Yazı materialı, əlyazma kitabı və kitabçılıq texnologiyaları ilə yanaşı, dastan



Yüklə 12,82 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə37/39
tarix31.01.2017
ölçüsü12,82 Mb.
#7273
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   39

3.  Sənayə 
kataloqları 
və 
normativ-tcxniki 
s.ın.ıdLır 
şöhosi. 
Kitabxananın  ən  böyiik  şöbəsi  funksiyasını  daşıyır  vo  300  min  nüsxo  uııikal
279

T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   V Ə   K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T f
sənaye  kataloqu  və  normativ-texniki  sənədiər  fondunu  fbrmalaşdınb.  Hal- 
hazırda  Respublikanm  sənaye  və  iqtisadiyyatmda  mühüm  informasiya 
xidmətini  həyata keçirməkdədir.
4. 
Elektron  informasiya  şöbəsi. 
Kitabxananın  m üxtəlif  elektron 
məlumat  bazasını  oxucuların  xidmətinə  verir  və  miiasir  infornıasiya- 
texnoJogiyalarının  öyrənilməsi  və  m üxtəlif  tətbiq  sahələrinin  oxucuların 
xidmətinə  verilməsi  sahəsində konkret işlər görməkdədir.
Qcyd 
olunduğu 
kimi 
Qırğızıstan 
Respublikasının 
Kitabxana- 
informasiya  xidmətinin  böyük  bir  hissəsini  Milli  Kitabxarta  ilə  yanaşı 
Skryabin  adına  Qırğtzıstan  Universitet  kitabxanası,  səhiyyənin  inkişafı 
mərkəzinin  Mərkəzi  elmi-tibb  kitabxanası,  Milli  Elmlər  Akademiyasmın 
mərkəzi  elmi  kitabxanası,  Qırğızıstan  Dövlət  patent-texniki  kitabxanası, 
Qırğızıstan 
Respublikasmın 
uşaq 
və 
gənclər 
kitabxanası 
həyata 
keçirməkdədir.  Eləcə  də  Bişkek  şəhərində  M ərkəzləşdirilmiş  kitabxana 
sistemi  18  şəhər,  rayon  fılial  kitabxanaları  ilə  birlikdə  böyük  bir  şəbəkə  təşkil 
edir.  Qeyd  olunan  kitabxanalarm  inkişafı  və  m üasir  kitabxana-informasiya 
xidmətinin  təşkili  işində  müasir texnologiyalarının  tətbiqi,  oxucu  sorğularınm 
artan  dinamikası  və  bu  sorğulara  cavab  verə  biləcək  xidmətin  təşkili 
Qırğızıstanda müstəqillik illərinin nailiyyəti  kimi qeyd olunmalıdır.
2007-ci  ilin  iyun  ayınm  4-dən  Ankara 
şəhərində  Türk 
dilli 
Cümhuriyyətlərin  milli  kitabxana direktordarımn  konfransı  işə  başlandı.  Milli 
Kitabxana  direktorlarmın  yığınçağı  uzun  müddətli  əm əkdaşhğın  başlançığım 
qoydu.  Bu əməkdaşhq  fonunda Qırğızıstanın  xüsusi  fəallığı  qeyd  olunmalıdır. 
2009-cu ildə növbəti yığmçağın Qırğızıstanda keçirilməsi  planlaşdırıldı.
2009-cu  ildə  Qırğızıstanda  türk  dilli  ölkələrin  Milli  Kitabxanalarının 
direktorlarmın  III  yığınçağt  öz  işinə  başladı.  Yığınçağı  Türkiyə  Milli 
Kitabxanasmm  direktoru  Tuncel  Acar  açaraq,  iştirakçıları  salamladı  və 
yığmçağm  gündəliyini  təstı'q  etdi.  0 ,  Keçən  il  ərzində  görülən  işlərdən  bəhs 
etdi  eləcədə görüləcək işləri qeyd etdi:
1.  Türk dilli  ölkələrin toplu kataloqunun yaradılması haqqında məlumat.
2.  2015-ci.  ilə 
kimi 
türk 
dilli 
ölkələrin 
Milli 
Kitabxanalarının 
əməkdaşlığmm əsas istiqamətlərinin müzakirəsi.
3.  Türk  diili  ölkələrin  tarixi,  mədəniyyəti,  elmi  və  dili  haqqında 
məqalələrinin mübadiləsinin təşkili məsələsi.
4.  Növbəti yığınçağın keçiriləcəyi  yerin miiəyyənləşdirilməsi.
5.  M üxtəlifm əsələlər.
Gün  ərzində  bu  məsələlər  ətrafında  müzakirələr  dinlənildi  və  qərarlar 
qəbul  edildi.  M üzakirələr  zamanı  türk  dilli  ölkələrin  toplu  kataloqunun 
yaradılmasından  geniş  bəhs  edildi.  Qərara  alındı  ki,  2010-cu  ilin  mart  ayında 
fürkiyədə  keçiriləcək  treninqə  Milli  Kitabxanaların  toplu  kataloqunun
280
yaradılması  yollarmı  və  onlardan  istifadə  qaydaları  haqqında 
təlimlər 
keçiriləcəkdir.
Bir  məsələ  də  Çingiz  Aytmatovun  fundamental  biblioqrafiyasının 
yaradılması  m əsələsinə  həsr  edildi.  Qərara ahndı  ki,  bu  biblioqrafıyada  biitiin 
türk  dilli  ölkələrin  M illi  Kitabxanalarının  fondunda  olan  Çingi/.  Aytmato\- 
haqqında olan m əlum atlar öz əksini tapsın.
Daha sonra qeyd edildi  ki, keçən il yığınçaqda qərara alınmış  bir məsələ 
Xakasiya  D övlət  Kitabxanasında  türk  dilli  ölkələrin  güşələriniıı  yaradılması 
işi  ilə  əlaqədar  olmuşdur.  Qərara  alındı  ki,  imkan  daxildində  hər  Milli 
Kitabxana oraya ehtiyac  olan ədəbiyyatı göndərsin.
Qeyd  edok  ki,  TÜRK  SOY-un  2008-ci  ildə  II  yığınçağı  Bakı  şəhərində 
keçirilmiş  və  onun  məqsəd  və  vəzifələrinin  inkişaf etdirilməsi  istiqamətindo 
xeyli  əhəmiyyətli  qərarlar alınmışdır.
1992-1993-cü  illərdə  Türk  dilli  respublikaların  müntəzəm  əlaqələri 
müxtəlif səviyyələrdə  qarşılıqlı  Türkiyə, Azərbaycan,  Qazaxıstan,  Qırğızıstan, 
Özbəkistan  dövlətlərinin  mədəniyyət  nazirləkləri  arasında  müqavilənin 
imzalanması  nəticəsidi.  “Türk  kültür  və  sənətləri  ortaq  yönəltmələri”  adlanan 
və  qıçağa  TÜ RK   SOY  adlanan  təşkilat  Rusiya  Federasiyanın  Başqırdıstan. 
Xakasiya,  Tatanstan,  Tuva,  Saxa,  Altay  muxtar  qurumlarını,  Qıızcy  Kıbrıs 
Türk  Cümhuriyyətiııi də öz tərkibinə daxil etdi.
Son  15  ildə  TÜRK  SOY  Türk  Cümhüriyyətlərinin  latın  qrafıkası  ilə 
əlifbaya  keçidi,  əlifabanm   əlaqələndirilməsi  kimi  son  dərəcə  faydalı  işləıi 
həyata  keçirdi.  Qırğızıstan  keçirilən  bütün  tədbirlərin  fəal  iştirakçısı  oldu  və 
hal-hazırda da bu istiqamətdə fəaliyyətini davam etməkdir.
Qırğızıstan  MBD  Parlament  kitabxanaları  əməkdaşlığında  da  fəal
iştirakçılardan biridir. 

.  .  .  .
Rusiya  Federasiyası  Dövlət  Duması  kitabxana  ıdarəsınm  rəısı  frına
Andreevamn  yazmış  olduğu  məqalədən  məlum  olur  ki,  19}l-cı  ıco
yaradılmış  M BD  parlam ent  kitabxanalann  əməkdaşlığı  təşkılatının  fəalıyyətı
və əməkdaşlığın m üxtəlif respublikalar tərəfındən bir mənalı  ve eyııı  əıəcə  t ə
fəal  olmamışdır. 

