Yazı Bu ensiklopedik xarakterli ekspromt-fantaziya tipli

Тцрк Дцнйасы Арашдырмалары Вагфы -нын няшри олан “Тарих дярэиси”-нин 109 сайлы, 1996-жы ил Йанвар нюмрясиндян азяри тцркжясиня чевиряряк щюрмятли охужулара тягдим етдийим Тцркийяли арашдырыжы Казым Эцлтяпянин “Назим Щикмят Борзески шарлатанлыьы вя дцшцндцрдцкляри” адлы мягаляси дя щямин сюзцэедян алтернатив мювгенин нцмайиши бахымындан сяжиййявидир.

Мялум олдуьу кими, сон илляр... яски Совет идеолоэийасына мяхсус бир чох стереотипляр щягигят мювгейиндян йенидян дяйярляндирилмишдир. Чаьдаш демократик мятбуатын вердийи имканлардан йарарланмагла ижтимаи-сийаси-елми-мядяни сащялярдя илляр узуну йашадылан сцни мифляр даьыдылмыш, фикир мцхтялифлийи, ряй плцрализми принсипляри ясасында апарылан мцзакирялярдя ясил щягигят цзя чыхмышдыр...

Дейилянлярин контекстиндя, “Пападан артыг католик эюркяминя дцшмямяк” цчцн (Щeydər Ялийев) Тцркийядя няшр олунмуш щямин мягалянин də щюрмятли охужуларын диггятиня сябяб олажаьыны эцман едирям.”
Akif Əli “Нazim Щikmяt Бorzeski şarlatanlığı vя düşündürdüklяri” məqaləsini azəri türkcəsinə çevirərək oxuculara təqdim etdi. Həmin məqalədə Тцрк миллятиnin инсанлыг тарихинин таныдыьы ян гядим миллятлярдян бири olduğu, mиллятимизin кечмишдя бюйцк вя узунюмцрлц императорлуглар вя цстцн мядяниййятляр гурduğu, исламла шяряфляндикдян сонра bu императорлугларın вя мядяниййятлярin эюз гамашдырыжы хцсусиййятляря малик olduğu, Орта ясрляр Авропасында инсанларын йары вящши бир щяйат сцрдцкляри дюврдя Тцрк миллятиnin бяшяриййятин бу эцн беля щейрət və щейрanlıqla сейр етдийи мядяниййят nümunələrи йаратdığını vurğulayır. Sonra müəllif iстяр дцнйада, истярся дя Тцркийядя сийаси-ижтимаи олайларын сцрятля жяряйан етдийиni вя дяйярлярин алт-цст олдуьу бир дюврдя йашаdığımızı, дцнйада миллят олма шяряфиня ян чох щаггы чатан биз Тцрклярin нядянся əksinə, Тцрклцйцмцздян горхуб, язилян бир дурума дцшdüyümüzü xatırladır. Yazır ki, Ататцркцн сюйлядийи “Тцрк милляти ужадыр, Тцрк милляти чалышгандыр, Тцрк милляти зякалыдыр” сюзляриня гаршы марксист Язиз Несинин сюйлядийи “Тцрк миллятинин йцздя 60-ы абдалдыр, Тцрк милляти икицзлцдцр, Тцрк милляти тянбялдир” - сюзляри алгышланыrsa və hələ цстялик она йазычы ады да верилирся, дювлятин щимайясиндя олан Телеканаллардан ünvanına тярифляр йаьдырылырса, Язиз Несин вя она бянзяр коммунистляр az qala демократийа гящряманы, мцбариз зийалы сифятийля таныдылырса, демяк Тцрк миллиййятчилийи жидди бир тящлцкя алтындадыр. Ататцрк жямиййятин щяр кясиминдя, щяр гурумунда Тцрк миллиййятчилийи рущуну щаким билмишдир. Онун дюврцндя кясилян пуллара, паралара Бозгурд рясмляри чякилмишдир. Вя нящайят, бцтцн дцнйанын gözü гаршысында gələcək Тцрк нясилляриня беля хитаб етмишдир: “Ня мутлу Тцркям дейяня, Бир Тцрк дцнйайа бярабярдир, ey Тцрк, юйцн, чалыш, эцвян!” Бу дцшцнжядя олан Ататцркц коммунистлярин севмяси мцмкцндцрмц?

Сон иллярин ян цздя олан дяби – Тцрклцйц пислямяк, Тцрк олмадыьыны сюйлямяк, вятяня хяйанят етмяк - Авропада мцкафатландырылыр. Еля бу сябябдяндир ки, Авропалылар ХII йцзилликдян бяри сялиб йцрцшляри иля гырыб гуртара билмядиyi Тцркляри инди ичяридяки ушаглары, мясляки гейри-сящищляр, гылынж артыьы олан yad тохумлары васитясиля йер цзцндян силмяйя чалышыр. Биздяки солчулуг Гярбдяки кими сосиал ядалятя йюнялмиш бир щярякат дейил, бцсбцтцн вятян хаинлийи олараг фяалиййят эюстярмякдядир... Тцрк вя Тцркийя дцшмянлийи йапанларын дядяляри дя ейни йолу эедибляр. Кими Инэилис, кими Франсыз, кими Американ севярляр дярняйинин цзвц олараг Тцркц архадан вурублар...”

Sonra müəllif əsas mətləb üstünə gələrək kommunist şair Nazim Hikmət haqqında yazır:

“...Bяллидир ки, Назим Щикмят Борзески дя Русийайа гачдыгдан сонра Йящуди ясилли бир Полйак олдуьуну сюйляйиб, бундан гцрур дуйдуьуну ачыгламыш, Тцркийяйя вя Тцрклцйя щцжумлар етмишди.

Сон иллярин цздя олан дяби иля Назим Щ. Борзески адыйла шарлатанлыг еdənlər haqqında bашы аьрыйан, цряйи сыхылан, ишляри дцз эетмяйян - еляжя Назим, Nazım дейир, башга шей демир.”
Казым Эцлтяпя qeyd edir ki, belələri Nazim Hikmət haqqında şövqlə mягаляляр йазыр, телефилмляр чякир, семинар вя топлантылар кечирир...

“Назим Щikmят Борзески бейнялмилял шаирдир”- дейənlərə Казым Эцлтяпяnin cavabı belədir: “Мадам ки, Назим бейнялмилял шаирдир, онда ону БМТ-нин нязаряти алтында нейтрал бир яразидя торпаьа эюммяк даща дцзэцн олмаздымы? Тцркийя вятян хаинляринин истиращятэащыдырмы onun nəşini Moskvadan götürüb gətirmək istəyənlər var?”

“Тцркийя Жцмщуриййяти Назим Щ. Борзескидян цзр дилямялидир”- дейяnlərə isə cavab verir ki, yахшы, ахы бу Назим Тцрк полисинин тягибиндян долайы дейил, юзц истяйяряк вятяним дедийи Русийайа эетмишдир. Оьлуна йаздыьы бир мяктубунда: “Юлцрям Мемет, амма гцрбят еллярдя дейил, рюйаларымын шящяри бяйаз Москвада”- дейян Назим дейилдими? Назим Щ.Борзескини вятянсевяр олараг эюстярмяйя чалышмаг ягрябин бал вердийини сцбут елямяйя чалышмаг кими бир шейдир. О, Москвайа вя Сталиня ашиг иди. Назим щейранлары ону мцдафия етмяк цчцн адятян беля сюйляйирляр: “О, Тцрк шаиридир, Тцркжя йазыб, Тцрк дилиня хидмят едиб.” Амма Назим Щ.Борзескинин Тцрк дилиня олан баьлылыьы Тцркжядян башга дил билмямяси сябябиндян иди. Ахы, ПКК-нын яли ганлы лидери дя эюстяришлярини Тцркжя верир, партизан дюйцш тялимлярини Тцркжя апарыр. Бунун Тцркийяйя ня файдасы?...”
Bu yerdə müəllif 15 avqust 1951-ci il tarixli 7885 №-li “Ресми Газете”-dən alınmış belə bir rəsmi məlumatı öz məqaləsinə daxil edir:

“Паспортсуз олараг Истанбулдан Румынийайа гачан вя орадан да Москвайа эедяряк щава лиманындажа мямлякяти ялейщиня бяйанат вермиш, ардыжыл олараг радио верилишляриндя Тцркийянин щюкумят гурулушу вя щюкумяти идаря едянляр ялейщиня эениш тяблиьат кампанийасына башлайараг коммунизми йаймаг мягсяди эцдян няшрляри иля Совет Щюкумятинин тапшырыгларыны ижра етмякдя олан гаты коммунист Назим Щикмят Ранын юзцня бу ишлярдян ял чякмяк хцсусунда эюстяриляжяк тяблиьатын да бир файда вермяйяжяйи мцлащизя едилдийиндян, Дахили Ишляр Назирлийинин 25.7.1951 тарихли 40 945 сайлы йазысына вя 1312 сайлы Ганунун 10-жу маддясиня ясасян Назирляр Кабинети онун Тцрк вятяндашлыьындан чыхарылмасы барядя 25.7.1951 тарихли Гярар гябул етмишдир.”

Yцз минлярля Крым, Гафгаз вя Тцркцстан Тцркцнцн гатили, инсан гяссабы Сталинин юлцмцня чох цзцлən Назим 1953-жц илин 5 март эцнц Будапешт Радиосундан Тцркжя юз сяси иля Сталин цчцн йаздыьы бu мярсийяни охуmuşdur: “Гардашларым, Щюнкцр-щюнкцр аьламаг эялир ичимдян, Тутурам юзцмц Сизин кими ейнян, Ейни мятанятля. Севирям ону Марксы, Енэелси, Ленини Севдийим кими, Севдийимиз кими, Ейни мящяббятля, Енйи щюрмятля...” Və soruşur: Назим Щ. Борзескинин Ататцркцн юлцмцня беля бир мярсийяси вармыдыр? Щансы Тцрк бюйцйц цчцн беля щяйяжан кечирмишдир?.. Ататцркя ян аьыр щягаряти едян Назим Щикмят Борзески щямишя Ленини эюйляря галдырыб. О, Ленин щаггында шериндя беля дейир: “Ленин дейирям дя, Владимир Илич Ленин дейирям. Vя 40 илдир онун архасынжа партийа bилетимля эедирям...”
ЩАШИЙЯ: Тцрк милляти Милли Мцжадиля апараркян Назим Щ.Борзески Москвада (1921), даща сонра ися Корейада Тцрк ясэяриня Москва радиосу иля Тцркжя мцражият едиб: “Тəslim ol, Мehmet”- дейирди. Бяли, “Няляр етмядик бу вятян цчцн? Кимимиз юлдцк, кимимиз шер сюйлядик.”

Назим Щ.Борзескинин “фикирляримин атасы, эюзцмцн нуру” дедийи вя юлцсцня мярсийяляр гошдуьу fирон Сталинин шяхси эюстяриши иля Крым, Ахыска, Тцркцстан вя Гафгаз Тцркляри башда олмагла 13 милйон инсан гятля йетирилиб... Инсан гяссабы, ясасян дя Тцрк сойлу инсанларын гатили Сталиня вя Йунаныстанда эцллялянмиш Йунанлы коммунистляря “Вя цряйим щяр сабащ Йунаныстанда эцллялянир, щяким”- дейя аьылар гошан Назим Щ.Борзескинин 255 мин Тцрк ювладынын шящид олдуьу Чанаггала, Сакарйа, Думлупынар барядя нядян бир мисра шери йохдур?!

Назим Щ.Борзески бюйцк шаир олдуьу цчцн дейил, коммунист олдуьу цчцн шиширдилмишдир... О, шерляринин бириндя дейирди: “24 саатда 24 саат Ленин 24 саат Маркс 24 саат Енэелс, Йцз грам гара чюряк 20 тон китаб вя 20 дягигя шей! Ня эцнлярди бящ-бящ-bəh, Онлар ня эцнлярди ащ!”

Щяр дяфя Назим Щикмят щаггында “бюйцк Тцрк шаири”, “дюврцнцн ян бюйцк шаири” вя йа “бейнялхалг бир шаир” кими уйдурма бянзятмяляр дейиляндя мяним йадыма онун бу бейти дцшцр.”

***
Akif ƏLİ. Ñюзцн нцфузу, йохса нцфузлу адамын сюзц...

“...20-30-æó èëëÿрäÿí áÿрè àâòîрèòàр «ñòàëèíèçì» ìåõàíèçìè

«éåíè äöíéà»íûí сахта ãÿëèáèíÿ óéüóí ýÿëìÿéÿí, àììà ÿãèäÿæÿ ïàê âÿ äþíìÿç

îëàí, ÿñë-íÿæàáÿòëè õàñ êèøèëÿрè,

ôèòрÿí èñòåäàäëû øÿõñèééÿòëÿрè, äàìàрëàрûíäà ÿçÿìÿò âÿ âöгар ãàíû àõàí

ùÿãèãè íöôóç ñàùèáëÿрèíè, õàëãûíà õåéèрëè ñþç äåéÿ áèëÿí ярëÿрèни мцтямади

ñå÷èá-ñîíàëàéûá вя ýàù «ÿêñèíãèëàá÷û», ýàù «ïàíòöрêèñò», ýàù ãîë÷îìàã»,

ýàù «õàëã äöøìÿíè», ýàù äà «âÿòÿí õàèíè» äàìüàëàрû àëòûíäà

áèр óæäàí ùåé ÿçèá, ãûрûá, äàüûäûá... ”

(сентйабр 1989)
***
Bəli Azərbaycan mətbuatına gətirilən bu mövzu ədəbi mühiti silkələdi.

Son əlli ili Nazim Hikmət mövzusunu istismar edən, bütün yaradıcılığını bu satqın şairin həyatı üstündə quran, onun haqqında kitablar, dissertasiyalar, məqalələr yazan, xatirələr çap etdirən, ah-uf deyə sızıldayanlar sakit ədəbi üfüqlərdə qəflətən ildırım kimi çaxan bu ifşa materialının meydana çıxmasından şoka düşdülər. Əvvəl-əvvəl hələ bunu bir təsadüfi epizod, ya bir anlaşılmazlıq kimi qələmə verməyə çalışaraq, dərhal “neytrallaşdırıcı” kontr-vasitələrə əl atdılar. Nazım Hikməti müdafiə məqalələri yazıldı.

Onlara cavab vermək zərurəti duyanda Akif Əli növbəti yazını yazdı («Ядалят» гязети, 2001-ci il 7 вя 14 ийул): “Нazim Щikmяt: olduğu kimi. Мювзуйа зярури гайыдыш.”
Nazim Hikmət haqqında bu növbəti məqalənin giriş hissəsində tarixə ekskurs edən Akif Əli Тцркийянин “Тарих дярэиси”ндя Казым Эцлтяпянин “Назим Щикмят Борзески шарлатанлыьы вя дцшцндцрдцкляри” мягалясини oxuculara xatırladaraq, orada Назим Щикмятин ясил симасыnın açıldığını, Советлярин вахтында бизимкиляря “ган гардашы, тцрк сойдашы, доьма шаир” вя с. saxta епитетлярля тягдим олунан, йаддашларда “Эцлщаня паркындакы жевиз аьажы”нын щясрят мотивляри иля галан бу шаирin Тцркийянин юзцндя вятян хаини, тцрклцйцн дцшмяни, Тцркийядя дя сосиалист гурулушу эюрмяк ешги иля йашайан шарлатан, Кремл ашиги, Ленин-Сталин мяддащы кими ифша олундуğunu bir daha vurğuladı.

Yazdı ki, bу илин яввялляриндя Азярбайжан Йазычылар Бирлийиnin Назим Щикмятин 100 иллик йубилейини гейд етмяк цчцн хцсуси комиссийа йарадыб ижлас кечирdiyi, йубилей тядбирляри цчцн эениш план тутdуğu, sонра isə Азярбайжан Йазычылар Бирлийинин вя АЙБ йубилей комиссийасынын сядриnin йухары инстансийалара мяктуб эюндяряряк Назим Щикмятин йубилейинин Азярбайжанда дювлят сявиййясиндя гейд олунмасыны, бунун цчцн бир сыра тяшкилати тядбирлярин эюрцлмясини хащиш еtдиyi мялумdur. Анжаг бир щалда ки, артыг коммунизм архивя эюмцлmцş вя Азярбайжан даща Москвадан асылы vəziyətdə deyil, о zaman нядян йеня Кремлин йетирдийи коммунизм ашиги ян йцксяк сявиййядя шяряфляндирилмялидир?!”

Bunları deyəndən sonra Akif Əli sual etdi: artıq Назим Щикмятин ягидя дюнцклцйцня Тцркийянин юзцндя дя мцнасибят бяллидирsə, онда бизимкиляр юзlərinin йубилей тядбирляри иля Тцркийя-Азярбайжан стратеъи достлуг ялагяляриня щансы töhfəni vermiş олажаглар? Цстялик, юзцмцзцн истяр классик, истяр мцасир ядябиййатымызда дяйярляндирилмяйя лайиг истедадлы sənətkar тапылмырмы ki, bunlar yenə gedib vətən xainindən yapışdılar!

Sonra Kazım Gültəpənin sözü gedən məqaləsindən bəzi xatırlatmalar edən Akif Əli yazdı: “Азярбайжан мятбуатында илк дяфя Назим Щикмят щаггында алтернатив мювге ортайа гойан бу йазы “Йени Азярбайжан”да дярж edildikdən сонра мювзу ятрафында мцхтялиф мцлащизяляр сюйлянilди. Ясасян “Бу аь йаландыр”, “Назим беля сюз демяйиб” кими цмуми мцлащизяляр йцрцдцлцр, инандырыжылыьы тямин етмяк мягсядиля ара-сыра “Назимин цряк аьрылары”, “Назим щясряти”, “шаирин изтираблары”, “Назимин нифряти, гязяби, инжиклийи”, “тцрк оьлуна бир инамсызлыг варды” вя с. бу кими емосийаларын ещтизазына щесабланмыш титряк сюзлярдян истифадя едилир. Анжаг нечя мин иллик бяшяр тарихиндя Вятяни, Дювляти вя Халгы дцшмяня сатмагдан бюйцк шяряфсизлик гейдя алынмадыьындан, сонракы бцтцн титрямяляр, сызылтылар, цряк аьрылары, изтираблар, нисэилли мисралар, етирафлар, пешиманчылыг, эюз йашлары-филан еля Эцлщаня паркындакы жевиз аьажынын тяк бир мейвяси дяйяриндядир.

Жavab мягаляляринин башлыжа риторикасы белядир: “Назим Щикмятин бцтцн коммунист рущлу шерлярини китабларындан чыхарыб атсаг, она шаир демяк олмазмы?!”

Аллащ, Аллащ! Олар, нийя олмур ки? Анжаг онда: ...мясялян, Зори Балайанын да Азярбайжан ялейщиня йаздыьы цфунятляри китабларындан чыхарыб атмагла эюркямли йазычы-публисист кими Бакыда йубилейини кечирмяк олар. Силва Капутикйан, Иэитйан, Щамбарсумйан, Аьамбекйан вя башгаларыны да стерилизя еdib, vахтиля бир чох азяри щямкарларынын жан-жан дедийи бу адамларын да елми-бядии йарадыжылыьыndan bəhrələnmək olar! Щяля Ленини, Сталини, Кирову, Шаумйаны, Микойаны, Авакйаны, Ситарйаны гойаг бир кянара, эютцряк Михаил Горбачову... Баграмйан дурсун гырагда, щеч олмаса маршал Йазовун 1990-жы илин Йанварында Бакыда кечирдийи ямялиййаты йадымыздан чыхарыб атмагла галан сяркярдялик фяалиййятини щярби академийаларда курсантларımızа юйрятмяк олар. Вя с. вя и., бу сийащы битиб-тцкянмяз. Яэяр принсиплярдян ял чякирикся, онда нядян бириня шамил олунан “тямизлямя” дцстуру щамыйа аид едилмясин? İtirilmiş qeyrət üçün kимлийин ня фярги вар ки?

Анжаг əlbəttə, belə deyil.

Uлу Танры бу дцнйада мянтиг адлы эюзял бир шей йаратмышдыр. Вя мящз мянтигин ардыжыллыьы сайясиндя низамланан сябяб-нятижя ялагяляри йашадыьымыз дцнйада бизим истяйимиздян асылы олмайараг низам йарадыб, щаггын нащаггы цстялямясиня имкан вермир. Бюйцк Нясиряддин Тусиniн юйряtдийи кими, Бюйцк Йараданын инсан затындакы вякили олан ядалят гцввяси щямишя щаким мювгейя кечиб мцвазинят, таразлыг вя бярабярлик йарадыр ки, щяряйя юз щаггы чатсын, артыглыг нятижясиндя ямяля эялян интизамсызлыг арадан чыхсын.

Дцнйанын ябядиййят гануну будур...

Сярсям коммуначылыг идейасынын баниси Карл Марксын да щачанса Шащ Исмайыл Хятаи щаггында щиккяйля дедийи биржя “гясбкар” кялмяси ужбатындан бу бюйцк дювлят хадими Советляр дюняминдя анафемайа верилмишди. Щеч ким дя онун адыны чякмяйя жясарят етмирди. Анжаг Танрынын щямин низамына эюря кимляринся истяйиндян асылы олмайараг бу эцн артыг ня Маркс вар, ня онун гурама коммуналары, ня дя Советляр.

Эюркямли сяркярдя Шащ Исмайыл Хятаи ися йеня qılıncı əlində юз халгынын арасындадыр. ”
Akif Əli qətiyyətli publisist mövqeyini nümayiş etdirərək yazdı: “...Мараглыдыр, бяс щансы мунис баьлар яски гурулушун “унудулмуш йад адамыны” реанимасийа едяряк мцстягил Азярбайжанда мцтляг эениш йубилейини кечирмяк ешгини аловландырыр? Мяэяр комиссийа цзвляри йыьышыб юз араларында севэили шаирин ясярлярини гираят етмякля ешг атяшини сöndürə билмязлярmi? Öзlərinin дя йаздыьы кими, яэяр Назим Щикмят: “Ня бюйцк ешшяклик етмишик, нийя эялдик буралара?” - дейибся, онда “буралардакылары” щансы тялябат вадар едир ки, юлкядя зийалыларын гатыла биляжяйи o гядяр дярд-сяр, проблем ола-ола, милли мядяни, идеолоъи аспектдя эюрцлмяли ишляримиз дура-дура, империйадан, Советлярдян, ленинизм-сталинизмдян, болшевизмдян язаб-язиййят чякмиш йцзлярля зийалымызын щаггынын гайтарылмасы цчцн там мцнбит шяраит йарандыьы вахтда, йеня дювря вуруб гайыдырлар эерийя вя Тцркийянин дцшмяни, Кремлин ашиги, сядагятли Ленинчи-Сталинчи олан бu “бюйцк ешшяйя” йубилей шянлийи кечирмяк истяйирляр?.. Çохдан дювраныны сцрцб эетмиш Назим Щикмят севэиси ня илащи севэиймиш?!
Назим Щикмят фактыны гиймятляндирмяк цчцн, садялювщжясиня поетик ахтарышлара йох, политолоъи арашдырмалара цстцнлцк вермяк щягигяти даща тез ашкарлайар. Ахы, 1920-жи илдя Азярбайжанда милли щюкумяти ган ичиндя боьан Кремл башбилянляри бцтцн диэяр сяляфляри вя хяляфляри кими Дяли Петронун “стратеъи вясиййятляриня” садиг идиляр, гырмызылыьындан вя йа аьлыьындан асылы олмайараг империйанын сярщядлярини эенишляндирмяк, “исти дянизляря” чыхмаг, о жцмлядян Истанбулда «чякмялярини йумаг» севдасы иля йашамагда идиляр. Шимали Азярбайжанын хяритяси ися империйанын Баш дяфтярханасында йалныз хаммал базасы вя Шяргя чыхыш пласдармы кими масанын цстцня эятирилиб. Бизим касыб-кусубун мянафейинин мцдафияси, хошбяхт щяйат гуружулуьу, харижи дцшмянляримизя гаршы бирэя мцбаризя, достлуг, гардашлыг, бярабярлик вя с. püskürmələr ися русун юз ali мягсядиня эедян йолда бизим эюзцмцзя кцл цфцрмяк, баш алдатмагдыр.

...Йцз милйонларла инсанын башыны гатмаг, онлары дямир чяпярляр арасында фараьат сахламаг асан мясяля дейилди!

“Тцрк коммунисти Назим Щикмят” дя Москвада щазырланмыш идеолоъи моделдян башга бир шей дейилди. Бу модел дцнйанын дюрд тяряфиня жайнаг атан бядщейбят монстра она эюря лазым иди ки, ичяридяки “пантцркистляря” щятта тцрклярин дя оралары бяйянмяйяряк бу тяряфя кечдийини шястля нцмайиш етдирсин, дцнйа ингилабынын эуйа тезликля Тцркийядя дя гялябя чалажаьы идейасыны яйани эюстярсин. Тцркийяли коммунист шаирин тимсалында бюйцк рус халгына пянащ эятирмиш бир нцсхя чох йахшы нцмуня иди. Совет тяблиьат машынынын бцтцн гцдряти иля шиширдилян бу образ Гафгаз тцркляриня дя, Орта Асийа тцркляриня дя йарарлы иди. “Пантцркист” дамьасы иля зийалы гаймаьынын мящв едилмясиня компенсасийа кими “Тцркийяли аркадаш” арабир Мосвадан тцрксойлу азярилярин йанына хидмяти езамиййятя эətirilirdi. Ону арада бир транспорант кими Орта Асийа республикаларына да апарырдылар. О да тялимата уйьун олараг якяляря колхоз гурулушуну тярифляйир, “Сиз колхоз гурмусунуз, биз дя гуражаьыз” - дейя боьаздан йухары слоганлар атыр, садя адамларын бейнини зящярляйирди.

Явязиндя ися алгышлар, эцл чялянэляри, qadınlar, пуллар, мцкафатлар, тярифляр газаныр, шющрятлянирди. Чцнки Москва йапдыьы моделин зяиф дамарыны билирди... Вя бу эцн кимляринся йаддашында йашайан Назим Щикмят шющряти бах щямин шющрят sayrışmalarının галыгларыдыр…”

Akif Əlinin səlis məntiqə və real konkretliyə söykənən publisistikası bu vaxtadək deyilməyən və bəlkə də səylə üstü örtülən acı həqiqətləri aşkar edirdi. O, məlumatsızlıq mühitində cəmiyyəti, xalqı aldatmaqla özünə xoş güzəran quran yalançı yazarları vicdanlı vətəndaş mövqeyindən ifşa edəcək qədər lazımlı bir iş görürdü:

“Назимсевярляр дейир: о истедадлы шаир иди.

Мяэяр Советляря Назим Щикмятин поетик истедады лазым идиmi? Йохса башга дяйярляр Кремл цчцн даща эярякли иди?

Бахаг: 20-30-40-50-жи иллярдя “истедадлы тцрк шаири Назим Щикмят” ССРИ-дя йашайыб-йарадараг мцтямади алгышлананда, шющрятляняндя, бойнуна gül чялянэлярi тахыланда, китаблары басыланда, пйесляри ойнанılанда, ижласларда йухары баша галдырыланда, ращат мянзили, йашайышы, исти иш отаьы, рус севэилиси оланда...

...oндан щеч дя аз истедадлы олмайан башга тцрк шаири Микайыл Мцшфиг дяниз кянарындакы зирзямидя доьраныб балыглара йемя атылырды;

...iстедадлы тцрк шаири Алмаз Илдырым гцрбятдя “Азярбайжан, мяним бахтым, ой!” дейиб сызым-сызым сызылдайырды;

...çох истедадлы тцрк шаири Ящмяд Жавад тягиб олунараг мящв едилирди;

...iстедадлы тцрк ядиби Йусиф Вязир Чямянзяминли сыхышдырылыб арадан эютцрцлцрдц;

...dащи тцрк шаири Щцсейн Жавид Сибирин сойуьунда-сазаьында дондурулурду;

...iстедадлы тцрк йазары Мирзя Бала Мяммядзадя азадлыг мцжадилясини давам етдирмяк цчцн гцрбятдя чырпынырды...

Даща нечя-neçə истедадлы шаирляр, насирляр, публисистляр, щабеля Азярбайжанын мцстягиллийи уьрунда can qoymuş qeyrətli мцбаризляр мцщажирятин, сцрэцнцн, гуршунун ажыларыны чякирдиляр. Беляжя йцзлярля, минлярля истедадлы азяри тцркц Назим Щикмяти сыьаллайан Краснайа Москва тяряфиндян пярян-пярян салыныр, инжидилир, говулур, эцллялянир, юлдцрцлцрдц...

Dоьруданмы Совет щюкумяти истедад ахтарырды?!”

Təbii ki, bütün parametrlər üzrə AYB sədrindən üstün olan Akif Əli-nin məntiqi təfəkkürü qarşısında AYB-nin düşmənə yubiley keçirmək təklifləri çox cılız və düşünülməmiş, mənasız və təmənnalı, xalqın, dövlətin, millətin maraqlarına xidmət etməyən və tam ictimai əhəmiyyətsiz bir təşəbbüs kimi dəf(n) edilməsinin vacibliyinə daha çox adam əmin olurdu. Məqalələri oxuyanlar etiraf edirdilər ki, Akif Əli situasiyaya tamam fərqli və yeni baxışı ilə əvvəlki informasiya bazasını darmadağın edir, rus-sovet propaqandasının məhsulu olan Nazim Hikmətin əsil simasını, kimliyini ortaya qoyurdu.
“ ...Nийя ядябиййатымыз, milli мядяниййятимиз кющня рущлардан хилас олмамалыдыр? Ахы, Назим Щикмятин йубилейинин дювлят сявиййясиндя кечирилмясини тяклиф етмяк йа бцтцн ижтимаи-сийаси-игтисади систем дяйишикликляриня биэанялик, йа да консерватизм яламятиндян башга бир шей deyil. Bеля yersiz жящдляр cəmiyyətdə мяняви-етик проблемляр йаратмагла йанашы, бяйан етдийимиз чаьдаш дювлятчилик курсунун мянтигиня дя уйьун эялмир. Юлкядя бцтцн сащяляр цзря ишлярimiz йенидян гурулурса, onda нийя ядяби-мяняви-мядяни мяканда яски дюнямлярдя щагсыз инжидилмиш, унудулмуш шяхсляр də йада салынмасын? Вахтиля буръуазийанын нюкярляри, иртижачы йазычылар, пантцркистляр вя с. дамьаларла бойкот едилян qeyrətli зийалыларымыз :

-“Тцркляшмяк, исламлашмаг вя Авропалашмаг” идейасы иля цчрянэли байраьымызын тямял принсиплярини кяшф етмиш Ялибяй Щцсейнзадя,

-“Азярбайжанын бцтцн тцрк дцнйасына вермиш олдуьу бюйцк шяхсиййятлярдян бири” Ящмяд бяй Аьаоьлу,

-“Бир кяря галхан байраг бир даща енмяз” дейяряк мцстягил Азярбайжан дювлятчилийиня həyatını фяда етмиш Мяммяд Ямин Рясулзадя

-və başqa айдынларын щаггыны гайтарыб гуртардыгмы ки, йеня нювбя болшевик трафаретиня йетишди? Совет халглары бярабярдир шцары дейя-дейя щятта кюрпя балаларымызы да “икинжи сорт” адыйла рус ушагларындан фяргляндирян адамларын цстцмцздя щюкмранлыг етдийи Совет империйасынын мащиййятини ня тез унудуб мянафеляримизи 100 йашлы вятян хаининин гурама образына гурбан веририк?..

Niyə 20-жи илдя Назим Щикмят, 30-жу илдя Назим Щикмят, 40-жы илдя Назим Щикмят, 50-жи илдя Назим Щикмят, 60-жы илдя Назим Щикмят...вя 2001-жи илдя йеня дя Назим Щикмят?!

Бяс щаны Жейщун Щажыбяйли, Щцсейн Байкара, Ялимярдан бяй Топчубашов, Ящмяд Жяфяроьлу, Ябдцлващаб Йурдсевяр, Кярим Одяр, Сцряййа вя Сямяд Аьаоьлулар, Мяммяд Садыг Аран, Кярим Йайжылы, Алазан Байжан, Араз Алмаз, Эцлтякин...вя б. кими йцзлярля истедадлы, цстялик дя гейрятли, вятянпярвяр гялям сащибляри? Ахы адлары чякилян вя чякилмяйян милли зийалыларын щяр бири бу халг цчцн 100 йашлы космополитдян 100 гат артыг иш эюрцбляр!

Тязада бах ки, Совет реъими онлары йурддан чыхдаш едиб йад бир шаири бу шаирляр йурдуна сохмушду. Москванын пярян-пярян салдыьы тцркляр эедиб Тцркийядя сыьынажаг тапдыьы щалда, Тцркийядян гачан Назим Щикмят эялиб Москванын гойнуна эирмишди...

Бцтцн бунларын фяргиндя олагмы, олмайагмы?!»

...Шяхсян Акиф Яли цчцн кимяся йубилей шянлийи кечириб-кечирмямяк щеч вахт принсипиал мясяля олмайыб. Анжаг принсипиал олан о иди ки, империйа жайнагларындан гуртулмуш азад, мцстягил Азярбайжан Respublikasının Президентинин Фярманы иля Бакыда узун иллярдир айры салынмыш Тцркийя-Азярбайжан достлуг ялагяляринин йахынлашмасына хидмят едяn Ататцрк Кцлтцр Мяркязи йарадылдыьы щалда, даим Ататцркя вя Тцрклцйя щягарят едян, Ататцркцн щакимиййятиня нифрят бясляйян, Тцркийяни сатараг дцшмянин гужаьына сыьынан Назим Щикмят кими яски империйа мящсулларыны поетик бцрцнжякляр алтында реанимасийа едиб тязядян бу халга сырымаг йарамаз!

Вя принсипиал мягамлардан бири дя о иди ки, щяр шейдян юнжя гойнунда йашадыьымыз бу Вятян уьрунда, бу халг, бу миллят вя бу азад, мцстягил республика уьрунда жанларыны фяда етмиш адамларын щаггы верилмяли, хатиряси язизлянмялидир!
O da əlamətdar idi ki, məqalə 2001-ci il Mayın 28-də işıq üzü görmüşdü.

***

Anarın arxivindən:

Şair-publisist Rasim Qaraca: “YB özü haqqında hər hansı tənqidə qapalı bir qurumdur, tənqid onun nəzərində təhqir anlamındadır. Bütün imkanlardan istifadə edərək öz toxunulmazlığını sürdürmək, davam etdirdiyi sovet ənənəsini qoruyub saxlamaq iddiasındadır... Yazıçılar Birliyi rəhbərliyində təmsil olunan adamlar əsla Azərbaycan ədəbiyyatını və haqqında ağızlarına çullu dovşan sığmadan bəhs etdikləri klassikləri deyil, öz subyektiv ailəvi maraqlarını güdürlər.”

Şair-publisist Elnur Astanbəyli: “...Bütün dövrlərdə şər və intriqa yuvası olmuş AYB... dövlətlə yazıçıların arasına girib və ancaq bir qrup “qoca”nın maraqlarına xidmət edib və edir. Nəticədə, Azərbaycanda şair və yazıçıların böyük bir qismi dövlətdən narazı salınıb.

Son 15 ildə ədəbiyyat sahəsində AYB-nin görmədiyi işi 1 il ərzində “Ədalət” qəzeti görüb, elə həmin 15 il ərzində millətə xidmət sahəsində Anarın görmədiyi işi də öz cibi hesabına Aqil Abbas görüb.”

Şair Murad Köhnəqala (“Şərq”, 6 aprel 2004): “Yazıçılar Birliyində Anarın başında cəm olmuş əliqələmli adamların bircəciyinin sağlam ədəbi zövqə, təxəyyülə malik olmasına ümidim yoxdur. Onlar ölçülərdə razılaşdırılmış, yaltaqlaşdırılmış, şəxsiyyətsizləşdirilmişlər, təyinatı bilinməyən dərd-qəmə şer qoşan zombilərdir... Anar Yazıçılar Birliyində şirvançılıq eləyir... Mənim bunlara həm gülməyim tutur, həm də yazığım gəlir.”

Şair Aydın Uluxanlı (“Aydınlıq”, 09.10.2004): “Təsəvvür edin, min nəfərdən çox rəsmi üzvü olan yazarların təşkilatına Anar rəhbərlik edir. O Anar ki, əsərləri bu milləti yanlış yola aparır. Cavanlığında bir “Ağ liman” povesti yazıb bir Azərbaycan qadınının əxlaqsız obrazını ortaya qoymuşdu. Sonra onu şişirtdi, kökəldib elədi “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi”... Anar həmişə bəyan edir ki, vicdanı təmizdir. Millətin xoşbəxtliyi üçün mübarizə aparmayan adamın vicdanı necə təmiz ola bilər? Yazıçılar Birliyi şəxsi mülkiyyət deyil ki...”

Müstəqil araşdırmaçı Qeyrət Quliyev: “Azərbaycan Yazıçılar Nazirliyinin başqa cür düşünənlərə güllələnmə tələb etməməsinə sevinmək lazımdır. Bu həftə orada adi bir müzakirədə üç gənc yazara olan hücumdan belə çıxır. ” İlham Əmiraslanov (“Günay”, 15.04.2000): “...Yazıçı Anar “Moskva” otelində freskanın rənglənməsini barbarlıq, yəni vəhşilik, mədəniyyətsizlik adlandırıb, erməni işğalına bənzədib. (Maraqlıdır ki, bir-neçə il sonra Anar gənc yazarlara öz qəzetində çap imkanları yaratdığı üçün görkəmli ziyalı, yazıçı-publisist Aqil Abbası da eynən “erməni işğalçılarına” bənzədəcəkdi.-A.)... Öz-özümə düşündüm, görəsən Anar müəllim Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyindən oğurlanmış 278 qiymətli əsər barədə məlumatı eşidəndə niyə susdu?.. Xalqımızın müstəqillik mübarizəsində ona inanır, ümidlər bəsləyirdik. Lakin fəalların iclasında o vaxtkı respublika rəhbəri Ə.Vəzirovun Anara müraciət edərək şəxsi məişət problemlərini həll etdiyini deyəndə şok vəziyyətinə düşdük. Cəmiyyətdə tutduğu vəzifədən belə bir şəraitdə istifadə etmək barbarlıq deyildimi?.. Millət vəkili Anarın Göyçaydan seçilməsindən beş il ötür. O, bu deputatlıq fəaliyyətindən razıdırmı? Öz seçiciləri ilə görüşüb onların fikrini nəzərə alırmı? Rayonda mövcud olan iqtisadi vəziyyət barədə parlamentdə konkret məsələ qaldırırmı? Qəti cavab vermək lazım olanda “məni siyasətə qatmayın” deməsi barbarlıq deyilmi? ... Bu mövzunu Anar müəllimin təsadüfən qaldırması, “Moskva” otelinə istinad etməsi, mənə elə gəlir ki, heç də təsadüfi deyil...” Jurnalist Xaliq Bahadır Xan (“Azadlıq”, 21 sentyabr 2000): “...Çox keçmədi “525-ci qəzet”də (23.08.2000) A.Rzayevin cavab yazısı çıxdı. Ancaq bu, onun “polemika” adlandırmasına baxmayaraq, özünün dili ilə desək, “kin və nifrət dolu”, kimə də olsa, yazıçıya, üstəlik “xalq yazıçısı” adını daşıyan kimsəyə yaraşmayan söyüş, yalan, provokasiya xarakterli bir yazıdı. ...O məni “tanımadığını” yazır. Burada tanımama priyomdur. (Bəli, özü də tanış priyom! – A.) ...Anar Rzayev məni bir “əhli-qələm”ə görə “erməni vəkilinin vəkilliyini” üzərimə götürməkdə suçlayır (Sonralar Anar eyni provokasion priyomla Aqil Abbası da gənc yazarlara çap imkanı yaratdığına görə “Ermənidən betər düşmən” adlandıracaqdı – A). “Xoruzun quyruğu” da elə burda görünür. “Kin və nifrət dolu cümlələrin” başlıca qaynağı üzə çıxır. Demək belə. “Azadlıq”da, yanılmıramsa, iki ildən bəri gənc, talantlı yazıçı Həmid Herisçinin “Aşura” romanından parçalar çıxır. ...Günlərin bir günü “Azadlıq”da “Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibliyi” adından yazı çıxır (18.01.2000). Yazının adı belədir: “Azərbaycan Yazıçılar Birliyi ədəbi əsərə təkzib göndərdi”. Bu yazıda Həmidə necə “kin və nifrət dolu cümlələrlə” divan tutulduğunu görüncə, Həmidi qorumaq, ona arxa durmaq üçün cavab yazısı yazmışam... Şekspir teatrı!.. “Müsahibə” janrına “təkzib” verilir, ortaya roman çıxır... Bədii əsərə “təkzib” vermək 37-ci illərin stalinçi düşüncəsindən irəli gəlir... SSRİ Xalq Deputatlarının birinci qurultayında Ermənistan Yazıçılar İttifaqının sədri Vardges Petrosyan başda olmaqla erməni yazıçıları Azərbaycan xalqını hər cür yaramazlıqlarda suçlayarkən Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının sədri Anar Rzayev susurdu. Moskvadan qayıtdıqdan sonra mətbuatda onu qınayanlara qəzetlərin birində “mən ailə tərbiyəmə görə ermənilərə cavab vermədim” deyirdi. Onda buna çoxları inanmışdı. Ancaq sonralar Anar Rzayevin özüylə bağlı xırdaca bir qınağa-tənqidə necə kəskin reaksiyalar verdiyini görüncə, baxışlar dəyişdi. “Ailə tərbiyəsi” yalnız milli maraqlar olan yerdə yada düşürmüş... Nədənsə “katiblər”in yazdığı “təkzib”lə Anar Rzayevin mənə yazdığı cavab arasında çoxlu oxşarlıqlar var... Hər iki yazıda opponentə eyni alçaldıcı yanaşma var. Leksikon da eynidir... ...Mərkəzi Komitənin qabağına getmək qərarına gəldik. Meqafonla çıxış edib adamların provokasiyaya uymamağa... ürəkləndirməyə çalışırdım. Bir azdan MK-nın katibləri tökülüb gəldilər... Aradan bir az keçmiş onlar Anarı qabağa verdilər. Yazıçıdır deyə, sayğıyla meqafonu ona uzatdım. MK-nın sözünü dediyindən qışqırıqla, fitlə onu danışmağa qoymadılar. Anar meqafonu mənə qaytarıb katiblərin sırasında dayanası oldu... 1988-ci il fevralın 19-u, günün ikinci yarısı idi. ...A.Rzayev yazı boyu məni “Anarşünas” adlandırır. Belə işlər bizlik deyil. Özgürlük, Demokratiya yolçuları kimlərəsə, başlıcası da bütün hakimiyyətlərin “şünası” olanlara “şünaslıq” eləməyi özlərinə yaraşdırmaz – sığışdırmazlar!”

***

Artıq cəmiyyyətə həqiqətin təqdim olunması uğrunda yeni təfəkkürlə köhnə təfəkkür arasında mübarizə başlanmışdı. 1988-92-ci illərdə cəsarətli adamların cərgəsində əski imperiya ilə apardıqları təhlükəli mübarizələri və kəskin tənqidləri xatırlayan Akif Əli o mübarizələrin fonunda Nazım Hikmətpərəstlərin indiki nazəndə dirənişlərinin gülünc olduğunu görürdü. Amma eyni zamanda təəssüflənirdi ki, indi azad, müstəqil bir ölkəyə sahib olduğumuz zamanda da hələ Mirzə Cəlilin, Mirzə Ələkbər Sabirin deyib getdiyi köhnə dərdlərimiz durmaqdadır.

Bəli, Nazımsevər mühafizəkarlar adətləri üzrə təhlükə hiss edən kimi baş-başa verib yeniliyə qarşı ümumi bir cəbhə yaratdılar. Təbii ki, əbəs yerə, çünki artıq ox yayından çıxmışdı və geriyə yol ola bilməzdi. Düşmənə yubiley keçirmək ideyasının köhnəlmiş, çirkli AYB divarlarını aşaraq eşiyə çıxmasına, əskidənqalma çürük ideya və idealların yeniləşməkdə olan kövrək dövlətin içinə girib infeksiya yaymasına imkan vermək olmazdı. Bu Vətən naminə, bu xalq naminə, bu millətin heysiyyəti və azad düşüncənin inkişafı naminə növbəti addımlar atılmalı idi. Bu sözlər bəlkə də kiməsə çox pafoslu, təntənəli görünə, ancaq məhz vətənə, xalqa münasibətdə patetik amallara üstünlük verən adam dalğa-dalğa üstünə gələn qaragüruha öc verməz. Cəbhə xəttini keçər, mühasirəni yarıb çıxar, insanlara həqiqəti deyər, deyər, deyər...

Ancaq... “Mən bu təmənnada ikən...”

Gözlənilmədiyi halda arada böyük fasilə yaranacaq, bu günkü mübarizənin davamı yarına qalacaqdı...

***

50 il öncə, 1952-ci ilin fevralında Şuşa xəstəxanasında dünyaya gələn Akif Əli 2002-ci ilin fevralında Bakı xəstəxanasında ikinci dəfə həyata göz açdı. Ötən il noyabrın 23-də kimsəyə əziyyət verməmək üçün, həyat yoldaşından başqa heç kəsə demədən, özü tək xəstəxanaya gedib onu incidən ağrıdan xilas olmaq üçün əməliyyat stoluna uzanmış, ağır cərrahi əməliyyata məruz qalmışdı. Ancaq operasiya vaxtı həkimin ehtiyatsızlığı ucbatından o, ikinci dəfə cərrahiyyə stoluna qalxmalı oldu. Sonra üçüncü, dördüncü dəfə...

Xəstəliyi şiddətləndiyi və sağlıq durumu təhlükəli həddə çatdığı üçün indi reanimasiya şöbəsində dünyadan xəbərsiz halda yatırdı. Vəziyyəti o dərəcədə kritik idi ki, hətta həkimlər arasında ümidini itirənlər də vardı.

Buna baxmayaraq zərif və kövrək qəlbi müqabilində çox dözümlü, dəyanətli, mətanətli iradə sahibi olan həyat yoldaşı Fəridə xanım, hər zaman və bütün hallarda xəstələrə sonadək qulluq edəcəklərinə and içmiş vicdanlı, bilikli, bacarıqlı, istedadlı, pak xalatlı həkimlər - Mərkəzi Klinik Xəstəxananın bütün əlaqədar personalı, o cümlədən, Sədaqət xanım, Afər həkim, Elxan həkim, işlədiyi idarənin əsil ziyalı qəlbli insanpərvər, qayğıkeş rəhbərləri (təəssüf ki özlərinin razılığı olmadan onların adını çəkə bilməz), ziyalı dostları, yaxın qohumları və bir də - göydən baxıb yerdəki hər şeyi görən, bu kainatı, bu insanları, bu dünyanı yaradan, yaşadan, idarə edən uca Tanrı Akif Əlinin başı üstündən çəkilmədilər.

O getdi... və qayıtdı!

Bəlkə də qaytarıldı!...

Bu dünyada ona həvalə olunmuş missiyanı başa çatdırmaq üçünmü, yarımçıq qalmış işlərini tamamlamaq, yazılarını yazmaq üçünmü, ya ömrünü daim şərə güzəştsiz bir Allah adamı kimi keçirdiyi üçünmü, ya övladlarının məsumluğunu gördüyü və rəhm etdiyi üçünmü, yaxud neçə ay gecəli-gündüzlü klinikanın kafesində dəmir stulların üstündə “yaşayan” Fəridə xanımın dualarını eşitdiyi üçünmü... hər nə sirrdisə - böyük Yaradan Akif Əliyə bir daha möhlət verdi.

Səbəbini bir Allah bilir!

...O ağır, üzüntülü, məşəqqətli günlərdə Akif Əlinin 50 illik yubileyi də elə reanimasiya şöbəsinin palatasında, müasir tibb texnikası ilə təchiz olunmuş dəmir çarpayıda, qollarına taxılmış sistem damcıları altında, dava-dərman ab-havasında, həkimlərin, tibb bacılarının əhatəsində keçdi. Qohumları, dostları, iş yoldaşları gəldilər, ad gününü xəstəxananın foyesində qeyd etdilər, gül gətirdilər, təbrik məktubu göndərdilər, dövlət qulluqçusu kimi əməyinin qiymətləndirildiyini yazdılar, mükafat verdilər...

Təbii bütün bunlardan özünün xəbəri yox idi. Təbrikləri də, gülləri də, mükafatı da, xoş arzuları da Fəridə xanım xəstəxananın dəhlizindəcə qəbul edir, qonaqları evdəki kimi mehribanlıqla (xəstəxana şəraiti üçünsə çox böyük mətanətlə) qarşılayıb xəstəxananın kafesində çay süfrəsi açır, şirniyyat qoyur, diqqətləri üçün təşəkkürünü bildirirdi...

“Yubilyar” özü isə çox sonralar biləcəkdi onun ətrafında nələr baş verdiyini. O vaxt biləcəkdi ki, nəhayət, Allahın istəyi, həkimlərin köməyi və Fəridənin diləyi sayəsində uçub getdiyi qərib fəzalardan dönəcək, qaranlıq və intəhasız kainatın bir bucağında “skafandrlı” yol yoldaşlarından ayrılıb “Mən axı belə gedə bilmərəm” - deyə etirazını bildirəcək və onların şəffaf illüminatorlu bir yerlik çömçəquyruq “vertolyot”larında bir-bir uçub qalxmalarına, qalxa-qalxa kainatın çəkisizliyində “rapidlə” dönmələrinə, yol yoldaşlarından ibarət bu “vertolyot” topasının uçub uzaqlaşmasına baxa-baxa palatada dolaşan, qulaqlarına dolan, beynini saran, ürəyini didən son dərəcə və son dərəcə kövrək, yandırıcı, yaxıcı bir sağır nəğmənin həzin sədaları üstündə, yaraları göynəyə-göynəyə öz evinə, uşaqlarının, ailəsinin yanına qayıdacaqdı...

Bəlkə də qaytarılacaqdı...

O həzin, gözəl, yandırıcı, yaxıcı yetim nəğməsinin acığına!

Şükr!
...İlıq aprel günəşinin parıltılı, şəffaf şüaları altında qızına-qızına eyvanda oturub Fəridənin o soyuq fevral günlərində qalan yubiley olayları barədə söhbətlərinə qulaq asanda susacaq, danışmayacaq, dinməyəcək, “haralarda” olduğunu heç kəsə deməyəcəkdi... Sadəcə yaşayacaqdı... Yaşamaq istəyəcəkdi... Və yaşadığı üçün hər şeyi görən, bilən o böyük Yaradana şükr edəcəkdi! Düşünəcəkdi ki, xəstəxanada dalbadal əməliyyatlardan, bitib-tükənməyən dava-dərman prosedurlarından, soyuqqanlı, daş ürəkli cərrahın hər dəfə özü ilə gətirdiyi şiddətli ağrıların dözülməsi mümkün olmayan öldürücü dəhşətindən üzülüb gedəndə Akif Əlinin arzuladığı bir şey, bircə şey olardı - durub evə, uşaqlarının yanına getmək! O huşlu-huşsuz, bütün günü beynində bir fikir dolandırırdı: “Onlar mənsiz neyləyəcəklər? Axı mən hələ bir müddət onlara lazımam?!”

Xəstəxanada Akif Əlini dözməyə, qayıtmağa vadar edən amillər arasında Allahın mərhəməti, sevgisi vardı, Həkimlərin biliyi, bacarığı, şəfası, şəfqəti vardı, Fəridə xanımın dözümü, əzmi, mübarizəsi, bəlkə də mücadiləsi vardı, həqiqi dostların, qohumların sədaqəti vardı... Bir də həmin qəmli, kədərli, cərrah bıçağı qədər kəskin, yandırıcı yetim nəğməsinin amansızlığı! Adamın ürəyini parçalayan, sağ adamı xəstə salan, beynini didən, ən azı bundan sonrakı on illik bir zaman məsafəsində nələr ola biləcəyini bütün sərtliyi, çılpaqlığı ilə göz önündə canlandıran o sağır nəğmə... Və hər dəfə palatanın tavanından asılmış o tərəf-bu tərəfə fırlanan televizorda o mahnı səslənəndə Allaha yalvarırdı ki, qoyma bu mahnıdakı müsibətləri gedib o biri dünyada da yaşayım...

Şükr!

Allah ucadır, Allah mərhəmətlidir, Allah qadirdir və Allah hər şeyi eşidən, görən, biləndir!
***

“Ədəbiyyat qəzeti”nin son nömrəsində hansısa əyalət şairi Akif Həmişəçallının 70 illik yubileyi münasibətilə AYB katibliyinin yazdığı şablon təbrik mətnini görəndə yadına düşdü ki, bu dünyada AYB də varmış və o da həmin AYB-nin üzvü imiş və mətbuatda çalışdığı iyirmi beş il ərzində ilk dəfə imzasına rast gəldiyi bu qocaman şairdən qabaq onun da 50 illik yubileyi olmuşdu, Vaqif İbrahimoğlu demişkən, “amma və lakin” - AYB katibliyi onu heç yadına salmamışdı.

Və 15 ildir AYB üzvü olan Akif ƏLİ-ni yada salmayan, 50 illik yubileyini belə “unudan” AYB sədri (və onun əshabələri) “amma və lakin” səliqə ilə vaxtlı-vaxtında “istedadlı şair və yazıçılardan olan” Salam Sağolun 70, Əlvida bəyin 80, Xuda Hafizin 90... illik yubileylərini şövqlə qeyd etməyi yaddan çıxarmamışdı.

Və bu düşüncələr içərisində yazıçı Ələviyyə Babayevanın bir il öncə oxuduğu xatirələrini yada saldı. 2001-ci ilin iyul ayında “Alternativ” qəzetində Ələviyyə xanım yazmışdı: “...1996-cı ildə Yazıçılar Birliyində vəzifə sahibi olan Qabil İmamverdiyevin 70 illik yubileyi keçirilirdi. Yubiley böyük təmtəraqla keçdi... Çox gözəl!.. Ancaq... həmin il gözəl şairə Mədinə Gülgünün 70 illiyi, unudulmaz yazıçı Süleyman Vəliyevin 80 illiyi, klassik tənqidçi, ədəbiyyatşünas alim Əli Nazimin 90 illiyi, unudulmaz Cəlil Məmmədquluzadənin 130 illiyi qeyd olunmalı idi. Bunlar niyə unuduldu?.. Ömrünün 80-ci ilini yaşayan Ələviyyə Babayeva uzun illər ərzində bir dəfə də olsa Azərbaycan ədəbiyyatının klassiki Abdulla Şaiqin yubiley təntənəsini görməmişdir (Elə Ə.Haqverdiyevin, M.S.Ordubadinin, dünya miqyaslı romançı Süleyman Rəhimovun və başqalarının da)... Bax, belə birlikdir – bizim Yazıçılar Birliyi! Burdakı ədalətsiz, haqsız işlər, yazıçı hüququnu tapdamaq adicə bir şeydir.”

Bir vaxt şair Məmməd İsmayıl da eyni motivlərdə giley-güzar etmişdi: “...Yazıçılar Birliyi bir neçə nəfərin yox, tərəfkeşlik etmədən bütün birlik üzvlərinin istedadının ölçüsünə görə qayğısına qalmalıdır... Niyə 1998-ci ildə Məmməd İsmayıl bu təşkilatın heç bir siyahısına salınmadı. Hətta qurultaya da dəvət olunmadım. Bəlkə Məmməd İsmayıl aradan keçən on il ərzində irəli getmək əvəzinə geri getmişdi?... Vəziyyət belədirsə, hansı ədəbi ədalətdən danışmaq olar?”

Və bütün bunları yada salan Akif Əli gülümsündü: bəs mən belə AYB-nin nəyindən küsüm?! ***

Akif ƏLİ. Âятян тящлцкядядир