Yazı Bu ensiklopedik xarakterli ekspromt-fantaziya tipli
Yüklə 2,06 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Йàëíûç èø, ÿìÿë, ùÿрÿêÿò! ×öíêè áó ýöí – Âÿòÿí òÿùëöêÿäÿäèр, Âÿòÿí òÿùëöêÿäÿäèр, Âÿòÿí òÿùëöêÿäÿäèр!"
- "Âÿòÿí òÿùëöêÿ ãàрøûñûíäà", "Âÿòÿí ñÿñè" ãÿçåòè, 25.07.1990).
- Áèçèì ìöùöì âÿçèôÿìèç ñèéàñÿòëÿ ìÿøüóë îëìàã äåéèë. Áèçèì âÿ áöòöí ìÿìëÿêÿò âÿ ìèëëÿòèí áó ýöí éåýàíÿ âÿçèôÿñè òîрïàüûìûçäà îëàí äöøìÿíè ñöíýöëÿрèìèçëÿ ãîâóá ÷ûõàрòìàãäûр.
- Áóíó åäÿ áèëìÿäèêäÿ, ñèéàñÿò ìÿíàñûç ñþçëÿрÿ ÷åâрèëÿæÿêäèр" (Àòàòöрê ).
- «Ядалят» гязетинин
- “Yeni ədəbi nəsil. Düşüncələr”
- Кющняляри йашатмагла кющнялийи даьылмаьа гоймайан кющнялмишлярин сахта табулары щягигятян даьыдылмаьа лайигдир, Щямид Щерисчи!
- Anarın arxivindən
- Aləmzər Sadıq qızı
- “ Наданлыьын тязащцрц”
- Akif ƏLİ. Ìилли дирчялишимизин бешийи башында
- Нazim Щikmяt: oldu ğ u kimi” (Мювзуйа гайыдыш) «
- Türkiyə Respublikasının konsulluğu niyə işə başlamır”
- - ...Hər halda əksər yazıçılar yəqin ki, Türkiyə Respublikasının arzu olunan konsulluğunun açılması üçün həmin otaqları nəinki dəyişdirməyə, hətta peşkəş verməyə etiraz etməzlər!
- (“Aypara” qəzeti, 18 iyul 1991-ci il)
- “...Amma onların bu uzun havalarına heç alışa bilmədim. Mənə elə gəlirdi ki, mən İstanbula gələndə bu havanı oxumağa başlamışdılar, iki il təhsil alıb Bakıya qayıdanda hələ də qurtarmaq bilmirdilər.”
|
Вятяня Ататцрк эярякдир! «... Åрìÿíèñòàí òÿрÿôäÿí éöç ìèíëÿрëÿ ñèëàùëû ãà÷àã-ãóëäóр ýÿëèá òþкöëöøöá ñÿрùÿäëÿрèìèç áîéóíæà...Øóøà, Ëà÷ûí, Êÿëáÿæÿр, Ýÿäÿáÿé, Ãàçàõ, Ãóáàäëû æÿáùÿëÿрèíäÿí ùÿр ýöí àæû þëöì-èòèì õÿáÿрëÿрè ýÿëèр... Òàëåéèìèç ôàêòèêè îëàрàã, ùÿрáè ãöââÿëÿрèí öìèäèíÿ áóрàõûëûá. Áó ýöíêö àüûр ýöíäÿ éóрäóí ýÿëÿæÿéè íàìèíÿ öìóìè ñòрàòåúè ìÿãñÿä ÿòрàôûíäà áöòþâ áëîê éàрàòìàã äöçýöí îëìàçäûìû?.. Áó ýöí äöøöíÿí áåéèíëÿр, ýþрÿí ýþçëÿр, âóрàí ãîëëàр ùàìûñû, ùàìûñû äÿñòÿëÿр, äрóúèíàëàр, îíëуãëàр, áèрëèêëÿр, òîïëóëàр, æÿìèééÿòëÿр øÿêëèíäÿ âàùèäëÿøÿрÿê Øуøàäà, Ëà÷ûíäà, Êÿëáÿæÿрäÿ, Ýÿäÿáÿéäÿ, Ãàçàõäà, Ãóáàäëûäà, Íàõ÷ûâàíäà äöøÿрýÿ ñàëìàëû, ãÿрàрýàùëàрûíû îрàëàрäà ãóрìàëûäûрëàр. Áó ýöíêö ìèëëÿò ìåéäàíû, àçàäëûã ìåéäàíû - Àçÿрáàéæàíûí Ãÿрá ñÿрùÿäëÿрè áîéóíæà êå÷ÿí ñÿíýÿрäÿрäÿ, äàüëàр ãîéíóíäàäûр... Ýþç ýþрÿ-ýþрÿ äèäèëèá-ïàр÷àëàíàí, ñþêöëöá-äàüûäûëàí, òàрìàр åäèëÿí Âÿòÿíèí ãåéрÿòëè âÿòÿíäàøëàрû áó ýöí ýÿрÿê íÿ éóõó áèëñèíëÿр, íÿ äèíæëèê; íÿ àä-ñàí ýöäñöíëÿр, íÿ øàí-øþùрÿò; íÿ âÿçèôÿ áþëñöíëÿр, íÿ âàр-äþâëÿò; íÿ èæëàñëàрà óéñóíëàр, íÿ êîíñåрòëÿрÿ; íÿ ãîíàã ýåòñèíëÿр, íÿ ãîíàã ÷àüûрñûíëàр; íÿ áèр ýöëñöíëÿр, íÿ äÿ àüëàñûíëàр... Йàëíûç èø, ÿìÿë, ùÿрÿêÿò! ×öíêè áó ýöí – Âÿòÿí òÿùëöêÿäÿäèр, Âÿòÿí òÿùëöêÿäÿäèр, Âÿòÿí òÿùëöêÿäÿäèр!" Áó ñþçëÿрè áó ýöí éàçìûрàì. Áó ñþçëÿрè ìÿí èêè èë áóíäàí ÿââÿë, 1990-æû èëäÿ éàçìûøäûì (bax: "Âÿòÿí òÿùëöêÿ ãàрøûñûíäà", "Âÿòÿí ñÿñè" ãÿçåòè, 25.07.1990). Âÿ áó ýöí áó ñþçëÿрè áèр äàùà òÿêрàрÿí õàòûрëàéàрêÿí, ÷îõ òÿÿññöô åäèрÿì êè, äÿрäëÿрèìèç åëÿ îëäóüó êèìè ãàëûр. Ùÿëÿ öñòÿëèê íÿ ãÿäÿр àрòûá, àüûрëàøûá. Áó ýöí Âÿòÿíèìèç àрòûã î çàìàíëàр äåäèéèìèç êèìè "òÿùëöêÿ ãàрøûñûíäà" äåéèë, òÿùëöêÿíèí è÷ÿрèñèíäÿäèр! Áó ýöí éóõàрû Ãàрàáàüäàí ÿëèìèçäÿ ãàëàí Õîæàëûäûр, Øóøàäûр... Ãóáàäëû, Òîâóç, Ôöçóëè, Òÿрòÿр, Лà÷ûí èñÿ... Àëëàù þçö áèçÿ éàр îëñóí! Àçÿрáàéæàí "îëóì, éà þëöì" àìàíñûçëûüû èëÿ öçëÿøèá. "Âàрëûãìû - éîõëóãìó" ìÿñÿëÿñè ùÿëë îëóíóр. Âÿçèééÿò äÿùøÿòëè äÿрÿæÿäÿ ïèñäèр. Áèр ãàéäà îëàрàã, èø ýþрÿ áèëÿíëÿрè éàõûíà áóрàõìàéàí ряñìè ñòрóêòóрëàрûìûçûí, áàøáèëÿíëÿрèìèçèí äþрä èëëèê ýþçëÿìÿ ìþâãåéè âÿ ìöäàôèÿ òàêòèêàñû, åéíè ñÿрèøòÿñèç êàäрëàрûí òåç-òåç èрÿëè-ýåрè ñöрöøäöрöëìÿñè "Ãàрàáàü ïрîáëåìèíè" áåéíÿëõàëã ìÿñÿëÿéÿ ÷åâèрìÿêäÿ äöíéà åрìÿíè äèàñïîрóíà êþìÿê åòìèøäèр… Íàíêîр Êрåìë òÿрÿôèíäÿí "àéàüû áàñûëìàéàí" åрìÿíè ãóëäóрëàрû àрòûã рåñïóáëèêàìûçûí ÿрàçèñèíäÿ ñÿрáÿñòæÿñèíÿ âÿ ùÿéàñûçæàñûíà æþâëàí åòìÿêäÿäèрëÿр. Îíëàр áèçÿ ãàрøû ÿñèë ñîéãûрûìû àïàрûрëàр. Áåëÿ áèр мÿãàìäà ìþâæóä äàõèëè ãàрøûäурìà äà òÿрÿôëÿрèí ñèëàùëû òîããóøìàñûíû, ãàíëû ãàрäàø ãûрüûíëàрûíû рåàëëàøäûрûр. Йцз èëäÿ áèр äÿôÿ ÿëÿ äöøÿí áåëÿ ôöрñÿòè èñÿ Àçÿрáàéæàíû ïàр÷àëàìàüà ùàçûр ãöââÿëÿр ÷ÿòèí êè, ÿëäÿí âåрÿëÿр... Áÿñ íÿ åòìÿëè? Áó àüûр, àæû, òÿùëöêÿëè ýöíëÿрäÿ íèæàòûìûç íÿäÿäèр? Öçöìöçö ùàрà òóòìàëû, ÿëàæû ùàéàíäà àõòàрìàëû? Дÿрäè êèìÿ äåìÿëè? "Áèçèì ìöùöì âÿçèôÿìèç ñèéàñÿòëÿ ìÿøüóë îëìàã äåéèë. Áèçèì âÿ áöòöí ìÿìëÿêÿò âÿ ìèëëÿòèí áó ýöí éåýàíÿ âÿçèôÿñè òîрïàüûìûçäà îëàí äöøìÿíè ñöíýöëÿрèìèçëÿ ãîâóá ÷ûõàрòìàãäûр.
Àëëàù ñÿíÿ рÿùìÿò åëÿñèí, Àòàòöрê! Áó ýöí ñÿí éàрàëû Àçÿрáàéæàíà íåæÿ äÿ ýÿрÿêñÿí! ×öíêè áó ýöí ùÿр øåéäÿí þíæÿ – Àçÿрáàéæàíà ãóрòóëóø ýÿрÿêäèр!» (феврал 1992) *** Əslində Nazim Hikmət “olayının” kökündə dolayısı ilə bir Atatürk amili vardı. - uca Atatürk düşmənlərini darmadağın edib əski Osmanlı imperiyasının küllükləri içərisindən yeni müasir Türkiyə Cümhuriyyətini qurmasaydı, Türkiyənin düşmənləri də heç yana qaçmadan Türkün məmləkətində oturardı və Türk düşmənləri ölkədə qalardı, o cümlədən, kommunist şair Nazim Hikmət də ölkədən qaçmazdı, türklüyə, Türkiyəyə, Atatürkə həqarət edə-edə qaçıb Moskvanın qoynuna girməzdi. - və Nazim H. Moskvaya girməsəydi bir propaqanda eksponatı olaraq türkdilli sovet Azərbaycanına görkəzmə üçün gətirilməzdi, Azərbaycana gətirilməsəydi, buradakı həmfikirləri də ona qoşulub Moskvaya getməzdi. - Burdakı əqidədaşları ona qoşulub Moskva-Bakı qatarına doluşmasaydı, onların törəmləri də o qatarın dalınca belə həsrətlə baxmazdılar və o qatarın altında qalıb əzilən qeyrətli türk kişilərini unudub türk düşməni H.Nazıma yubiley keçirmək sevdasına düşməzdilər. - Atatürkü sevən Akif Əli də qalxıb həmən nazımpərəstlik əqidəsizliyini ifşa etməz, AYB-nin katibliyindəki sınıq-salxaq arsenalı üstünə yeritməzdi!..
Akif Əli Atatürkün şərəfi naminə bu qeyrət savaşını başlamışdı. Ona həqarət edən türk düşməninin Sovet Azərbaycanından azad, müstəqil, demokratik Azərbaycana transfer olunmasına imkan verməyib AYB rəhbərliyinin qəzəbinə gəlmişdi. Ey uca Atatürk! Sən daha kimlərin gözünə ox olub batmadın ki! ***
Akif Əli uzun sürən ağır xəstəlikdən sonra... düşmənləri sevindirmədi. 2002-ci ilin sonlarında çarpayıdan qalxıb yenə yazı masasının arxasına qayıtdı. Nazım-hikmət-pərəstlər sevgililərinin yubileyini məhz Akif Əlinin təklif etdiyi formatda - öz aralarında dar bir dairədə keçirtdilər. Çünki cəmiyyətdə Nazim Hikmətin əsil siması haqqında həqiqətlər ildırım sürətilə yayıldığından geniş ictimaiyyəti və milli hökuməti bu şərəfsizliyə şərik edə bilmədilər. Yubileyin qeyd olunmasına Prezident sərəncam vermədi. Azərbaycanın Atatürkü - görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyev ömrü boyu Atatürkə həqarət etmiş, qardaş Türkiyəni düşmənə satmış vətən xaininə müstəqil Azərbaycanda rəsmi dövlət səviyyəsində yubiley keçirmək kimi riyakar bir xahişə qol qoymadı. AYB sədrinin yubiley barədə xahişnaməsi arxivə atıldı... Allah ümummilli lider, görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevə min rəhmət eləsin! Amin!
*** «Ядалят» гязетинин ədəбиййат ялавясиндя gənc istedadlı yazarların qurumu olan Азад Йазарлар Ожаьынын (AYO) «Алаторан» адлы сящифяляри də bir yandan ədəbi mühitdəki durğunluğu tərpədirdi. Hər yeniliyə qısqanc münasibəti ilə fərqlənən köhnəlmişlər iki fronta vuruşurdular. AYO-çulara da hücum edirdilər. Bir çox yaradıcılıq məsələləri vardı ki, Akif Əli bir ziyalı kimi münasibət bildirməyə daxilən ehtiyac duyurdu. Və gənc ədəbi qüvvələrin fəaliyyəti ətrafında gedən müzakirələrə qatılaraq 2002-ci il oktyabrın 6-da konseptual xarakterli məqalə ilə çıxış etdi: “Yeni ədəbi nəsil. Düşüncələr” Akif Əli yazırdı: ...«Алаторан»дан илк тяяsсцратым беля олду ки, бу эянжляр юз цзярляриня чох жидди миссийа эютцрцбляр: онлар дурьун ядяби мцщити тярпятмяйя чалышырлар… Амма бу ня гядяр аьыр бир ишдир, Щямид Щерисчи, Расим Гаража, Мурад Кющнягала, Азад Йашар, тясяввцр едирсинизми?! Вахтиля биз дя буну истямишик, йягин биздян яввялкиляр дя буну истяйиб, онлардан яввялкиляр дя… Беляжя естафет нясилbə-нясил ютцрцлцб, щяря бир иш эюрцб, щяр няслин бир миссийасы олуб. Вя Ядябиййат йашайыб. * * *
Тяяссцф ки, шяхсиййятин дцзэцн формалашмасы цчцн щеч бир щяйати мяна, фикир, идейа ашыламайан эцл-бцлбцл щейранлыьы, даь-баь гафийяли вясфи-щалларла долу яски лирик нцмуняляр щяля дя яталят цзря орта мяктяб дярсликляриндя сахланылмагдадыр. * * *
* * *
Кющняляри йашатмагла кющнялийи даьылмаьа гоймайан кющнялмишлярин сахта табулары щягигятян даьыдылмаьа лайигдир, Щямид Щерисчи! Шцурлары сармыш яски дяйярлярин боз-буланыг щавасыны даьытмаг мцмкцнся даьыдылмасы мяслящятдир. Бу халгын, бу миллятин, бу вятянин, бу дювлятин бу эцнц вя сабащы иля щеч бир ялагяси олмайан ядябиййатын щюрцмчяк тору тутмуш, кясафят басмыш, эяряксиз зир-зибилля йцклянмиш гаранлыг тахтапушу даьыдылмасын бяс ня олсун? Ня вахтажан сянят мейданыны кющня «ажлар вя гуллар дцнйасындан» галма елитар щясрятли йекяхана яда базлар суламалыдыр? Ала булудлардан зявзяк ядиблярин жянэиндя чабалайан бичаря Ядябиййат йеря, бу торпаьын цстцня ендирилмясинми? Нежя ки Сервантес романтик хцлйалар гойнунда жювлан едян Авропа жянэавяр ядябиййатыны эюйлярдян чякиб йеря ендирмишди… Амма бцтцн бунлар асан ишдирми, Щямид Щерисчи?! Сян ня бюйцк йцкцн алтына эирирсян, билирсянми… Билирсянми Мирзя Ялякбяр Сабирин йаздыглары щяля дя актуалдыр?!
Мяним фикримжя Азярбайжан ССР-и мцстягил Азярбайжан Республикасына чеврилдикдян сонра юлкядя радикал сийаси, игтисади, сосиал, щцгуги ислащатлар эется дя, чох эениш сащяляри ящатя едян мядяниййят мцстявисиндя зярури ислащатлар щялялик истянилян темпо-ритмля эетмир. Еляжя дя мядяниййятин бир голу олан ядябиййатда. Щяр шей «нежя эюрмцшдцся Нущ, ойляжядир». Сябяби мяня там айдын олса да, инди йери дейил. Йени дцнйа дцзяниня уйьунлашмагда олан юлкямиздя тоталитар системин игтисади-сийаси дцзяниня хас олан монополизмин яламятляри мцасир Анти-монопол ганунларла даьыдылды, чохпартийалылыг йаранды, сащибкарлара имкан ачылды, мцлкиййят юзялляшдирилди, торпаглар халга пайланды вя с. Ядяби-мядяни сфераларда ися щяля монополийалар галмагдадыр. Анжаг йарадыжылыг фярди Аллащ верэисидир, щеч кимин ата-баба мирасы дейил. Бу истигамятдя дя тез-эеж дярин ислащатлар башлайажаг, «Анти-монопол ганунлар» тятбиг едиляжяк, йени дцзяня уйьун «йарадыжылыг лисензийаларынын» чярчивяси эенишляняжяк. Бу мцтляг олажаг, чцнки бу мцтляг олмалыдыр, бунун олмасыны инкишафын диалектик ганунауйьунлуьу тяляб едир. Бу эцн АЙО-чу йазарларын йаздыглары бядии ясярлярдян даща чох онларын сюзцэедян ислащатларын зярурилийи фикрини дястяклямяляри даща хейирлидир. Щямин идейанын кцтлявиляшмясиня хидмятляри даща эяряклидир. Онлар эяляжякдя киминся ясил щягиги дцнйа Ядябиййаты стандартлары сявиййясиндя ясярляр йазмасы цчцн санки мцнбит шяраит йаратмаьа чалышырлар; бир нюв Авди тювлясини тямизляйирляр. Бунун няйи писдир ки! Нежя ки биз 70-80-жи иллярдя яски Совет гурулушунда даща йашамаьын мцмкцн олмадыьы вя ислащатлар апармаьын зярурилийи фикрини ижтимаи ряйдя йаймаьа башламышдыг. Отуруб щеч кимин онсуз да охумадыьы сижиллямя рявайятляр гондармагла «миллятя хидмят етмякдянся», рясми сявиййялярдя милли мянафейин тямсилчиси миссийасыны лайигинжя йериня йетирмяйи даща шяряфли билмишдик. О заман Мейдана ахышан эянжляр дя мящз бизим илляр бойу тялгин етдийимиз азадлыг, мцстягиллик, суверенлик идеалларыны тяляб етмяйя эедирдиляр. Мян бу эцн фяхр едирям ки, орта нясля мянсуб чох истедадлы алим, йазычы, ъурналист, шаир, ряссам, реъиссор, актйор, щяким, педагог, диэяр пешя адамларынын таныдылмасында, тяблиь олунмасында ямяйим олуб. Биз о заманлар юз шяхси мянафейимизи бцсбцтцн кянара гойараг русларын, ермянилярин щягарятля бахдыьы Азяри халгынын истедадыны цзя чыхармаьа чалышырдыг. Шцкр, истяйимизя наил олдуг, кющнялярин няйи ня вахт охумасына бахмайараг, елимиз мящз бу эцн азаддыр, дилимиз мящз бу эцн азаддыр. Вя цстцндя щеч бир тящгирамиз нязарят йохдур. …Бизим йол ачдыьымыз эянжлик Азадлыг мейданына доьру эетди. Язминиз, ирадяниз, истедадыныз чатажагса сиз дя йени нясли бюйцк Ядябиййат мейданына истигамятляндирин ки, ясил Ядябиййатын йаранмасына, йенилийин кющнялийи йенмясиня наил олсунлар, Щямид Щерисчи, Расим Гаража, Мурад Кющнягала, Азад Йашар… Оппонентляриниздян фяргли олараг, сиз ядябиййатдакы адамлара йох, Ядябиййата хидмят един.» * * *