,  -,  .
1991-ci  ildə  M BD  parlament  kitabxanalarınm  əməkdaşlıq  təşkı  a
aşağıdakı vəzifələri  qarşıya qoymuşdu.
1.  Parlament  deputatlanna  kitabxaııa-biblioqraHya  xıdmr.1.  gost.>mıA 
eləcə  də  parlamentlərin  aparat  əməkdaşlarma  kitabxana  xtdməlmı  I
0}k,l
GtlTlək
2.  Hüquq,  parlamentarizm və  ona yaxın sahələrdə  kıtab,  qə/et, juınal  və 
rəsmi  sənədlərdən ibarət tam hüquqli kitabxana fon  unun  yara  ı  ması.
3.  Rəsmi  sənədlərin  toplanmas.,  mühafizəs,  və  ,sl,ladəyə  >a,lməs, 
işində  Milli  depozitar kitabxana foaliyyətini  təşkil  ctrnə '.
T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İTA B  V Ə   KİTABXANA  M ƏDƏNİYYƏTİ
281

TÜRK  XALQLARININ  KİTAB  VƏ  KİTABXANA  MƏDƏNİYYƏTİ
4.  Miiasir  texnologiyaların  tətbiqi  ilə  kitabxana  resurslarının  soraq- 
axtarış  aparatının  yaradılması.
5.  Qanunvericilik 
və 
parlamentarizm 
ilə 
əiaqədar 
biblioqrafik 
göstəricilərin və digər informasiya analitik materialların  hazırlanınası.
Müstəqil  dövlətlərin  parlament  kitabxanalarımn  əməkdaşhq  şurası 
yaradılan  kimi  kollekliv  rəsmi  sənədlər  fondunun  forraalaşm asma  xüsusi 
əhəmiyyət  verməyə  başladı.  Eləcə  də  MBD  ölkələrin  rəsmi  sənədlərinin  də 
toplanması  və  miibadiləsi  pıeoritet  sahəiərdən  biri  hesab  edildi.  Hu 
istiqamətdə düşüncələr aşağıdakı  kimi müəyyənləşdirilmişdi:
1  .Biz yaxın  qonşu dövlətlərik və müştərək sərhədlərimiz var.
2. Onilliklərlə müştərək tarixlə biri-birimizə bağlıyıq.
3. Vahid dövlətdə  və hüquqi  məkana malik olmuşuq.
4. İqtisadi,  siyasi, hərbi  və mədəni bağlara malik olmuşuq.
5. Biz vahid dövlət olmuşuq.
M əhz  bu  düşüncələrdir  ki,  oxucu  sorğularında  da  bu  istiqamətdə  olan 
informasiya ehtiyacı xüsusi yer tutur.
Parlam ent  kitabxanalarımn  ilkin  fondlarımn  yaradılması  ilə  əlaqədar 
məktubla  M oskvada  Rusiya  Federasiyası  Parlament  Kitabxanasma  müraciət 
ctdilər və  orada olan  14  min  adda qanunvericilik  və  parlamentarizm  sahəsində 
ədəbiyyatından  istifadə  etmək icazəsi istənildi.
ParlamCnt kitabxanalannın əməkdaşhğı  Qırğızıstandan  M akeşova Anara 
tərəfindən  həyata keçirilməkdədir.  2001-ci  ildən  başlayaraq parlamentlər arası 
rəsmi  sənədlərin  mübadiləsi  işi  həyata  keçirilməyə  başlamışdır. 
Bu 
istiqamətdə 
Rusiya 
Federsiyasmdan 
“Dövlət 
dumasında 
parlament 
diıiləmələri”, 
“Federasiyasmın 
xəbərləri” 
(illik 
buraxdışı) 
“Rusiya 
Federasiyası  Dövlət  hakimiyyətinin  rəsmi  sənədləri  Qırğızıstan  parlament 
kitabxanasm a  daxil  olmaqdadır” .  Eləcə  də  Qırğızıstan  parlamentindən  Rusiya 
dövlət  Duması  və  digər  M DB  parlament  kitabxanalarına  “Qırğızıstan 
Respublikası  parlamentinin  xəbərlərini”  “Slava  Qırğızıstana”  qəzeti  və 
“Respublika” qəzetinin nüsxələrini müntəzəm göndərilməkdədir.
Q ırğızıstan  Respublikasmın  parlament  kitabxanası  MDB  parlament 
kitabxanalarının  əməkdaşlığı  təşkilatı  çərçivəsində  aşağıdakı  müştərək 
fəaliyyətin fəal iştirakçısıdır.
1.  Qanunların  elektron  kataloqlara  daxil  edilməsi  və  bütün  MDB 
məkanm da istifadəsinin təmin  olımması.
2.  2000-ci  ildən  “MDB  üzvii  dövlətlərinin  parlam ent  qanunvericiliyi” 
biblioqrafık göstəricisi  ildə bir dəfə hazırlanır və  çap  olunur.
3.  M üxtəlif  istiqamətlərdə  arayışların,  dairəvi  stol,  konfrans  və 
tədbiıiərin keçirilməsi.
282
TÜRK  XALQLARININ  KİTAB  VƏ  KİTABXANA  MƏPƏNİVYƏTİ
Göründüyu  kimi  2000-2010-cu  illərdə  Qırğızıstanın  ümumi  sivıısi 
vr> 
iqtisadi  inkişafı  onun  mədəni-maarif  həyatında  da  öz  əksini  tapmaqda  idi. 
Rusiyamn  kitabxanaşünaslıq  və  biblioqrafıya  sahəsində  çap  olunaıı  clnıi 
jurnallarında  Qırğız mütəxəssislərinin vaxtaşırı dərc cdilən  moqalələri  göstərər 
ki,  son  10  ildə  kitabçılıq  və  kitabxanaçıhq  sahəsində  xeyli  quruculuq  işləri 
körülmüşdur.  Kitabxana  səhəsində  beynəlxalq  standartların  tətbiq  olunması 
sahəsində  xeyli  irəliyə  getmişdi.  İFLA-nın  konfranslarında  müııtəzəm  iştirak 
edən  Qırğız  kitabxanaşünasları  beynəlxalq  inteqrasiya  proscsinin  də  aktiv 
iştirakçısına çevrilmişdir.
283

