Yangi innovatsiyalarni kasbiy faoliyatda qoʻllash fanidan

Pedagogik ta‟sir etishda tashqi ko„rinishning roli. 
Pedagogik texnikani namoyon etishda o'qituvchining tashqi ko'rinishi
O'qituvchining tashqi ko'rinishi pedagogik texnikasini namoyon etuvchi muhim
xususiyatlaridan biridir. Har qanday insonning tashqi ko'rinishi atrofdagilarga
estetik ma'no va zavq kasb etib, doimiy e'tiborda bo‘lishini unutmaslik kerak.
O'qituvchining tashqi ko'rinishini asosan namoyish etuvchi muhim hususiyatlari
uning chehrasidagi mehribonlik, jiddiylik, yurishida bosiqlik, tabiiylikdir.
O'qituvchi sinfga kirishi bilan so'zsiz o'quvchilar e'tiborida bo'ladi, ular bilan
muloqotga kirishadi.
Sinf sahnasida bajarilayotgan uning xoh ijobiy, xoh salbiy xatti-harakatlari
o'quvchilarga ta'sir o'tkaza boshlaydi. Ayniqsa, yosh o'qituv-chilar ilk bor darsga
kirishlaridan oldin his-hayajonini, qo'rquvini engishlari, o'zlarini erkin tutishlari,
birinchi
dars
paytida
sodir
bo'lishi
mumkin
bo'lgan
har
qanday
muvaffaqiyatsizlikdan o'zlarini yo'qotmasliklari lozim.
O'qituvchining tashqi ko'rinishida, pedagogik texnikasi tizimidagi mimik,
pantomimik holatlar muhim ahamiyatga ega. O'qituvchining hatti-harakatini
bevosita namoyish etuvchi mimik va pantomimik ifodasi, o'qituvchining imo-
ishorasida, ma'noli qarashlarida, rag'batlantiruvchi yoki istehzoli tabassumida
namoyon bo'ladi va ular o'qituvchi-tarbiyachining pedagogik ta'sir ko'rsatishida,
mashg'ulotlarni samarali va mazmunli o'tishida puxta zamin tayyorlab beradi.
MIMIKA - bu o'z fikrlarini, kayfiyatini, holatini, hissiyotini qosh, ko'z va chehra
muskullarining harakati bilan bayon qilish san'atidir. Ba'zan o'qituvchi
chehrasining va nigohining ifodasi o'quvchilarga katta ta'sir ko'rsatadi.
Mimik harakatlar, ifodalar ma'lumotlarning hissiy ahamiyatini ku-chaytirib, ularni
chuqur o'zlashtirish imkoniyatini beradi. O'quvchilar o'qituvchining muomalasi va
xatti-harakatiga qarab kayfiyatini, muno-sabatini tezda «uqib» oladilar. Shuning
uchun oiladagi ba'zi noxushliklar, hissiyotga berilish, g'am va tashvishning
o'qituvchi chehrasida va mimik belgilarida ifodalanishi mumkin emas. Chunki
ushbu noxushliklar o'qituvchining pedagogik faoliyatiga dars mashg'ulotlarini
mukammal bajarishida o'zining salbiy ta'sirini ko'rsatadi. O'qituvchining chehra-

---

---

sida, mimik belgilarida faqat dars mashg'ulotlariga xos bo'lgan, o'quvchilarga

ta'lim va tarbiyaviy topshiriqlarni yechishga yordam bera oladigan ko'rinishlarni
ifodalash lozim.
O'qituvchining chehrasidagi ifoda, nutqi, o'quvchilar bilan o'zaro munosabati
uning individual xarakteriga mos bo'lishi kerak. O'qituvchi chehra ko'rinishidagi
mimik ifoda, ta'lim-tarbiya qonuniyatlariga mos ishonch, ma'qullash, ta'qiqlash,
norozilik, quvonch, faxrlanish, qiziquv-chanlik, befarqlik, ikkilanish kabi
xususiyatlarni ifodalashi mumkin. Bunda ovozdagi turli o'zgarishlar, nutqning
tushunarli bayon etilishi muhim ahamiyatga ega. Mimik ifodaning asosiy
belgilarini namoyish etishda qosh, ko'z, chehra ko'rinishi ishtirok etadi.
Qosh, ko'z, chehra o'quvchilar javobidan qoniqish, xursand bo'lish,
faxrlanish yoki e'tirof, norozilik, qoniqmaslik, xafa bo'lish va boshqa belgilarni
ifodalash bilan birga, o'quvchilar diqqatini bo'lmasdan, bosh-qalarga xalaqit
bermasdan ta'lim-tarbiya ishlarini samarali olib borishga ham yordam beradi.
Shuni alohida qayd qilib o'tish joizki, mimik ifodalar o'qituvchining
xarakterini, ichki dunyosini, ma'naviyatini, pedagogik faoliyatining individual
xususiyatlarini bekamu ko'st namoyish etadi. O'qituvchining mimikasi ifodalangan
nigohi o'quvchilarga, yoki ayrim o'quvchiga qaratilgan bo'ladi. Doskaga, eshikka,
derazaga, ko'rgazmali qurollarga yoki devorga nigoh tashlab mimik ifodalarni
namo-yish qilish aslo mumkin emas.
PANTOMIMIKA - bu o'qituvchining gavdasi, qo'l, oyoq haraka-tini tartibga
soluvchi uslubdir. O'qituvchilarning ta'lim-tarbiyaviy faoli-yatida o'quvchilar bilan
muloqoti muhim ahamiyat kasb etishi barchaga ma'lum. Biroq o'quvchilar bilan
muloqotda o'qituvchining pantomi-mikasi, ya'ni, gavda, qo'l, oyoq harakati to'g'ri
ifodalanmasa, ta'lim-tarbiyaga asoslangan muloqot natija bennasligi mumkin.
O'qituvchi o'z gavdasi, qo'li, oyoq harakatlarining holati orqali har qanday
pedagogik ma'lumotlarning obrazini "chiza" olsa, o'quvchilar bundan zavqlana-
dilar, ular ichki his-tuyg'ulari, tashqi hissiyotlari bilan qo'shilib butun ongini o'quv
materiallari mazmunini o'zlashtirishga qaratadilar. Panto-mimika gavdani rost tutib
yura bilish, qo'l va oyoq harakatlarining bir-biriga mosligi, fikrlarini aniq va toiiq

---

---

bayon qilib qo'lini, boshini turli harakatlarda ifodalash o'qituvchining o'z bilimiga,

kuchiga ishonchini bildiradi. Shuning uchun o'qituvchining o'quvchilar oldida
o'zini tuta bilish holatini tarbiyalashi lozim. (oyoqlari 12-15 sm. kenglikda, bir
oyoq sal oldinga surilgan holda turish). O'qituvchining yurishi, qo'l va oyoq orqali
imo-ishoralari ortiqcha harakatlardan holi bo'lishi kerak. Masalan: auditoriyada
orqaga oldinga tez-tez yurish, qo'llari bilan turli imo-isho-ralar qilish, boshini har
tomonga tashlash va hokazo. Bunday holatlar dars davomida o'quvchilarning
e'tiborini bo'lib, g'ashini keltiradi va o'rganilayotgan fanga, o'qituvchiga nisbatan
hurmatsizlik kayfiyatini uyg'otadi.
O'qituvchi mashg'ulot o'tish jarayonida faqat oldinga yurishi tavsiya qilinadi.
Uyondan, bu yonga yurish talabalar fikrini bo'ladi. Old tomonga yurayotganida
o'qituvchi muhim voqealarni bayon qilishi mumkin, chunki bunda talabalar
o'qituvchini butun diqqatlari bilan eshitayotgan bo 'ladilar.
O'qituvchining pantomimik harakatlari tizimida o'z hissiy holatini boshqara
olishi muhim ahamiyatga ega. O'qituvchi o'quvchilar bilan muloqot jarayonida
qizg'in kuzatuv ostida boiadi. Uning kayfiyatidagi o'zgarishlar pantomimik
harakatlarida namoyon bo'ladi. Shu tufayli o'quvchilarga ta'lim-tarbiyaviy ta'sir
ko'rsatish jarayonida (darsda, darsdan tashqari mashg'ulotlar paytida, tarbiyaviv
ishlar jarayonida) o'z hissiyotini boshqara olishi, jiddiy bo'lishi, umidbaxshlik,
xayrixohlik kayfiyatida bo'la olish qobiliyatlariga ega bo'lishi zarur. Pantomimik
harakatlar tizimi o'qituvchiga birdaniga paydo boiadigan ko'nikma emas. Buning
uchun o'qituvchi o'z ustida tinimsiz ishlashi, ilk pedagogik faoliyati davrida
kamchiliklarini tezda topib bartaraf eta olishi darkor. Chunki, yillar davomida
o'qituvchi o'zining har bir harakatiga moslashib uni odat qilib olishi mumkin.
Mukammal pantomimik malakalarga ega boigan o'qituvchi o'z-o'zini nazorat qila
oladi, ko'p yillik faoliyati davomida sog'lom asab tizimini o'zida tarbiyalab
asabiylashishdan, hissiy va aqliy zo'riqishlardan o'zini saqlay oladi.

---

---