Акиф Яли мягаляни бу хейир-дуа иля битирирди: «Алаторандан сцбщя доьру йолунуз уьурлу олсун!» *** Anarın arxivindən: Filologiya elmləri namizədi Zümrüd Yağmur (“Azadlıq”, 24 noyabr 2000): “...37-ci illərdə günahkar təkcə Stalin, Bağırov deyildi, yüzlərlə yazıçı, şair, alim və s. də eyni dərəcədə günahkar idilər. Və əgər bu gün Bağırovu birmənalı şəkildə naqis bir dövlət xadimi kimi qiymətləndiririksə, onda M.Müşfiqin həbs kampaniyasında fəallıq göstərmiş M.Rahimdən və başqa bu kimilərdən imtina etməliyik... Yazıçı Anar özünün... mücərrəd ziyalı obrazı yaradıb bu obrazı millətin əzabkeşinə çevirmək istəyi heç zaman gerçəkləşməyib.” Jurnalist İbrahim Məmmədov (“Azadlıq”, 25 noyabr 2000): “...Birliyin nizamnaməsinə görə, iki dəfədən artıq seçilmək olmaz. Problemsiz ötüşüblər: nizamnaməni dəyişib, Anara uyğunlaşdırıblar... Yazıçılar Birliyindəki sədrlik davası “millətin vicdanı” tituluna iddia edən Anarın hakimiyyət ehtirasları üzərinə işıq sala bilən ciddi faktlardır.” Şair Aləmzər Sadıq qızı (“Azadlıq”, 29 noyabr 2000): “Anar mənimçün sadəcə və sadəcə yazıçı Anardır! Biz onda səhv etdik ki, belə bir qeyri-adi qələm sahibini Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə sədr və Milli Məclisə deputat seçdik.” Yazıçı Vaqif Nəsib (“Kaspi”, 1-2 may 2001): “...Sovet dövründə ədəbiyyatda bir neçə yalançı qoçu saxlanılırdı. Yəni bir-iki nəfər yazıçıya cəsarətli yazmağa icazə verilirdi. Məsələn, ruslarda Belova, Yevtuşenkoya, Rasputinə belə səlahiyyət verilmişdi. Qalanlarının yaradıcılığına isə böyük sədlərlə çərçivə çəkirdilər. Bizdə də bir neçə belə ərköyün yazıçı olub.” Şair Vahid Əzizlə müsahibədən (“Arena” qəzeti, 12 yanvar 2001): “-Vahid müəllim, əlimizdə bir kitab var: “Min ilin yüz şairi”. Kitabı Anar və türk yazıçısı Yavuz Akpınar tərtib ediblər. Mən kitabı xeyli vərəqlədim, amma Vahid Əzizin adına və şerinə rast gəlmədim. -O kitabı mən də görmüşəm... Demək istədiyim odur ki, nə minilliyin, nə də onilliyin şairini Anar müəyyənləşdirə bilməz. Hər halda mənim bu kitabda niyə olmamağımı Anardan soruşsaydınız daha yaxşı olardı... Mənə qalsa, burda bir konyuktura məsələsi var... İnanmıram ki, Anar məni bir şair kimi unutmuş ola. Çünki biz onunla birlikdə 7 il Yazıçılar İttifaqında çalışmışıq... Hər halda Anar Yazıçılar Təşkilatının rəhbəri kimi qələm sahibini bürokratiya maraqlarına qurban verməməlidir...” Əlavə edək ki, “Arena” qəzeti həmin səhifədə kitaba daxil edilmiş şairlərin siyahısını da ixtisarla dərc etmişdir. Məlum olmuşdur ki, Anarın tərtib etdiyi “Min ilin yüz şairi” kitabında görkəmli klassik şairlərimizlə yanaşı, müasirlərdən Məmməd Rahimin, Məzahir Daşqının, Qabilin, Yusif Həsənbəyin poetik nümunələri və ... Anarın özünün 10 şeri toplanmışdır. Təbii ki, tezliklə Anar özünəməxsus kobud leksikonla Vahid Əzizin cavabını verdi (bax: “Ədəbiyyat qəzeti”, 19 yanvar 2001). O dedi: “...Anarın şəxsi təşəbbüsü və zəhmətiylə tərtib olunmuş antologiyaya kimin düşüb-düşməməsini məhz Anar müəyyənləşdirir. ...Mən bu kitabı 1993-cü ildə yeddi ay müddətində İstanbulun Memar Sinan Universitetində dərs dediyim vaxt tərtib etmişəm... Vahid Əzizin bu cür absurd və gülünc sözlər söyləməsinə acıyıram. ... Bu sayaq suçlamalar yalnız mənim ənənəvi bədxahlarımın ara-sıra mətbuat səhifələrinə çıxardıqları böhtanlar və iftiralar qəbilindəndir...” ***
Akif Əlinin növbəti taran-məqaləsi bu yazıya həsr olunmuşdu. Yazının sərtliyi və sərrastlığı AYB rəhbərliyini hövsələdən çıxaracaq, Akif Əli haqqında “təşkilati tədbirlər” görmək üçün AYB katibliyinin səbrini daşıran damlalardan olacaqdı. Onun alovu əvvəlkilər kimi yenə də durğun ədəbi mühiti bürüyəcək, şaxtalı sifətləri qarsıdacaqdı. Beləliklə, “Наданлыьын тязащцрц” (14 nойабр 2002):
«Ядалят» гязетинин 9 нойабр 2002-жи ил тарихли сайында «Азярбайжан Йазычылар Бирлийинин катиблийи» имзасы иля дярж олунмуш «Дцшмян» ожаг башында» адлы йазы иля танышлыгдан сонра ряйими эениш шякилдя билдирмяк истядим. Чцнки эянж йазарлар групу олан АЙО-чуларын тянгидиня щяср олунмуш bu йазыны охуйаркян АЙО-нун йениляшдирмя миссийасы иля чыхышларыны, ядяби-бядии дцшцнжядя зярури ислащатларын апарылмасы идейасыны кцтлявиляшдирян бир гцввя кими онларын амалларыны мятбуатда тягдир едянлярдян бири кими (бах: «Ядалят» гязети, 11.Х.2002) бу хцсусда мяним дя юз фяргли мцлащизялярим вар. Анжаг тяяссцф ки, geniş material hazırlamaq üçün щялялик архиви галдырмаьа вахтым йохдур. Одур ки, дцшцндцклярими йалныз тезис шяклиндя йазмаьы гярара алдым. Беляликля: 1) Охумуш адамлар цчцн, хцсусян йазычы цчцн вя лап хцсусян дя Йазычылар Бирлийинин рящбярлийи цчцн айыблы сайылажаг дяряжядя чохлу кобуд сюзляр вя грамматик сящвлярля долу бу йазынын баш мягсяди тябии ки айдындыр: Ядябиййатын йох, ядябиййатдакы айры-айры адамларын мянафейини горумаг (юзляри демишкян – корпоратив мараглар). Лап ачыьына галса, йазынын эюзцня бир-нечя ядибин адынын да гатылмасына бахмайараг ясас мягсяд бир няфярин мянафейини эцдмякдир! 2) Щамы билир ки, «Азярбайжан Йазычылар Бирлийинин катиблийи» имзасы мятбуатда щеч дя сых-сых эюрцнмцр. Йяни сон он-он беш илдя республикамызда бир чох жидди просесляр баш верся дя, бу имзанын щансыса талейцклц мясяля иля баьлы принсипиал мювге нцмайиш етдирмясини, йахуд чаьдаш ядяби просес вя ядяби ясярлярин тящлилини апармасыны, щансыса ижтимаи-сийаси олайла илэили ачыг ряй билдирмясини, йахуд бу Вятяни вя бу халгы мялум дцшмянлярдян мцдафия етмясини, бир сюзля, актуал ящямиййят кясб едян щансыса мягамда ортайа чыхыб сюз демясини эюрян олмайыб. Бу имза йалныз о заманлар цзя чыхыб ки, АЙБ-нин Сядрини горумаг лазым эялиб. «АЙБ-нин катиблийи» имзасы иля киминся наминя методикжясиня беля «принсипиал мювге» эюстярмяк яслиндя о имзанын ижтимаи ящямиййятсизлийини эюстярир. 3) «Дцшмян» щесаб етдийи эянж, истедадлы ядябиййатчыларын дцз вя йа яйри аддымлары щаггында юз статусуна уйьун мцдриклик, доьруну тясдигляйян бюйцклцк фювгцндян сюз демяк, йол эюстярмяк, щеч олмаса сивил диалога чаьырмаг вя мювжуд проблемляри данышыглар мцстявисиндя чюзмяк явязиня, жылыз деди-годучулуг, сюйцш, атмажа сявиййясиндя бу гядяр кин, кцдурят, щиккя, гязяб вя щятта нифрят сачан “АЙБ катиблийи” тяяссцф ки охшар гязяби щеч вахт ясил дцшмянляримизя гаршы йюнялтмяйиб. Яксиня, щяля 1988-дя Гярби Азярбайжандан говулмаьа башламыш сойдашларымызын илк цз тутдуглары бу нижат йери - Йазычылар Бирлийи о замандан юз гапыларыны щягигятин цзцня гапалы сахламагдадыр. Щалбуки бцтцн кечмиш ССРИ мяканында ян аьрылы проблелмярин щялли заманы мцттяфиг республикаларын анолоъи бирликляри юндя эедирди. Биздя ися цмид йери, нижат йери, щаглы сюзцн дейиляжяйи ян мцгяддяс бир йер биляряк цстцня эетдийи АЙБ рящбярлийи о вахт бичаря гачгынлары «бура сизин цчцн нядир, эедин Мяркязи Комитяйя» дейя гапыдан говмушду. Ейнян бу эцн дя АЙБ эянж йазарлары ажылайараг лап еля щагсыз йазылары барядя тутарлы, аргументли, инандырыжы зийалы сюзц дейя билмир. Дейя билмядийи цчцн дя АЙБ-нин сюзц артыг яввялляр олдуьу кими нцфузлу сюз сайылмыр. Вя онун кечмиш директив органлар сайаьы яркля “Кифайятдир!” демяси йалныз истещза доьурур. 4) АЙО групунун «Ядалят»ин сящифяляриндя йаздыглары иля йцздя-йцз разылашмасам да вя дцшцндцклярими мятбуатда ачыг билдирсям дя (чцнки онлары шяхсян танымырам), щяр щалда бу эянжлярдяки истедады, савады, бюйцк Ядябиййат наминя ишлямяк щявясини, йениляшдирмя вя сафлашдырма арзуларыны эюрмямяк – эюрмямишлик оларды. Дцшцнцрям ки бцтцн истедадлы вя тямяннасыз сянят адамлары Ядябиййат наминя тяк АЙО-чуларын йох, еля щяр бир АЙБ цзвцнцн дедийи щягигятяляри лайигинжя гиймятляндирмялидир. Лакин тяяссцф ки, «АЙБ катиблийинин» щиккя иля «яжяб еляйирям, сян елядин мян дя еляйяжям, ня гядяр ки сиз беля едяжяксиниз биз дя еля едяжяйик» вя саир бу типли бяйанлары “язямятли” имзаларына щеч йарашмыр. 5) АЙБ-чиляри ян чох рянжидя едян мягамлардан бири дя «Ядалят»ин сящифяляриндя АЙО-чулара эениш мейдан верилмясидир. Эюрцнцр онларын арасында мятбуатын беля плцралистик иш цслубуну гябул едя билмяйянляр вар. Вя беля ядибляр щяля ютян ясрдян мятбуата чыхыш имканларынын йалныз «сечилмишляря» мяхсус олдуьуна алышыблар. Бу юлкядя щансы гурулуш, щансы игтидар, щансы ижтимаи-сийаси дцзян олмасындан асылы олмайараг онларын щяр заман чап имканлары вя нювбядянкянарлыг имтийазлары олуб. Тябии, она эюря йох ки, щяр бири бир дащидир. Она эюря ки… бунун гырх доггуз сябяби вар, ян биринжиси – «барыт» мясялясидир… Анжаг эюрцнцр дцнйанын вя щяйатын дяйишдийинин фяргиндя олмамаг да бир айры хошбяхтликдир. Ян аьыр эцнлярдя бу халгын йанында олмайан, империйа иля диряшяндя, компартийаны ляьв едяндя, гачгынлары овуданда, Гарабаь наминя чарпышанда кянарда дуран, демократикляшдирмя просесляриндя иштирак етмяйян, дахилдя щакимиййят бющраны йарананда горхудан харижя узунмцддятли «йарадыжылыг езамиййяляриня» гачыб фешенебел щотеллярдя щеч кимя эяряк олмайан романлар гошан, ара сакитляшяндя ися гайыдыб нювбяти рящбярлийя дифирамблар охуйан конйуктурачылар демократик мятбуатын, азад сюз, фикир вя ряй мцхтялифлийинин ня олдуьуну щардан билсинляр? 6) «Ядалят»ин ичиндя отуруб эянжляря чап имканы вердийи цчцн «Ядалят»ин Баш редактору иля дава едян «АЙБ катиблийинин» Агил Аббаса ирадлары лап мцсибятдир. Ачыьы, мян «Ядалят»ин баш йазарыны таныйанда о щяля мяшщур адам дейилди. Садяжя щамы кими райондан Бакыйа эяляряк али тящсил алмыш, пайтахтын узагдан жялбедижи эюрцнян зийалы мцщитиня дахил олмаг, ядяби-мядяни сферасында юзцня йер тапмаг арзусу иля йашайыб-йарадан аьдамлы эянж Аббасов Агил иди. Вя мяним АзТВ-дя Баш редактор олараг танымаза-билмязя тяблиь етдийим истедадлы, перспективли сянятсевярлярдян бири иди. Бу эцнся артыг Агил Аббас мяним цчцн эюзял гялям сащиби, танынмыш йазычы-ъурналист, эюзял зийалы, эюзял дост олмагла йанашы, щям дя эюзял гощумдур. Анжаг мян щямишя инсанлары йалныз мяняви-интеллектуал дяйярляриня эюря фяргляндирдийимдян, Агил Аббас щаггында да щяр шейдян юнжя мящз истедадлы бир Азярбайжанлы оьлу кими сюз демяйи зярури билирям. (Бялкя дя Агил бу йазыны охуйуб бир мяьрур инсан олараг мяним мцдафиямдян имтина едяжяк. Анжаг щеч няйя бахмайараг о сюзц ки мян демялийям, мян ону щямишя демишям.) Бяли, мягалядя нязярдя тутулдуьу кими, Агил Аббас да щягигятян бир кишинин чюряйини йейиб. Анжаг «АЙБ катиблийинин» ейщам вурдуьу кими - Ибращимов Мяммяд кишинин йох, Аббасов Мящяммяд кишинин чюряйини йейиб Агил Аббас. Башга щеч кимин йох. Яксиня, индийяжян яли дя цряйи кими ачыг олан Агилин щям дя чюряйини чох адамлар йейибляр. О жцмлядян «Дцшмян» ожаг башында» пасквилиня гол гоймуш АЙБ рящбярлийиндя оланлар да. Вя онлар бу чюрякдян дцнйанын дцз вахты Агилин фцсункар Гарабаьдакы ата-баба ожаьынын башында яйляшиб иштащла чох йейибляр… О ки галды «катиблийин» юз аршыны иля юлчяряк дедийи диэяр бир ирада, - мянжя Агил “мярдликдян, кишиликдян, гейрятдян” тякжя йазы йазмыр, щям дя бунлар онун ганындадыр. Хасиййятинин, ментал шцурунун яламятляридир ки ямялиндя дя юзцнц эюстярир. Киминся щаггында бир йазынын чапына имкан вермяси иля эуйа онун «Азярбайжан мянявиййатына, яхлагына ермянидян бетяр зярбя вурмасы» барядя мцжярряд фикирляри ися – тяк Агилин йох, щямин о мянявиййатын вя щямин о яхлагын барясиндя дя йалныз мцжярряд тясяввцря малик оланлар дейя биляр. Нящайят, “АЙБ катиблийинин” АЙО-чуларын йазысына Агил Аббасын нежя йол вердийиндян гейзляняряк патетикжясиня - “Демяк сабащ щяр щансы алчаг йазыйа да юз сящифяляриндя йер веряжякдир…” – щарайына ися мянжя “Ядалят” гязетинин редаксийасы мящз бу «Дцшмян» ожаг башында» йазысыны чап етмякля ян йахшы жавабы верибдир. 7) АЙО-чуларын сырф ядябиййата даир бир чох мясялялярдя сярт вя кяскин мювгеляри иля разылашсам да, бязи мягамлара, о жцмлядян Рясул Рзайа мцнасибятляри иля мян дя разы дейилям. Чцнки шяхсян мян Рясул Рзаны Азярбайжанын дяйярли зийалысы кими гябул етмишям вя фикримдя гятийям… Буну АЙО-чуларын юзляриня дя йазмышам. Анжаг баша дцшмяк лазымдыр ки, Рясул Рзаны кимся севмяйя дя биляр вя щамы кими о да тянгидя мяруз гала биляр. Йарадыжылыг зювг, дцнйаэюрцшц, дцшцнжя, дуйум, гаврам мясялясидир, Гуран айяси дейил! Биринин тябии сайдыьы ясяри башгасы сцни адландыра биляр. Буну фажия етмяк лазым дейил. Жямиййфятдя ряйляр инсанларын юзц кими чох мцхтялифдир. Хцсусян тоталитар совет реъиминдян фяргли олараг демократик дцзяндя тянгиддян кянар зоналар olmur. Щятта бу эцнкц шяраитдя Азярбайжан халгынын сон йцз илдя йетирдийи ян надир инсанларындан бири олан чох гцдрятли вя мцдрик дювлят хадими Щейдяр Ялийев щаггында да мцхалифляр тянгид йазырлар. Амма бу вахта гядяр о бюйцк шяхсиййятин дилиндян оппонентляриня гаршы бир кялмя етикадан кянар сюз чыхмайыб! Чцнки кимин ким олдуьуну халг онсуз да йахшы билир… Башга бир мягам: кимся Рясул Рзаны тянгид едиб дейя бундан гысганыб, говрулуб, пахылланыб, щеч мятлябя дяхли олмадыьы щалда иблисаня бир синизмля - «бяс Мяммяд Аразы тянгид елясяйдиляр йахшы олар?» - кими кюнтюй фикирляр сюйлямяк бцтцн мягалянин бцтцн постулатлары кими йалныз вя йалныз (йумшаг йазырам) наданлыьын тязащцрцдцр. Мяммяд Араз мяним нязяримдя жанлы классикдирся, Рясул Рза да вар олан бир дцщадыр. Вя мян щяр йазымда Рясул Рзаны советлярин коммунист-болшевик батаглыьындан узаглашдырмаьа, ону бцтцн шяраитлярдя юз халгына, вятяниня сядагятли, эярякли олмуш бир сяняткар кими гялямя вермяйя чалышмышам. Амма ня йазыг ки, сон вахтлар щям дя “АЙБ катиблийинин” иштиракы иля бязи амбисийалы йазарлар щиккя нцмайиш етдиряряк Рясул Рзаны тарихдя перспективсиз бир имиждя сахлaмаьа чалышырлар. Беля ки онун гаты коммунист, вятян хаини, Тцркийяни вя тцрклцйц Москвайа сатмыш, бюйцк Ататцркя даим щягарят етмиш, йаланчы бир адама – Назим Щикмятя ябядилик жаланмасы илк нювбядя Рясул Рзанын дискредитасийасы демякдир.”
"Àéïàрà" гязетинин èëê íþìрÿñèíäÿ "Бèñìèëëàùû" ìèëëè рÿìçèìèç îëàí ö÷рÿíýëè, àé-óëäóçëó áàéрàüûìûçëà åòìèøäèê. Áó äÿôÿ èñÿ áàøûìûç öçÿрèíÿ ìèëëè рóùóìóçóí рÿìçè êèìè óëó Ñàáèрèí ìöãÿääÿñ ÿêñèíè óæàëòìàüû þçöìöçÿ áîрæ áèëäèê. Àõû, ìèëëè äåìîêрàòèê èäåéàëàрûí ùàçûрëàíìàñûíäà Ì.ß.Ñàáèрèí äÿ õèäìÿòëÿрè áþéöêäöр. Ñàáèрèí éàрàäûæûëûüû XX ÿñрèí èëê èéèрìè èëëèéèíäÿ îëäóüó êèìè, ñîí èéèрìè èëëèéèíäÿ äÿ àêòóàë ñÿñëÿíèр, ÿùÿìèéééÿòèíè èòèрìÿäÿí äþâрöí, èíñàíëàрûí õàрàêòåрèíè, õàñèééÿòèíè à÷ìàãäà, äåìîêрàòèê äöøöíæÿëÿрè àøêàрæàñûíà èçùàр âÿ òÿñäèã åòìÿêäÿ, ùÿãèãÿòè óæàäàí âÿ à÷ûã-à÷ûüûíà ñþéëÿìÿêäÿ òÿрÿããèïÿрâÿр èíñàíëàрûí êþìÿéèíÿ ÷àòûр. Éàçûëû ÿäÿáèééàòûìûçûí ÿâÿçñèç èíæèëÿрè, õàëãûí ìÿíÿâèééàò òàрèõèíèí íèøàíÿëÿрè îëàí íå÷ÿ êèòàáÿ àрàñûíäà "Ùîïùîïíàìÿ"íèí äÿ þç éåрè, þç ñÿñè, þç íÿôÿñè âàр. Þëìÿç "Äÿäÿ Ãîрãóä äàñòàíû", ìöäрèê Íèçàìè "Õÿìñÿ"ñè, øèрèí Ìîëëà Íÿñрÿääèí ëÿòèôÿëÿрè, мярданялик дастанлары, ëèрèê Ôöçóëè "Äèâàí"û, ùÿçèí Ìèрçÿ Øÿôè íÿüìÿëÿрè, àüрûëû Ìèрçÿ Æÿëèë ùåêàéÿëÿрè, íèêáèí Цзейирбяй Ùàæûáÿéли êîìåäèéàëàрû êèìè, Ñàáèрèí "Ùîïùîïíàìÿ”ñè äÿ þçöíöí ãåéрè-àäè òрàýèêîìèê рóùó èëÿ ìèëëè ìÿäÿíèééÿò éàääàøûìûçûí ñîëìàç àáèäÿñèíÿ ÷åâрèëèá. Õàëã äàíûøûã äèëèìèçèí Áþéöê Åíñèêëîïåäèéàñû ñàéûëìàüà ëàéèã áó зянэин õÿçèíÿäÿ ùÿр äöрëö ñþçÿ, õÿëãè èôàäÿéÿ, èòè тÿôÿêêöрëÿ äåéèëìèø èáàрÿéÿ, èøàрÿéÿ, åéùàìà рàñò ýÿëìÿê îëàр. "Ùîïùîïíàìÿ" ùÿр øåéäÿí ÿââÿë, äîüóëàí éåíè åрàíûí èæòèìàè-ñèéàñè ìÿíçÿрÿñèíè ÿêñ åòäèрÿí áÿäèè ñàëíàìÿäèр. "Ùîïùîïíàìÿ" ùÿì äÿ äàùè áèр йарадыжынын äöíéàýþрöøöíöí, ùÿéàò àìàëûíûí, åñòåòèê èäåàëûíûí ìÿæìóсóäóр. Áóрàäà Ñàáèрин áèëèê âÿ ìÿäÿíè ñÿâèééÿñè, èäрàê ãàáèëèééÿòè, äàíûøûüû, äàâрàíûøû, çþâãö, àрçóëàрû, èñòÿêëÿрè ÿêñ îëóíìóøäóр. "Ùîïùîïíàìÿ" êèìè ñàìáàëëû êèòàáûí áÿçÿí æÿìè ãûрõ äîããóç èë þìöр ñöрìöø áèрæÿ íÿôÿр òÿрÿôèíäÿí éàçûëäûüûíà èíàíìàã îëìóр. ×öíêè áó êèòàáäà îíèëëèêëÿрèí äåéèë, éöçèëëÿрèí, ìèíèëëÿрèí éàääàøû, ãÿäèì áèр òàрèõèí ñîрàüû âàр, ÿñрëÿрèí ñûíàüûíà òóø ýÿëÿí àìàëëàр, àрçóëàр âàр, èíàì âÿ ÿãèäÿ ïрèíñèïëÿрè âàр; áó êèòàáäà áèр ôÿрäèí, áèр øÿõñèí éîõ, ÷îõëóüóí, êöòëÿíèí, õàëãûí ñÿñè âàр. Ñàáèр áÿøÿрèí áöòöí äþâрëÿрè âÿ çàìàíëàрû ö÷öí àêòóàëäûр. Ñàáèр сахтакар "çèéàëûëàрûí", "ìèëëÿò" âÿ "Âÿòÿí" êÿëìÿëÿрè èëÿ àëâåр åäÿíëÿрèí ìÿíÿâè ïàõûрûíû à÷ìûø, "ìàñêàëàрûíû" éûрòìûø, öçëÿрèíäÿ îëàí "çàùèрè ìöíÿââÿрëèê ïàрûëòûñûíû" ýþòöрöá îíëàрû ñàòèрà ýöçýöñöíÿ ñàëìûø, ìÿíÿí èôëàñà óüрàìûø рèéàêàр ñèéàñÿò÷èëÿрÿ àæû-àæû ýöëìöøäöр.
Beləliklə, türklüyün, Atatürkün düşmənini Azərbaycanda ifşa etmək üçün Akif Əlinin yazdığı ifşaedici məqalələr silsiləsinin növbəti dərci oxuculara təqdim olundu: “Нazim Щikmяt: olduğu kimi” (Мювзуйа гайыдыш) «...Mян сон йцз илдя илк дяфя Азярбайжан мятбуатында Назим Щикмят щаггында алтернатив мювгени цзя чыхаран йазылар ишляйиб охужулара тягдим етmişдим. ...Анжаг эюрцнцр щягигят тез-тез тякрарланмалыдыр ки йашасын.» (Бурада мüəllif bir daha Н.Щикмят Борзески haqqında Türkiyədə yazılanları və artıq məlum həqiqətləri xatırlatdıqdan sonra sözünə davam edir). “...Öтян ил дискуссийайа сябяб олан бу ачıгламалардан сонра Назим Щикмятин кющня пярястишкарлары тябии ки, “Назıмıн бядхащларына” жаваб вермяк цчцн мцжадиляйя галхдылар. Болшевик шаирин йубилейинин дювлят сявиййясиндя кечирилмяси мягбул сайылмаса да, назим-щикмят-шцнаслар 100 иллийя мягаля йаздылар, хатиря данышдылар, архивдяки фотоларыны чапа чыхартдылар, шаирин йанындакылары тяблиь еtмяк цчцн шаирин юзцнц о ки вар тярифлядиляр, йягин ки «Назим Щикмяти тянгид едянин» ялейщиня йазы йаздырмаг цчцн йазычы да ахтардылар вя чох йягин ки о адам да даща вижданлы чыхараг бу мискинлийя эетмяди вя с. вя и. Сонра мян бу мювзуну унутдум. Амма сян демя мцбаризя «йарын да вармыш». Вя онун «юн сыраларындакылар» параддан жябщяйя йцрцмяк язми иля бу ил «Эцняши ичянлярин тцркцсц» адлы бир китаб даща бурахдырыблар. Вя китабын юн сюзцндя «Назимин бядхащларына» аловлу жаваб да дярж етдирибляр (ялбяття ки мян о китабы алмамышам вя алмайажам да, садяжя беля бир няшрин вя орадакы сон сюз иддиалы бир Юн сюзцн мювжудлуьуну «Ядябиййат гязети»нин 20 сентйабр тарихли 3319-жу сайындан охуйуб билdим). Мялумдур ки, назим-щикмят-пярястлярин тез-тез ишлятдикляри севимли «Назимин бядхащлары» терминолоэийасы тякжя Тцркийядяки вятянпярвяр зийалылары дейил, Азярбайжандакылары да нязярдя тутур. Анжаг мян щесаб едирям ки, щарда олур-олсун, «Назимин бядхащы» olmaq даща шяряфли миссийадыр, няинки Тцрк дцнйасынын бядхащы олмаг! Яслиндя мян баша дцшцрям ки, онлар Назим Щикмяти беля дишля-дырнагла мцдафия етмякляри даща чох юзляриня, юз йаздыгларына вя йазмаг истядикляриня, юз кечмишляриня, юз ата-бабаларына эюрядир. Анжаг мян бу деликат мягама тохунмаг истямирям. Мяним щядяфим адамлар дейил, щаллардыр. Ягидясизлик, гейрятсизлик щаллары.
Ахы, мян йазырам ки, нечя милйон иллик инсанлыг тарихиндя Вятяни, Дювляти вя Халгы дцшмяня сатмагдан бюйцк шяряфсизлик олмайыб вя бу сатгынлыгдан сонракы бцтцн пешиманчылыглар, цряк аьрылары, изтираблар, нисэилли мисралар, етирафлар, ащ-офлар, эюз йашлары-филан еля Эцлщаня паркындакы жевиз (йяни - гоз) аьажынын биржя мейвяси дяйяриндядир. Билярякдян шцурлу вя кюнцллц сурятдя Тцркийяни Русийайа, тцркц руса, Ататцркц Лениня-Сталиня, Анкараны Москвайа дяйишян шаиря «Тцрк дцнйасынын бюйцк шаири демяк» ня бюйцк гябащятдир! Оппонентляр щямишя шювгля Назим Щикмятя мцнасибят мясялясиндя цмумхалг мящяббятиндян данышырлар, анжаг бир садя суала жаваб вермирляр ки, ахы нядян бу адамын ясил симасы, ягидяси вя ямялляри барядя щягигятляр ta ютян иля гядяр, йяни аз гала йцз ил сярасяр щямин о «севян халгдан» эизлядилиб? Вя йалныз инди - о ифша олунандан сонра юз йазыларында алтернатив фикрин мювжудлуьуну етираф едирляр ки, бяли Назим Щикмятя Тцркийядя мцнасибят йахшы дейил, ону вятяндашлыгдан чыхарыблар, о вахтиля Совет гурулушуна беля инаныб, Москвайа беля алданыб, беля пешиман олуб, филан-бешмякан… Яэяр назим-щикмят-пярястляр яввялки йазыларындан фяргли олараг инди артыг буну билдиклярини юзляри дя етираф едирлярся, демяк онлар да халгы биля-биля алдадыблар, щягигятляри эизлядибляр. Бяс ондa «Назıмıн бядхащлары» дейя-дейя нийя дизляриня дюйцрляр, анлашылмыр. Назим-щикмят-пярястлярин ясас риторикасы белядир: “Ня гядяр яжлаф, хаин, сатгын олса да адам истедадлы шаирдир! ” Анжаг мян дцшцнцрям ки, онда Зори Балайанын да Азярбайжан ялейщиня йаздыьы цфунятляри йаддан чыхарыб эюркямли йазычы-публисист кими Бакыда йубилейини кечирмяк олар. Силва Капутикйан, Иэитйан, Щамбарсумйан, Аьамбекйан вя башгаларыны да беляжя «стерилизя» етмяк вя севмяк олар. Бунлар да елми-бядии йарадыжылыг истедадындан мящрум дейилляр ахы!.. Анжаг олармы?!..Йяни буну анламаг ня чятин проблемдир?... Bизим истедадлы шаиримиз Н. əэяр сабащ Ермянистана гачыб дцшмян гойнуна сыьынарса вя орадан бизя щягарятляр йаьдыра-йаьдыра эцнцнц шер йазмаьа щяср едярся, эцнлярин бир эцнц биз бурада ащ, о нежя истедадлы шаир iди дейя она йубилейми кечирмялийик?!.. Бу иблисликдир! Инсанлар ясрляр, minilliklər бойу vəhşi məkanı sivil cəmiyyətə çevirmək üçün öz həyatlarına yaşam prinsipləri, davranış normaları, hamı üçün zəruri olan qanun-qaydalar tətbiq etmişlər. Ancaq onlar özlərinin жилаладыьы bu ülvи дяйярлярdən, norma və принсиплярдян имтина етсяlər, онда щяр алчаглыьа бяраят газандырмаг мцмкцн оларды. Lakin belədə total prinsipsizliyin, rəzalət və şərəfsizliyin baş alıb getdiyi alçaqlar məkanında adamlar bir-birinin ətini yeyərdi... Бах мяня айдын олмайан бу сярсямлиyin müdafiəsidir. Yəqin bязиlяриni щансыса мунис баьлар вадар едир ки, мцстягил Азярбайжанда милли мядяни, идеолоъи аспектдя çözülмяли ишляримиз дура-дура, империйадан, Советлярдян, ленинизм-сталинизмдян, болшевизмдян язаб-язиййят чякмиш йцзлярля зийалымызын щаггынын гайтарылмасы цчцн мцнбит шяраитin йарандыьы bir вахтда йеня гайыдыb qaçıрлар geriyə, Moskvalı günlərə вя Тцркийянин, тцрклцйцн дцшмяни, Кремл ашиги, сядагятли Ленинчи-Сталинчи олан бир “бюйцк ешшяйи” (бу автобиографик ситат Назим Щикмятин юзцндяндир-A.) зорла реанимасийа етмяйя чалышырлар. Görən o hansı munis bağlardır? Ötən yazılarımda dediklərimi yenə тякрар едирям: бу халгын xas Кишиляри шяряф вя ляйагят наминя щятта ганы-ганларындан олан доьмаларындан кечиблярся, бяс чохдан дювраныны сцрцб жящяннямя васил олмуш бир satqın болшевикя платоник севэи ня севэидир беля?! «…Бабалары гачаг олуб, гочаг олуб, мярд олан адамларын намярд тюрямяляри мяня дярд олуб» - дейян шаир Фикрят Гожаны да бир вахтлар мящз бу сайаг суаллар наращат етмирдими?.. Görünür o dövrün xalq üçün nəzərdə tutulmuş gurultulu pafoslarından imiş. Мяни гынама, Рясул Рза, анламаq dərdi böyük olsa da, anlamazı anlatmaq дaha бюйцк дярддир! Ay Sabir... Ay rəhmətlik... Ox daşa dirənəndə mətləbi kimə anlatmaq olur ki?! ...Назим Щикмятин илк китабынын Бакыда чап олунмасы, онун Бакыйа эялиб-эетмяси, азяри тцркляри иля отуруб-дурмасы, театра, консертя екскурсийалары щяля щеч дя назим-щикмят-пярястлярин иддиа етдийи кими, онун «дяхи бизлярдян бири» олмасы демяк дейилди. Ня гядяр ажы олса да deyək: бу - о демяк иди ки, Совет КГБ-си, йахуд НКВД-си Тцркийяли “обйектини” сядагятли Совет Азярбайжанынын “курасийасына” вермишди. Совет КГБ-си Назим Щикмятля мяшьул олмаг сялащиййятлярини инандыьы адамлара етибар едирди. Йохса Сов. ИКП-нин, КГБ-нин, Главлитин “добросу” олмадан ССРИ-нин щеч бир нюгтясиндя щеч бир яжняби кюпяйоьлунун няинки китабы, щеч биржя мисрасы да ишыг цзц эюря билмязди. Бу ки мцбащисяли мясяля дейил! Назим Щикмяти гиймятляндирмяк цчцн, поетик ахтарышлардан чох, политолоъи арашдырмалара цстцнлцк вермяк дцзэцн оларды. Она эюря ки, 1920-жи илдя Азярбайжандакы милли щюкумяти ган ичиндя боьан Кремл həmişə Дяли Петронун “стратеъи вясиййятляриня” садиг olub, “исти дянизляря” чыхмаг, о жцмлядян Истанбулда чякмялярини йумаг севдасы иля йашайырды. Шимали Азярбайжан империйаны хаммал базасындан башга, щям дя Шяргя чыхыш пласдармы кими (və öz forpostunun ərazilsini genişləndirmək üçün) марагландырыb. Бцтцн галан мясялялəр поезийа сащясиня аид ишлярди. Böyük bir xalqın oğlu, böyük bir ölkənin rəhbəri, bütün “tüfəngli adam”ların böyük xeyirxahı, böyük Stalinin böyük dostu, böyük kommunist böyük Mao Sze Dunun balaca bir kəlamı var. O deyir: “Şer yaxşı şeydir, amma tüfəng ondan da yaxşıdır”... Бу щягигятляриn arxasında nələrin durduğunu anlamaq üçünsə elə də böyük савад lazım deyil. Совет жямиййяти цчцн КГБ-дя мцяййян идеолоъи штамплар вя стереотипляр щазырлайыб мцтямади дювриййяйя бурахмаг тактикасы еля назим-щикмят-пярястлярин юзляриня дя йахшы мялумдур. “Тцрк коммунисти Назим Щикмят” trafareti Москвада щазырланмыш идеолоъи моделдян башга бир шей дейилди. Бу модел дцнйанын дюрд тяряфиня жайнаг атан монстра она эюря лазым иди ки, həm ичяридяки “пантцркистляря” эюрк олсун, həm тцрклярин дя «бизим тяряфя» кечдийини нцмайиш етдирсин вя həm də дцнйа ингилабынын тезликля Тцркийядя гялябя чалажаьы идейасыны dövriyyəyə buraxsın. Тцркийяли коммунист шаирин тимсалында бюйцк рус халгына пянащ эятирмиш бир нцсхя чох йахшы нцмуня иди. Совет тяблиьат машынынын бцтцн гцдряти иля шиширдилян бу образ Гафгаз və Орта Асийа тцркляри üçün дя йарарлы иди. “Тцркийяли аркадаш” арабир Мосвадан тцрксойлу азярилярин йанына хидмяти езамиййятя эətirilirdi. Ону арада бир транспорант кими Орта Асийа республикаларына да апарырдылар. Явязиндя ися алгышлар, эцл чялянэляри, пуллар, мцкафатлар, тярифляр тяшкил едилирди... Назим-щикмят-пярястляр bir ucdan дейирlər: o - истедадлы шаир иди! Бизsə дейирик: cящяннямя ki истедадлы шаир иди! O - тцрклцйя вя Тцркийяйя хяйанят етмиш адам idi! Dащи сатгынын ня дяйяри ола биляр?! Мяэяр Кремл истедадa qiymət verən idi?! İllah da türkə və islam ümmətinə. 20-30-40-50-жи иллярдя həmin “истедадлы тцрк шаири” ССРИ-дя мцтямади алгышлананда, шющрятляняндя, бойнуна чялянэляр тахыланда, китаблары басыланда, пйесляри ойнананда, ижласларда йухары баша галдырыланда, ращат мянзили, йашайышы, исти иш отаьы, рус севэилиси оланда... ...ондан щеч дя аз истедадлы олмайан башга тцрк шаирləri Микайыл Мцшфиг, Алмаз Илдырым, Ящмяд Жавад... мящв едилирди. Вя даща нечя-нечя истедадлы шаирляр, насирляр, публисистляр, щабеля Азярбайжанын мцстягиллийи уьрунда явязсиз мцбаризляр мцщажирятин, сцрэцнцн, гуршунун ажыларыны чякирдиляр. Беляжя йцзлярля, минлярля истедадлы азяри тцркц Назим Щикмяти сыьаллайан Краснайа Москва тяряфиндян пярян-пярян салыныр, инжидилир, говулур, эцллялянир, юлдцрцлцрдц... Бяли, Кремл, Москва, Совет щюкумяти, Ленин, Сталин истедадлы тцрк ахтарырды, амма юймяйя йох, юлдцрмяйя. ...Bu gün də Назим Щикмятдян ял чякмямяк təkcə эерилик яламяти дeyil, щям дя чаьдаш дювлятчилик курсунун мянтигиня meydan oxumaqdır, hikkə və иддиаdır. Axı nədən indiki sərbəst ядяби-мяняви-мядяни мяканда vaxtilə инжидилмиш, vurulmuş, унуtдуruлмуш шяхсляр йада салынмасын? Məgər əski zamanlarda буръуа нюкярляри, иртижачы йазычылар, пантцркистляр вя с. dамьалар vuraraq бойкот едилян зийалыларымыз Ялибяй Щцсейнзадя, Ящмяд бяй Аьаоьлу, Мяммяд Ямин Рясулзадя, Mirzəbala Məmmədzadə və başqaları кими айдынларын щаггыны гайтарыб гуртардыгмы ки, йеня нювбя болшевик трафаретиня йетишди? Бу абсурдdur ki: 20-жи илдя Назим Щикмят, 30-жу илдя Назим Щикмят, 40-жы илдя Назим Щикмят, 50-жи илдя Назим Щикмят, 60-жы илдя Назим Щикмят...вя 2002-жи илдя йеня дя Назим Щикмят?! Бяс щаны бу «шаир халгын» истедадлы, цстялик дя гейрятли, вятянпярвяр гялям сащибляри? Hаны Жейщун Щажыбяйли, Щцсейн Байкара, Ялимярдан бяй Топчубашов, Ящмяд Жяфяроьлу, Ябдцлващаб Йурдсевяр, Кярим Одяр, Сцряййа вя Сямяд Аьаоьлулар, Мяммяд Садыг Аран, Кярим Йайжылы, Алазан Байжан, Араз Алмаз, Эцлтякин... Hanı...
Mənim üçün принсипиал жящят одур ки, bu şərəfsizlik ictimailəşdirilib xalq da ona şərik edilməsin. Mənim üçün prinsipial məsələ odur ki, ağır, qanlı və təbii ki şanlı mübarizələrdən sonra nəhayət, империйа жайнагларындан гуртулмуш азад, мцстягил Азярбайжан Республикасында узун иллярдир айры салынмыш Тцркийя-Азярбайжан ялагяляриnin мющкямляндийи бир vaxtda бу əlaqələrin qurulması, qırılmış bağların bərpası истигамятinдя щеч бир хидмяти олмайан, бялкя яксиня манечилийи олан Moskva uşaqları indi də Ankaraçı kimi gözə kül üfürməsinlər. Və mənim üçün prinsipial məqam odur ki, kimlərsə öz şəxsi mənfəətləri üçün даим Ататцркя вя Тцрклцйя щягарят етмиш, Ататцркцн щакимиййятиня нифрят бяслямиш, Тцркийяни сатараг дцшмянин гужаьына сыьынмыш Назим Щикмят кими яски идеолоъи cındaları təzədən сахта, iniltili, sızıltılı бцрцнжякляр алтында xəlvəti-xəlvəti бу халга, bu ölkəyə, bu dövlətə сырымасынлар! Тяблиьатыны апармаьа истедад ахтаранлар щяр шейдян юнжя бу Вятян уьрунда, бу халг, бу миллят вя бу азад, мцстягил республика уьрунда юзлярини фяда етмиш адамларын щаггыны версинляр, сатгынларын йох! ” *** Bilənlər bilir ki, Türklüyün müdafiəsi üçün belə bir sərt yazı yazan Akif Əlinin soykökümüzə, türk mənşəyimizə münasibəti həmişə birmənalı olub. Onun doğma yurd yerləri sandığı Türkiyəyə münasibəti mövsümi konyuktura, bu günlü, dünənli hadisələrə bağlı deyildir. Bu münasibət ən əvvəl qan yaddaşı ilə, genetik kodlarla canına-qanına hopub. Üstü gəbəli taxtda oturub radio dalğaları üstündə Göyçə gölünü keçib gələn həzin Türk el havalarını dinləyə-dinləyə gözləri uzaqlara, Ağrı dağına sarı dikili qalan babası Abbas Əhmədovun eyvanda sapa düzülmüş qırmızı acı bibər kimi tünd, ağır, sərt kişi xasiyyətindən xasiyyətinə sirayət etmişdi. Sonra bu sevgi kodu öz millətinə, xalqına, qövmünə sıx bağlılıqla zaman-zaman mənəviyyat dünyasına aşılanmışdı. Nəsillikcə Vətənə və dövlətə sədaqətdən, böyük inamdan, tarixən bu yurdun təəssübünü çəkən igid oğullara, ədəbi qəhrəmanlara sayqıdan qaynaqlanmışdı. Və sarsılmaz hala gəlmişdi. Odur ki, Akif Əlinin doğma Azərbaycan kimi doğma Türkiyənin də təəssübünü çəkməsi postsovet dəblərindən deyildi. Hələ 1990-larda imperiya yenicə dağılmağa başlayanda, sərhədlərdən dəmir pərdələr qalxıb yollar açılanda Türkiyəyə ilk səfər etmiş qruplardan birində Akif Əli də vardı. Gürcüstandan keçməklə yüz il əvvəl babasının həsrət qaldığı məmləkətə iki gün iki gecə yol getmişdilər. Belə uzun yolun əziyyətinə, narahatlığına dözmək üçün konyuktur sevdası bəs eləməzdi. Buna həqiqi Türkiyə sevgisi, səmimi Türkiyə yanğısı, Türkiyə həsrəti lazım idi. Sonralar Azərbaycanla Türkiyə arasında iş adamlarının ilk gediş-gəlişinin təşkilində, iki ölkənin qırılmış tellərini təzədən bağlamağa qalxan görkəmli türk ziyalıları ilə bu günümüz, gələcəyimiz barədə məsləhətləşmələrdə iştirak edib. Bu ünsiyyətlər dəfələrlə həm burada, həm də İstanbulda olub... İndi belə şeyləri təsəvvür etmək o qədər asandır ki, hətta oxucu bu “şücaətə” təəccüb də edə bilər! Amma bu təəccübün özü artıq o deməkdir ki, “İki qardaş ölkə və bir doğma xalq” (yanvar-fevral 1994) məqaləsinin müəllifi Akif Əlinin bir zamanlar arzuladığı və uğrunda çalışdığı bağlar artıq bağlanıb, münasibətlər qurulub. O, vaxtilə şücaət göstərməsə də, qeyrət göstərib. Çünki 1980-ci illərin sonunda bu yolda nəinki çalışmaq, fəaliyyətdə bulunmaq, hətta Türkiyənin adını çəkmək belə yasaq olanda çox adam buna cürət etmirdi (təbii ki, xidməti fəaliyyətlə bağlı imtiyazlıların və icazəlilərin səyahətləri istisna olmaqla). Xüsusən, kürsülərə sinə gərib uzun-uzadı nitq irad edən ədibi-biəməllər Moskvanın qorxusundan nəinki cınqırını çıxarmır, hətta yeniləşmə proseslərinin sürət götürdüyü zamanlarda da “dünyanın işini bilmək olmaz” deyə-deyə “hələ görək nolur” xofu ilə yaşayırdılar... Akif Əli isə heç vaxt belə düşünmürdü və o ümumiyyətlə, həmişə deyirdi - gərək hadisələr insanı yox, insan hadisələri idarə etsin (təbii, Allahın izni qədər)... Bu amalla 1989-90-cı illərdə Türkiyə ilə əlaqələrimizin dünəni və bu günü haqda, perspektivi barədə publisistik yazılarla mətbuatda mütəmadi çıxış edirdi. İmperiyadan qopma proseslərinin durmadan irəliləməsi üçün yeni fikirlərin ictimaiyyət arasında yayılmasına, xalqın çoxəsirlik azadlıq arzuları ilə, milli mənafeyimizlə, müstəqil dövlətçiliyimizlə bağlı işıqlı ideya və idealların kütləviləşməsinə səy göstərir, imperiyadan qopma proseslərinin dönməzliyinə, uzaqlaşma sürətinin artmasına çalışırıdı... Tör-töküntüləri bugünədək gəlib çıxsa da, o dövrdə Türkiyəni qəbul etməyən, hələ nəinki qəbul etməyən – açıqca əleyhinə çıxan manqurtlar baş alıb getmədəydi; yolayrıcının şansından yararlanmaq istəyən ruspərəstlər, farspərəstlər az qala meydan sulamaqda idilər. Hətta açıq-açığına mavi ekrandan türkçülüyün əleyhinə çıxışlar edən də vardı və onlar siyasi arenada “zərif” humanitarlar, “intellektual ziyalılar” imici ilə nazəndə-nazəndə cövlan etməkdəydilər. Amma bu “Vitsinsayağı” demokratiya ilə heç bir məsələ həll etmək, düyün açmaq olmaz! Düzdür, belələrini yeri gəldikcə qeyzlənib şillələyən, maşının baqajına basıb əzən türkçü dəliqanlılar da öz işlərindəydi. Amma ideya və ideologiya cəbhəsində üstünlük daha zəruri idi və bu keçid dövrünün sərt mübarizələri zamanında Akif Əli də bütün qeyrətli vətən oğulları ilə bir meydanda idi. O, “Vətən səsi”, “Aypara”, “Aydınlıq”, “Boz qurd”, “Ədalət” kimi müstəqil qəzetlərin səhifələrində mütəmadi azadlıq, demokratikləşmə, müstəqillik, özgürlük, türkçülük, Türkiyə-Azərbaycan birliyi və s. mövzularda məqalələlər dərc etdirir, öz imkanları və səlahiyyətləri çərçivəsində bu istiqamətlər üzrə ictimai təqdirin əhatə dairəsinin maksimum genişlənməsinə çalışırdı. Onun bu fəaliyyəti çağdaş günümüzün “fantastik nağıllarından” deyildi, hər bir məqamı göz qabağında yaşanmış tarixi faktlara söykənən konkret iş idi, əməl idi.
Olsun!.. O zaman biz həmin dramatik illərdə niqablar altında nələr yatdığını, kimin kim olduğunu göstərən ilginc faktlardan daha birini söyləmək zorundayıq. O faktları tarixin arxivindən çıxarıb günümüzə gətirməyi vacib sayırıq. Qoy bilinsin ki, unudulanlar unudanları heç vaxt unutmurlar. Əgər belə olmasaydı bəşəriyyət min illər boyu yol keçib gəldiyi dövr ərzində hər qazandığı uğuru tarixin dərinliklərində salıb itirər, hər gördüyü acıdan, çəkdiyi əzabdan, əziyyətdən nəticə çıxarmaz və beləcə unuda-unuda, itirə-itirə gələr, gəldikcə də özünə qapanıb qalar, durğunluğa batar, qəhr olardı. Amma bəşəriyyət məhz qlobal yaddaş qazancı sayəsində yol gələ-gələ tapdığı uğurları yumaq kimi toplayır, ötürür, uğursuzluqlardan nəticə çıxarıb yan keçir, irəli gedir, inkişaf edir... Bəşər mədəniyyətinin çağdaş sivilizasiya həddi məhz bu yolla qazanılıb. ***
“Yağışlar yağdı, çatlaqlar örtüldü...” Amma örtüldümü? Amansız həqiqət Azərbaycanın müasir dövrünün ilk demokratik mətbu orqanlarından olan müstəqil qəzetlərin səhifələrindən necə də qəzəblə boylanır! Budur, onlardan biri qaqrşımızdadır. Çağdaş ədəbi polemikalar fırtınasından çox-çox uzaq zamanlarda, hələ 1991-ci ildə (!) müstəqil “Aypara” qəzetində dərc olunmuş eksklüziv müsahibəni oxucuların diqqətinə çatdırırıq. Bu - həqiqətin özüdür: “Türkiyə Respublikasının konsulluğu niyə işə başlamır?” (Altan Karamanoğlu ilə söhbət) “Altan bəy bundan əvvəl Lionda (Fransa) Türkiyənin konsulu vəzifəsində çalışırmış. Bakıda konsulluq açılması üçün razılıq əldə edildikdən sonra o, böyük fərəh və ümidlərlə Fransadakı işini təhvil verərək buraya gəlmiş, yetmiş illik bir zaman fasiləsindən sonra ayrı düşmüş iki qardaş dövlətin bir-birinə yaxınlaşması, əlaqələrinin bərpa edilməsi və möhkəmləndirilməsi naminə böyük işlər görmək əzmində olmuşdur. -Fəqət üçüncü aydır beləcə işsiz-gücsüz, otaq məhbusu kimi oturmuşam, cavab gözləyirəm. Binamız yoxdur... Fevral ayında Moskvadan səfirimiz Volkan Vural buraya gəlmiş və Bakının meri Sənan bəylə görüşmüşdür. Konsulluq üçün təklif edilmiş üç binadan birini, yəni Bəstəkarlar İttifaqının binasını seçib bəyənmişdir. Turqut Özal SSRİ-yə səfər edən zaman mənə dedilər Bakıya get və onu orada qarşıla. Martın 11-də Bakıya gəldim... Turqut Özal gələn zaman ona da həmin binanı konsulluq üçün bəyndiyimizi söylədik. “Pək iyi”, - dedi... Həmən binanın təmirinə başlaya biləcəyimizə qərar verildi... Bakı Sovetinin iki mühəndisi ilə bərabər bizim mühəndislər binanın ölçülərini çıxarıb Türkiyəyə apardılar. Aprelin axırında biz təmirə başlamalı idik. Mən təmir işlərinə nəzarət etmək üçün daha öncədən, yəni aprelin 21-dən Lionu tərk edib Bakıya gəldim. Deyilən vaxtda bina hələ boşaldılmamışdı və biz təmirə başlaya bilmədik... Mayın sonunda yenidən buraya gəldim və... dedilər ki, Yazıçılar Birliyi razılıq vermir... Guya Bəstəkarlar binasının birinci mərtəbəsində bir neçə otaq Yazıçılar İttifaqına məxsusdur və Anar bəy oranı əldən vermək istəmir. Mən dedim biz axı danışmışıq, söz danışıqdan keçər... Anar bəylə görüşdüm. Razı deyil. Orada yazıçılar üçün kitabxana olacaq, deyir. Guya orası tarixi bir yerdi. Halbuki öyrənmişəm, ora bir neçə il öncə Yazıçılar İttifaqına verilmiş. Mən hətta Anar bəyə söylədim: orası 220 kv. metrdir, qoy Baksovet sizə 300 kv. metrlik bir sahə versin, oranı mən təmir etdirim, siz köçün orada istədiyiniz kitabxananı yaradın. Mən vermirəm, - dedi.- Yazıçılar qeylü-qal yaparlar, narazılıq edərlər. - ...Hər halda əksər yazıçılar yəqin ki, Türkiyə Respublikasının arzu olunan konsulluğunun açılması üçün həmin otaqları nəinki dəyişdirməyə, hətta peşkəş verməyə etiraz etməzlər! -Ancaq Anar belə israr edəndə mənə dedilər ki, başqa bir yer verək. Dedim verin. Dedilər “Cənub” mehmanxanasının yan tərəfində bir restoran var, onu götürün və təmir edib işə başlayın. Mən onlara dedim: “Sevimli qardaşlar, Türkiyənin şərəfi var. Mən yetmiş il gözlədikdən sonra Azərbaycanda Türkiyənin konsulluğunu restoranda-mestoranda aça bilmərəm! Türkiyədə mənim bütün nəslimi lənətləyərlər... İndi gördüyün kimi mehmanxana odasında məhbus kimi gözləməkdəyəm. Amma ümidimi kəsmirəm. İnşallah, hər şey düzələr... Ankaradan tez-tez zəng vurub soraqlayırlar. Hər dəfə deyirəm, daha bir qədər səbr edin... Amma səbrin də bir hüdudu var. Bu mənim şəxsi arzum deyil. Bu iki dövlət arasında başlanan diplomatik, rəsmi münasibətlərdir. Biz belə gözləmirdik. Moskva ilə danışıb SSRİ-də üç konsulluq açmağa razılıq almışıq: Bakıda, Kiyevdə və Leninqradda. Leninqrad artıq bizi gözləyir. İqamətgah ayırmışlar, hər işləri hazırlamışlar. Soruşurlar nə üçün gəlmirsiniz? Amma biz onlara deyə bilmirik ki, Türkiyənin niyyəti var: “perestroyka” Sovetlər Birliyi ilə əlaqə yaratmağa imkan verirkən biz birinci olaraq Azərbaycanla bağlaşacağımıza söz vermişik. Azərbaycan bizim üçün doğmadır və hamıdan başdır. Biz burada işimizi qurmadan Leninqrada getmərik... ...Beləcə, işsizlikdən darıxan baş konsulla sağollaşıb ayrılarkən, ondan bir xahiş etdim: bizim alışdığımız, onu isə heyrətə gətirən süründürməçiliyi, bürokratik əngəlləri törədənlərlə, sözü ilə əməli tutmayan adamlarla Azərbaycan xalqını eyniləşdirməsin. Xalqın Türkiyəyə də, türk qardaşlarına da münasibəti dədə-baba qaydasıncadır: mərd-mərdanə! Qəlbindəki dilindədir!
Akif Məhərrəmli (“Aypara” qəzeti, 18 iyul 1991-ci il) *** Bəli, bu – faktdır. Əlahəzrət fakt! Və həqiqətin aşkarlanması üçün dünyada faktdan başqa sübut yoxdur. Bu faktın müqabilində Anar özünümüdafiə üçün nə qədər inilti-sızıltı qoparsa da, yenə gördüyü hərəkətlər, atdığı addım göz qabağındadır. Və Anarın Türkiyə əleyhinə çıxmasından narazılıq edən Türkiyə rəsmisi Anarla heç bir əlaqəsi, ədavəti olmayan neytral adamlardandır. Boş danışıqla əyrilik düzəlməz, “ayinəsi işdir kişinin, lafa baxılmaz!” Bəli, hələ AYB-nin qızğın “perestroyka” illərində keçirilən növbəti qurultayında Azərbaycanın türkçü, milliyyətçi yazarları – “bütün millətlər ayıldı, özgürlüyünü tanıdı, nəhayət biz də türklüyümüzü etiraf etməli, ədaləti bərpa etməliyik” – deyirdi. Amma bu tələbə etiraz olaraq rəyasət heyətindən əsəbiliklə “Əşi, türk ayrı – azərbaycanlı ayrı!” deyə etiraz edən, ciddi-cəhdlə stalinizm konsepsiyasını qorumağa çalışan, amma bu günkü “post-perestroyka” dövründə qızıl-qırmızı “biz bir millət – iki dövlətik” fikrini təsdiqləməkdə olan xroniki konyukturçu AYB sədrinin daxilində heç zaman Türkiyəyə, Türklüyə səmimi münasibət olmamışdır. Əksinə... Açığı, onun niyə türkləri sevmədiyi, niyə yəhudi əsilli Nazım H.Borzeski kimilərə rəğbət bəslədiyini “Azadlıq” radiosunun aparıcısı Mirzə Xəzərin bir maraqlı çıxışı fonunda da izah etmək olardı. Belə ki, deyilənə görə azadlıq uğrunda mücadilə gedən həmin 90-cı illərdə AYB sədrinin nədən xalqın Azadlıq meydanında olmadığını araşdıran Mirzə Xəzər efirdən birbaşa müraciətlə təxminən belə demişdi ki: “Anar Rzayev, biz hər ikimiz Göyçaydanıq, nəsillərimiz bir-birini yaxşı tanıyır, mən filankəslərdənəm, sənsə filankəslərin nəslindən, bizim babalarımız dağ yəhudiləridir, bilirsən. Amma mən dağ yəhudisi olduğumu etiraf edirəm, bəs sən niyə gizlədirsən? Mən bunu etiraf edib Azərbaycan xalqının yanındayam, onun azadlıq mübarizəsini dəstəkləyirəm, amma sən mənşəyini gizlədirsən və özün də gizlənirsən?” və s. Amma biz Mirzə Xəzərin bu çıxışını şəxsən özümüz dinləmədiyimizdən və başqalarının dilindən eşitdiyimizdən ona fakt kimi istinad etmirik, onun üstündə israrla dayanmırıq və yalnız ötəri bir fon kimi üstündən sükutla keçirik. Ancaq biz o məsələdə israrlıyıq ki, həqiqətən Anar Türkiyəyə, bəlkə də türklüyə qarşı yumşaq desək daxilən səmimi deyil. Onun vaxtilə qurultay çəkişmələrində qəzəbli replika şəklində dediyi heyrətamiz “türk ayrı – azərbaycanlı ayrı” fikri sayaq gizlin niyyətlərinə dair istər real əməllərində, istər irreal əsərlərində çox misallar var. Niyyətinin niyəsini özü bilər... Akif Əlinin vaxtilə “Otel otağı” filmindəki Əsgər obrazına çəkilmək istəməməsinin səbəbi də məhz ssenaridə Türkiyəyə, türklüyə həqarətin sezilməsi, türklər haqqında danışılarkən az qala “yadlar” assosiasiyası doğuran “onlar” bölgüsünün qabardılması idi: onlar belə, onlar elə... Xüsusən, bütün türklərin çox sevdiyi, zövq aldığı, dərin mənalı, həzin türk xalq musiqisindən, el havalarından danışılarkən guya əqidəcə “pantürkist” olan Əsgər obrazının dediyi təhqiramiz fikirlərlə heç cür razılaşa bilməyən Akif Əli bu sözləri dilinə də gətirmək istəmirdi. Əsgər deyir: “...Amma onların bu uzun havalarına heç alışa bilmədim. Mənə elə gəlirdi ki, mən İstanbula gələndə bu havanı oxumağa başlamışdılar, iki il təhsil alıb Bakıya qayıdanda hələ də qurtarmaq bilmirdilər.” Akif Əli isə “onların bu uzun havaları”, “iki il idi qurtarmaq bilmirdilər” kimi ifadələri təhqir sayırdı, bu mövqeyə etirazını kinorejissor Rasim Ocaqova bildirirdi. Bu ifadələr türklərlə aramıza sədd çəkir, bizləri yad adamlar kimi təsəvvür edir və bizləri az qala okeanın o tayına qədər uzaqlaşdırırdı. Halbuki türklərin “Uzun hava” dediyi mahnı növü Əsgərin (Anarın) başa düşdüyü metrik ölçü vahidi olan uzunluq yox, səs tembrinin oynaqlığı anlamındadır və təxminən bizim muğamlar formasında olan boğazda səsi “qaynadaraq” həzin, məlahətli oxuma tərzinə deyilir. Yəni “Uzun hava” bizə heç də yad oxumaq tərzi deyil, bəs “pantürkist” qəhrəman Əsgər niyə belə avamlıq eləsin? (Necə deyərlər, “Slışal zvon, no ne znaet qde on”). Ssenaridəki bu və digər aşağılayıcı məqamlara qəti etirazını hörmətli kinorejissor Rasim Ocaqova bildirəndə o, Akif Əliyə -“Ədəbi ssenari artıq Bədii Şura tərəfindən qəbul olunub, bu bizim yox, müəllifin məsuliyyətidir,” –demişdi. *** Yüklə 2,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|