TÜRK  XALQLARININ  KİTAB  VƏ  KİTABXANA  MƏDƏNİYYƏTİ
FARS  DİLLİ  ƏRƏB YAZILI  TÜRK ƏLYAZM A 
KİTABÇILIĞININ REPERTUARI
Klassik 
odəbiyyatın  tədqiqatçılan 
əlyazma 
kitabşünaslığında 
az 
öyrənilmiş  repertuar  m əsəbsi  ilə  üzləşirbr.  Bu  problem lər  kitab  tarixi  və 
kitabxana tarixi  m ütəxəssisbrini də  son dərəcə maraqlandıraıı mövzudur.
Islam  dövrü  fars  dilli  ərəbyazılı  türk  əlyazma  kitablarının  repertuarmı 
müəyyənloşdirərkən  xüsusi  halları  ifadə  edə  bilən  nüsxələr  üzərində 
diqqətimizi  təmərgüzbşdiririk.  Buniardan  biri  Eynülqüzzat  Həmədaninin  33 
illik  ömründə  yazmış  olduğu  fars  dilində  iki  kitabdır.  24  yaşmda  yazıçı 
“Ztibdətül  -həqayiq”  və  29  yaşında  yazdığı  “Təm hidat”  əşərləridir. 
Əbdülməali  Abdulla  ibn  Əbu-Bəkr  Məhəmməd  ibn  Əli  ibn  əl-Həsən  ibn  Əli 
Miyanəçi  hicri  492,  (miladi  1098-ci  ildə)  Həmədanda  əsli  Təbriz  yaxm hğında 
yerləşən  Miyanə  şəhərindən  olan  Azərbaycanlı  ailəsində  anadan  olmuşdur. 
1131-ci  ildə  gənc  filosofu  dərs  dediyi  mədrəsənin  önündə  edam  edirlər.  Dar 
ağacma  asandan  sonra  cəsədini  neft  hopdurulmuş  həsirə  bükıib  yandırır. 
külünii  havaya sovıırurlar.
Diqqətimizi  1065-ci  ildə  “Lüğəti  fıırs”  adlı  çox  qədim  və nadir bir nüsxə 
cəlb  edir.  Bu  lüğətin  Qətran  Təbriziyə  və  ya  Əsədi  Tusiyə  məxstıs  olması 
lıaqqmda  m üxtəlif fikirbrin  mövcud  olması  barədə  qeyd  etmişik.  Bu  liiğətin 
Qətran  Təbriziyə  məxsus  olması  və  Tehran  kitabxanasında  qədim  nüsxəsinin 
saxlanması  haqqında  Əsgər Hüquqi  1959 -c u   ildə  Tehran  univeristetinin elmi 
jurnahnda  məqalə  dərc  etdirmişdir.  XI-XVI  əsrbrdə  hazırlanmış  fars  dili  və 
ya  fars  dilli  lüğərbrin  tərkibi  barədə  lüğətbr  haqqında  tədqiqatlarda  ətraflı 
məlumat verilir.
Bu  və  digər lüğətlərin tərtibatçılarınm  türk,  fars  və  ya  arealın  digər etnik 
qruplarma  mənsub  olmasından  asılı  olmayaraq  nıüştərək  mədəni  irsin 
nüm unələridir  və  dəyərli  tarixi  abidəbrdir.  Tədqiqatçı  S.İ.Bayevski  yuxarıda 
adları  çəkilən  lüğətləri  araşdıraraq  bir  sıra  maraqh  nəticələrə  gəlmişdi.  Bu 
nəticəb r  XI-XVI  əsrbrdə  kütləvi  oxucu  marağı,  oxucu  ehtiyacı  və  ədəbi 
mühitin xüsusiyyətlərini aşkara çıxarmağa imkan verir.
Türk  xalqlannm   kitab  və  kitabxana mədəniyyətində  liiğətçilik  fəaliyyəti 
və  ənənələri  ayrıca  tədqiqat  obyekti  olmuşdu.  Bu  problemlə  ədəbiyyat  və 
lınqvist mütəxəssislərdə xeyli  tədqiqatlar aparmışlar.
XI-XVI  -  əsrlərdə  islam  dünyasının  şərqində  fars  dilli  poeziyanın  geniş 
yayılması,  fars  dilli  olmayan  əhaliyə  poetik  ifadələrin  izahı,  irfan  m əsəbləri, 
eləcə  də  ədobiyyatda  istifadə  olunan  qeyri  -  fars  sözlərinin  izahı  üçıin  liiğət 
ehtiyacı  artmaqda  idi.  Bu  səbəbdən  bir  çox  mütəxəssislər  bu  mövzuya 
müraciət  etmişdir.  Bədrəddin  İbrahim  “Fərhəngi  Zəfərquya  və  Cahanpuya” 
əsərində  özünə  qədərki  tərtibatçılardan  fərqli  olaraq  lüğətini  7  bölməyə
284
(bəxşə)  bölərək  poeziyada  istifadə  olunan  leksik  vahidləri  öz  snlənorindn 
olduğu  kimi  qatm aqanşıq  deyil,  ayrı-ayn,  fars,  ərəb,  rumi  və  türk  stfzbrirıi 
müstəqil olaraq lüğətində  göstərmişdi.
Orta  əsr  feodal  cəmiyyətində  repertuarı  oxucu  dairəbri  yaradır  vo  omı 
əsas 
komponentlərini, 
sifarişçi-oxucu, 
oxucu-cəmiyyət 
və 
kitabçılıq 
texnologiyaları  müəyyən  edir.  Cəmiyyətin  vo  ədəbiyyatın  inkişafınm  biitün 
mərhələlərində  bu  mövqc  özünün  sabitliyini  saxlamışdır.  Ancaq  kitabçılığın 
m üxtəlif  janrlarına  münasibət  daim  hərəkətdə  olmuş  və  zamana  uyğuıı 
dəyişmışdir.  Bu,  təbii  proses  idi,  çünki  hər  dövr  özü  ib   yeni  qiymətləndirnıə 
kateqoriyası  və  m eyarlar  gətirirdi.  Bunlar  isə  öz  növbəsində  motnbrin 
seçilməsi,  üzünün  köçürülməsi  və  yayılması  qaydalarım  miiəyyən  edirdi. 
Tədqiqatçı  O.F.Akim uşkin hesab  edir ki,  bir  sıra qədim  ədobi  abidolor  onlara 
sosial-ictimai  marağın  itməsi  nəticəsində bizə  çox  köhnə  nüsxəbr  formasında 
gəlib  çatmışdır.  Onların da bir çoxu əlverişsiz şəraitdə  saxlamldığından  indiki 
zamana  çatmam ış  və  biz  həmin  əsərlər  barədə  məlumatı  xeyli  sonrakı 
m ənbəbrdən alınq.  Bir sözlə, abidəyə sosia) marağın itməsi kitabların  ycnidon 
köçüriilməsi  ənənəsini  pozmuşdur.  (215.  s.  365).  O.F.Akimuşkinin  irəli 
sürdüyü  m övqe  səbəbbrdən  yalnız  biri  kimi  qəbul  edilo  bilər.  Kitabxana 
təcriibəsi  əsas  verir  ki,  qorunub  saxlanılmamış  nüsxələrin  tarixi  vo  texnoloji
səbəbi kimi  aşağıdakıları qeyd edək.
1. 

  Kitaba  sosial  -   ictimai  marağın  itməsi.  Bu  problemə  ().  I-.
Akimuşkinin şərhidir.
2. 
Kitaba  yüksək  marağın  mövcud  olması.  Bu  hal  kitabın  kiçik 
tarixi  müddətdə  istifadə  nəticosində  sıradan  çıxmasına  sobəb 
olur.  Yeni  nüsxəbrin  köçürülməsi  və  çoxaldılması  ışı  ıso
texnologiyadan asılıdır.
3. 
Milli,  dini  və  siyasi  təzyiq  nəticəsində  kitabxana  fondlarınm 
bmizləndirilm əsi  və  şəxsi  kitabxanalarda  qalaıı  nüsxolorin 
gizbdərək qeyri  münbit şəraitdə  saxlanılması  notıcosındo  tolol
olması. 
.
Çoxlu  miqdarda  dini  məzmunlu  slyazmalarm 
qoriMiub 
saxlaıııms.
təəcüblii  görünür.  Əlbəttə,  istərdik  ki,  Abu  Abdallah  Cəfnr  l  udok.mn  W1 
vəfat  etnıişdir)  bOtün  səkkiz  poemas,  və  Divam,  yaxud  Obu  Oasım  I  ə  ən 
Ünsurinin  (1039  vəfat  etmişdir) iiç  poemas,  saxlanm.ş  olsun.  Həcə  də  Dədə 
Qorqud"  kitabınm  Vatikan  və  Drezden  nüsxələnndən  başqə  daha 
ııüsxəsinin  qorunub  saxlanılması  və  onun 
ars  və  əıə 
tı  m. 

 
versiyalarmın' qorunub  saxlanması  arzu  ediləcə  (ı  ;ın  l 
a 'm 
'
  ' 
nl-inu 
dünyaya baxışda  bizə  nisbətən başqa 
m i l v q c  
tulurdu.  Ilalııjya  ... 

s  a  .
üçün  sosial  təerübənin  ən  yüksək  ümumib5dmlm,5  lorınas,  ıdı.  )  I .«>  « 
cyni  məna  daş.yan  sistemi  yaralmışdı.  S.stemdək,  ,c,mmlə,də  ko,l.,l
TÜRK  XALQLARININ  KİTAB  VƏ  KİTABXANA  MƏDƏNİYYƏTİ
285

T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   V Ə   K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
cəmiyyətinin  üzvü  özünü,  öz  dünyasmı  vahid  sistem in  əsaslarını  və  izahmı 
tapırdı  (164,  s.  12).  Niyə,  ”Tərcümeyi  Tariki”  (“Təbəri  tarixinin”  tərcüməşi”) 
əsərinin  150  niisxəsi,”Hüdud  əl-aləm”,  (“Dünyamn  sərhədləri”)  əsərinin 
yalnız  bir  nüsxəsi  qorunub  saxlanmışdı?  Baxmayaraq  ki,  hor  iki  əsər  X  əsrdə 
tərtib  oiunmuşdur.  “Tərciimə”  nin  ən  köhnə tarixi  585/1190-ci  ilo,  “Hüdud  əl- 
aləmin  tarixi  656/  1258-ci  il  qoyulmuşdur.  N əcib  Bəkramn  XIII  əsrdə 
yazılmış  “Cahannamə”  coğrafı  əsərənin  XIII,  XV,  XVIII  əsrb rd ə  köçürülnuiş 
dörd  surəti,  Hərdizinin  ümumi  tarixə  aid  XI  əsrdə  yazılmış  və  özündo  tiirk 
xalqları  haqqmda  nadir  məlumatlar  əks  etdirən  “Zeyn  əI-əxbarV(“xəborlərin 
bəzənməsi”)  əsərinin  XVII  və  XVIII  əsrlərdə  köçüriilmiiş  iki  niisxəsi 
dövrümüzə çatmışdır.
Xalq  ədəbiyyatının  yazıya  köçürülməsi  ilə  əlaqədar  böyük  maraq 
doğuran  daha  bir  misal.  Xalq  dastanları  XI-XII  əsrlərdə  şifahi  əsər  kimi  daha 
genış  yayılmaqda  idi.  Əsrlər  böyu  onlar  peşəkar  dastançılar  tərəfindən 
söylənilmiş  və  geniş  yayılmışdı.  Oniarın  populyarJığı  da  kifayət  qədər  geniş 
idi.  Onların  üzköçürməyə  ehtiyacları  olmaya  bilər,  peşəkar  hekayəçilər 
tərəfindən  də  yayılması  mümkün  oia  bilərdi.  Qeyd  etmək  lazmıdır  ki,  “Əbu 
M üslümnəmənin  bizə  məlum  olan  nüsxələrində  əksəriyyətinin  Orta  Asiyada 
və  Şərqi  Xorasanda  yəqin  ki,  dastançılann  özləri  üçün  surəti  çıxarılmışdır.
1  ədqiqatçılar  hesab  edirlək  ki,  bu  cür  hadisələrin  düzgün  izahı  bizi  orta  əsr 
insanımn  noqteyi  nəzərində  olan  dünya  modelinə  yaxınlaşdıra  bilər  vo  oııun 
mədəni,  mənəvi dünyasım  başa düşməyə kömək  edər.
Əlyazma  kitabçılığmın  repertuarı  orta  əsr  cəmiyyətində  təhsil  görmüş 
adamların  arasında  yaranırdı.  Təbiidir  ki,  əsər  nə  qədər  populyar  olsaydı  öz 
kitab  rəfində  onu  görmək  istəyənlərin  sayı  çoxalırdı  və  bu  səbəbdən  kitabm 
üzü  daha  tez-tez  köçürülürdü.  Bu  nöqteyi-nəzərdən  statistik  mənada 
Ç.A.Storinin  biblioqrafik  vəsaitində  və  A.M onzəvinin  çıxarışlan,  Ç.Torinin
XIX  əsrə  aid  əsərlərində  Qurançılıq  üzrə,  Quranın  tərcüməsi,  onun  ucadan 
oxunuşu,  punktuasiyası,  orfoqrafıyası,  lüğəti,  Qurana  şərhlər  və  s.  382,  Tarix 
bölməsində  isə,  peyğəmbərlərin  tarixi,  Məhəmməd  peyğəm bərin  tərcümeyi- 
halı  və  ilkin İslam  1030  əsərin adı  çəkilir.  Aradakı  fərq  diqqəti  cəlb  edir.  Əgər 
ılkın  tslamın,  peyğəmbərlərin  tarixi,  M əhəmməd  peyğəmbərin  həyatı 
haqqmda  yazılanları  dini  ədəbiyyat  sırasma  daxil  etsək,  onlarm  yuvarlaq  sayı 
450-dır.  Dıni  və  dünyavi  məzmunlu  ədəbiyyatların  sayı  təxminən  830  və  580 
nısbətındədır,  yəni  59%  -  41%.  Əlbəttə,  bu  cür  dar  bazada  geniş 
ümumiləşdirmə  mümkün  deyildir,  ancaq  göstəriiən  əsərlərin  yayılması  faktı 
Çox  maraqhdır.  A.M onzavi  özünün  XIX  əsrdə  daxil  olmaqla 
statistik 
çıxanşında  30447  adda  tarix,  coğrafiya,  və  kosmoqrafiya,  dini,  hüquq, 
sehrbazhq,  hədislər,  bioqrafiya,  sənədlər, poem alar  (10004),  musiqi  277 niisxə 
və  s.  haqqında  yazılmış  əsərləri  daxil  etmişdir.  O,  göstərilən  30447  kitabı  24
286
T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   V Ə   K İTABXANA  M ƏDƏNİYYƏTİ
başlığa  (rubrikaya)  bölm üşdü.  (əslində  23  başlıq,  çünki  7-ci  “ədəbi  fonlər-’ 
başlığı  15,17,  18,  19,  20,  23  nömrələri  əhatə  edir.  Böyükdən  kiçiyo  doğru 
əlyazm alarm  başlıq lar üzrə sayı belədir:
1. 
d iv a n la r  - 
6192;  2. 
sufizm   - 
5758;  3. 
etika,  siyasət, 
2483;  4. 
astro n o m iy a  v ə  n ü cu m   - 
2385;  5. 
fəlsəfə  - 
1887;  6. 
ehtiyac 
1768;  7. 
ədəhi 
fən lər  - 
1794  8. 
le k sik o q ra fıy a  
-1563;  9. 
Q uran  fənləri  - 
1504;  10. 
ilahiyyat  - 
1347;  11. 
riy a z iy y a t  fən ləri  - 
728;  12. 
təbiətin  öyrənilm əsi  - 
726:  13. 
k ü lliy y a tla r  - 
704;  14. 
ensiklopediyalar  - 
697;  15. 
m əktub  ntimunoləri 
m əcm u əsi  - 
375;  16. 
k im y a   və  əl-kim ya  - 
344;  17. 
qram m atika  - 
335;  18. 
n atiq lik   - 
334;  19. 
əru z   v ə  heca 
-304;  20. 
bilm əcə  - 
296;  21. 
m əntiq  - 
278;  22. 
bab ilik  v ə b ə h a ilik   - 
236; 23. 
bəd ii yazı  -
150; 24. 
təriqətlər  -
113.
H əm in  rəqəm ə  (yəni  30447)  A.M onzəvinin  statistikasında  nəzoro 
ahnm am ış  247  m usiqi  kitabm ı  (kataloqun 
V  cildində)  da  ələvə  etsək  30724 
rəqəm i  alım r.  D ini-ilahiyyat  m əzm unlu  kitabların  sayı  mistika  da  daxil 
olm aqla  11  123  ədəd,  qalanları  -  19601  ədəddir.  Bütün  yuxarıda  deyilənlori 
nəzərə  alsaq  həm in statistika bizə dünyəvi və dini  mövzular  üzrə əlyazmaların 
aşağıdakı  m ənzərəsini  verir:  63,5%  və  36,5%.  A.Monzəvinin  statistikasında 
olmayan,  ancaq  onun  kataloqunun  4-cü  cildinə  düşmüş  10004 
poetik 
kitabı 
biz  də  hesaba  alm am ışıq,  çünki  onların  əhatə  etdiyi  əsərlər  mövzuya  götə 
analiz  olunm ahdır.  H ətta  30  m in  kitaba  görə  hər  hansı  bir  clmi  nətıcə 
çıxaraıaq  m ürəkkəb  bibliom etrik  analiz  tələb  edir.  Nəzərdən  qaçırmaq  olma/. 
ki,  Quran,  ilahiyyat  v ə  ibadətə  dair  əsərlərin  böyük  kütləsi  ərob  dılındo
yazılm ışdır. 
• 




....  ,
İslam   d ü nyasm d a  türk  xalqlarımn  görkəmli  sənətkarları  fars  dıhndo
m isilsiz bədii  əsərlər yaratm aqda idi.  Yüksək sənətkarhq dərəcəs.  clə bır vusot 
alm ışdı  ki,  artıq  Azərbaycanlı  Nizami  ilə  Firdovsinı  və 
y a  
Ş.razlı  l  afızlo 
C əlaləddin  R um ini  m üqayisə  etaıəyə  heç  kım   cəsarət  ctmırdı. 
urk  dılın  ən 
forqli  olaraq  farä  dilində  şeir  yaradıcıhğı  üçün  dihn  daşıyıcıs.  olmaq  zərurotı 
yox  idi.  O rta  əsrlərdən  form alaşan  və 
in k ışaf 
cdən  bu  ənənələr  bu  gun  də  bır 
sıra 
tiirk 
xalqları 
içərisində 
yaşamaqdadır. 
Cənubı 
A/ərbaycanda, 
Əfqam standa 
türk  m ənşəli  şairlər  bu  gün  də  fars  d.Iındə  gozol  p o a.k
nüm unələr yaratm ağa davam  edirlər. 

,
Bütünəlyazmalarm miqdan. həmçinin  orta əsr k.tab  rcpcrUmr,  M q   m 
biz  heç  vaxt  təxmini  d3  olsa təsəwttra  malik  oia  b.iməyocy.k,  Çu,  k  on  ann 
hesaba  alınmayan  böyük  hissəsi  həmişəlık  ıtı  -  am ış  ır. 
a / 
*
bitmərik  ki,  nə  qədər  fars  əlyazması  bızə  qədər  gəlıb  çatıı  jd 
'  '  n 
burasındadır  ki,  o„  minlərlə  əlyazınaları  kohnə  arxM ərt 
J
biblioqraflarını  və  arxeoqraflarınl  gözləyin  Son  50  ıl  ə r z m d ə U d a .  
yaxud  ayrı-ayr.  ölkələr  üzrə  onlaruı təxm.n.  sayını  q.ymə  . 
.
s.ra  cəhdlər  olmuşdur.  Məsələn,  X.R.ttcr  hcsah  cd.rd.  k , 
lurk.jə
287

T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   VƏ  K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
kitabxanalarında  200  minə  yaxın  əlyazması  vardır.  Onlardan  124  mini 
İstanbul  kitabxanalarındadır,  bunlarm  isə  dörddə  biri  fars  dilli  əlyazmalarıdır. 
(205,  s.  63-65).  İranın  Türkiyədəki  səfırliyində  uzun  miiddət  mədəniyyət 
attaşesi  işləmiş  İran  alimi  M.Monzəvi belə  fıkirdədir  ki,  Türkiyədə  30-40  min 
fars dilli  olyazması  var.
İ.Ofşar  1966-eı  ildə  Tehranda  keçirilən  iranistlərin  I  Beynəlxalq 
konqresində  demişdir  ki,  İranda (şəxsi kolleksiyalardan  başqa)  59100  əlyazma 
kitabı  mövcuddur.  1926-cı  ildə  Bakıda  keçirilmiş  birinci  Türkoloji  qurultayda 
yazılı 
irsimizin  toplanılması  və  öyrənilməsi  barədə  maraqlı 
faktlar 
söylənmişdir. 
Lakin  təəssüflə  qeyd  olunmalıdır  ki,  əlyazma  irsinin 
öyrənilmosində  kəmiyyət  və  keyfıyyət  ınəsələlərinə  geniş  yer  verildiyi  halda 
xalqların  yaratmış  olduqları  müştərək  mədəni  abidələrin  rrıilli  varislik 
məsələlərinə  münasibətdə  geo-siyasi  maraqlardan  kənara  çıxa bilməmiş,  hotta 
əksəriyyətin  qəbul  etdiyi  ümumi  prinsiplər  belə  işlənib  hazırlanmamışdır. 
Ç.A.Storinin  biblioqrafık  vəsaitinə  ön  söz  yazmış  müəlliflər  hesab  edirlər  ki, 
“göründüyü  kimi,  onların  ümumi  sayı  bir  neçə  yüz  mindir.  I leç  olmazsa  iki 
yüz  mindən  az  deyildir.”  (218,  s.  42-67).  1971-ci  ildə  əlyazmaların  və 
odəbiyyatın  mahir bilicisi  Ohtnəd Monzəvi  yazırdı  ki,  onun hazırladığı  ümumi 
kataloq özündə  60 mindən çox fars  dilli  əlyazma kitabı  birləşdirir.  Olavə olun- 
malıdır  ki,  həmin  vaxta  qədər  müəllif  dünyanm  m üxtəlif  arxivlərində 
saxlanılan  fars  dilli  əlyazmalarının  10%-dən  də  azmı,  cəmi  53  kataloqu 
nəzərdən  keçirib  toplamışdı.  Şübhə  yoxdur ki,  siyahı  başa çatdırıldıqdan  sonra 
(əgər  bu  iş  bitirilərsə)  bu  rəqəm  əhəmiyyətli  dərəcədə  böyüyəcəkdir.  Bununla 
əlaqadar  əlyazmaların  200  min  sayı  bizə  mövcud  olandan  az  görünür.  Bu 
rəqəm,  əlbəttə  kifayət  qədər  çoxdur,  ancaq  müharibələrin,  daxili  çəkişmələrin 
alpvlarında,  təbii  fəlakətlərdə  məhv  olmuş  əlyazmalarmın  sayı  nəzərə  alııısa 
onların  miqdarı qat-qat artıq olar.
O. 
F.  Akimuşkin  bu  barədə  yazır:  “Orta  əsr  ərəb  mənbələri 
əlyazmalardan  bəhs  edərkən  daha  böyük  rəqəm lər  göstərirlər.  Məsələn, 
göstorilir  ki,  Fatimi  xəlifəsi  əl-Hakimin  (996-1021)  şəxsi  kitabxanasında  2 
milyon,  Kordovadakı  kitabxanada  400  min  əlyazması  saxlanılırdı.  Qeyd 
oluııan  rəqəm lər  reallıqdan  çox  əfsanədir.  Orta  əsrdə  vəcdə  gəlmiş  orta  əsr 
müəllifləri  tərəfmdən onların miqdarı dəfələrlə  artıq göstərilmişdir.”
Ən  qədim  fars  dilli  əlyazmalarından  bizə  gəlib  çatanları  XI  əsrə  aiddir.
A.M onzəvinin  göstəricisinə  görə  onların  sayı  12-dir.  Onlardan  üçünün  tarixi 
dəqiq  olduğundan  palioqraflar,  ərəb  qrafıkalı  fars  dilli  əlifbanm  və  əlyazma 
işinin  tarixi  üçün  hədsiz  əhəmiyyətə  malikdir.  Yanvar  1056-cı  ildə  şair  vo 
gələcək  leksikoqraf  Oli  b.  Əhməd  əl-Əsədi  ət-Tusi  Əbu M ənsur Müvəffəq  əl- 
Xaravinin  “Kitab  əl-əbniyya‘an  həka‘ik  ol-ədviyyə”  (“Farmakologiya  üzrə 
həqiqətlərin  əsası  kitabı”)  kitabmın  kolofonuna  axırıncı  nöqtəni  qoyanda
288
fıkrinə  gətirə  bilm əzdi  ki,  doqquz  əsr  sonra  fars  dili  tarixində  mühüm  lıadisn 
olacaqdır.  Tarix  bu  kitaba rəhm  etmiş  və  o, hələlik,  tarixi  qoyulmuş  ən  qədinı 
fars  dilli  əlyazması  şərəfınə  nail  olmuşdur.  Kitabın  qədimliyi  onu  müxtəlif 
baxımlardan  nadir  və  birinci  dərəcəli  abidəyə  çevirmişdir:  Şərq  təbabətinin 
tarixçiləri  R.Zaliqman  (1830-1833  və  1859-cu  illərdə)  və  A.X.Axundov 
(1893)  onu  təfsilatı  ilo  tədqiq  etmişlər.  Əsərin  dili  R.Xorinin  (1893)  diqqəlinı 
özünə cəlb etmış və  əsaslı  araşdırılmışdır.
Bu  kitabı  köçürənin  şəxsiyyəti  dərin  maraq  doğurur.  çiinki,  fars 
ədəbiyyatı  tarixində  onun  qələmindən  çıxmış  bir  çox  nümunələr  “birinci” 
gəlməsi  ilə  m üşaiyət  olunur.  458/1066-ci  ildə  Naxçıvanda  yaratdığı 
Qarşasbnamə”  (“ Gerşasb  haqqinda  kitab)  qəhrəmanhq-epik  poemasına  ilk 
təqlid-tamamlamanı  m əhz  o  etmişdir.  O,  bir  növ  silsilə  poemaların  banisinə 
çevrilmişdir.  M üəllif qələmini  özünə  məxsus janr  olan  mədhiyyə janrında  da 
sınamış  beş  belə  nümunə  qoyub  getmişdir.  “Qarşabnamədən”  sonra  o, 
“Lüqati  furs”  əsərini  yaratmışdır.  Fars  leksikoqrafıyasında  bu  .  k  əsər  ıdı 
Müəllifın  milli  mənsubiyyəti  haqqında  tədqıqatlarda  bırmonalı  məluma 
verilmir.  L.akin  S.İ.Baevskinin Badr ad-din İbrahımm “Farxanq-ı  zafarquya və 
cahanpuya”  osərini  tədqiq  edərək  maraqlı  ümumıləşdırmələr  etmışdır. 
Müəyyən  olunm uşdur  ki,  Xl  osrdən  başlayaraq  poet.k  ıfadələrın  mənaldim. 
təsvir  etmək  üçün  vaxtaşın  lüğətlərin  tərtibinə  ehtııyac  d ^ u h ırd u _ Xu:su  ə 
Firdosinin  Şahnam əsindən  sonra  bir  neçə  “Fərhəng!  Fırdosı  lu ^ tı  tə.t.b 
i
r
;
  və  l t t a   orad a  3rab,  fars  v ,   türk
edərək  izah  etmişlər.  Deməli  lüğət  tərtibatında  ə  ı  a ç ı  m 
ehtimah
türk  dillərini  m ükəm m əl  bilməli  idi.  Odur h ,   tərtıbatçmın  turk  olma  eht.mal.
Ş  “Kitab  əl-əbniyə”  üzərinə  qayıdaraq  qeyd  edək  kı, 
nəzərdən  bu  kitab  əyri  xətli  kursiv  xəttınm  :^ ksı° ^  
.  r ki  x l n s n b hu 
ümumiyo keçmoSİ  yollarmı öyrənməyə  o m ^  
ya/)  üslubunu
xətt  Quran  kitablarım n  hazırlanmasında 
^
  yaZıların  s.rf  Quran
aradan  çıxardaraq  onun  yerım  tutmuş 
• 
+-rrı=<=Hiri1mosinV’  etdikbıi 
xəttbrindon  istifad ə  cdərsk  yazm m   “d e m o ta ü k lə 5d.r.lm!>S,.»
töhfəni  əyani  surətdə  göstərır. 
^v v al  479/7  aprcl
T əxm inən  üç  onillikdən  sonra 
'  
n
1  Ol-mOridm
1081-ci  ildə  buxaralı  Müstəmlının (434/1042  və 

nisvayçıl.q”)
və  Fəzihət  Ə l-m üddəin”  (“Ardıcıllar  ü çu n ış q, 
müollil'm  həmvətəni
əsərinin  bir  hissəsinin  üzü 
^ L ^ o / 9 9 0   vəfat  etmişdir)  torof.ndən
ımam  Əbu  Bəkr  M əhəmməd  ƏLKələbəcm  ^ ^   a l .tV ırü f  \\.  məzhob  ohl  ot- 
yazılmış  və  ilkin  sufızmə  həsr  cdılımş 
()vvotki  kjmi  bu
təsəovvüf’  (“ Sufı  tənqətı  uzrə  ızahdt  ) 
K hbociinin  ikinci  və  üçüncıı
kitabın  da  üzü  kağrza  köçürülmüş  və  Əl- 
Kələbəcm
t t
Y
r
K  
X A L O L A R IN IN   K İT A B   V Ə   KİTABXANA  M ƏDƏNİYYƏTİ
289

T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   V Ə   K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
cildinin  şərhinə  həsr  olunrauş,  hazırda  Kəraçı  şəhərində  Pakislanın  Milli 
Muzeyində  saxlanılır.
S am anibr 
dövründə 
Buxarada 
insanın 
anatomiyasma, 
onun 
xəstəlikbrinə  və  müalicəsinə  həsr  olunmuş  təbabət  iizrə  daha  bir  vacib  əsər 
yaranır.  Məhomınəd  b.  Zəkəriyə  ər-Razi  (5  şaban  313/26  oktyabr  925  vofat 
etmişdir)  məktəbinin  davamçısı,  onuıı  şagırdi  Əbul  Qasım  Mükənəinin 
tələbəsi,  məşhur yerli  həkim Əbu  Bəlcr b.  Əhməd  Əhavəynı  Əl-Buxari  özünün 
otuz  illik  təcrübəsini  ümumləşdirmək  qərarına  gəlir.  O,  hokim  ölduğu  üçün  X 
əsrin  60-70-ci  illərində  bu  məqsədlə  “kitab  Əl-hidayət  Əl-Mtə'‘əllimin  fi-t- 
tibb” (“Təbabəti  öyrənənlərə nəsihət”) əsərini  yaradır.  Əsər bizə üç,  çox  köhnə 
nüsxə  formasında  gəlib  çatmışdır.  Onlardan  birinin  tizü  (rəbi  478)  iyun-iyul 
1085-ci  ildə  köçurülmüşdür.  Qədimliyinə  görə  bu,  fars  dilində  köçiirülən 
üçüncü  əlyazmasıdır.  M araqhdır ki,  bu  kitabı  Abu  Talıb  b.  Məhəmməd  b.  Əli 
Zeyd  ət-Talib  adlı  bir  şəxs  əldə  etmiş,  əlyazmanm  əvvəlində  və  sonunda  iki 
qeyd  etmişdir.  18  rəbi  682/16  iyun  1283-cü  il  tarixli  qeyddə  göslərir  ki,  onu 
başqa  bir  dəqiq  nüsxəyə  uyğun  düzəltmişdir.  710/1310-1311 -ci  i!  tarixli 
qeydində  yazmışdır  ki,  kitabı  təzəcə  həkimliyə  başlayan  oğlu  Nüseynə  verir. 
Dəqiq  tarixi  (1056,  1081  və  1085)  göstərilmiş  üç  qədim  fars  dilli  əlyazmalan 
bunlardır.
Bir  kitabdan  bir  neçə  nüsxəsini  tutuşdursaq  tam  eyni  surotlərə  rast 
gəlmək  miimkün deyil.  Bu nöqteyi  nəzərdən  hər bir əlyazm a orijinaldı.  Çiinki, 
onlar  bir-birinə  oxşamır.  Əks  halda  mürəkkəb  və  incə  filoloq-mətnşünas 
sənətinə ehtiyac qalmazdı.
Bizə  gəlib  çatmış XI əsrə  aid nüsxələrdən,  cəmi  12  kitabdır.  Bunların da 
çoxu  dünyavi  məzmunlu  əsərlərdir.  Onlardan  4  əlyazm a  təbabətə,  ikisi 
astronomiyaya,  ikisi  leksikoqrafıyaya,  biri  riyaziyyata,  ikisi  Quran  ayələrinə, 
biri  sufızmə həsr olunmuşdur.
Məsələ  bundadır  ki,  ilahiyyal  və  dini  əsərlər  bir  qayda  olaraq,  ərəbco 
yazıhrdı.  Ruhanilər arasında bu ənənə yaxın vaxtlara qədər davam etmişdir.
İslamın  ilk əsrlərində  İranda fars dilində yazılan elm i  xarakterli  əşərlərin 
sayı  elə  də  çox  olmamışdı.  Onların  çoxu  təbii  fəlakətlor,  miiharibələr,  bu 
regionu sarsıdan  daxili  çəkişmələr zamanı  məhv olmuş,  bir çox  əlyazmalar  isə 
yiiksək  kefiyyətli  olmadığma görə zamanvn sınağma davam  gətirməmişlər.
IX-XII  əsrlərdə  Buxaradan  Şiraza  və  Qəzvindəıi  Bağdada  dini  və  elmi 
odəbiyyatda  ərəb  dili  hökmranliq  etmiş,  ideyaların  vo  fıkirlərin  mübadiləsinin 
əsas  vasitosi  olmuşdur.  Orta  əsr  Avropasında  latın  dili  hökm  sürürdü,  fərq 
onda  idi  ki,  bu  ölü  dil,  ərəb  isə  canlı  xalq  dili  idi.  Yada  salaq  ki,  məşhur 
hokim,  kimyaçı  və  filosof  Mühəmməd  b.  Zəkəriyə  ər-Razi  (928  vəfat 
etmişdir)  bütün  əsərlərini  ərəbcə  yazmışdır.  Böyük  xorəzmli  Əbu  Reyhan  Əl- 
Biruninin  (973-1048)  elmi  irsindən  yazılmış  biri-astrologiyaya  həsr  edilmiş
290
T itw K   X A L O L A R IN IN   K İTA B  V Ə   KİTABXANA  M ƏDƏNİYYƏTİ
“0t-Tafhim ”  traktatı  fars  dilində  tərtib  olunmuşdur.  Əlbətdə 
hiiliin 
mütəxəssislər  eyni  fikirdə  deyil,  oks  iıkirlilər  hesab  edirlər  ki.  əsər  ərob 
dilində  yazılmış,  sonradan  başqa  şoxs tərəfindən  fars  dilinə  çevrilmişdir.  Obu 
Əli  İbn  Sinamn  elmi  irsinə  nəzər  salanda  belə  bir  vəziyyətin  şahidi  oluruq. 
böyiik  alimin  131  əsərindən  ancaq  ikisi  “Danişnameyi  Əlai”  (“Ola  əd-l)aula 
üçün  müdriklik  kitabı”)  və  təbabət  traktatı  “Risaləyi  nəbz"  (“Nəb/  lıaqqında 
traktat”)  fars  dilində  yazılmışdır.  Bu  nüsxələrin  də  soııradan  tərcümə 
olmaması haqqm da fikir yürütmək çətin deyil.
R i y a z i y y a t ç ı - a s t r a n o m  
və  şair  Ömər  Xəyyam  (1048-1131) 
yuxarıda 
adları  çəkilən  alimlər  qədər  məhsuldar  yazmamışdır.  Hazırda 
onun 
12  traktatı 
məlumdur.  O nlardan  ikisi-“Nauruznamə”  (“Novruz  haqqında  kıtab  )  və 
-‘Risalə  fi 
kulliyat  əl-vücud”  (“varlığın  ümumiliyi  haqında  traktat”)  tars 
dilindədir  M əşhur  Fəxr  ad-Din  Abdallah  Mühəmməd  ər-Razi  (543/1144-cü 
ildə  Rey  şəhərində  doğulmuş,  606/1210-cü  ildə  Herat  şəhərındə  vəlat 
etmişdir)  özündən  sonra  ən  müxtəlif mövzularda,  məntıq,  dılçılık, 
rıyazıyyat. 
təbabət,  fəlsəfə  və  hüquq  haqqında  119  əsər  qoymuşdur.  Onun  clm  adamları 
arasında  ömür  sürdüyünə  baxmayaraq  əsərbnn  lmıms, 
oıob  d.  m  ə
vazılmışdır.  Belə  misalları  həddindən  artıq  çokmək  olar,  lakm  bunla  la
kifayətlənirik.  Qeyd  olunanlart  ümumiləşdirərək  belə  bır  nətıcə  çıxaımaq  o  aı
ki.  “super  mədəniyyətlərin”  dövıiində  hans.  dildə  yazması 
yaz.çım n   ın.lh 
mənsubiyyətini 
göstərmirdi. 
Avropalıların 
atın  ^  ı  ın  ^ 
vətəndaşlarımn  rus  dilində  yazmış  olduqlan  kımı 
supeı 
.  . 
y>.
xalqlarm yaratmış olduqlan müştərək mədəniyyət  ır.
291

T Ü R K   X A L O L A R IN IN   K İT A B   VƏ  K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
1.  A b b a sh  
İsrafıl. 
A zərb ay can  
d a s ta n la rın m  
y a y ılm a sı 
və 
təsiri 
m əsələləri.  B akı.  “N u rla n ” , 
2007.  272 
səh.
2.  A djı  M urad. 
O'PÇaq 
çolünün yavşam .  Bakı,  “G ən clik ” .  1997,  192  səh.
3.  A kalm   Güfsorən.  Türk  düşüncə  və  siyasi  h əy atm d a  Ə hm əd  Agaoğlu. 
Bakı,  “Az O rta M ”.  2004,  164 səh.
4. 
A llah v erd iy ev  
B. 
Ü m u m i  kitab tarix i. 
Bakı,  2006.  420  səh.
5. 
Alm az  Ü.  A zərbaycan-Ö zbək  (C ıgatay)  ədəbi  əlaqoləıi.  Bakı. 
‘•Qartal”,  2008.  326  səh.
6
.  A slan  Knyaz.  Q ədim   və  orta  əsrlər  dünya  kitabxanaları.  I  cild.  Bakı. 
“B akı U niversiteti” nəşriyyatı, 2007.  288  səh.
7. 
A slan  Knyaz.  Q ədim   və  orta  əsrlər  dünya  kitab x an alan   II  cild  Bak), 
“ Bakı .Universiteti”  nəşriyyatı,  2008.  240  səh.
8.  A zadə R.  M övlana C əlaləddin Rum i.  Bakı.  “ E lm ” , 2005.  176  səh.
9. 
A zərbaycan d ilinin izahlı  lüğəti.  D örd cilddə.  B akı,  2006.
10.  A zərbaycan  dövri  m ətbuatı  1875-1990  (B iblioqrafıya).  Bakı.  1993, 
258  səh.
11.  A zərbaycan  sovet ensiklopediyası.  10  cilddə.  Bakı.  A zərbaycan  Sovet 
E nsiklopediyası nəşriyyatı.  1978.
12.
 
A3H30Ba 
© apıifla.  JlpeBiıenopKCKHe  ə jıe M e ın u  
b
 
;ı>ıcaxnjıniicKOH 
apaöcKOH 
no33HH. 
BaKy. 
«3jh>m»,  2007.  120 CTp.
13.  A3HM/pıcaHOB  C.A .,  B
opohobckhh
  /(.T . 
C oopaiine 
b o c t o m h h x  
pyKonHcefi A
k
£
wcmhh
 HayK Y36eKCKOH  CC P.  MocKBa.  1963.  362  c.
14. 
AjiHeB  H rp a p .  OqepKi-ı 
HCTopHH 
A Tpano reHi,ı.  BaKy. 
1989,  160 
cı p.
15.  AnH3ar(,e  A.  XpoHHKa  MycyjibMaHCKHx  rocy/ıapcTB  (1-VII 
b b .  
XH^acpu) MocKBa.  «yMMa»,  2007.  445  CTp.
%
292
T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   KİTAB  VƏ  KİTABXANA  M Ə D Ə N İY Y Ə Tİ
16.  AuarojıeBH a 
O. 
I  ocy;ıapcrBeııııa>ı 
6
iio
.
iiio ic k
;
i
 
p c c ıı\
ö
.
iiiku
 
y^GcKHCTaıı 
hm
.  A.I I
obüh
.  (B
cctiihk
  BAM).  M
ockiui
.  2002,  X"  1.  I  14- 
117  cı p.
17.  ApMCTponr  K apeıı. 
Bııojımı.  (FİH
0JiH0rpa(t)n>ı  kiiiiiii).  Mockiui. 
«A C T ».  20 08 ,  34 6  crp.
18.  A p ııo   1fl,aıiH3jn>.  1 laByxo/ıoııocop  II.  Mockiui.  «M ojio;uih  ınap;uısı». 
2009.  2 4 2   c t P .
19.  ATJiac  K opaııa:  3cmjih,  ııapo/ibi,  Bexıı.  IIIayKH  A ov  Xajnuı.  (TII>. 
« /(hjih »,  2008.  4 0 0   crp.
20.  Auıpa(})H  M .M .  ByxapcKaa  mKOjıa  m h h h tio p h o h   >khboiihch  (40-70 
ro/u>ı  X V J  Beı21.  B a b u rX .M .  B aburnam ə.  Bakı,  BXQR,  2011.  432  səlı.
22.  B alasaq u n lu   Y u sif.  X oşbəxtliyə  aparan  elnr.  Q utadqu   Bili^.  Bakı. 
“ A v ra siy a  p re ss” ,  2006.  440  s.
23.  B asılı  D iv a n la r  K ataloqu.  (P r.dok  H alük  İspektcn)  Prof.dok.  M ııslafa 
İsen.  A n k a ra.  1997,  138  səh.
24.  B atı  T ra k y a   F etih   Tarihi  (1261-1361).  F.M chm ct  D clibalta.  Miinih. 
A lm an ya.  2002 ,  2 40   səh.
25.  Batı  T ra k y a   F etih   Tarihi  (II  c).  Bursa.  2003.  (F.M ehm el  D clibalta),
312  səh.
26.  Batı  T ra k y a   F etih  Tarihi  (II  c).  Bursa.  2004.  (I;.M chm ct  Dclibalkı). 
272  səh.
27.  B ayat  F üzuli.  T urk  Təkkə  (təsəv völ)  ədobiyyatı.  Bakı.  '  lılm   və
rə h s il” ,  2011.  4 4 0   səh.
28.  B ay qara  H.  D ivan.  Bakı,  M BM ,  2 0 11.  248  səh.
29.  B aysal  Jale.  K itap  və  külüphanc  tarilıinə  qiri.ş.  İstanbul. 
.  ‘)2  səlı.
293

T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   V Ə   K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
30.  B irin c i  A li.  O sm a n b ə y   və  m atbaası.  K ita b iy y a t d ərq isi.  A n k a ra ,  2011. 
M l .  3 -148  səh.
31.  B u d a q o v   B .Ə .  T ürk  u lu slarım n   y e r  y ad d aşı.  B ak ı.  “E l m '\   1994,  272 
səh.
32.  B ü n y a d o v  Z iy a.  A z ə rb a y c a n   V II-X I  əsrlə rd ə.  B ak ı.  2 0 0 7 ,  4 2 4   səh.
33.  Bapxo/ify’i.  Kyji£>Typa  Mycyjı&MaHCTBa  (coMHneıiHa 
tom
  1).  MocKBa, 
1996.  4 9 0  c.
34.  BapTOJibA-  CoHHHeHHS.  T
om
  7.  MocKBa,  1974.  4 7 6   c.
35.  BHÖJiHoxeHHaa  3i 
1 h h k jio n
e/ıw
h
.
  MocKBa.  2 0 0 7 ,  1298  cTp.
36.  BHÖJiHOTeHHoe 
x c j i o
 
b  PecnyÖJiHKe  T aT a p cra n .  K a
3
aıib,  1997. 
1.
1-23  CTp.
37.  BHpyHH  A öypenxaH .  H36paHHwe  rrpoH3Be/jerjH>ı.  T
om
  2 
Mn/uifl, 
U epeB  A.B.  X aınm oB a.  TaiHKeHT  1963.  3 8 0  c.
38.  B opncoB   B .A .  ,ZJ,opora 
k   K H H re, 
A o p o ıa 

3
HaıiHio  B c c th h k   BAE. 
MocKBa,  2 0 0 7  N°2.  5 9 -65  CTp.
39.  B
o cbopt
  K .3 .  MycyjibMaHCKHe  /jHHacTHH.  MocKBa. 
B o c t . j i h t .  
HayKa, 
1 9 7 1 ,3 2 2  
CTp.
40.  C a b b a rh   N ik p u r.  M u h a c irə t  və  k la s sik   əd ə b i  irs.  B akı.  “ E lm ” ,  2003. 
172  səh.
41.  C a v a d   H eyət.  T ü rk lə rin   tarix  v ə  m ə d ə n iy y ə tin ə   b ir  b ax ış.  B akı. 
“ A s p o liq r a f ’,  2 0 0 9 ,  184  səh.
42.  C ə fə ro v N .  S e ç ilm iş əsərləri.  (B eş  c ild d ə )  I  cild .  352  səh.
43.  C ə fə rso y lu   İlh am i.  T ü rk   dillərin d ə  te o n im   v ə   eln o n im lə r.  B ak ı.  2010, 
3 65  səh.
44.  Ç a ğ d a şım ız   M ö v lan a.  (sim p o ziu m u n   m a te ria lla rı)  B ak ı  “O g u z e li”.
2 0 0 8 .  244  səh.
294
TÜ R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   VƏ  K İTABXANA  M ƏDƏNİYYƏTİ
45.  4[o6poB  F .H .  K  h c to p h h   cpe/iHea
3
HaTCKoro  KHH>KHoro  nepcıuıeıu. 
(HapOÄbl  A3.HH 

At|)pHKH)  HCTOpHH,  3KOHOMHKa,  KyjlbTVpa.  MoCKliU,
1964, JV
2
  2.
46.  D a n iş-P e ju x   M .T .  D abiri  va  navasandaji  “hunər  və  m ordonı'’,  Tchraıı. 
1 9 7 0 ^ 0   1 01-103.
47.  D u m an   H asan.  B ey azit  D övlət  K ütubhanesi  100  yaşında.  İstaııbul. 
1984.  154  səh.
48.  D ü n y a  ta rih in d ə  türkler.  C artel  V.  Findley.  İstanbul,  2005.  342  solı.
49.  /|a(})TapH  O a p x a /j.  JIereH/(bi 
06
 AccacHHax.  MocKBa,  2009.  210 c ıp .
50.  /JeMH/joBa  M .H .,  KocTbiroBa  F.H .  ı  pyKonHcı-ı 
h
 
ne>ıaıııı,ı.\ 
H3AaHHH  n a  
x
3biKax  napo/ıoB BocroKa.  MocKBa,  1963.
51.  /JcıiHKe B.  >ICHBonHCb  HpaHa.  MocKBa,  «H
ckvcctbo
»,  1938.  162  c ıp.
52.  /iaA aııı  CwaByuı.  T eo pn a  ({jopMajibiıoro  H3o6pa3HTc;i)»noro  «3)>iKa 
TKipıccKOH  MHHHarropbi.  CıaM
6
yjı,  «M c/ıa  ».  2006.  124  c ı p.
53. 
J\yı< yB cm m
  ATa-MeJiHic.  THHiHCxaıı  (HcıopnM  '?anociiaıc:ı>ı  \iupa). 
MocKBa.  «MarHCTp: npec»,  2004,  690  cTp.
54.  /I,MHTpecBa JI.B .  A
jihihhp
 IIoBaH.  /İHBaH.  MocKim,  1964.  320  c.
55.  /IjvrHTpneBa  JI.B.  TypeıjKa>ı  ap a
6
onHCbMeHiıa
5
i  pyKonncmiH  ıcıım a  ım 
ee apeajıaM l  MocKBa,  1987.  451-478  c.
56.  ^MHTpneBa  JI.B .  TypKoasbiHHax  apa
6
onncı>Mcııııa>ı  pyıcı>ı 
1
 ncııan 
KHHra n o   ee  apeanraM.  MocKBa,  1987.  407-451  c.
57.  /(o/ıxy/ıaeB a  Jl.H .  no^MW  H h
33
mh  b  cpcjtııcucıcoBoii  MMiınaııopııoiı 
)KHBonncH.  MocKBa.  1985,  307  crp.
58.  ^OMaıiHiı  A .A .  MoHiwibCKaa  HMiıepna  H nııni3n;toi'.  (M n ıın n   n  cro 
npHCMHHKH).  M ocKBa3AO.  «HcHTplİ0JiHrpa())».  2006,  O .O cıp.
59.  ^ p c b h h ä   KHrafi.  (K opnıı  /l,e6eH-panK())op).  Mocıcna  « A (’T».  200.2. 
160  cı p.
295

T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   V Ə   K İT A B X A N A   M Ə P Ə N İY Y D T i
60.  Ersöz Ahmed.  Alvarlı  Efe hazratleri.  İzmir.  1991,  162  soh.
61.  Erunsal  (İsmail  E.Erunsal).  Osmanlı  v a k if  kütubhanəlori.  Ankara 
2008,  775  səh.
62.  Eskiçaqda  yazı  malzemeleri  və  kitabm  oluşumu  (prof.dr.  Nurav 
Yıldız).  Ankara, 2000.  329  səh.
63.
 
M H pra. 
H c t o p h h  
Bcpı>ı 
h   p c j i h i   h o ' j h i . i x  
n/ıeii. 
MocKBa. 
«AKa^eMH4ecKHH  rıpoeKT», 2008.  463 
CTp.
64.  ƏpMan A
aojh
>
c
{). 5Kü3Hb 
b
 apeBHeM  Erm rı e.  M
ockbq
.  2008,  395  cıp.
65. 
ƏppnKep  IOıaHH.  By;mH3M.  MocKBa.  « O a n p   rip e c c » , 
2003.  304 
crp.
66.  Əfşar (Sadıq bəy) Məcməul-Xəvas.  Bakı.  “Elm ”,  2008.  412  səh.
67.  Əhmədov E.  Dünya Milli Kitabxanaları.  Bakı,  2008.  135  səh.
68.  Əjdər  Fərzəli.  Gəmiqaya-Qobustan  mədəniyyəti.  Bakı,  “Nurlan”,
2008, 336  səh.
69.  Əlibəyli  Şəfəq.  Füzulinin  Farsca  divani:  linqvo-poetik  özəlliklər. 
Bakı, 2008.  353  səh.
70.  Əlibəyzadə  E.M.  Türk  -   Azərbaycan  bədii  düşüncəsinin  ilkin 
qaynaqlan.  Bakı.  “Elm ”,  2007.  188  səh.
71.  Əliyev Arif.  Şumer dastanları.  Bakı  “A zAta M ” 2008,  172  səh.
72.  Əliyev Q.Ə.  Qafqaz tarixi.  I hissə.  Bakı, “Elm ” .  2009,  448  səh.
73.  Əliyev Yadiqar.  Qədim Türk əlifbası.  Bakı.  2008,  234  səh.
74.  Əliyev  Zöhrab.  Azərbaycan  biblioqrafiyasının  tarixi.  Bakı.  2007,  190 
səh.
75.  Əliyeva-Kəngərli Aybəniz.  Azərbaycan  folklöru və kitab mədəniyyəti. 
Bakı, “Elm” .  2008. 423  səh.
76.  Əlyazmalar xəzinəsində IV cildə.  I  cild.  Bakı, “ Elm”.  1976,  148  səh.
77.  Əlişir Nəvai  Azərb.  ədəbiyyatşünaslığında  məqalələr  toplusu.  -   Bakı,
2009,  360 s.
296
T I I R K   X A L Q L A R I N I N   K İ T A B   V Ə   K İ T A B X A N A   M Ə D Ə N İ V Y O T İ
78.  Ə rdəbili  (Ş eyx  S əfıəddin  Ə rdobili)  Qara  nıəcnıuə.  Bakı.  .'’OO-l.  140 
solı.
79.  Fazili  A bd u lla.  A zərbaycan  qədim   vo  ilk  orta  osrlor  tarixi  İraıı 
tarix şü n aslığ ın d a.  ( 111 - V11  osrlər).  Bakı.  "'r'lm ’".  I l)84.  1()6  soh.
80.  l'ərab i  (Ə bıı  N əsr  əl-Farabi  ət 
Fürki)  Flm lor 
I'osnit'atı.  Bakı. 
•‘A d ılo ğ lu ” .  2 0 0 6 ,  2 12   səh.
81.  F in d ley   C arter.  D ü ny a  tarihində  Türklər.  Oxford  U niversity  press. 
K itab y a y ım   evi.  20 05 ,  342  səh.
82.  OapBap^, M .  PejınrMfl.  MocKBa,  «ACT».  2003.  320  crp .
83. 
aptın
  Pay(})  o m y .  'ƏTHoreııe3  ncTopnfl  Mnrpannn 
rıopKCKnx 
k o h cb h h k o b ; 
3
aK
0
H
0
MepH
0
CTH  n pouecca  accnMiuiHHHH.  BaK).  2000. 
120  cTp.
84.  O a p x a n rn  
3
a (|)a ıııy H a '
6
a  /pKaxanııyiia.  Ha;ıp  a;ı-:uııı  1 lopaxtiM. 
MocKna,  1974.  200  crp.
85.  O a x iH eiia  K.B. 
W c T o p n a  
6
n
6
jiHOTeMiıoı o  Aeıuı  n  raT apcraııc.  ka^aıı.
1993,  28 2  c.
86
.  Ct>HjibiıiTHHCı
Yüklə 12,82 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   39




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin