя, цmиd
vermяlиyиk kи, tezlиklя bиz, azad edиlmиш xoшbяxt vяtяnиmиz-
dя юz яzиz qohumlarыmыz vя yaxыn dostlarыmыzla gюrцшяcяyиz.
Daha sonra dцшdцyцmцz vяzиyyяt vя шяraиtdяn asыlы olaraq,
burada - bиzиm aramыzda bulunmayan vя юz tяbrиklяrиnи be-
lя gюndяrя bиlmяyяn vяtяndaшlarыmыz olmalыdыr. Bunlar -
Tцrkиyяdя, Иranda vя hяmчиnиn baшqa юlkяlяrdя olan чox-
saylы mцhacиratыmыzdыr. Lakиn яgяr onlar cиsmяn burada de-
yиldиlяrsя dя, ruhяn vя fиkrяn bиzиmlя bиrdиrlяr vя bиzиm bu-
rada sюylяdиyиmиz fиkиr vя иdeallarda bцtцnlцklя vя tam
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
–
–
73
qяlblя шяrиkdиrlяr. Onlarыn arasыnda иllяr boyu bu иdeallarыn
tяntяnяsи uьrunda чalышan шяxslяr vardыr. Mяn bunlardan 1.
Mяhяmmяd Яmиn Rяsulzadя; 2.Xяlиl bяy Xasmяmmяdlи;
3. Mustafa bяy Vяkиllи; 4. Mиr Yaqub bяy Mehtи; 5. Шяfи
bяy Rцstяmbяylи; 6. Adиl xan Zиyad xan vя Abdulяlи bяy
Яmиrcanыn qurultayыmыzыn fяxrи цzvlяrи hesab edиlmяsиnи
tяklиf edиrяm (Hяr tяrяfdяn alqыш dalьalarы yцksяldи. Tяklиf
bиr sяslя qяbul edиldи). Mяn иstиqlal uьrundakы mиllи
mцъaщидяmиzиn tarиxи цzяrиndя dayanmayacaьam. Bu haq-
da иndиcя шцcaяtlи mayorumuz Fяtяlиbяylи sиzя юz sиyasи mя-
ruzяsиnи sюylяyяcяkdиr. Mяn yalnыz qeyd etmяk иstяrdиm kи,
son 23 иl tarиxиmиzиn яn qara dюvrц olmuш, xalqыmыz yadellи
bolшevиk hakиmlяrиnиn яsarяtи altыna dцшmцшdцr. Ишtя buna
gюrя, mиnlяrlя vяtяndaшlarыmыz kюnцllц olaraq Qыzыl Ordu sы-
ralarыndan qaчыr vя bu gцn mиllи legиon sыralarыnda alman яs-
gяrlяrи иlя yan-yana qяhrяmancasыna vuruшurlar. Azяrbay-
can xalqыnыn юz яnяnяvи иdeallarы uьrunda mцъaщидяsи mцtя-
шяkkиl olmalыdыr. Yalnыz, bцtцn qцvvяtlяrmиzиn mиllи bиrlиk
иdeyasы яtrafыnda sыx sыralarla vя иntиzamla toplanmasы bиzи
mиllи иdeallarыmыzыn tяntяnяsиnя vя vяtяnиmиzиn gяlяcяk xoш-
bяxt hяyatыna apara bиlяr. Bu gцn toplanmыш olan qurulta-
yыn mяqsяdи bu mиllи bиrlиyи yaratmaq vя onu hяyata keчиr-
mяkdяn иbarяtdиr. Sыx toplanmыш vя юz иdeya cяbhяsиndя
mюhkяm duran mиllяt hяr zaman dostlarыn ruh yцksяklиyи-
nя, hюrmяtиnя sяbяb olur vя dцшmяnlяrи onunla hesablaш-
maьa mяcbur edиr. Azяrbaycanlыlarыn mцstяqиl hяyat sцr-
mяk vя юz doьma torpaqlarыnыn azad sahиblяrи olmaq tяlяbи
- mцqяddяs vя parчalanmaz bиr haqdыr. Bиr чox yцzиllиk
яnяnяlяr bиzи, Шиmalи Qafqaz, Gцrcцstan vя Ermяnиstan
xalqlarы иlя baьlamышdыr. Gяlяcяk, bu xalqlar aиlяsиnи vahиd
dostluqda daha sыx baьlamalы vя baьlayacaqdыr. Bu, yalnыz
tam bяrabяrlиk vя qarшыlыqlы hюrmяt яsasыnda ola bиlяr.
Azяrbaycanlыlar heч bиr zaman unutmamыш vя unutmazlar
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
– –
74
kи, onlar tцrk иrqиnя vя tцrk qanыna mяnsub xalqdыr. Bunun
цчцn dя qohumluq vя hцsn-rяьbяt hиssи onlarы dиgяr tцrk
xalqlarы иlя dя baьlayыr. Bu xalqlar ичяrиsиndя Tцrkцstan,
Иdиl-Ural vя Krыm xalqlarы da bиzиm kиmи eynи шяraиt daxиlиn-
dя bolшevиk zцlmцndяn azad olmaq иstяyи иlя юz иstиqlalиyyяtи
uьrunda mцъaщидя edиrlяr. Bиz, bu mцъaщидяdя onlara цrяk-
dяn mцvяffяqиyyяtlяr dиlяyиrиk. Bu gцn qurultayыmыzыn aчыlы-
шы mцnasиbяtиlя, юz sevиncиnи иzhar etmяk vя sиzи sяmиmи
qяlblя salamlamaqla, xalqыmыzыn vя яzиz vяtяnиmиzиn sяadя-
tи цчцn qurultay ишlяrиnиn uьurlu olacaьыna иnanыram. Yaшa-
sыn Mцstяqиl Azяrbaycan!
Yaшasыn Bюyцk Almanиyanыn qalиbиyyяtи vя bu qalиbиy-
yяtя baьlanan цmиdlяr» (5).
Abbas bяy чыxышыndan sonra sюzц Mayor Я.Fяtяlиbяylиyя
verdи. O, dedи: «Bиz чar valиlяrиnя, bolшevиk яsиrlяrиnя dюzmя-
dиyиmиz kиmи, hяr hansы bиr mиllяtиn hakиmиyyяtиnя dя dюzmя-
yяcяyиk. Azяrbaycanы azяrbaycanlыlar иdarя etmиш vя yenя
onlar иdarя edяcяkdиr» (5).
Mayor Я.Fяtяlиbяylи sиyasи mяzmunda maraqlы vя яhatяlи
чыxыш etdи. Mayor Я.Fяtяlиbяylиnиn чыxышы bиr saat on dяqиqя
чяkdи. Onun чыxышы tez-tez sяmиmи alqышlarla kяsиlиrdи. О, «A-
zяrbaycan mцstяqиl olmalыdыr» sюzlяrи иlя nиtqиnи qurtararkяn
hяr tяrяfdяn alqышlar vя «Yaшasыn Azad Vяtяn!» sюzlяrи yцksяl-
dи.
Я.Фятялибяйлинин 1943-ъц илин нойабрын 6-да кечирилян
Милли Азярбайъан Гурултайындакы мярузясиндян:
«Азярбайъанын Милли азадлыг щярякатынын рящбяри кими
Мили Бирлийин Азярбайъан Мяълиси юз гаршысына ашаьыдакы вязи-
фяляр гойур:
1)Болшевизмин мящв едилмяси вя Гафгаз Бирлийиня дахил
олан мцстягил Азярбайъан дювлятинин йарадылмасы
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
–
–
75
2)Болшевиклярсиз вя истисмарчыларсыз Гафгазын бцтцн халглары
иля ямякдашлыгда йени Азярбайъанын йарадылмасы.Йени Азярбай-
ъан ашаьыдакы принсипляр цзяриндя гурулаъаг
а)Бцтцн зящмяткешляри сярбяст ишлямя имканы иля тямин
етмяк вя намуслу ямяйи ясасында зянэинляшдирмяк
б)Колхозларын ляьв едилмяси вя торпагларын кяндлиляря пай-
ланмасы
3)Елмин инкишафы вя инсанларын сярбяст йарадыъылыгла мяшьул
олмасы цчцн щяр бир шяраитин йарадылмасы
4)Азярбайъан Елмляр Академийасынын тясис олунмасы.
Бцтцн ящалийя ашаьы,орта вя али тящсил оъагларында пулсуз тящсил
верилмяси.Тялябялярин дювлят тягацдц иля тямин олунмасы
5)Болшевикляр тяряфиндян мящв олунмуш милли мядяний-
йятин, милли дилин бярпа едилмяси
8)Истисмарчылыьын йаранмасыны тягиб етмяк
9)Кянд вя шящярлярин йенидян гурулмасы, истиращят эцшяля-
ринин, йолларын, щидроелектрик стансийаларын тикилмяси вя халгын
щяйат шяраитинин вя мядяниййятинин йцксялмясиня имкан йара-
дан вя Азярбайъаны гыса мцддятдя чичяклянян, хошбяхт юлкяйя
чевирян бцтцн тядбирлярин щяйата кечирилмяси.
Йени Азярбайъанда дахили мцнагишяляря, синфи мцщарибя-
ляря йер ола билмяз. Биз йол веря билмярик ки, Йени Азярбайъан-
да кющня щадисялярин щесабы апарылсын. Щяр бир инъиклик унудул-
малыдыр. Биз халгымызын эцъцнц бу ъцр даьыдыъы ишя сярф едя бил-
мярик. Халгын бцтцн енержиси йарадыъы, мядяни ишя истигамятлян-
дириляъяк. Там сярбястлик йаратмаг вя ишлямяк имканы болшевик-
лярин дюврцндя ким олмасына бахмайараг щяр бир азярбайъан-
лыйа вериляъяк. Йени Азярбайъанда бир-бири иля мцъадиля апаран
синифляр ола билмяз. Ващид зящмяткеш Азярбайъан халгы олаъаг.
Биз Азярбайъанда йашайан диэяр миллятлярин зящмяткешляриня
гонагпярвяр мцнасибят бясляйяъяйик,тяки онларда бизимля ча-
лышмаг щявяси олсун. Диэяр миллятлярин милли намусу вя милли
Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински
Dostları ilə paylaş: |