Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын
Qorqudun bədii qiymətləri
Yüklə 1,4 Mb.
|
|
Qorqudun bədii qiymətləri
“Qorqud” kitabı, ümumiyyətlə xəlqiyyat sahəsində qalan əsərlər içində ən çox bədii qiymətlərə malik olandır. Akademik Bartold bu əsəri Anadolu türklərinin məşhur “Battal Qazi” mənqəbəsi ilə müqayisə etdigi zaman “Qorqud” kitabını daha yüksək və daha şairanə buluyor. Əsər başdan sonuna qədər qısa cümlələrlə yazılmış səlis bir ifadəyi havidir; cümlələrin qısalığına bir çox kəlmə və sifətlərin təkrar edilməsi və zəif olsa də səcilər yazılması ibtidai bir mənzum ahəngi veriyor. Bu ahəng etibarilə Qorqudun çox yarısı nəzm ilə nəsr arasındə xüsusi bir şəklə malikdir. Bu şəkl zamanında daha çox musiqi ilə bərabər söylənildiyini, yaxud ahəngdar bir səslə oxunulduğunu ifadə edər. Ümumiyyətlə, “nağılçılıq” ümumilik bütün psixolojisini havidir. Təkrar və səciləri bugünkü zövqü böylə oxşayacaq dərəcə tamlıdır. İfadəyə ədəbi qiymət verən təşbihlər də ayrıca diqqəti cəlb edər. Məsəla: Qoşa badam sığmayan tar ağızlım Küz əlmasinə bənzər al yanaqlım – parçasında ağızın kiçikligini “qoşa badam” sığmayacaq ifadəsi ilə izahı, sevgili yanağının son bahar almasınə bənzədilməsi çox orijinal bir təşbihdir. “İgitlərim, Əzrailin gözüni öylə qorxutdım ki, gün qapuyi qodı tar bacadən qaçdı” kibi qüvvətli ifadələr də az deyildir. Əsər dastanı – Epigue– bir mahiyyətdə olmaqla bərabər içində lirik parçalar də az degildir: “Qarğı cida cida oynadanlar vardı gəldi Altun cida oynadanə yarəb, noldı? Qaraqoç atə binənlər vardı gəldi Bədoy atlı bir oğulə yarəb noldı? Nökər gəldi, naib gəldi Yalnuz bir oğulə yarəb noldı? Ğafillücə gözəl başın kəsdürəsən Ağ bürcəkli (birçəkli) anam oğul deyərkən Başım bəxti Qazan div ağıldəsən Qayıdübən baba gerü döngil Altun ban evinə sürüb varğıl Qarıcıq olmiş anamə umud olğıl Qərə gözlü qız qərtaşumı ağlatmağıl Qəricıq olmış anamı sızlatmağıl Anam mənim içün gög geyüb qərə sarınsun Qalın Oğuz elində yasım tutsin Mənim başım sənin yalınə qurban olsun. Lirik parçalar yanında həsdən uzaq qismlər də çoxdur: Qan Turalı adında bir gənc də evlənmək istərkən qızda aradığı məziyyətlər cümləsindən “Mən qanlu kafər ilinə varmədin ol varmış, mana baş gətirmiş ola” – diyor. Selcan Xatun adında bir qadın bir erkək cəngavər kibi hərb ediyor, qılınc vuruyor. Kitabda olan qadın tipi ilə islami qadın tipi çox fərqlidir. Qeyri-islami ünsürlərdən birisi də qurdun müqəddəs tanınmasıdır. Məlum olduğu üzrə qurd əski türk ənənələrinə görə bir totem dərəcəsindədir. Kitabda da bu tələqqi “qurda qurban olmaq dərəcəsində görülüyor ki, islamiyyətə ziddir: “Sudan keçdi. Bu gəz bir qurdə tuş aldı. Qurdun yüzü mübarəkdir. Qurdlən bir xəbərləşin didi” (səhifə 26). “Ordumın xəbərin bilürmisin degil mana Qərə başım qurban olsun qurdun sana” (səhifə 67). Kitabda içkiçilik təbii bir ənənə şəklindədir. Şülənlərdən, qonaqlıqlardə bol-bol şərab qollanılıyor: “Toquz qarə gəzzin, örmə saçlı, əlləri biləkdən qınalı, parmakları nigarlı boğazlari birər quş kafər qızlari al şərabı altun ayağlə Qalın Oğuz bəglərinə gəzdirərlərdi (səhifə 21 və 40,68,113,143). Birisi öldügü zaman at quyruğu kəsmək, mavi (gök) əlbisə geymək, yüz yırtmaq, adətləri də oğuzların müsəlman olmadan əvvəlki ənənələrinin təmadisidir. Bununlə bərabər islamiyyətin törətmiş olduğu “mollalıq” psixolojisi də kitabdə az degildir. Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|