Yangi innovatsiyalarni kasbiy faoliyatda qoʻllash fanidan

Raximova Shoxistaning "Yangi innovatsiyalarni kasbiy faoliyatda qoʻllash fanidan"

---

---

Namangan davlat pedagogika instituti 
Pedagogika fakulteti 
Sirtqi boʻlim MTM DU - 22
1- kurs talabasi
Raximova Shoxistaning 
“Yangi innovatsiyalarni kasbiy faoliyatda 
qoʻllash fanidan” tayyorlagan 
MUSTAQIL 
ISHI 

---

---

Kreativ pedagogning fikrlashi an‟anaviy pedagog fikrlashidan farqli tomonini 
tahlil qilish. 
―Kreativ
fikrlash‖
faniga
kirish
mavzusi
bo‘yicha topshiriqlar
1.
Quyidagi
nazorat
savollariga
yozma
javob
bering:
-
―Kreativ
fikrlash‖
fani
nimani
o‘rgatadi?
-
Kreativ
fikrlashga
bir
qancha
ta‘riflar
keltiring?
- Kreativ tafakkur va ijodkorlik masalalari haqida olimlar fikrlarini keltiring
- An‘anaviy, "akademik" intellektga yoki kreativ izlanishga yо‗naltirilgan fikrlash
turlarini
taqqoslang
2.
Kreativlik
potensialiga
ega
shaxsni
tasvirlab
bering.
3.
Men
kreativ
fikrlay
olaman….mavzusida
esse
yozing.
Esse 5 ta gapni o‘z ichiga olsin hamda kreativ fikrlashingizni asoslovchi dalil
keltiring
1.Taʼlimning asosiy vazifasi oʻquvchida jamiyatda muvaffaqiyatli hayot kechirishi
uchun bugun va kelajakda kerak boʻladigan koʻnikmalarni shakllantirishdir.
Kreativ fikrlash bugungi yoshlar ega boʻlishi kerak boʻlgan muhim koʻnikmadir
(Lucas va Spencer, 2017 [15]). Bu koʻnikma ularga doimiy tarzda va shiddat bilan
oʻzgarayotgan, oddiy savodxonlikdan tashqari «XXI asr» koʻnikmalariga ega
ishchilarni taqozo etayotgan dunyoga moslashishga koʻmaklashadi. Umuman
olganda, bugungi oʻquvchi kela jakda hozir hatto mavjud boʻlmagan sohalarda
ishlashi, yangi muammolarni yangi texnologiyalar orqali hal etishi kutilmoqda.
Oʻquvchida kreativ fikrlash koʻnikmasini shakllantirish ularga tobora
murakkablashayotgan mahalliy va global muammolarni noodatiy yondashuv orqali
hal etish imkonini beradi.
Tomas Edison ―Kreativlik — g‗ayriixtiyoriy jarayon‖, deydi. Lekin har
kuni ko‗plab mutaxassislar muammolarga noodatiy yechim topishga zaruriyat
sezadi. Ular mana shu g‗ayriixtiyoriy jarayonni ixtiyoriylashtirishi mumkinmi?
Tabiatda yangi fikrlarni yuzaga keltiruvchi ―sehrli tayoqcha‖ yo‗q, biroq har
qanday mutaxassisning kreativ o‗ylashiga ko‗maklashadigan ko‗plab usullar
mavjud. Buning uchun ijodiy fikrlashga vaqt ajratish, ijodiy salohiyatni anglash

---

---

lozim. Jorj Bernard Shou hazillashib shunday deydi: ―Ko‗pchilik yiliga ikki-uch

marta o‗ylaydi. Mening butun dunyoga mashhurligim sababi — haftada bir yoki
ikki marta o‗ylaganim‖. Demak, xayolga kelgan yangi fikrlarni e‘tiborsiz
qoldirmaslik,
o‗ylash
uchun
imkon
yaratish
muhim.
Ijodkorlik chegarasini belgilang. Muammoli masalaga duch kelgan paytingizda
ijodkorlik chegaralarini belgilang. O‗zingizdan ―Eng oddiy yechim nimada?‖ deb
so‗rang. Keyin ―muammoni hal qilishning aql bovar qilmas varianti‖ni tasavvur
qiling. Oddiy va hayratlanarli yechim o‗rtasida sizga ijodiy maydon paydo bo‗ldi.
Endi yangi g‗oya mavhum emas, uning chegaralari mavjud. Bu ijod jarayonidagi
psixologik bosimni yengillashtiradi.
―Olti shlyapa‖ usuli. Edvard de Bono taklif etgan ―Olti rangli shlyapa
usuli‖da biror mavzu tanlanadi. Navbatma-navbat shapkalar kiyiladi: oq — diqqat
bilan, hech qanday emotsiyasiz barcha faktlar tekshiriladi; qora — kamchiliklar
aniqlanadi; sariq — mavjud holat tahlil etiladi; yashil — yana yangi bir necha
g‗oyalar qo‗shiladi; qizil — emotsional munosabat bildiriladi; ko‗k — ish
xotimalanadi. Masalan, ta‘lim tizimiga oid qonunchilikni takomillashtirish mavzusi
ko‗rilayotgan bo‗lsa, mavjud qonunchilik o‗rganiladi, kamchilik va bo‗shliqlar
aniqlanadi. Qonuniy me‘yorlarning real holat bilan mosligi yoki qarama-qarshiligi
o‗rganiladi. Ta‘lim sifatini oshirishga xizmat qiluvchi takliflar beriladi, ular amalga
oshsa, qanday samara berishi izohlanadi. Taklif loyiha shaklida rasmiylashtiriladi.
PISA butun dunyodagi 15 yoshli oʻquvchilar uchun tegishli kreativ fikrlash
tavsifidan foydalanadi. 13. Kreativ fikrlashning ushbu tavsifi Kreativ fikrlash
strategik konsultativ guruhi tomonidan taklif etilgan taʼrifga mosdir (IHRT, 2017
[3]).2 Ushbu tavsif oʻquvchilarning turfa kontekst va taʼlim darajasida gʻoya berish
amaliyotida samarali qatnashishni oʻrganishlari kerakligiga, gʻoyaning oʻziga
xosligi va mu nosibligini baholagan holda uning ustida mulohaza yuritishga va toki
maromiga yetkazmaguncha gʻoyani takomillashtirishga urgʻu beradi. Bu tavsif
ishlab chiqilayotganda, shuningdek, turli sohadagi mutaxassislar maslahati va
kreativlik borasidagi keng adabiyot tahlilining natijalari ham inobatga olingan.

---

---

Kreativ fikrlash endigina shakllanayotgan talqin bo‗lib turgan bir paytda ancha

keng, ammo ich-ichidan bog‗liq kreativlik tuzilmasi kuchli tadqiqotchilik
an‘anasiga ega bo‗ladi. Plucker, Beghetto va Dow (2004 [5]) ushbu
konsepsiyaning koʻp qirraligi va ijtimoiy mohiyatini hisobga olgan holda taklif
etgan taʼrifiga koʻra, kreativlik – layoqat, jarayon va strategik konsultativ guruh
ijodiy fikrlashni «...yangi gʻoyalarni ishlab chiqish jarayoni. U muayyan bilim,
koʻnikma va yondashuvni talab etadi. Uning ichiga mavzular, nazariya, sohalar va
uslublararo bogʻlanishlarni qurish kiradi», deb ta‘riflagan. muhit oʻrtasidagi oʻzaro
munosabat boʻlib, u orqali shaxs yoki guruh ushbu ijtimoiy kontekst uchun ham
yangi, ham foydali boʻlgan salmoqli mahsulotni yaratishidir.
Ijodiy maqsadlarni roʻyobga chiqarish kreativ fikrlashni taqozo etadi, lekin
shu bilan birga aqliy salohiyat, soha borasidagi bilim va sanʼatkorlik talanti kabi
kengroq va maxsus koʻnikma va qobiliyatlar ham zarur boʻladi. Masalan, sanʼat
durdonalari yoki texnologik kashfiyotlarni yaratish bilan bogʻliq buyuk
ijodkorlikda kreativ fikrlashdan tashqari salmoqli talant, chuqur bilim, muayyan
sohada tinimsiz mehnat hamda jamiyat tomonidan ushbu mahsulot qiymatga ega
ekanligi haqidagi eʼtirof ham talab etiladi. Va aksincha, kichik yoxud kundalik
kreativlik (masa lan, fotojurnalda rasmlarni mahorat bilan joylashtirish; oziq-ovqat
qoldiqlaridan yangi taomni hosil qilish yoki ishxonadagi murakkab muammoga
ijodiy yechim topish kabi (Kaufman va Beghetto, 2009 [26])) ijodiy fikrlashga
qodir deyarli barcha insonlarga zarurdir.
Umuman olganda, tadqiqotchilar kundalik ijodkorlik amaliyot va taʼlim
orqali takomillashtirilishi mumkin degan xulosada yakdildir. Demak, tugʻma
talantning ahamiyatini kamaytirish hamda takomillashtirish mumkin boʻlgan
shaxsning kreativ fikrlash qobiliyatiga koʻproq urgʻu berish maqsadida PISA
tadqiqoti kreativ fikrlash yo‗nalishining baholashi mana shu kichik kreativlik bilan
bogʻliq vazifalarga asosiy eʼtiborni qaratadi. Kreativ fikrlashning bu turi nafaqat
insho yozish yoki rasm chizish kabi asosan ichki dunyoni aks ettirish talab
qilinadigan taʼlim kontekstiga, balki gʻoya berish masalalarini tahlil etish,

---

---

jamiyatdagi muammolarni hal etishga aloqador boʻlgan kengroq sohalarga ham

taalluqlidir.
Endilikda mutaxassisning aqliy va kasbiy salohiyati uning qayerda va
qancha vaqt o‘qiganligi bilan emas, balki ta‘lim jarayoni yakunida ma‘lumotlarni
qanchalik o‘zlashtirganligi va olgan bilimlarini qay darajada amalda qo‘llay olishi
bilan belgilanadi. Kreativ fikrlaydigan avlodni tarbiyalashda ma‘lumotni o‘rganish
va talqin qilish qobiliyatini egallash yetarli emas, ularni yangi bilimlarga
aylantirish va hayotda qo‘llay olishlari muhimdir. Zamonaviy rivojlangan muhit
bizni yangi sifatda qayta tarbiyalamoqda: insonni eng yuksak qadriyat deb tan olib,
uning taqdiri, boshqalarning taqdiri, shaxsning ongini o‘zgartirish, har bir
olayotgan axborotini tabiat, jamiyat va o‘z-o‘ziga bo‘lgan munosabati orqali idrok
etishi olinayotgan bilimlarning ahamiyati va xotirada qolish jarayonida muhim
omil sanaladi. Bularning barchasi nafaqat ta‘limning mazmuni va shakllarini qayta
ko‘rib chiqishni, balki ushbu sohada ko‘plab qadriyatlardan voz kechishni, ularni
zamonga va kishilarning yangicha dunyoqarashiga moslashtirishni taqozo
etmoqda. Umumta‘lim maktablarida o‘qitilayotgan fanlar orasida kimyo fani
anchayin murakkab sanalgan, o‘quvchilar olgan bilimlarini amaliyotda va kelajak
hayotlarida tadbiq qilishlari uchun yetarlicha nazariy bilimga ega bo‘lishlari zarur
hisoblangan fanlar sirasiga kiradigan fandir. Kimyo darslarini sifatli tarzda tashkil
qilishda har bir o‘quvchining darsdagi yutuqlarini namoyish qilish, kerak
bo‘lganda o‘quvchini maqtash orqali rag‘batlantirish, biroz xafa bo‘lsada, unga o‘z
vaqtida bilimlaridagi bo‘shliqlarini bildirish va to‘ldirishga imkon berish, dars
jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchi orasida qulay psixologik muhitning yaratilishini
ta‘minlash muhimdir. O‘quvchilarni kimyo darslariga qiziqishini oshiradigan
ko‘plab zamonaviy o‘qitish usullari bo‘lib, ulardan yetarlicha xabardor bo‘lgan
o‘qituvchining darsi muvaffaqiyatli va qiziqarli bo‘ladi. O‘quvchilar kimyo
darslarida olgan bilimlarini kelajakdagi kasbiy faoliyatlarida va kundalik
hayotlarida qay darajada zarur bo‘lishini anglab yetsalar, ushbu bilimlarni
o‘zlashtirishga bo‘lgan ishtiyoqlari yanada ortadi. Darsda o‘quvchilarning ham
aqliy, ham jismoniy faol bo‘lishlariga yordam bera oladigan didaktik o‘yinli

---

---

texnologiyalardan foydalanish esa ularning o‘qishga bo‘lgan ishtiyoqini va

motivatsiyani oshirishga yordam beradi. Kimyo darslarida belgilangan vaqtni
samarali sarflash uchun mavzudan kelib chiqqan holda didaktik o‘yinlardan
o‘tilgan va yangi mavzuni mustahkamlash, mavzuni tushuntirish qismlarida
qo‘llash mumkin. Aynan mavzuga mos bo‘lgan, o‘quvchilar yoshiga mos
keladigano‘yinlarni tanlash va qo‘llash orqali ijobiy natijalarga erishish
o‘qituvchining mahoratiga bog‘liq bo‘ladi. O‘quv jarayonida foydalaniladigan
didaktik o‘yinlar sinfda guruh a‘zolari yoki individual ishtirokchilar o'rtasidagi
raqobatni rivojlantirishga va bu orqali darsga bo‘lgan qiziqishni oshirishga yordam
beradi. Didaktik o‘yinli metodni guruhlarga bo‘lgan holda amalga oshirish va
buning natiijasida o‘yin ishtirokchilari orasida yuzaga kelgan sog‘lom raqobat
ularda liderlik qobiliyati, muammoning yechimini topishda eng samarali usulni
tanlash, yechimlar orasidan eng samaralisini tanlash imkonini beradi.
2. Ma‘lumotlarni aniqlash uchun harakat qilish, ilgari surilgan taxminlar asosida
ularning yechimini topishga intilish kreativ potensial bilish jarayonida
yo‗naltirilgan ijodkorlik bilan chambarchas bog‗liq. Pedagogning kreativ potensiali
an‘anaviy tafakkur yuritishdan farqli ravishda quyidagilarda namoyon bo‗ladi: 1.
Tafakkurning tezkor va egiluvchanligi. 2. Yangi g‗oyalarni yaratish qobiliyati, bir
qolipda fikrlamaslik. 3. Tashabbuskorlik-o‗ziga xoslik. 4. Noaniqlikka toqat qilish.
5. Zakovatli bo‗lish. Kreativlik ―turli vaziyatlarda ta‘lim va tarbiyaga oid masalalar
yuzasidan qarorlarni qabul qilishda yaqqol namoyon bo‗lib pedagogning ijodiy
faolligini tavsiflaydi‖. Yuqorida bildirilgan kompetentlik va kreativlik
tushunchalari ta‘lim tizimida qanday tizim sifatida tashkil etilganligi haqida fikr
yuritamiz. Respublikamiz ta‘lim tizimida amalga oshirilayotgan innovatsiya va
yangiliklar, barkamol avlodni tarbiyalash mazkur tizimda faoliyat olib borayotgan
barcha o‗qituvchi murabbiylar oldiga ko‗plab vazifalarni hal etishni dolzarb masala
sifatida belgilab qo‗ymoqda. Jumladan oliy ta‘lim tizimida ham faoliyat
yuritadigan professor-o‗qituvchilarda ham o‗z faoliyatlarida yosh avlodni
tarbiyalashda kompetentlik va kreativlik sifatlari talab etilmoqda. Termiz davlat
universiteti professor-o‗qituvchilari ham jamiyatda ro‗y berayotgan modernizatsiya

---

---

jarayonlarida faol ishtirok etmoqdalar. Ko‗plab professor-o‗qituvchilar ta‘lim

jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo‗llab, yosh avlodni tarbiyalashda faol
qatnashmoqdalar. Shu bilan bir qatorda, xalq ta‘lim tizimida ham ko‗plab tajribali
kompetentli o‗qituvchilar zamon talablari asosida yosh avlodga ta‘lim-tarbiya
bermoqdalar. Surxondaryo viloyati xalq ta‘limi tizimida ko‗pgina maktablarda
fidoyilik bilan o‗z kasbiga sodiq, pedagogik kompetentlikka ega o‗qituvchilar
kreativlik asosida o‗quvchilarga bilim berilmoqdalar. Jumladan, Termiz shahridagi
9-maktabning o‗zbek tili va adabiyoti o‗qituvchilari, Qiziriq tumanidagi 4-maktab
rus tili o‗qituvchilari, Sherobod tumanidagi 21-maktab o‗zbek tili va adabiyoti
o‗qituvchilari hozirgi davr talablari asosida har tomonlama rivojlangan shaxsni
tarbiyalashda innovatsion texnologiyalaridan foydalanib, ta‘lim samaradorligini
oshirishga harakat qilmoqda. Bugungi o‗qituvchida intuitsiya, refleksiya va
intellekt yuqori darajada shakllangan bo‗lsa, o‗z oldiga qo‗ygan har qanday
nostandart vaziyatlardan chiqa oladi. Yuqorida qayd etilgan maktab o‗qituvchilar
o‗z darslarida o‗quvchilarni interfaol usullar orqali erkin muloqat qilishga,
muammoli vaziyatlar yechimlarini topishga, dars davomida savol-javoblar
tariqasida, mantiqiy fikrlash asosida o‗quvchilarning qiziqishlarini oshirishga
xizmat qilmoqda. Qiziriq tumanidagi 4-maktab rus tili va adabiyot o‗qituvchisi
Guljamol Rahmonqulovaning ta‘kidlashicha, o‗qituvchi uzluksiz o‗z kasbi
bo‗yicha izlanishi, ijodkor bo‗lishi, yangiliklardan o‗z o‗rnida unumli foydalanishi,
o‗z bilimini tizimli ravishda o‗quvchilarga yetkazishi va ular bilan doimo faol
munosabatda bo‗lishni tavsiya etadi. O‗qituvchi o‗zining ko‗p yillik pedagogik
tajribasiga tayanib bugungi o‗qituvchilarga kreativlik asosida quyidagilarni tavsiya
etadi: – o‗quvchilar og‗zaki nutqini o‗stirish uchun o‗quvchilar yoshiga mos til va
adabiyot bo‗yicha tanlovlar tashkil qilish; – to‗garaklarda turli audio eshittirishlar
asosida o‗quvchilar muloqotini tashkil qilish; – o‗quvchilarda tabiat bilan bog‗liq
matnlarni o‗qitish orqali ularda ekologik ong va madaniyatni shakllantirish; – rus
klassikalari asosida turli sahna asarlarini sahnalashtirish; – yuqori sinf
o‗quvchilarida erkin mavzular yuzasidan insholar yozish; – turli kecha va tadbirlar,
konferensiyalar tashkil qilib o‗quvchilar faolligini oshirish va hokazolar.

---

---