Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински нясиман йагублу



Yüklə 1,88 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/21
tarix08.11.2019
ölçüsü1,88 Mb.
#29548
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   21
Ebdurrehman Fetelibeyli-Dudenginski


–  
65
ola bиlmяzdи? Heч  bиr  яmr-fиlan gюzlяmяdяn hяrяkяtя keч-
dиk. Mяn ruslarы tяlяyя salmaq цчцn plan hazыrladыm vя onu 
sцbut etdиrmяyя baшladыm. Rus dиlиndя yaxшы bиlяn bиr soyda-
шыmыz rus komandиrиnиn яleyhиnя bu sюzlяrlя xиtab etdи: - Bи-
zиm dя hиssяmиz almanlarыn ишьal etdиklяrи mяntяqяlяrdя fяa-
lиyyяt gюstяrmяk цчцn gюndяrиlmишdиr. Иkи gцn юncя bцtюv bиr 
alman bиrlиyиnи mяhv etdиk vя alman яsgяrlяrиnиn hяrbи pal-
tarlarыnы geydиk. Bu hяrbи paltar hиylяsи иlя daha bюyцk alman 
bиrlиklяrиnи  tяlяyя salacaьыq. Haydы, bиzиm qяrargahыmыza 
doьru gedяyиn. Edяcяyиmиz bиr чox ишlяr var. 
Paraшцtчц  bиrlиyиnиn komandanы  юz  яsgяrlяrиnи baшsыz 
buraxaraq bиr neчя nяfяr zabиt иlя bяrabяr bиzиm qяrargahы-
mыza qяdяr gяldи. Budur, mяn dя onun belя bиr aьыlsыzlыq et-
mяsиnи иstяyиrdиm. Tez юzцnц vя zabиtlяrиnи yaxaladыm. Baш-
sыz qalmыш яsgяrlяrиnи иsя bиr gцllя belя atmadan яsиr aldыq» 
(48, s.98-99). 
«Onlar tцrklяrdиr» xatиrя kиtabыnda azяrbaycanlы legиo-
nerlяrиn dюyцшdяkи qяhrяmanlыьы belя tяsvиr olunurdu: «Ar-
tыq alman komandanlыьыnыn etиmadыnы qazanmышdыq. Bиzи 
cяbhяyя  gюndяrdиlяr. Mяnяvиyyatыmыz bиr daha mюhkяm-
lяnmиш oldu. Dиvиzиya komandanlыьы qяsяbяyя doьru gяlяn 
hяr иkи yolu mцяyyяnlяшdиrdи vя yenи bиr hцcum planы hazыr-
lamaьa baшladы. Dиvиzиya komandиrи яmr verdи, hazыrlыq ишlя-
rиmиzи bиr gцndя qurtardыq vя ertяsи gцn hяlя tamamиlя tя-
mиzlяnmяmиш olan mиnalы yollar arasыndan hцcuma baшla-
dыq. Ruslar чaшmышdыlar. Buna baxmayaraq, цstцnlцk bunla-
rыn tяrяfиndя olduьuna gюrя yerlяrиnи tяrk etmяk иstяmиrdи-
lяr. Dяhшяtlи bиr dюyцшdяn sonra яsgяrlяrиmиz иrяlиlяdиlяr vя 
dцшmяnlя  цzbяцz vuruшmaьa baшladыlar. Dюyцш  шиddяt-
lяnдикъя, Stalиn strategиyasыnыn yenи  bиr formasыnыn  шahиdи 
olduq. Rus topчularы bцtцn dюyцш sahяsиnи topa tutdular vя 
artыq bиrи dиgяrиnиn sahяsиnя daxиl olmuш hяr иkи tяrяfиn qцv-
vяlяrиnи мящв etmяk иstяdиlяr. Bu halda цчlц tяyyarя eskad-

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
66
rasы yardыmыmыza gяldи. «Messer»lяr dцшmяn batareyasыnы 
bиr neчя dяqиqяdя susduraraq, rяsmи keчиd etmиш kиmи dюyцш 
sahяsи цzяrиndяn uчub keчdиlяr. O dяqиqя maшыnlarыn sяs vя 
gurultularы da dцшmяnи vahиmяyя saldы. Ruslar artыq mяьlub 
olmuшdular. Bиz dцшmяnlяrdяn bиr qиsmиnи mяhv edяrяk bиr 
xeylи иrяlиlяmиш vя dюyцш hяyяcanы ичиndя иkи dцшmяn qцvvя-
sиnиn arasыna soxulmuшduq. Qыrmыzы hяrиflяr fцrsяt tapыb hяr 
иkи tяrяfdяn цzяrиmиzя hцcum etdиlяr. Dяrhal sцngцlяrиmиzи 
taxdыq vя ruslarыn «ura» baьыrtыlarыna qarшы «Allah» - deyя 
hayqыrdыq. Tцrkцn «Allah, Allah» sяdasы qarшыsыnda rusun 
«ura» baьыrtыlarы elя sюnцk vя zяиf иdи kи... Bu qanlы dюyцшdя 
ruslar mяьlub oldular, bиr чox rus zabиtи vя яsgяrlяrиnи яsиr 
aldыq. Dиvиzиya komandanы  bцtцn yцksяk hяrbи  rцtbяlиlяrlя 
bяrabяr bиzи tяbrиk etmяyя gяldи. Soydaш aslanlarыmы alman 
dostlarыmыza tяqdиm etdиm vя yenи  hяrbи formalarы  иlя  яsки 
чar ordularыnы andыran rus яsgяrlяrиnи dя onlara gюstяrdиm. 
Dostlarыmыz vя dцшmяnlяrиmиz dяrиn bиr heyrяt ичиndя иdиlяr. 
Чцnkи, ruslarы  mяьlub etmиш olan aslanlar, dцnяn «yoldaш» 
deyя  hяqarяt etdиklяrи  tцrk uшaqlarы  иdи. Almanlar heyrяt 
edиrdиlяr. Чцnkи, hцnяr gюstяrяn hяmиn яsgяrlяr dцnяnя qя-
dяr «Untermanш» («яn aшaьы adam») - deyя onlarыn иstehza 
etdиklяrи яsиrlяrdи» (48, s. 99-102). 
Azяrbaycan legиonerlяrиnиn dюyцшlяrdяkи fяdakarlыьы al-
man hяrbи komandanlыьы  tяrяfиndяn lazыmыnca qиymяtlяndи-
rиlиrdи. Keчmиш legиonerlяrdяn bиrи иlk keчиrdиklяrи uьurlu dю-
yцшц belя xatыrlayыrdы: 1942-cи  иlиn yanvar ayыnda Polшanыn 
Yedlиno шяhяrиndя toplanmыш 7000 qafqazиyalыlardan mцrяk-
kяb яsgяrи bиrlиk - 804 saylы tabur (bu tabur sonradan яsasяn 
azяrbaycanlыlarыn adы иlя baьlandы) alman mиnbaшыsы Qlogerиn 
rяhbяrlиyиndя Qafqasyaya gюndяrиldи. Taburumuz «Mosto-
voy» bюlgяsиnиn «Чubиnskи» kяndиnя daxиl oldu. Burada 4-cц 
alman daь alayы иlя bиrlяшяrяk hяrяkяt яmrиnи aldы. Avqustun 
26-da sяhяr saat 4-dя  mиnbaшы Qlogerиn яmrи иlя taburumu-

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
67
zun 2 vя 4-cц bюlцklяrи иlя bиr alman daь alayыnыn kюmяyи иlя 
hцcuma keчdиk. Kяndlяrя иkи yцz metr qalmыш komandиr Xa-
say taqыm komandиrlяrиnя son яmrlяrиnи  bиldиrdи. Buna uy-
ьun hцcuma keчdиk... Bиzиm vuruшmamыza шahиd olan alman 
daь bюlцyцnцn komandиrи Morиtz bunlarы sюylяdи: «Mяnи 4-8 
cц daь alay komandиrи general N. Braun sиzиn hamыnыzdan ra-
port yazmaq цчцn bura gюndяrdи. Vuruшmaьыnыzы  gюrdцm, 
heyran qaldыm. Яsgяrи mяktяbdя иkяn tцrklяrиn hяrb meyda-
nыnda шцcaяtlя vuruшduqlarыnы oxumuшdum. Bu gцn sиzи gюr-
dцkdяn sonra buna шahиd oldum. Мярузян  sиzи  mяdh edяn 
sяtиrlяrlя dolacaqdыr» (40, s. 25-26). 
Belя  uьurlu dюyцшlяrdяn sonra alman yцksяk koman-
danlыьыnыn xцsusи tяbrиkи dя oxunurdu. Tяsadцfи deyиldи kи, 
1942-cи  иlиn oktyabrыnda  Шяrq kюnцllц  bиrlиklяrиnиn koman-
danы general Kюstrиnq «Bahovиsko» bюlgяsиndя 804-cц tabu-
run bцtцn dюyцшчцlяrиnи toplayыb demишdи: «Sиzиn yenи  bиr 
qяhrяmanlыьыnыzы daha duydum, чox sevиndиm vя sиzи xцsusи 
olaraq tяbrиk etmяk  цчцn buraya qяdяr gяldиm. 804 saylы 
taburun buraya gюndяrиlmяsиnиn sяbяbи, sиzя olan etиmadы-
mыzы bиr daha gцclяndиrmяk цчцndцr. Иndи bиz qafqazиyalыla-
rыn ruslara qarшы almanlardan daha yaxшы чarpышmaq qцdrя-
tиndя olduьunu anladыq. Yaшasыn vяtяn uьrunda  чarpышan 
qafqasya qяhrяmanlarы!» (140, s.25-26). 
General Kюstrиnq axшam zиyafяtиndя  иsя  tяrиflи  sюzlяrиnи 
belя yekunlaшdыrmышdы: «Mяn uzun иllяr Moskvada hяrbи atta-
шe olaraq чalышdыm. Bu etиbarla sиzlяrи yaxшы anladыm. Baш ko-
mandanlыьa da, qafqazиyalыlarыn yalnыz  иndи deyиl, 100 иldяn 
bяrи vяtяnlяrи цчцn vuruшduqlarыnы sюylяdиm vя bu юlkя юvlad-
larыnыn шцcaяtиnи tяrиf etdиm» (140, s. 25-26). 
Azяrbaycan legиonerlяrиnиn yцksяk dюyцш bacarыьы  vя 
qorxmazlыьы haqqыnda Berlиndя чap edиlяn «Sиqnal» qяzetиn-
dя  dя  чoxlu mяlumatlar dяrc olunurdu: «Aslan sюzцnцn 
azяrbaycanca mяnasы  «шиr» demяkdиr. 1943-cи  иlиn yazыnda, 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
68
bu sюz bцtцn Kubanda шяrяf vя qяhrяmanlыq rяmzиnя чev-
rиldи. Cяbhяnиn bu bюlgяsиndяkи  dюyцшlяrdя  fяrqlяnяn ma-
yor Fяtяlиbяylиnиn baшчыlыq etdиyи Azяrbaycan taburu dюyцш-
чцlяrиnи «Aslan» adlandыrыrdыlar. Mayor иsя иndиnиn юzцndя 
belя  hяyяcanыnы  gиzlяtmяdяn bu qяhrяman gцnlяrи xatыrla-
yыr. Yцksяk  шяrяf rяmzи  hцcum nишanыdыr. Yalnыz  яlbяyaxa 
dюyцшdя mцstяsna bacarыq vя kишиlиk gюstяrяnlяrи hяmиn nиш-
anla tяltиf edиrlяr. Kuban чюllяrиndя azяrbaycanlы  dюyцшчц-
lяrи  шяrqlи  kюnцllцlяrdяn bиrиncи olaraq иlk belя  hцcum nиш-
anlarыna layиq gюrцldцlяr. Belя nишanlardan bиrи mayorun da 
dюшцndяn asыlыb» (108, s.4). 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
69
 
ЫЫЫ ФЯСИЛ 
 
 
1
1
9
9
4
4
3
3
-
-
C
C
Ц
Ц
 
 
И
И
L
L
И
И
Н
Н
 
 
Н
Н
О
О
Й
Й
А
А
Б
Б
Р
Р
Ы
Ы
Н
Н
Д
Д
А
А
 
 
 
 
 
 
B
B
E
E
R
R
L
L
И
И
N
N
D
D
Я
Я
 
 
 
 
M
M
И
И
L
L
L
L
И
И
 
 
 
 
A
A
Z
Z
Я
Я
R
R
B
B
A
A
Y
Y
C
C
A
A
N
N
 
 
 
 
Q
Q
U
U
R
R
U
U
L
L
T
T
A
A
Y
Y
Ы
Ы
N
N
Ы
Ы
N
N
 
 
 
 
K
K
E
E
Ч
Ч
И
И
R
R
И
И
L
L
M
M
Я
Я
S
S
И
И
Н
Н
Д
Д
Я
Я
 
 
 
 
Т
Т
Я
Я
Ш
Ш
К
К
И
И
Л
Л
А
А
Т
Т
Ч
Ч
Ы
Ы
Л
Л
Ы
Ы
Ь
Ь
Ы
Ы
 
 
 
 
 
 
В
В
Я
Я
 
 
 
 
 
 
Ч
Ч
Ы
Ы
Х
Х
Ы
Ы
Ш
Ш
Ы
Ы
 
 
 
 
 
 
«Йени Азярбайъанда дахили мцнагишяляря, синфи мц-
щарибяляря йер ола билмяз. Биз йол веря билмярик ки, Йени 
Азярбайъанда кющня щадисялярин щесабы апарылсын. Щяр 
бир инъиклик унудулмалыдыр. Биз халгымызын эцъцнц бу ъцр 
даьыдыъы ишя сярф едя билмярик. Халгын бцтцн енержиси йа-
радыъы, мядяни ишя истигамятляндириляъяк. Там сярбястлик 
йаратмаг вя ишлямяк имканы болшевиклярин дюврцндя ким 
олмасына бахмайараг щяр бир азярбайъанлыйа вериляъяк. 
Йени Азярбайъанда бир–бири иля мцбаризя апаран синиф-
ляр ола билмяз. Ващид зящмяткеш Азярбайъан халгы ола-
ъаг.  Биз  Азярбайъанда  йашайан  диэяр  миллятлярин  зящ-
мяткешляриня гонагпярвяр мцнасибят бясляйяъяйик,тяки 
онларда бизимля чалышмаг щявяси олсун». 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
70
 
BERLИNDЯ  MИLLИ 
AZЯRBAYCAN  QURULTAYЫNЫN 
KEЧИRИLMЯSИ. QURULTAYЫN QЯBUL 
ETDИYИ QЯRARLAR 
 
 
-cц иlиn noyabrыn 6-da Almanиyanыn Berlиn 
шяhяrиndяkи «Kayserof» mehmanxanasыn-
da Mиllи Azяrbaycan Qurultayы keчиrиldи (5) Azяrbaycan 
Mиllи Qurultayыnыn keчиrиlmяsиndя  яsas tяшяbbцskar  Я. 
Fятялибяйли иdи. Belя kи, o, Almanиyadakы mцxtяlиf azяrbay-
canlы qurumlarыn nцmayяndяlяrиlя danышыqlardan sonra, hя-
mиn qruplarыn bиrlяшdиrиlиb vahиd orqan yaradыlmasы иdeyasы-
nы Vermaxt qяrargahыnda иrяlи sцrцr vя bu fиkиr qяbul edиlиr 
(Qeyd edяk kи, hяmиn vaxt Almanиyada Mиllи Azяrbaycan 
Komиtяsи, Gяnc Azяrbaycanыn Mиllяtчиlяr Qrupu vя  dиgяr 
qruplar vardы). SSRИ-yя  vя bolшevиzmя qarшы  yюnяlяcяk bu 
bиrlяшmяdяn Almanиya dюvlяtи  dя  юz maraqlarыna uyьun 
faydalanmaq иstяyиrdи. Bu mяqsяdlя dя Almanиya hюkumяtи 
Azяrbaycan Mиllи Qurultayыnыn keчиrиlmяsиnя шяraиt yaratdы. 
Avropanыn mцxtяlиf  юlkяlяrиndяn dяvяt olunmuш azяrbay-
canlыlar, cяbhяlяrdяn, dюyцш  bюlgяlяrиndяn gяlяn  яsgяr vя 
zabиtlяr, qonaqlar Mиllи Azяrbaycan Qurultayыnыn keчиrиldи-
yи иlk gцnц salona toplaшmышdыlar. Mehmanxana salonu чox-
lu sayda adamlarla dolmuшdu. Salon цчrяnglи  mиllи Azяr-
baycan vя Almanиya bayraqlarы иlя bяzяdиlmишdи. Qurultaya 
Berlиndяn gяlmиш  nцmayяndя Tuqay bяy ayaьa qalxaraq 
aьsaqqallardan bиrиnиn tяdbиrи aчmasыnы xahиш etdи. 
1943
Sцrяklи alqышlar altыnda tanыnmыш Azяrbaycan hяrbчиsи, 
bиr zamanlar Gяncя  цsyanыna baшчыlыq etmиш Cahangиr bяy 
Kazыmoьlu kцrsцyя qalxыb Mиllи Azяrbaycan Qurultayыnы 
aчыq elan etdи. Cahangиr bяy юz чыxышыnda qurultayыn mиllи иs-
tиqlal tarиxиndя oynadыьы  mцhцm rol vя  яhяmиyyяtиnи qeyd 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
71
etdиkdяn sonra, tяdbиrиn чaьыrышыna tяшяbbцs edяn vяtяndaш-
larыmыza vя  mиllи  mяsяlяlяrиmиzиn hяllиnя  иmkan yaradan 
dost almanlara toplantыdakыlar adыndan tяшяkkцrцnц  bиldи-
rяrяk dedи: «Yurddaшlarыm! Azяrbaycanыn azadlыьы vя иstиqlalы 
uьrunda bundan 23 иl  яvvяl bolшevиk  иstиlaчыlarыna qarшы 
mцъaщидяyя gиrяn vя mцbarяk vяtяnиn hяr qarыш torpaьыnы qa-
nы иlя boyayan Mиllи Azяrbaycan Ordusunun kюhnя bиr zabиtи 
olaraq mяn, o ordunun davamчыlarы olan qяhrяman legиoner-
lяrиmиzиn nцmayяndяlяrиnи salamlamaqdan bюyцk bиr zюvq 
duyuram. Azяrbaycan xalqы bиr чox dяfяlяr юz mиllи hцququ-
nu sиlah иlя mцdafия etmяk mяcburиyyяtиndя qalmышdыr. Ca-
vad xanыn mиllи  иstиqlal uьrundakы  qяhrяman mцъaщидяsи, 
bolшevиzmя qarшы edиlяn Gяncя, Шяkи, Zaqatala, Qarabaь цs-
yanlarы vя dиgяr bиr чox sиlahlы чыxышlar azadlыq yolunda apa-
rыlan bu mцъaщидяlяrиn parlaq nцmunяlяrиdиr. Bu gцn dя bи-
zиm qяhrяman legиonerlяrиmиz, Bюyцk Almanиyanыn mцzяf-
fяr ordusu иlя чиyиn-чиyиnя, yalnыz юz иstиqlalиyyяtи цчцn deyиl, 
eynи zamanda bяшяr mяdяnиyyяtиnиn mцhafиzяsи  цчцn 
mцъaщидя edиrlяr. Bolшevиzmя qarшы  mцъaщидя  hяr mиllяtиn 
mцqяddяs borcudur vя  bиz azяrbaycanlыlar bu borcumuzu 
yerиnя yetиrmяkdяn bюyцk bиr xoшbяxtlиk hиss edиrиk. 
Vяtяndaшlar! Hяrb qяtи bиr mяrhяlяyя gиrиr vя bиz, mиl-
lяtlяrиn taleyиnи hяll edяcяk olan hadиsяlяrя hazыr olmalыyыq. 
Aramыzda mиllи bиrlиk vя иntиzam yaratmaq bиzиm цчцn яn la-
zыmlы bиr vяzиfяdиr. Bu mяsяlяdя qurultayыmыz юz sюzцnц sюy-
lяmяlиdиr. Bиz daиma юz mиllи hцququmuz uьrunda mцъaщидя 
etdиk vя edяcяyиk. Bu mцъaщидя  цчцn bиz, bцtцn xalqыn etи-
madыnы qazanan avtorиtetlи vя qцvvяtlи bиr tяшkиlata malиk ol-
malыyыq. Bugцnkц toplantыmыzыn  яsaslы  mяsяlяlяrиndяn bиrи 
bu mиllи tяшkиlatы qurmaq olacaqdыr. Ona gюrя qurultayыmыzы 
иdarя etmяk цчцn vяtяndaшlarыn bиr Rяyasяt Heyяtи seчmяlя-
rиnи rиca edиrяm» (5).  
Qurultayda Cahangиr bяyиn gиrиш sюzцndяn sonra dюyцш 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
72
meydanыndan yenиcя  gяlmиш zabиt Sцleymanov sюz alaraq, 
Rяyasяt Heyяtиnиn seчиlmяsиnи  tяklиf etdи. Abbas bяy Ata-
malыbяyova tapшыrыldы vя o, kцrsцyя qalxыb Qurultaya sяdr-
lиk etdи  vя  qыsa, lakиn dяrиn mяnalы  nиtq sюylяdи. Rяyasяt 
Heyяtиnиn sяdrи Abbas bяy Atamalыbяyov  чыxышыnda dedи: 
«Яzиz vяtяndaшlarыm! Bu gцn Azяrbaycan mиllи hяrяkatы ta-
rиxиndя  яn gюrkяmlи  gцnlяrdяn bиrиdиr. Uzun bиr fasиlяdяn 
sonra azяrи tцrklяrи yenиdяn sяslяrиnи ucaltmaq vя xalqыmы-
zыn nяsиllяrиnиn uьrunda vuruшduqlarы mиllи иdeallarы gur sяs-
lя sюylяmяk иmkanыna malиk olmuшlardыr. Bu иmkanы bиz, bu 
gцn bюyцk Almanиyanыn paytaxtы Berlиndя  яldя etdиyиmиz-
dяn,bu  иш  цчцn bюyцk alman xalqыna, onun rяhbяrиnя  vя 
шanlы legиonerlяrиmиzиn  чиyиn-чиyиnя vuruшduqlarы  qяhrяman 
яsgяrlяrиnя юz dяrиn tяшяkkцrцmцzц иzhar edиr vя salamlarы-
mыzы yetиrиrиz. 
Vяtяnиmиzиn azadlыьы  vя  иstиqlalы  uьrunda mцъaщидяdя 
xalqыmыz bиr  чox qяhrяmanlыqlar gюstяrmишdиr.  Яn yцksяk 
иdeallarыmыz uьrunda  шяhиd olanlarы xatыrlamalыyыq vя  mяn 
onlarыn яzиz xatиrяlяrиnи yada salmaq цчцn hamыnыzыn ayaьa 
qalxmanыzы  tяklиf edиrяm (Qurultay nцmayяndяlяrи ayaьa 
qalxarkяn salonda tam bиr sяssиzlиk vя hюrmяt vardы). Иkиncи 
nюvbяdя  иsя, dцшцncяlяrиmиz orada, doьma vяtяnиmиzя, 
ana-bacыlarыmыzыn, ata vя qardaшlarыmыzыn qaldыьы yerя  чev-
rиlmяlиdиr. Onlara sяmиmи salamlarыmыzы yetиrmяklя,  цmиd 
vermяlиyиk kи, tezlиklя bиz, azad edиlmиш xoшbяxt vяtяnиmиz-
dя юz яzиz qohumlarыmыz vя yaxыn dostlarыmыzla gюrцшяcяyиz. 
Daha sonra dцшdцyцmцz vяzиyyяt vя шяraиtdяn asыlы olaraq, 
burada - bиzиm aramыzda bulunmayan vя юz tяbrиklяrиnи be-
lя  gюndяrя  bиlmяyяn vяtяndaшlarыmыz olmalыdыr. Bunlar - 
Tцrkиyяdя,  Иranda vя  hяmчиnиn baшqa  юlkяlяrdя olan чox-
saylы mцhacиratыmыzdыr. Lakиn яgяr onlar cиsmяn burada de-
yиldиlяrsя dя, ruhяn vя fиkrяn bиzиmlя bиrdиrlяr vя bиzиm bu-
rada sюylяdиyиmиz fиkиr vя  иdeallarda bцtцnlцklя  vя tam 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
73
qяlblя шяrиkdиrlяr. Onlarыn arasыnda иllяr boyu bu иdeallarыn 
tяntяnяsи uьrunda чalышan шяxslяr vardыr. Mяn bunlardan 1. 
Mяhяmmяd  Яmиn Rяsulzadя; 2.Xяlиl bяy Xasmяmmяdlи; 
3. Mustafa bяy Vяkиllи; 4. Mиr Yaqub bяy Mehtи; 5. Шяfи 
bяy Rцstяmbяylи; 6. Adиl xan Zиyad xan vя Abdulяlи  bяy 
Яmиrcanыn qurultayыmыzыn fяxrи  цzvlяrи hesab edиlmяsиnи 
tяklиf edиrяm (Hяr tяrяfdяn alqыш dalьalarы yцksяldи. Tяklиf 
bиr sяslя  qяbul edиldи). Mяn  иstиqlal uьrundakы  mиllи 
mцъaщидяmиzиn tarиxи  цzяrиndя dayanmayacaьam. Bu haq-
da иndиcя шцcaяtlи mayorumuz Fяtяlиbяylи sиzя юz sиyasи mя-
ruzяsиnи sюylяyяcяkdиr. Mяn yalnыz qeyd etmяk иstяrdиm kи, 
son 23 иl tarиxиmиzиn яn qara dюvrц olmuш, xalqыmыz yadellи 
bolшevиk hakиmlяrиnиn  яsarяtи altыna dцшmцшdцr.  Ишtя buna 
gюrя, mиnlяrlя vяtяndaшlarыmыz kюnцllц olaraq Qыzыl Ordu sы-
ralarыndan qaчыr vя bu gцn mиllи legиon sыralarыnda alman яs-
gяrlяrи  иlя yan-yana qяhrяmancasыna vuruшurlar. Azяrbay-
can xalqыnыn юz яnяnяvи иdeallarы uьrunda mцъaщидяsи mцtя-
шяkkиl olmalыdыr. Yalnыz, bцtцn qцvvяtlяrmиzиn mиllи  bиrlиk 
иdeyasы  яtrafыnda sыx sыralarla vя  иntиzamla toplanmasы  bиzи 
mиllи иdeallarыmыzыn tяntяnяsиnя vя vяtяnиmиzиn gяlяcяk xoш-
bяxt hяyatыna apara bиlяr. Bu gцn toplanmыш olan qurulta-
yыn mяqsяdи bu mиllи bиrlиyи yaratmaq vя onu hяyata keчиr-
mяkdяn  иbarяtdиr. Sыx toplanmыш  vя  юz  иdeya cяbhяsиndя 
mюhkяm duran mиllяt hяr zaman dostlarыn ruh yцksяklиyи-
nя, hюrmяtиnя  sяbяb olur vя  dцшmяnlяrи onunla hesablaш-
maьa mяcbur edиr. Azяrbaycanlыlarыn mцstяqиl hяyat sцr-
mяk vя юz doьma torpaqlarыnыn azad sahиblяrи olmaq tяlяbи 
- mцqяddяs vя parчalanmaz bиr haqdыr. Bиr  чox yцzиllиk 
яnяnяlяr bиzи,  Шиmalи Qafqaz, Gцrcцstan vя Ermяnиstan 
xalqlarы  иlя baьlamышdыr. Gяlяcяk, bu xalqlar aиlяsиnи vahиd 
dostluqda daha sыx baьlamalы vя baьlayacaqdыr. Bu, yalnыz 
tam bяrabяrlиk vя qarшыlыqlы  hюrmяt  яsasыnda ola bиlяr. 
Azяrbaycanlыlar heч  bиr zaman unutmamыш  vя unutmazlar 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
74
kи, onlar tцrk иrqиnя vя tцrk qanыna mяnsub xalqdыr. Bunun 
цчцn dя qohumluq vя  hцsn-rяьbяt hиssи onlarы  dиgяr tцrk 
xalqlarы  иlя  dя baьlayыr. Bu xalqlar ичяrиsиndя  Tцrkцstan, 
Иdиl-Ural vя Krыm xalqlarы da bиzиm kиmи eynи шяraиt daxиlиn-
dя bolшevиk zцlmцndяn azad olmaq иstяyи иlя юz иstиqlalиyyяtи 
uьrunda mцъaщидя edиrlяr. Bиz, bu mцъaщидяdя onlara цrяk-
dяn mцvяffяqиyyяtlяr dиlяyиrиk. Bu gцn qurultayыmыzыn aчыlы-
шы  mцnasиbяtиlя,  юz sevиncиnи  иzhar etmяk vя  sиzи  sяmиmи 
qяlblя salamlamaqla, xalqыmыzыn vя яzиz vяtяnиmиzиn sяadя-
tи цчцn qurultay ишlяrиnиn uьurlu olacaьыna иnanыram. Yaшa-
sыn Mцstяqиl Azяrbaycan! 
Yaшasыn Bюyцk Almanиyanыn qalиbиyyяtи vя bu qalиbиy-
yяtя baьlanan цmиdlяr» (5). 
Abbas bяy чыxышыndan sonra sюzц Mayor Я.Fяtяlиbяylиyя 
verdи. O, dedи: «Bиz чar valиlяrиnя, bolшevиk яsиrlяrиnя dюzmя-
dиyиmиz kиmи, hяr hansы bиr mиllяtиn hakиmиyyяtиnя dя dюzmя-
yяcяyиk. Azяrbaycanы azяrbaycanlыlar  иdarя etmиш  vя yenя 
onlar иdarя edяcяkdиr» (5). 
Mayor Я.Fяtяlиbяylи sиyasи mяzmunda maraqlы vя яhatяlи 
чыxыш etdи. Mayor Я.Fяtяlиbяylиnиn  чыxышы  bиr saat on dяqиqя 
чяkdи. Onun чыxышы tez-tez sяmиmи alqышlarla kяsиlиrdи.  О, «A-
zяrbaycan mцstяqиl olmalыdыr» sюzlяrи  иlя  nиtqиnи qurtararkяn 
hяr tяrяfdяn alqышlar vя «Yaшasыn Azad Vяtяn!» sюzlяrи yцksяl-
dи.  
Я.Фятялибяйлинин 1943-ъц  илин  нойабрын 6-да  кечирилян 
Милли Азярбайъан  Гурултайындакы мярузясиндян: 
 «Азярбайъанын  Милли  азадлыг  щярякатынын  рящбяри  кими 
Мили Бирлийин Азярбайъан Мяълиси юз гаршысына ашаьыдакы вязи-
фяляр гойур: 
1)Болшевизмин  мящв  едилмяси  вя  Гафгаз  Бирлийиня  дахил 
олан мцстягил Азярбайъан дювлятинин йарадылмасы  

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
75
2)Болшевиклярсиз вя истисмарчыларсыз Гафгазын бцтцн халглары 
иля ямякдашлыгда йени Азярбайъанын йарадылмасы.Йени Азярбай-
ъан ашаьыдакы принсипляр цзяриндя гурулаъаг  
а)Бцтцн  зящмяткешляри  сярбяст  ишлямя  имканы  иля  тямин 
етмяк вя  намуслу ямяйи ясасында зянэинляшдирмяк 
б)Колхозларын ляьв едилмяси вя торпагларын кяндлиляря пай-
ланмасы  
3)Елмин инкишафы вя инсанларын сярбяст йарадыъылыгла мяшьул 
олмасы цчцн щяр бир шяраитин йарадылмасы  
4)Азярбайъан  Елмляр  Академийасынын  тясис  олунмасы. 
Бцтцн ящалийя ашаьы,орта вя али тящсил оъагларында пулсуз тящсил 
верилмяси.Тялябялярин дювлят тягацдц иля тямин олунмасы  
5)Болшевикляр  тяряфиндян  мящв  олунмуш  милли  мядяний-
йятин, милли дилин бярпа едилмяси  
8)Истисмарчылыьын йаранмасыны тягиб етмяк 
9)Кянд вя шящярлярин йенидян гурулмасы, истиращят эцшяля-
ринин,  йолларын,  щидроелектрик  стансийаларын    тикилмяси  вя  халгын 
щяйат  шяраитинин  вя  мядяниййятинин  йцксялмясиня  имкан  йара-
дан вя Азярбайъаны гыса мцддятдя чичяклянян, хошбяхт юлкяйя 
чевирян бцтцн тядбирлярин щяйата кечирилмяси. 
Йени  Азярбайъанда  дахили  мцнагишяляря,  синфи  мцщарибя-
ляря йер ола билмяз. Биз йол веря билмярик ки, Йени Азярбайъан-
да кющня щадисялярин щесабы апарылсын. Щяр бир инъиклик унудул-
малыдыр. Биз халгымызын эцъцнц бу ъцр даьыдыъы ишя сярф едя бил-
мярик. Халгын бцтцн енержиси йарадыъы, мядяни ишя истигамятлян-
дириляъяк. Там сярбястлик йаратмаг вя ишлямяк имканы болшевик-
лярин  дюврцндя  ким  олмасына  бахмайараг  щяр  бир  азярбайъан-
лыйа вериляъяк. Йени Азярбайъанда бир-бири иля мцъадиля апаран 
синифляр ола билмяз. Ващид зящмяткеш Азярбайъан халгы олаъаг. 
Биз  Азярбайъанда  йашайан  диэяр  миллятлярин    зящмяткешляриня 
гонагпярвяр  мцнасибят  бясляйяъяйик,тяки  онларда  бизимля  ча-
лышмаг  щявяси  олсун.  Диэяр  миллятлярин  милли  намусу  вя  милли 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
Yüklə 1,88 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin