Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински нясиман йагублу



Yüklə 1,88 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/21
tarix08.11.2019
ölçüsü1,88 Mb.
#29548
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   21
Ebdurrehman Fetelibeyli-Dudenginski


«дащи  сяркярдя»  эцъцндя  олмадыьыны  вя  ССРИ-и  халгларынын 
коммунизим уьрунда тамамиля мцбаризя апармаг истяйиндян 
узагда дайандыьыны эюстярди. 
Бу инсан кцтлясиндян истифадя етмяк, онлары силащландырмаг 
вя онлара советлярля иши битирмяк имканы вермяк явязиня, Щит-
лер онлары щябс дцшярэяляриня эюндярирди вя орада еля шяраит йа-
ратмышды ки,инсанлар кцтляви шякилдя гырылырдылар. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
96
Беля  юлцмя  мящкум  олмушлар  ичярисиндя  тцркляр  вя  гаф-
газлылар  да  вар  иди  вя  онларын  чоху 1941-1942-ъи  илин  гышында 
щялак олдулар. 
Сталин  юзц  режиминин  даьылмасы  цчцн  илкин  шяраити  йаратды. 
1944-ъц  илдя  Алманийанын  пайына  дцшян  хошбяхтлик  щяля  щеч 
бир  юлкянин  пайына  дцшмямишди.  Лакин  алманларын  халглара 
тамамиля  рящбярлик  етмяк  баъарыьынын  олмамасы  вя  Щитле-
рин азлыглар цзяриндя «Щеррифолк» аьалыьы етмяк ъящди болше-
викляри  учурумдан  хилас  етди  вя  болшевизмин  ялейщдары  олан 
ССРИ-ы халглары онун кюмякчисиня чеврилдиляр.Алманийа щеч бир 
дювлятин  мцстягиллийини  танымады  вя  беляликля,  Щитлер  башга 
халгларын  щцгугларыны  танымайан  милли-сосиализим  принсипляриня 
садиг галды. Щитлер 1942-ъи илдя мцщарибяни щеч кимя борълу ол-
мамаг мягсядиля йалныз алманларын яли иля гыша гядяр гуртар-
маьа цмид едирди. 
Лакин  Москвадакы  мяьлубиййятдян  вя  мцщарибянин  лян-
эимясиндян  сонра  алманлар  гярара  алды  ки, 1942-ъи  илин  март 
айында  леэионлар  йаратсынлар.  Бу  леэионларын  башлыъа  мягсяди 
мцщарибя  вахты  ясас  щядяф,  гялябядян  сонра  ися  юз  халглары 
цзяриндя мцстямлякя нязарятчиси олсунлар. Леэионларын рящбяр-
ляри  вя  бцтцн  тяркиби  алманлар  иди.  Бизи  дюйцрдцляр,  эцлляляля-
йирдиляр вя йенидян щярби ясир дцшярэясиня эюндярирдиляр. 
Азярбайъанын  щярби  щиссяляринин  вязиййяти  бярбад  иди. 
Бу  щиссялярин  щяр  бириндя  алманлар  диктаторлуг  едирди.Диэяр 
халглар  кими  Азяри  тцркляри  дя  алманлар  тяряфиндян  еля  горху-
дулмушду ки,щятта сяслярини чыхара билмирдиляр. 
Цмумиййятля,  бизимля  истядикляри  кими  ряфтар  едирдиляр. 
Бцтцн  бунларын  нятиъясиндя  йалныз 804 сайлы  табур  вя  «Берг-
манн» тагымы чох эюзял вурушурду вя беляликля алманлар тяря-
финдян танынырдылар. Диэяр гошунлары алманлар йенидян формалаш-
дырырды. Чохлары йенидян щярби ясирляр дцшярэясиня эюндярилмиш-
ди, бязиляри эцллялянмишди,диэярляри ися буна таб эятирмяйиб га-

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
97
чырдылар. Беляликля, щяр гошунда 1000 няфярдян 250-300 няфяр 
адам галырды. 
Бу  сябябдян 1943-ъц  илин  мартында  эенерал  Кестрингя 
ъябщядян  ашаьыдакы  йазы  эюндярилмишди:  «Милли  щиссялярин  ал-
ман  рящбярляри  гошунлара  рящбярлик  ишиндя  юз  кюмяксизлийини 
эюстярди.  Биринъи  гошун  чох  эюзял  вурушуб  вя  эцнбяэцн  юз 
щярби уьурларыны артырдыьы щалда, щямин Азяри тцркляриндян иба-
рят  олан  чохсайлы  алманларын  олдуьу  диэяр  гошунлар  ися (805, 
806, 370) тяърцбясиз рящбяря эюря там йарарсыз щала салынмыш-
ды. Алманлар юз кобуд мцнасибятляри,тящгирляри иля бу гошунлары 
бюлдцляр.  Сонралар    ися  Милли  Азярбяйъан  Бирлийинин    вя  Милли 
Комитянин йарадылмасыны вя бунлара азярбайъанлыларын рящбяр-
лик етмясини тяляб едирдиляр. 
Берлиндя вязиййят аьыр иди. Емин бяй Рясулзадянин сядр-
лийи  иля  Милли  Азярбайъан  Комитясинин  йарадылмасы  рясми  оларг 
елан едилди. Бунунла йанашы алман шюбясиндя мцхтялиф халгларын,  
щямчинин Азяри тцркляринин груплары вар иди,даща дягиг:остминис-
тириликдя-«Миттелстелле»  групу,Тяблиьат  Назирлийиндя  Кясямянли 
групу, «Веимархт»да    ися  «Азярбайъан»  гязетинин  редаксийасы 
иди. 
Бцтцн бу груплар алманлара табе иди вя онларын эюстяриши иля 
ишляйирдиляр. Груплар Комитянин ятрафында бирляшмямишдиляр  вя 
онлара щярби щиссялярдя олмаьа иъазя верилмямишди. Совет фырыл-
дагчылыьынын бцтцн цсуллары алман  рящбярляриня кечирилмишди.  
162-ъи  дивизийа  «тцрк»  адланмаьына  бахмайараг  бизимки-
ляря ямр олунмушду ки, юзлярини «азярбайъанлы» адландырсынлар. 
Бу  тцрк  дивизисийасынын  гязети  рус  дилиндя  няшр  олунурду  вя 
«Азадлыг» адланырды. 
«Остминистирлик»дя  бязи  «Гафгаз  билиъиляри»  щюкмранлыг 
едирдиляр  вя  Азяри  тцркляри  щаггында  йазырдылар:  Онлар  кючяри 
мцсялманлардыр  вя  онлары  яслян  гафгазлы  адландырмаг  олмаз. 
Онлар  монгол  иргинин  галыгларыдылар.Онлар  щямишя  Тцркийяйя 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
98
мейл едирляр вя бу да щямишя бядбяхтчилийя сябяб олуб Гафга-
зын бирлийини даьыдыр. 
Тарихин  бязи  сахтакарларынын  бу  ъцр  «сяйляриня»  эюря 
Азяри тцркляри Гафгазда йад бир халг кими щесаб олунурдулар вя 
буна эюря дя,бцтцн халглар юз ясл адлары иля танынанда бизя ямр 
олунду ки, «азярбайъанлы »адланаг. 
Бцтцн халглар юз рямзляриндян истифадя едя билдийи щалда, 
бизя ямр олунмушду ки, тцрк рямзи олан улдуз вя айпараны ляьв 
едяк. Щеч кимин ихтийары йох иди ки, «тцрк»вя «мцстягиллик»сю-
зцндян истифадя етсин.  
Советляр бизи «йолдашы» адландырырдылар вя бу да горхаг дю-
йцш габилиййяти олмайан халг мянасыны дашыйырды. Биз буна  ъа-
ваб веря билярдик ки, халгымыз  юзц  цчцн дюйцшя билмязди. Ла-
кин   юз гаршы алманларын тяряфиндя нядян дюйцшмядикляриня ъа-
ваб вермяк чятин иди. Яэяр щяр щансы бир халг алманлардан гач-
дыьына бяраят газандыра билярдися, тцркляр буну баъармаздылар. 
Вязиййятдян чыхыш йолу тапмаг лазым иди. Йаранмыш вязиййяти 
мцзакиря  етмяк  цчцн  Берлиндя  йашайан  бцтцн  Азяри  тцркляри 
«Викторийа» истиращят евиня  топлашдылар. 
Хялил  бяйин  сядрлийи  алтында  кечирилян  бу  топлантыда  мян 
йаранмыш вязиййят щаггында мялумат вердим. Фикир мцбадиляси 
апарылды.  Фуад  Ямиръан  вя  онун  достлары  М.Рясулзадяни  вя 
онун достларыны тянгид едирдилар. Аббас Атамялибяйов юзц щя-
мин комитянин цзвц олуб вя М.Рясулзадя комитясинин фяалий-
йят  эюстярмямясиндян  шикайятлянирди.  Нящайят,  гярара  алынды 
ки,  бу  мцщарибядя  тцрклярин  вя  гафгазлыларын  йери  болшевизмя 
гаршы мцбаризя апаран Алманийанын тяряфиндядир. Биз алманла-
рын вердийи бу кичик имкандан истифадя етмялийик ки, щямвятян-
ляримизин  мцбаризясини  вятянимизин  мцстягиллийи  уьрунда 
мцбаризяйя чевиряк, онлары тцрк адят–яняняси рущунда тярбийя-
ляндиряк, леэионерляримизя там щцгуг газандыраг, онларын ма-
рагларыны, намусуну вя ляйагятини горуйаг. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
99
Истясяк дя, истямясяк дя, биздян асылы олмайараг, щямвя-
тянляримизин  ганы  ахырды.  Еля  етмяк  лазым  иди  ки,  онларын  ганы 
щядяр эетмясин. Бу дяйярли ган Ъавад ханын вя эянъялилярин, 
Эянъя  цсйаны  гящряманларынын,  болшевиклярин  зцлм  вердийи 
мцъащидлярин  тцрк ганынын ахдыьы мцстягиллик ахары иля эетсин. 
Бу ъцр гярара эялдикдян сонра топланты цзвляри мяня ашаьыдакы-
лара наил олмаьы тапшырды: 
1)  Милли  комитянин  Алманийа  щюкумти  тяряфиндян  танын-
масы; 
2) Бцтцн Азярбайъан щиссяляринин ващид щярби командан-
лыгда бирляшдиряряк юз Милли Комитясиня табе олан Гярарэащ йа-
радылмасы; 
3) Бцтцн щярби ясирлярин азадлыьа бурахылмасы вя Милли Ко-
митянин  йарадылмасында  бцтцн  ишлярин  азярбайъанлылара  щяваля 
олунмасы; 
Бундан  сонра  мян,  Аббас  бяй,  Ващид  бяй  вя  Мцнши 
«ОКВ»  адына  Бяйаннамяни    щазырламаьа  башладыг.  Беляликля 
биз истяйирдик ки, «Остминистирликдян» йан кечяк вя Вермахт ва-
ситяси иля Комитянин танынмасына наил олаг. Бцтцн тялябяляримиз-
дян ибарят олан бяйаннамяу эенерал Щермихя тягдим етдим, о 
ися мядяни формада билдирди ки, комитянин танынмасы сийаси мя-
сяля олдуьундан бу суаллары «Остминистрликдя» щялл едяк. Щярби 
тяшкилатла  баьлы  мясяляйя  эялдикдя  ися  о  деди: «Фикирляшдим  вя 
гярара алдым ки, Крымда йерляшян 3 Азярбайъан табуруну (804, 
806 ,370) бирляшдирим вя сизи онун команданы тяйин едим. Баха-
рыг эюряк бундан ня чыхыр, сонра давам едярик». 
Мян бундан имтина етдим вя билдирдим ки, бцтцн Азярбай-
ъан щярби щиссяляринин проблемини щялл етмир. Эенерал Кестринг 
дя 1.4.45 тарихиндя  йаздыьы  мяктубда  бу  тяърцбянин  тяряфдары 
олдуьуну  билдирмишди.  Гафгазлыларын  беля  нящянэ  гошунларда 
дюйцшцб–дюйцшя билмямяси онларын тялиминдян вя щярби вязий-
йятдя юзлярини эюстярмяляриндян асылыдыр. Мян сизинля разыйам-
ки, нящянэ бирликляря гошулмаг даща мягсядяуйьундур. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
100
Щяр шейи щярби уьурлардан асылы вязиййятя гойурдулар. «Ас-
лан» гошунунун щярби уьуруна инанараг эенерал Щермихи Азяр-
байъан щиссяляринин бирляшдирилмясинин ваъиблийиня инандыра бил-
дим. О мяня тяклиф етди ки, Азярбайъан гошунун тяшкили форма-
ларынын  планыны,  схемлярини,  щесабларыны  вя  тактики  ясасланды-
рылмасыны  тягдим  едим.  Бцтцн  бунлар  юз  вахтында  щесабланыб 
тягдим олунду.  
Нятиъядя,  щям  Вермахтын,  щям  дя  леэионерлярля  баьлы 
олан  диэяр  назирликлярин  гаршысында  Азярбайъан  леэионерляринин 
марагларыны  тягдим  едян  бир  щярби  орган  кими  Азярбайъан 
Гярарэащынын йарадылмасы щаггында ямр алынды. 
Гярарэащын йарадылмасы ирялийя доьру бюйцк бир аддым вя 
алманларын  илк  эцзяшти  иди  ки,  бундан  истифадя  едяряк  ирялийя 
эетмяк лазым иди. 
Гярарэащ юз иши иля йанашы илк сийаси тяляблярини билдирди: 
1)Азярбайъан  рямзляринин  бярпасы  (бурада  Алманийанын 
диэяр дювлятин рямзини дяйишдирмяк щцгугу нязярдя тутулурду) 
2)  Милли  адын  бярпасы  (нязярдя  тутулурду  ки,«азярбай-
ъанлы милляти» йохдур «Азяри тцркц»вар вя алман щакимий-
йяти  бизи  «азярбайъанлы»  адландырмаьа  мяъбур  етмякля 
Сталинин сийасятини давам етдирир. 
3)Андичмя мятниндя тяляб олунурду ялавя едилсин ки, Ал-
ман  ордусу  Баш  команданынын  бцтцн  ямрляри вятянинин  азад-
лыьы уьрундакы мцъадиля иля баьлы олсун. Леэионерлярин вязиййя-
тинин йахшылашмасы вя щярби ислащатларын кечирилмяси истигамятин-
дяки ишляр бцтцн вязиййяти дяйишмяк цчцн кифайят гядяр олмаса 
да, ирялийя доьру бюйцк аддым иди. Азярбайъанлылары йенидян 
тцркя  чевирмяк  лазым  иди.  Азярбайъанлыларын  тящгир  олунмуш 
рямзлярини бярпа едиб ясэярляря вермяк лазым иди ки, онлар юз 
рямзляри иля мцщарибя апарсынлар. 
Бизим йолумузу ишыгландыран вя мцбаризямизя тякан ве-
рян Милли марагларымызы щазырламаг лазым иди. Азярбайъан хал-
гынын Милли ирадяси нцмайиш етдирилмяли иди. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
101
Бунун щеч олмаса йарысыны етмяк цчцн илк юнъя, неъя де-
йярляр, юз евимизи сялигяйя салмалы, йяни бцтцн даьылмыш груп-
лары Милли програм ясасында бирляшдирмяли идик. 
Бцтцн бунлар Азярбайъанын тяшкилат вя щиссяляринин нцма-
йяндяляринин иштиракы иля гурултайын чаьырылмасына эятириб чыхарт-
ды ки, бирляшяк вя дцнйайа ешитдиряк ки, биз Азяри тцркляри  вятя-
нимизин  мцстягиллийи  уьрунда  мцбащризя  апарырыг  вя  юз  ганы-
мызла бир аьанын диэяри иля явяз олунмасына имкан вермяк фик-
риндя дейилик. 
Лакин мясяля бундадыр ки, буну неъя едяк вя буна неъя 
наил  олаг?  Беля  шяраитдя  мцстягиллик  сюзцнц  диля  эятирмяк 
юлцмя бярабяр иди. Чцнки бу Милли сосиализмин вя ирги нязярий-
йянин  милли  сийасятиня  гаршы  чыхырды.  Бу  Алфред  Розенбергин 
рящбярлик  етдийи  Остминистирлийин  ящямиййятсиз  олмасы  демяк 
иди.  Бу  Гафгаз  ъанишини  ъянаб  Шикидансийа  зярбя  демяк  иди. 
Беля  ки,  йалныз  «Остопл»  гярарэащындан 2 миня  йахын  алман 
файданланырды.  Ня  заман  ки,  Рейхкомиссарлар  вя  Гебиткомис-
сарлар-Украйнаны,  Беларусийаны,  Литваны,  Латвийаны,  Естонийаны 
идаря  едирдиляр,  онда  Полша  эенерал-губернаторлуьа,  Чехслова-
кийа ися протекторатлыьа чеврилмишди. Алманлар Русийа, Украйна 
кими дювлятляри танымаг фикриндя дейилдиляр. Бу вязиййятдя гу-
рултайын чаьырылмасы вя «мцстягиллик» сюзцнцн диля эятирилмяси 
чох  тящлцкяли  иди,  юлцмя  бярабяр  иди.  Беля  тяляблярдян 
«эестапо»  гохусу  эялирди  вя  мящз  буна  эюря  украйналылары 
Лвов шящяриня сцрэцн етмишдиляр. 
Бу  вязиййятдя,  биз  Азяри  тцркляри  бирляшмяк  цчцн  юзц-
мцздя  ъясарят  тапыб  кющня  щесаблары  унутдуг.  Бцтцн  партийа 
вя  груп  марагларыны  кянара  атдыг,  вятяня  вя  юз  халгымызын 
мцстягиллийиня олан бюйцк севэимиз бцтцн горху вя тяряддцд-
ляря цстцн эялди, бир тцрк кими Ататцркцн сюзляри иля чыхыш едя-
ряк ещтийаъымыз олан лазыми эцъц тапдыг. 
Гурултай чаьырмаг идейасы бцтцн йашлы вя йени мцщаъирляр 
тяряфиндян  дястяклянмишди  вя  щамы  достчасына  гурултайын  ща-

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
102
зырлыьы иля мяшьул иди. Гурултайын чаьрылмасы иля баьлы ясас ишляр 
Гярарэащ рящбяри Исрафил бяй вя Мяъид Кярсалынын башчылыьы иля  
«Азярбайъан» гязетинин редаксийасы тяряфиндян апарылырды. 
Августун  икинъи  йарысында  сийаси  програмын  лайищяси  баша 
чатды. Бу лайищя Берлиндя олан бцтцн Азяри тцркляри тяряфиндян 
эениш мцзакиря олунду. Ъцзи дяйишикликлярля лайищя гурултайын 
мярузяси  цчцн  гябул  едилди.  Гурултайа  эедян  йолда  бир  сыра 
манеяляр вар иди вя буна эюря дя, онун чаьырышы  3 дяфя тяхиря 
салынмышды. Алман  шюбяси бизим разылаша билмядийимиз мцхтя-
лиф  шяртляри  гойурдулар.  Онлардан  ян  ясасы  програма  ашаьыдакы 
шяртлярин ялавя едилмясинин тяляби иди: Бизим цчцн фярги йохдур 
ки, биз болшевикляря гаршы вя йа Гярб иттифагына гаршы ъябщядя 
вурушуруг.  Онлар  да  болшевикляр  кими  юз  мцстягиллийи  уьрунда 
мцбаризя  апаран  кичик  халглары  вящшиъясиня  истисмар  етмяк 
мягсяди  эцдцрдцляр.  Алманларын  досту  бизим  достумуздур, 
Сталинин  эяляъяк  мцттяфикляри  ися    щям  Алманийанын  дцш-
мянидир, щям дя бизим дцшмянимиздир: 
«Инкишаф етмиш капиталист дювлятляри юзляринин гясдян тюрят-
дикляри  Икинъи Дцнйа мцщарибясиндя онунла ейни мягсяд эц-
дцрляр.  Гящряман  халглар  да  онларын  мцстягиллийини  вя  азадлы-
ьыны яздикдян, онлары ясарят алтына алдыгдан сонра мящв олурлар. 
Дцнйайа нязяр салмагла бизя юзцмцзц  даща дягиг юйрядирляр. 
Бу заман дцшмян Шяргдяки кими, щям дя Ъянубда вя Гярбдя 
дайаныр.  Щансы  ъябщядя  вурушмаьымызы мцяййян  етмяк  цчцн 
бу  даща  ялверишлидир:  Ъянубда  вя  Гярбдя  Инэилтяря  вя  АБШ-а 
вя  йа  Шяргдя  болшевизмя  гаршы.  Чцнки  Алманийанын  досту  би-
зим достумуздур, Алманийанын дцшмяни ися Сталинин мцттяфиги 
вя  беляликля бизим дцшмянимиздир». 
Бу тяляби профессор Ф.Менденин кюмяйи иля тяхиря сала бил-
дик. Сонра тяляб олунурду ки, бу вя йа диэяр мясялянин мцза-
кирясиндя ясэярляр иштирак етмясинляр.  
Бязи  командирляр  нцмайяндя  щейятини  эюндярмякдян 
имтина  едирдиляр. 162-ъи  дивизийанын  командири  онларын  щярби 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
103
мясяля иля мяшьул олдуьуну бящаня едиб, нцмайяндя щейяти  
эюндярмяди.  Айпара  вя  улдузла  щямчинин  анд  ичмя  мятни 
иля баьлы суаллар Гурултайа гядяр щялл олунмамышды. Айпара 
вя улдуз илк сящяр иъласында  уъалдылды,  чцнки елан олунмуш-
ду ки, бу рямзлярсиз биз Гурултайы ачмайаъаьыг. 
Гурултайа демяк олар ки, Азярбайъанын бцтцн районларыны 
тямсил  едян  бцтцн  тяшкилат  вя  щиссялярдян  нцмайяндя  щейяти 
топланмышды. Тцркийядяки Азяри тцркляри ися  юз нейтраллыгларына 
эюря эяля билмямишди. 
Гурултайын  ачылышы  Берлиндя,  Кайзерщоф  мещманханасын-
да, 6 нойабр 1943-ъц илдя саат 9- да олду. Аббас бяйин гурулта-
йын ачылышындакы чыхышындан сонра сийаси програм тяртиб едилди. 
Бцтцн мцъащидлярин адындан анд гябул олунду. Бу бизим 
мцъащидлярин юз вятянляри цчцн гябул етдийи илк анд иди.  
Беляликля,  Гурултайын  илк  эцнцндя  Азярбайъанын  рямзини 
бярпа едяряк, ясл адымызла чаьрылдыг: Азяри тцркц. Биз Щитлеря, 
Алманийайа  йох,  Азярбайъана,  онун  халгына,  мцстягиллийиня 
садиг олаъаьымыза анд ичдик вя вятянимизин мцстягиллийи уьрун-
да мцбаризя програмыны гябул етдик. 
Нойабрын 7-дя Гурултайын тянтяняли иъласы кечирилди вя бу-
рада бцтцн тцрк вя Гафгаз халгларынын, щямчинин Алманийа щю-
кцмяти  вя  ордусунун  нцмайяндяляри,  алимляр  вя  мятбуат 
тямсилчиляри иштирак едирди.Ейни заманда, Бюйцк  Муфти вя мц-
сялманларын диэяр эюркямли нцмайяндяляри дя иштирак едирди. 
Тянтяняли  иъласда  Алманийа  империйасы  тямсилчиляриня  вя 
онун  бцтцн  мцттяфигляриня,  радио  васитяси  иля  ися  бцтцн  дцнйайа 
билдирдик ки, биз Азяри тцркляри бу мцщарибядя юз ганымызы Азяр-
байъанын мцстягиллийи уьрунда тюкцрцк вя щяр щансыса бир миллятин 
щюкмранлыьыны  гябул  етмяйяъяйик.  Тцркцстанын,  Идил-Уралын  вя 
Крымын,  щямчинин  Гафгазын  чыхыш  едян  хадимляри  юз  сяслярини 
Азярбайъана бирляшдиряряк щямряй олдугларыны билдирдиляр. 
8, 9 вя 10 нойабрда кечирилян иъласлар тяшкилати мясяляляря 
щяср олунду, мящз: 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
104
1) Милли Бирлик Мяълисинин милли азадлыг щярякатынын али ор-
ганы кими сечилмяси 
Ганунвериъи орган кими Мяълисин Алманийа тяряфиндян гя-
бул олунмасына ещтийаъ йох иди, комитя ися щакимиййят органы 
кими  Алманийа  тяряфиндян  танынмалы  иди.  Буна эюря  дя  гярара 
алынды ки, мцстягиллик танынмайана гядяр комитя йарадылмасын. 
Мяълисин иъраедиъи-техники органы  ися гярарэащ щесаб олунурду. 
2) Мятбуатла баьлы ашаьыдакы мясяляляр щялл олунду: ясас 
мятбуат  органы  кими  «Азярбайъан»  гязетини  щесаб  етмяк, 
ялавя олараг ися «Милли Бирлик» журналыны няшр етдирмяк, имкан 
дахилиндя ися башга гязет, китаблар чап етдирмяк. 
3)  Щярби  щиссялярдян  эялмиш мярузяляр  динлянилди.  Депу-
татлар алманларын тюрятдийи юзбашыналыгдан, Азяри тцрк ясэяр вя 
забитлярин там щцгугсуз олмасындан, бунунла ялагядар, онларын 
рущдан  дцшмясиндян  вя  гачмагларындан  данышдылар.  Гурултай 
ясэярляримизин  гачышыны  бизим  халгын  намусуну  алчалдан,  щеч 
ня иля щагг газандырылмайан щадися кими мцщакимя етди. 
Гурултай    щяр  бир  нцмайяндя  щейятиня  вя  Мяълисин  щяр 
бир  цзвцня  ющдялик  олараг  кцтляйя  Гурултайын  гярарларыны  чат-
дырмаьы,  бцтцн  эцъц  иля  биабырчы  гачышлара  сон  гоймаьы  ваъиб 
сайды. Диэяр тяряфдян, гярарэаща бцтцн хадимлярля щярби щисся-
ляря систематик олараг баш чякилмяси тяклиф олунду. Ясас диггят 
ясирляря  айрылды.  Гурултайдан  сонра  Алманийа  щюкумятиня  де-
путатларын тялябляри  тягдим олунду: 
1)  Азярбайъанын  мцстягиллийинин танынмасы;  
2)  Бцтцн  азярбайъанлылары  ващид  милли  хиласедиъи  гошуна 
бирляшдирмяк; 
3)  Хястя  вя  йаралылар  цчцн  айрыъа  хястяхананын  йарадыл-
масы;  
4) Азяри–тцрк ясэярляри цчцн истиращят йерляринин ачылмасы; 
5) Азярбайъанлы ясэярляря алман ясэярляри иля бярабяр щц-
гуг верилмяси; 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
105
6)  Бцтцн  Азяри–тцрклярини  щярби  ясирляр  дцшярэясиндян 
азад  едилмяси,  онлара  сярбяст  чалышмаг  щцгугунун  верилмяси 
вя йа  кюнцллц олараг леэиона дахил  едилмяляри; 
Гурултай юз ишини нойабырн 11-дя гуртарды, бир щяфтядян сон-
ра  ися  башда  сяркярдя  Исрафил  бяй  олмагла  нцмайяндя  щейяти 
Шяргя, мян ися Гярбя эетдим. 
Бундан сонра щярби щиссяляря даима баш чякилирди. Ялихан 
Гантямир бцтцн тцрклярин вя гафгазлыларын фикирлярини ифадя едя-
ряк  Гурултай  щаггында  беля  йазырды: «Нойабрын 6-да  Берлиндя 
гафгазлыларын сийаси вя щярби щяйатында мцщцм щадися кими гя-
бул олунан Азярбайъан Гурултайы чаьрылды». 
Гурултай  гядим  тцрк  сюзц  олуб,  халг  нцмайяндяляринин 
сон  дяряъя  ваъиб  вя  тящлцкяли  тарихи  щалларында,  мцщарибя  вя 
сцлщ  мясялялярини  мцзакиря  етмяк  цчцн  топландыглары  конгрес 
вя йа  йыьынъаг мянасы дашыйыр. Чятин ки, кечмишдя тцрк халгла-
рынын  Гурултайлары  гаршысында  Азярбайъан  Гурултайындакындан  
чятин вя мясулиййятли мясяляляр гойулурду. Азярбайъан Гурул-
тайы    ясасян  сийаси  вя  милли  нюгтейи  нязярдян  мараг  кясб 
едирди.    
Гурултай  гярарлары  сярбяст  вя  дярин дцшцнцлмцш  фикирлярин 
мящсулу, сярбяст щяйат цчцн дарыхмыш, совет ясарятиндя боьу-
лан  милли вя мядяни  чичяклянмяни, азадлыьы эюзляйян халгын 
айдын сяси  кими хцсуси дяйяря йийялянир.  
Щягигятян Гурултай мцъащидляримизин йолуну ишыгландырды 
вя  халгымызын  эцъцнц  бирляшдирди,  тцрк  вя  Гафгаз  халгларынын  
ишэцзар бирляшмясинин ясасыны гойду. Гурултай ашаьыдакы гярар-
лары гябул етди: 
«6 нойабр 1943-ъц илдя Берлин шящяриндя топланмыш Азяр-
байъан  Конгреси    майор  Фятялибяйлинин  мярузясини  динлядик-
дян сонра гейд етди ки: 
1)  Милли  Азярбайъан  Дювлятинин  мювъуд  олдуьу  дювр, 
йяни 28 май 1918-ъи илдян 27 апрел 1920-ъи ил, бизим тарихими-
зин ян парлаг сящифяляридир. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
106
2) Вятянимиз болшевикляр тяряфиндян ишьал олунандан сонра 
23  ил  мцддятиндя  халгымызын  щям  юлкянин  дахилиндя  щям  дя 
хариъдя апардыглары ганлы мцщарибялярин йалныз бир мягсяди вар 
иди-итирилмиш мцстягиллийин бярпасы. 
3) Конгрес чятин шяраитдя апарылан мцщарибялярдя юз щя-
йатыны  вятяня  вермиш  мцъащидляримизин  парлаг абидяляри  гаршы-
сында баш яйир. 
4) Биз инанырыг ки, бцтцн дцнйаны сарсыдан бу мцщарибянин 
нятиъясиндя  халгымыз  йенидян  юз  мцстягиллийини  ялдя  едяъяк. 
Бунун  цчцн  илкин  шярт  даим  дцшмян  цзяриндя  гялябядир.  Она 
эюря  бу  эцн  милли  мараглар  бизи  болшевизмя  гаршы  мцщарибя 
апаран Алманийа иля бирляшдирир. 
5)  Конгрес  Азярбайъан  халгынын  Гафгазын  гоншу  халглары 
иля вя гардаш Тцркестан, Идел-Урал вя Крым халглары иля ясрлярля 
давам едян цмуми мягсяд вя идейаларыны щявясля гейд едирди. 
Конгрес йухарыда эюстярилмиш мясяляляри щялл етмяк цчцн 
фяалиййят эюстярмяли олдуьу дюзцлмяз, чятин шяраитя бахмайа-
раг гярара алыр ки: 
Yüklə 1,88 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin