Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински нясиман йагублу


) Майор Фятялибяйлинин мярузясини тясдиг етсин вя сийаси  хятт кими гядул етсин;  2)



Yüklə 1,88 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/21
tarix08.11.2019
ölçüsü1,88 Mb.
#29548
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   21
Ebdurrehman Fetelibeyli-Dudenginski


1) Майор Фятялибяйлинин мярузясини тясдиг етсин вя сийаси 
хятт кими гядул етсин; 
2) Мцстягиллийимизи бярпа етмяк мягсяди иля дцшмян цзя-
риндя гялябя чалмаг цчцн бцтцн мадди вя мяняви эцъц сяфяр-
бяр етсин; 
3)  Конгрес  щесаб  едир  ки,  вятяня  гайыдана  гядяр  милли 
азадлыг  щярякатына  рящбярлик  етмяк  цчцн  Милли  Бирлик  Мяълиси 
тясис етмяк лазымдыр; 
 4) Милли Бирлик Мяълиси  али орган щесаб олунсун вя вятяня 
гайыдаркян юз сялащиййятини  халг гаршысында билдирсин. 
5) Конгрес мяълисин мяркязи иъраедиъи органынын йарадыл-
масыны ваъиб щесаб едир вя бу иши Милли Бирлик Мяълисинин юзцня 
щяваля едир; 
6) Конгрес иъраедиъи органын сялащиййятлярини майор Фятя-
либяйлийя тапшырыр; 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
107
Депутатлар бцтцн дюйцшчцлярин адындан ашаьыдакы анды гя-
бул едирляр: 
«Мян сюз верирям вя юз намусума,виъданыма анд ичирям 
ки, халг щакимиййяти принсипиня гаршы щеч бир мягсяд эцдмяйя-
ъяйям    вя  мцстягиллик  принсипиндян  щеч  вахт  ял  чякмяйя-
ъяйям». 
 
 
ЩЯРБИ ЩИССЯЛЯРИН ФОРМАЛАШМАСЫ  
ЩАГГЫНДА 
 
Милли  щярби щиссялярин тяшкили  ишиндя там юзбашналыг щюкм 
сцрцрдц.  Щяр  бир  алман  щярби  бирляшмяси  юзц  цчцн  ялавя  ко-
мандалар, тагымлар вя гошунлар йарадырды. Онларын сайы вя фяа-
лиййяти щаггында щеч бир щесабат йох иди. Онлар Финландийадан 
тутмуш Украйнайа гядяр  Авропанын мцхтялиф юлкяляриня сяпя-
лянмишдиляр. 
Биз Шярг гошунларынын гярарэащ эенералындан Азярбайъан 
щярби  щиссяляринин  сайы вя  онларын  йерляшдийи  йер  щаггында  со-
рушдугда  билдирдиляр  ки, 7 Азярбайъан  табуру  вя  леэион  мюв-
ъцддур. Мяълисин вя гярарэащын фяалиййяти нятиъясиндя ися 60-а 
йахын Азярбайъан  щярби щиссяси ашкара чыхарылды. Бу щиссялярин  
формалашмасында мцяййян принсип мювъуд дейилди. 162-ъи тцрк 
дивизийасы гарышыг олдуьу щалда, бу гошунлар мцяййян сайда ал-
манлар олмагла, азяри тцркляриндян ибарят иди. Бу ъцр механики 
гарышыглыгда  ясасян  тцркляр  язаб  чякирдиляр.  Бу  идейа  эенерал 
майор  Риттер  вон  Нидермейеря  мяхсусдур.  О,  шярг  халгынын 
билиъиси сайылырды вя бу «експерт»ин фикринъя, шярг халгы кифа-
йят  гядяр  йедирился,  эейиндирился  вя  горхудулса,  онлар  щеч 
бир милли идейа олмадан щяр бир халга гаршы вурушаъаглар. 
Она эюря дя, эенерал Р.В.Н. бу дивизийайа милли идейанын 
дахил олмасынын  ялейщиня иди. Лакин Мяълис бу дивизйайа дахил 
олду вя бундан сонра азярбайъанлылар тцрк адланмаьа башлады-
лар.  Рус  гязети  «Азадлыг»  баьланды  вя  тцрк  гязети  иля  явяз 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
108
олунду. Шярг експерти эенерал Р.В.Н. ися бцтцн  мянсяб  вя иш-
дян  азад  олду  вя  бизим  халгын  досту  эенерал  В.Нойгендофла 
явяз едилди. 
Мяълис  цзвляри,  гярарэащ  ишчиляри  юз  щямвятянлиляринин 
щцгуг,  намус  вя  щяйатыны    горуйараг  даима  щярби  щиссяляря, 
леэионлара  баш  чякирдиляр  вя  эениш  милли  тярбийяви  ишля  мяшьул 
олурдулар. 
Мяълис  бунунла ейни заманда даима вя систематик шякил-
дя ващид щярби организмдя бирляшмяси цчцн чалышырды. Бу, бц-
тцн  Азярбайъан  щярби  щиссяляринин    ъябщядян  вя  ъябщяйани 
хятлярдян чыхартмаг вя бир вя йа бир нечя тядрис мянтягялярин-
дя  бирляшдирмяк  демяк  иди.  Бу  мцддятдя  онлар  итки 
вермяйяъякдиляр  вя  тяклиф  олунмуш  схем  дя  щямин  мягсяди 
эцдцрдц. Бу бригаданы ашаьыдакы щалларда истифадя етмяк тяклиф 
олунмушду: 
« 1) Мцдафиядя дцшмяня гаршы зярбя гцввяси кими; 
2)  Дцшмянин  эери  чякилмиш  щиссясини тягиб вя мящв  етмяк 
цчцн. Бу щямчинин бизим мцттяфигимиз олан алманларын да мараг 
даирясиндя иди. Чцнки Азяри тцркляри даща чох файда верирдиляр». 
Узунмцддятли  вя  аьыр  зящмятдян  сонра  яввялъядян  ща-
зырланмыш щесабатлар вя лайищяляр цзяриндя тцрк вя Гафгаз диви-
зийасынын формалашмасы баш тутду. 
Тцрк  дивизийасынын  йаранмасы    цчцн  мцсялман  адланан 
щярби  щисся  мяркяз  олду.  Бу  щярби  щисся  ъябщядян  чыыхарылды 
вя  тцрк  дивизийасына  чевирмяк  цчцн  Словакийада  йерляшдирилди. 
Дивизийа Тцркцстан, Азярбайъан, Крым вя Идил-Урал алайларын-
дан тяшкил олунду; Дивизийанын тяркибиня щямчинин Шимали Гаф-
газ    тцркляринин  дахил  едилмяси  нязярдян  кечирилмишди.  Щяр бир 
алай юз юлкясинин нишанына малик иди. Цмумтцрк дивизийасынын 
байраьы ися мави рянэдя, айпара вя бешэцшяли улдуз шяклин-
дя тяшкил олунмушду вя онун саплаьы «Бозгурдун» башы иля 
гуртармалыйды. Бу дивизийанын  дюйцшчцляри юз  юлкяляриндя  

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
109
СС явязиня «Бозгурдун» башыны, ялъякляриндя ися юз юлкяля-
ринин байраьыны эяздирирдиляр. 
Гафгаз  дивизийасы ися  бунларын тяркибиндя  йаранмышды:  Ер-
мянистан,  Азярбайъан,  Эцръцстан  вя  Шимали  Гафгаз  алайлары. 
Бу дивизийанын формалашдыьы йер Шимали Италийа иди. 
Щяр бир алайын юз нишаны вар иди вя илэякдя   «СС» явязиня 
Гафгазын рямзи кими «Хянъяр»  эяздирмяли идиляр. 
Вермахт (Wещрмаъщт)  хятти  иля  ися  Данимаркада  Гафгаз 
алайы тяшкил олунду. 
Бу  формалашмадан  истифадя  едяряк  айры-айры  щиссяляр,  ко-
мандалар вя груплар, бу бирляшмянин тяркибиня дахил олмалы вя 
даща тящлцкясиз мянтягя кими Шимали Италийа вя Данимаркада 
топлашмалыйдылар. 
Тяяссцф  ки,  мцщарибянин  сону  бу  бирляшмяляри  формалаш-
дыглары  дюврдя  йахалады  вя  биз  хошбяхтликдян  мящрум  олдуг, 
чцнки болшевикляря нящянэ тцрк вя Гафгаз бирляшмяляринин тяр-
кибиндя мцгавимят эюстяря билмядик. 
 
АЗЯРБАЙЪАН  ГОШУНЛАРЫНЫН 
 ЩЯРБИ  ФЯАЛИЙЙЯТИ 
 
1942-ъи  илин  августунда  илк  дяфя  Гафгаз  ъябщясиня 804 
сайлы  биринъи  Азярбайъан  табуру  чыхды.  Таганрокдан  Псебайс-
кайа гядяр табур 800 км ирялиляди  вя партизанларла кичик  тог-
гушмалар олду. Дюйцш нятиъясиндя табур ашаьыдакы стансийалары 
зябт етди: Беслинейевски, Боговски, Бугунж, Сахрай вя с. Сонра 
табур уъа даьларда алман ясэярляринин айаьы  дяймямиш «Шей-
танлар Гапысы» районунда систематик шякилдя мцбащризя апарды. 
Алманларын дюрдцнъц даь дивизийасынын дюйцшчцляри Азяри тцрк-
лярини «Патрисанен Жаэер» адландырырдылар. Бу табура эери чякил-
дийи дюврдя  дя инам бясляйирдиляр. Онлар Кубана гядяр эялиб 
чыхдылар  вя  она  Стар-Корсунскидя  щярби  йер  айрылды.  Бурада 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
110
табур гызьын вя ганлы дюйцшлярдя  40-ъы бригаданы, 353-ъц диви-
зийаны вя советлярин 119-ъу бригадасыны мящв етди. 
Гошунун щярби хидмятляри алманлар тяряфиндян чох йцксяк 
гиймятляндирилди. Тагым командири эенерал Конрад, дивизийа ко-
мандири  эенерал-майор  Кресс-Вон-Кресенштейн  юз  ямирляриндя 
дяфялярля бу табуру алман щярби щиссяляри иля бярабярляшдирирди-
ляр. Эенерал Кестринг ися ону: «Саэен щафтер Бте» адландырырды. 
Табурун  бир  чох  дюйцшчиляри  орденлярля,  нишанларла, «Кубанс-
ъщиелд»ля тялтиф олундулар  вя табур «Аслан» адландырылды. 
Гафгаздакы  дюйцшлярдя  бизим  достумуз  профессор  Обер-
лендерин командирлийи алтында 111 сайлы табурла вя икинъи Берг-
ман  табуру  йцксяк  мцкафатлара  лайиг  эюрцлдцляр.  Бцтцн  бу 
табурлар 805, 806 вя 370 сайлы табурларын мювъуд олдуьу Крым-
да йерляшдиляр. Бу щиссяляр Крымда партизанлара гаршы вурушур-
ду. Икинъи Бергман Перекопдакы дюйцшляря эюря сечилирди. 
Сонра ися 807, 817, 818 вя 819 сайлы табурлар щярби щяря-
кятя башладылар. 
1944-ъц илин яввялиндя Крымда йерляшян Азярбайъан щяр-
би щиссяляри там мящв олма тящлцкяси алтында иди. Бу мясяля-
нин  вахтында Кестрингин гаршысына гойулмасы онлары евакуасийа 
етмяйя вя Франсайа истиращятя эюндярмяйя имкан верди. 
162-ъи тцрк дивизийасы Тито дястясиня гаршы вурушурду, сон-
ралар ися онлары Италийайа эюндярдиляр. 
1943-ъц  илин  орталарында  Алман  команданлыьы  гярара  алды 
ки,  бцтцн  леэионлары  Гярбя  кючцрсцн.  Етиразлар  нятиъясиндя 
Азярбайъан гошунларынын ясас щиссясинин шярг ъябщясиндя гал-
масы мцмкцн олду. Франсайа йалныз леэион вя 807-ъи табур кю-
чцрцлмцшдц. Биринъи Родездя, икинъи ися Ст.Рапщаелдя йерляшир-
ди. Сонралар 353-ъц Алман дивизийасынын тяркибиня Шербург ра-
йонунда йашайан 1200-я йахын Азяри тцркляри дахил едилди. 
Инэилис-американ  дивизийасы  леэиону  Родездя, 807 табуру 
Рапщаелдя вя 1200 Азяри тцркляринин  тяркибиня гатылдыьы 353-
ъц Алман дивизийасыны ися Лода йахалады. Леэионун тяркибиндян 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
111
Яляскярлинин рящбярлик етдийи «Кампф группе» айрылмышды. Он-
лар бюйцк ъясарятля партизантлара гаршы вурушурдулар вя дюйцшя-
ряк Алманийайа эетдиляр, леэионун галан щиссяси ися американ-
лара ясир дцшдц. 
Франсада истиращят едян 804 сайлы «Аслан» вя 806 сайлы та-
бурлар  Италийада  йерляшдирилди. 162-ъи  тцрк  дивизийасынын 329-ъу 
алайы  йарадылды.  Бизим  достумуз  эенерал  вон  Щейдендорфун 
рящбярлийи алтында бу дивизийа дюйцшлярдя фярглянмяйя башлады 
вя Али командан тяряфиндян гейд олунду. 
Азярбайъан гошунларынын ясас щиссяси ися  Шярг ъябщясин-
дя вурушурду. 817, 818 вя 819-ъу табурлар эениш яразиляри тут-
мушдулар  вя  партизанларла,  совет  десантлары  иля  вурушурдулар. 
Щяр  бир  бюлмя  бир-бириндян  чох  аралы  йерляширди  вя  ъясарятля 
сярбяст щярякят едирдиляр. 
Мясялян, 818-ъи табурун икинъи тагымынын командири  лейти-
нант  Баьыров 300 няфярдян  ибарят  болшевик  десанты  тяряфиндян 
мцщасиряйя алынаркян 5 эцн ярзиндя гящряманъасына мцгави-
мят эюстярди вя нящайят кюмяйя эялмиш диэяр бюлмялярин са-
йясиндя  хилас  олунду.  Бу  табурларын  мцбаризя  щяйаты  беля 
нцмунялярля долудур. 
Корпус  командири  эенерал  вон  Форстер  юз  ямри  иля  икинъи 
Бергман  табуруна  щейран  олдуьуну  билдирди. 19.6.44-ъц  илдя 
бизим  гярарэаща  баш  чякмиш    майор  Аутсъщ  (Щеерес  группе 
Мите)  гейд  етди  ки,  ки,  дюйцш  эедян  бцтцн  яразилярдя  диэяр 
леэионерляр  арасында  да  биринъилик  азярбайъанлылара  мяхсусдур. 
Щаптс  урмфущрер    Щерман  да  юз  чыхышында  Исмаил  Якбярин, 
Яляскярлинин  вя  Яфлан  Муьанын  командирлийи  алтында  вурушан 
Азяри тцркляринин гящраманлыьындан мярцзя етди. 
Полшада  тяркибиндя 3000-дян  артыг  Азяри  тцркляри  олан 
«Боллер» бригадасы йерляширди. 
Алман команданлыьы гаршысында Азярбайъан   щярби щисся-
ляринин тядриъян истиращятя чыхарылмалары иля баьлы мясяля гойул-
ду.  Бунун  нятиъясиндя, 111 сайлы  вя  икинъи  Бергман  табурлары 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
112
ъябщядян истиращят цчцн Кюлн районуна эюндярилди. Августун 
яввялляриндя Алман команданлыьы бу ики табура ямр верди ки, 
Шярги  Пруссийайа  эирсинляр.  Лакин  бу  табурлар  тяйин  олунмуш 
йеря чатмамыш Варшавайа эюндярилдиляр вя бурада Варшава цс-
йанынын йатырылмасында иштирак етдиляр. 
Йалныз 1944-ъц  илин 22 августунда  Мяълися  мялум  олду 
ки,  бу  табурлар  Варшавада  дюйцшдя  иштирак  едирляр.  Тезликля  бу 
щиссялярин Варшавадан чыхарылмасы тяляби иля Алман командан-
лыьына етираз билдирилди. 
Бу етираз нятиъясиндя Алман Команданлыьы Азяри тцркля-
риня ашаьыдакы мцраъияти эюндярди: 
«Полша  дювляти  1917-ъи  илин  болшевик  ингилабындан  сонра  
Азярбайъан мцщаъирлярини  юз щимайяси алтына алды вя щяр ъцр 
вязиййятдя  онун  гайьысына  галды.  Варшавадан  яввял  икинъи 
Бергманын  азярбайъанлы  табурунун азяри  кюнцллцляри  вя  цчцн-
ъцляр щеч бир шцбщя олмадан баша дцшя биляр ки, няйя эюря он-
лар щямишя йахшы мцнасибятдя олдуьу Полшайа гаршы мцба-ризя 
апармалыдырлар. 
Кюнцллцляр бир нечя нюгтейи нязярдян эюстярилмишди: «Вар-
шавада вязиййят Совет Иттифагынын мцстямлякяси олан Полша ад-
ланан  асылы  коммунист  режиминя  уйьунлашдырылмышды.  Полша  ад-
ландырылмыш бу  дювлят  халгына  гаршы  иътимаи  вязиййятин  эедишаты 
иля  аьыр  эцнащ  ишлятмиш  вя  бюйцк  Инэилтяряни  йыхмышды.Алман 
Вермахты  тясадцфян  бу  мцщарибядя  иштирак  етмяйян  ящалини- 
гоъалары, гадынлары вя ушаглары хилас етмишди. О, бунунла сцбцт 
етмишди ки, эцнащсызлара гаршы мцбаризя апармаг истямир. Вар-
шавада фяалиййят эюстярян азяри кюнцллцляри Полшайа гаршы йох, 
Совет Иттифагынын хидмятиндя дуран Полша коммунистляриня гар-
шы мцбаризя апарырлар».  
Бу  етиразын  характери  вя  щягиги  вязиййят  щаггында,еляъя 
дя  йары  йолдан  ора    эюндярилмиш  табурларын  вурушмасы  сябяби 
щаггында,  Азяри  тцркляриня  йюнялмиш  бу  мцраъиятя  ясасланыб 
мцщакимя йцрцтмяк олар. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
113
Тезликля,  бизимкиляри  ъябщядян  чыхармаг,  онлара  щягиги 
вязиййяти баша салмаг вя Полша ящалисиня щяр ъцр кюмяк эюс-
тярмяк  цчцн  албай  Исрафил  бяй  Варшавайа  эюндярилмишди.  Пол-
йаклара  сяркярдя  Казымбяй  дя    бюйцк    кюмяк  эюстярирди. 
Онун хащиши иля полйаклар азярбайъанлы ады иля азадлыьа бурахы-
лырдылар вя Полшайа эюндярилирдиляр. 
Цмумиййятля, Варшава дюйцшцндя иштирак едян тцркляр цс-
йанын  коммунистик  хцсусиййятляри иля  баьлы сящв  мялуматлан-
дырылмышдылар. 
Тцрклярин Варшава цсйанынын йатырылмасындакы мяъбури ишти-
ракы  тцрклярля  полйаклар  арасындакы  тарихи  достлуьа  зяряр  эятиря 
билмязди, неъя ки Вйананын вя бцтцн Авропанын талейини щялл ет-
миш,  Йан  Собескинин  яввялъядян  дцшцнцлмцш  зярбяляри  бу 
достлуьун йаранмасына вя  мющкямлянмясиня тясир эюстяря бил-
мяди. 
Болшевиклярин щцъумуна гядяр, йяни 1945-ъи илин 12 йан-
варына кими  хястялянмиш вя йараланмыш Азяри тцрклярини  Мари-
еибада,  Лейпсгдя  вя  Алманийанын  диэяр  яразиляриндя  йерляш-
диря  билдик.  Бурада  щямчинин    леэион  вя  бязи  тикинти  щиссяляри 
йерляширди. 817, 818, 819, 111 вя икинъи Бергманн табурлары щя-
ля дя Шяргдя фяалиййят эюстярирдиляр вя онлар щярби щиссяляри иля 
явяз олунмалы идиляр. Бцтцн бу табурлар болшевиклярин зярбяля-
риня таб эятирирдиляр вя ъясарятля вурушараг иткиляря мяруз гала-
раг алманларла бирэя Алманийайа дахил олдулар. «Боллер» брига-
дасы да бура эялди. 
Бу заман Алманийа Команданлыьындан  азярбайъанлылары 
Шяргдян чыхарыб Италийа вя Данимаркайа  эюндярилмяси гяти шя-
килдя тяляб олунду. Бунун сайясиндя Тцрк Дивизийасыны Слова-
кийадан  Шимали  Италийанын  Бергамо  районуна, 111 сайлы  вя 
икинъи Бергман табурларыны ися Данимаркайа эюндярмяк мцм-
кцн олду. 
Шимали Италийайа, щямчинин гадынлар, ушаглар, хястяляр, йа-
ралылар  вя  остарбайтерляр  евакуасийа  едилмишдиляр.  Берлиня  эял-

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
114
миш  ясэярлярин  щамысыны  ися  тяк-тяк  вя  груп  шяклиндя  Шимали 
Италийайа Исрафил бяйин алайына эюндярмишдиляр. 
Щадисяляр еля сцрятля инкишаф едирди ки,щятта шцбщя йараныр-
ды–щамыны  Шяргдян  евакуасийа  етмяк  мцмкцн  олаъагмы?  Бу 
заман  гярара  алынды  ки,  Алманийа  щакимиййятиндян  Берлинин 
мцдафия системиндя Азярбайъан цчун ярази истянилсин вя Шярг-
дя  галан  гошунлары  бурайа  кючцрсцнляр.  Онлар  бурада  болше-
визмя  сонунъу  мцгавимяти  эюстярмяли  вя  ялляриндя  гылынъ 
юлмялидиляр ки, бунунла бир даща тцрк инамыны тясдиг етсин-
ляр вя бцтцн дцнйайа тцрк вя Гафгаз халгларынын болшевиз-
мя гаршы нифрятини эюстярсинляр. 
Алманийа  щакимиййятиня  йюнялмиш  мцраъиятдя  дейилирди: 
«Мян  юз  щямвятянлиляримля  бирэя  Азярбайъанын  Мцстягилли-
йини танымыш Алманийанын пайтахтынын щяр гарыш торпаьыны болше-
виклярдян горуйаъам».    
Лакин йаранмыш вязиййят мяним шяхсян Италийа ъябщясиня 
эетмяйими вя йалныз бизимкиляря йох, щямчинин бцтцн тцрк вя 
Гафгаз щярби щиссяляриня сон эюстяриши вермяйими тяляб едирди. 
Бцтцн комитяляр бунун цчцн мяня сялащиййят верирдиляр.1945-
ъи  илин 26 мартында  мян  йенидян  гайытмаг  вя  «Азярбайъан» 
яразисиндя  дюйцшляря  рящбярлик  етмяк  цмцди  иля  Берлини  тярк 
етдим.  
Алман  команданлыьы  юз  ямрляриндя,алман  радиосу  вя 
мятбуаты ися систематик олараг Азяри тцркляринин йцксяк дюйцш 
баъарыьыны  гейд  едирди.  Бцтцн  леэионерляр  арасында  Азяри  тцрк-
ляри  илк  дяфя  орденля,  дямир  халчаларла,  нишанларла  вя  «Нащ-
кампфспанэе» иля тялтиф олундулар. 
Азярбайъан щярби щиссяляринин алман командирляри юзляри-
нин сайсыз чыхыш вя мяктубларында Азяри тцркляринин гящряман-
лыьына щейран олдугларыны йазырдылар. Бу эенераллар ашаьыдыкылар-
ды: вон Фюрстер Конрад, Кресс-вон  Крессенстеин, вон Щейэен-
дорф, Оберст Боллер, об. лт.Риедел, Бющме, майор Аутсъщ, ма-
йор Щеисе вя с. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
115
Алман мятбуатындан бязи  хцласяляр: «1943-ъц илин йазында 
«Аслан» сюзц бцтцн Кубан яразисиня йайылды вя онун дюйцшчц-
ляри цчцн  ъясарят вя шцъаят рямзи олду. Азярбайъан табурунун 
дюйцшчцлярини «Аслан» адландырырдылар. Кубанда Азярбайъан дю-
йцшчцляри щамыдан яввял щцъцм нишанына лайиг эюрцлдцляр... Ал-
манийанын бцтцн Авропанын мювъуд олмасы цчцн апардыьы мц-
щарибядя бющран баш вердийи заман бязи мцттяфигляр садиг чых-
мадылар вя гошунлар ъябщядян чыхмалы олду. Лакин щеч бир вахт 
бир дягигя беля олсун Азярбайъан ясэярляри гярарларында тяряд-
дцд  етмядиляр.  Азярбайъан  даьларында  «садиг  олмаг»  сюзц 
мцгяддясди  вя  буна  эюря  инсанлар  юз  щяйатыны  беля  гурбан 
верир.  Юз  узаг  вя  севимли  юлкясиндя  йени  вя  ишыглы  щяйат  на-
миня болшевизмя гаршы вурушан инсанлар бах белядир. («Сигнал» 
12-ъи нюмря, 1944-ъц ил). Вя йа майор Щейсанын 19.10.44-ъц 
илдяки  сахланылмыш  мяктубундан: «Мяним  беля  бир  ады  дашы-
маьа иъазям олдуьу цчцн фяхр едирям. Ъянаб майор, мяним 
сизин  гаршынызда  ясас  вязифям  одур  ки,  щяр  ешитдийими  йадда 
сахламалы,  щяр  бир  ишимин  гайьысына  галмалыйам.  Мян  Бтл.  иля 
разыйам  вя  сизя  дейя  билярям  ки,  Азярбайъан  мцъащидляриня 
гаршы бюйцк щюрмятим вар».  
Яэяр алманларын бцтцн чыхышларыны, ямрлярини, мягалялярини, 
радио  програмларыны  топласаг  Азярбайъанын  гящряманлыг  шющ-
ряти щаггында бир ъилд йаранар. 
 
АЗЯРБАЙЪАН МИЛЛИ БИРЛИК МЯЪЛИСИНИН  
СИЙАСИ ИШЛЯРИ 
 
 Дюйцшчцлярин тцрк адят-яняняси вя Азярбайъанын шющрятли 
кечмиши  рущунда  милли-сийаси  тярбийяляндирилмяси  ясас  сийаси 
мясяля щесаб олунурду,чцнки ишьалчылар, ясасян дя болшевикляр 
чалышырды  ки,бизим  нясил  юз  кечмиши  щаггында  щеч  ня  билмясин. 
Бу да Гурултай тяряфиндян хцсуси олараг гейд олунмушду. Би-
зим щярби щиссялярин даьыныг вахтында вя мцщарибя шяраитиндя 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
          
116
бу ъцр чятин вя мясулиййятли иши Азярбайъан Милли Бирлик Мяъ-
лиси зийалыларын, гярарэащ вя мятбуат ишчиляринин, Мяълис цзвляри-
нин ясэярлярля сых-сых эюрцшмяси йолу иля щяйата кечирилирди. Бу 
ишдя хцсуси йер мятбуата айрылмышды.  
 Ясасян  Азяри  тцркляринин  мцстягиллик  уьрунда  мцбаризя 
тарихини, тцрк тарихи вя тцркляря хас олан кейфиййятляри, эянъляри 
вятяня,  юз  миллятиня  сюнмяз  севэи  рущунда  тярбийяляндирмяк 
вя  лазыми  вахтда  азадлыг,  мцстягиллик  уьрунда  ъаныны  гурбан 
вермясиня щазыр олмасыны, Тцрк вя Гафгаз халгларынын достлуьу 
идейасыны эенишляндирмяк кими мясяляляр ишыгландырылырды. Мят-
буатын  щяр  сящифясиндя  щярби  щиссялярин  щяйаты  вя  дюйцшляри 
тез-тез ишыгландырылырды. Мцнтязям олараг «Азярбайъан» гязети, 
сонра  ися  «Азярбайъан  Милли  Бирлик»  журналы  няшр  етдирилирди. 
«Щцъум» гязетинин биринъи нюмряси чыхды. Бир нечя няшр олун-
муш китабча, чапа верилмиш бязи китаблар вя «Азярбайъанын та-
рихи очеркляри» бомбаланма заманы мящв олмушду. Хцсусян, 
«Азярбайъан» гязетинин мящсулдар ишини гейд етмяк лазымдыр. 
Азярбайъан  Милли  Бирлик  Мяълисинин  бу  ъцр  эярэин  фяалий-
йяти нятиъясиндя болшевизмин сахтакарлыьы там ифша едилди вя ща-
мыйа  мялум  олду  ки,  биз  ня  мидийалы,  ня  дя  азярбайъанлы-
йыг,биз йцксяк мядяниййятин йарадыъысы олан тцрклярин давам-
чыларыйыг. 
 Гурултай  Гафгаз  вя  тцрк  халгларынын    ишэцзар  бирляшдирил-
мясиня башлады. Азярбайъан Милли Бирлик Мяълиси бу мясяляляр 
цзяриндя бюйцк сяйля чалышырды. Гурултай Гафгазын мцдафия, си-
йаси  вя  мядяни  уьурлары  нюгтейи-  нязяриндян  бейнялхалг  стра-
тежи  ящямиййятини  гиймятляндиряряк  гярара  эялди  ки,  Гафгаз 
халгларынын хилас олунмасыны йалныз хариъи алямдя йох, илк нюв-
бядя  юз  доьма  торпаьымызда,  Азярбайъан,  Шимали  Гафгаз, 
Эцръцстан вя Ермянистанын достлуьунда, сых чалышганлыьында вя 
гаршылыглы  щюрмятиндя  ахтармаг  лазымдыр.  Гурултай  чар  щаки-
миййятинин тяблиьати сийасяти нятиъясиндя аьыр сынаглара  мяруз 
галмыш Азярбайъан-Ермянистан мцнасибятляринин йаралы йериня 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
                                        
 
 
      
 
–  
117
дя  тохунду.  Гурултай  билдирди  ки, 1918-20-ъи  иллярдя  Гафгаз 
халглары арасында щямряйлик олмадыьы цчцн асанлыгла болшевик-
лярин гянимяти олдулар. Буна эюря дя Гурултай мцхтялиф юлкя-
лярдя гоншуларыны лянятляйян, Гафгаз щаггында тенденсийалы ки-
таблар йазан айры-айры гафгазлылары тянгид етди. Гурултай онлара 
эюстяриш  верди  ки,  юз  халгынын,  юз    миллятинин  адыны  уъалтсын  вя 
онун  халг  олуб–олмамаг  мясяляси  щялл  олунан  йердя  ися 
нцфузуну  йалныз  йарадыъы  ямякля,  ялиндя  гылынъла  галдырмаг 
мцмкцндцр.  
Азярбайъан Милли Бирлик Мяълиси диэяр Гафгаз халгларынын 
милли тяшкилатлары иля сых ямякдашлыгда Цмумгафгаз мясяляля-
рини  щялл едирди. Цмуми топлантыларын, мяълислярин, йыьынъагла-
рын кечирилмясиндян сонра иш эялиб Гафгаз нцмайяндя щейяти-
нин цмуми Гафгаз марагларыны тягдим едян Гафгаз комитяси-
нин йарадылмасына чатды. Гафгаз гошунунун йарадылмасына баш-
ланылды вя  Гафгаз Щярби Шурасы йарадылды. Азярбайъан Гафгазы 
тцрк дцнйасы иля бирляшдирян кюрпцдцр. Биз Азяри тцркляринин ди-
эяр Гафгаз халглары иля цмуми вятянимиз вар вя биз Гафгазла 
тцрк дцнйасы арасындакы достлуьун мющкямлянмясиндя юз ролу-
музу ойнамалыйыг. 
Ейни  заманда  Тцркцстанын,Крымын  вя  Идил-Уралын  милли 
тяшкилатлары иля сых ямякдашлыг едяряк, биз тцрк бирлийинин йара-
дылмасы цзяриндя ишляйирдик. Бу ишдя ян бюйцк наилиййят «Тцрк 
Бирлийи»  адлы тцрк дивизийасынын тяшкил олунмасы иди. Бу дивизи-
йайа тарихдя илк дяфя олараг Цмумтцрк ады алтында ашаьыдакылар 
бирляшди:  Азярбайъан,  Тцркцстан,  Идил-Урал  вя  Крым  тцркляри. 
Бу дивизийанын гязети дя беля адланырды: «Тцрк Бирлийи». Гярара 
алынды ки, Ващид Тцрк Ордусу вя Цмумтцрк комитяси йарадыл-
сын.Беляликля, бцтцн тцрклярин щярби рящбяри вязифяси тяйин олун-
ду.  Бцтцн  сийаси  йыьынъагларын  вя  щярби  щиссялярин  гаршылыглы 
йохланылмасы тямин едилди. 
Щяр щалда бу мцддятдя тцрк халглары йахынлашдылар вя ейни 
кюкдян олдугларыны щисс етдиляр. 

Ябдцррящман Фятялибяйли-Дцдянэински 
 
Yüklə 1,88 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin