xaqanlıg, yarandı; bunu Türkeş (VIII əsrin 40-c. illəri) v» Karluk xaqunlıSı
(7 6 6 -9 4 0 ilb r ) ə v ə z etdi. Tiirkeş və Karluk xaqanlıqlarınüa leodal
münasibətləri. daha intensiv inkişaf edirdi. Şahsrlər meydana çıxır, ıqtısad.
əlaqəbr genişlənir, yerli sikkələr kəsilirdi. X-XI əsrlərdə iilkəmn qərbı və
cənubu oğuzlarıh erkən feodal dövlətinin tərkıbınə
axı o tıı.
əsrlərdə Qazaxıstanm şimal-şərq vo mərkəzi rayonlarmda (Şərq mııəlhllərı bıı
ərazini Dəşl-i
Qıpçaq adlandmrd.lar) tilrkdiili tayfalar-k.maklar və qıpvallar
məskon salmışdilar.
. . .
Rll
1219-1221-ci illərdə Qazaxıstanı Monqollar ışgal ctdılər.
Bu
ölk ən in m ə h s u ld a r qüv vələrinin inkişafını və t]‘w ax
,
prosesini
lən g itd i.
Monqol
hökm ranlığı dövrün ə ö a / a * 's c|n ’
'
’
'
Ordamn,
so n ra la r
isə Ağ Ordanm
və M onqolustanın tərk .b m də
o
- ^
əsrdə
Ağ
Ordanm
p a r ç a la n m a s ın d a n y a r a n a n
o q a y
r a s ı
' . '
'
f
( ]
Qazaxıstamn əsas ərazisini
əhatə .edirdK
Dax.h
zülmünün artması
ta y fa la rm
ellıklə Ozbə xan ıgm a n ^ t
Dəşt-i Qıpçaqdan g ə b n əhalı, əsasən, Cu ə
263
T Ü R K X A L Q L A R IN IN K İT A B VƏ K İT A B X A N A M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
saldı. XV osrin sonu XVI əsrin axırlarında Yaddi Çay Vadisində Qazax
xanlığı yarandı. XVI əsrin əvvəlində Qazax xalqınm təşəkkülü başa çatdı.
Qazax xanlığı juzlara bölüniirdü. Böyük juz, Orta ju /, Kiçik juz.
Qazaxların başlıca məşğuliyyəti köçəri maldarlıq idi, əkinçilik zəif inkişaf
ctmişdi. Cəmiyyət iki əsas sinifdən-feodallar və kəndlibrdən ibarət idi.
Qazaxıstanda feodal pərakəndəliyi XVIII əsrdə qalırdı. Cunqariyanın
Qazaxıstanı işğal etmək təhlükəsi meydana çıxdıqda. qazax xanları Rusiyadan
onları öz təbəəliyinə götürməyi xahiş etdilər. 1731-ci ildo Kiçik ju z xanı Əbu-
1 Xcyrin Rusiya təbəəliyini qəbul etməsi ilə, Qazaxıstaııın Rusiyaya
birləşdirilməsi başlandı. Kiçik juzun, 1740-cı ildə isə Orta juzun köniiflü
surətdə Rusiya təbəəliyinə keçməsinin qazax xalqının gələcək taleyi üçün həll
edici oldu.
XIX osrin I yarısında Qazaxıstamn siyasi quruluşunda miihi'tm
dəyişiklər baş verir. 1822-ci ildə Orta juz, 1824-cü ildə isə Kiçik ju z xan
hakimiyyəti ləğv olundu, yeni idarə sistemi tətbiq edildi.
XIX əsrin əvvələrində Ural ilə Volqa arasındakı ərazidə Bukey Ordası
yarandı. XIX əsrin 60-cı illərində isə Qazaxıstamn Rusiyaya birləşdirilməsi
prosesi başa çatdı. Rusiya iqtisadiyyatının təsiri ilə əmələ gələn ictimai-siyasi
dəyişikliklər qazax aullarmda da kapitalist münasibətlərinin meydana
gəlməsinə şərait yaratdı. Lakin bu proses ləng gedirdi.
XIX yüzilliyin II yarısından etibarən Qazax lorpaqları Çar Rusiyasmın
əlinə keçdi. 1917-ci il çevirilişindən sonra “Alaş Orda” adlı Qazax hökuməti
quruldu. Qızıl Ordu 1920-ci ildə Qazaxıstanı işğal etdi və Oranburqda Muxtar
bir sovet dövləti quruldu. Daha sonra isə Alma-Ata paytaxt oldu.
Bugünkü Qazaxıstanda qurulan dövlətə ruslar “Qırğızıstan SSR” adını
verdilər. 1925-ci ildə isə səhv adlandırdıqlarım əsas göstərərək Sovet
Hökuməti bu adı “Qazaxıstan SSR” olaraq dəyişdirdi. 1936-cı ildə isə
Qazaxıstan Sovet Sosialist Respublikası quruldu.
II
dünya müharibəsi dövründə çətin günlər keçirən və əhalisinin
saymda azalm a müşahidə olunan Qazaxıstan SSR dövründə sovet təsəniifat
siyasətinin həyata keçirdiyi bir mərkəz oldu. 1990-cı ildə meydana gələn
iqtisadi böhran və baş verən “Glasnost” hərakatından sonra 1991-ci ilin
avqustunda Sovet Sosialist Dövlətlər Birliyi dağıldı və bununla əlaqədar
19'90-cı ildə müstəqilliyini elan edən Qazaxıstan 1991-ci ilin 16 dekabnnda
müstoqil bir dövlət kimi dünya arenasında öz yerini aldı.
Qazaxjstanda əhalinin böyiik qismi 1917- ci il inqilabından əvvəl
köçəri həyat yaşadığından onlarda təhsil və tədris işi kifayət qədər inkişaf
etməmişdi. Islam mədəniyyoti dövründə iri yaşayış mərkozlərində mədrəsələr
yaradılmışdı. Ümumiyyətlə isə qeyd etməliyik ki, digər İslam dövlətlərində
olduğu kimi Qazaxıstanm təhsil sistemi də islam dini normalarma söykənərək
264
ilk ibtidai təhsili məscid və mollaxanalarda, ondan sonrakı mərhələdə isə
mədrəsələrdə həyata keçirilirdi. İlk və orta təhsil Quranın öyrəııilməsi
məqsədini daşıyırdı. Lakin daha sonralar - Rusiyamn işğalı dövründə rtıs
təhsilli yeni tipli mərkəzlərin yaranması işinə də başlanılmışdı.
Şəhərlərin inkişafı, onların əhalisinin artması qazax mədoniyyotiniıı
inkişafına mühüm təsir göstərdi. Kapitalizmin inkişafı, ictimai və mədəni
proseslər qazax burjua millətinin təşəkkülü üçün ilkin şərtlər yaratdı. Lakin
bu proses başa çatmadı.
Sovet hakimiyyəti illərində Qazaxıstanda xalq ınaarifı də inkişaf
etmişdi. 1976-cı il məlumatına əsasən Respublikada 6046 məkətəbəqədər
uşaq müəssisəsi, 9799
ümümtəhsil məktəbi, 407 peşə məktəbi, 210 orta
ixtisas təhsili məktəbi fəaliyyət göstərirdi. 0 cümlədən respublikada 9061
kütləvi kitabxana, 7663 klub müəssisəsi, Qazaxıstan Mərkəzi Dövlət muzeyi,
Respublika Rəssamlıq Qalareyası, 26 teatr və digər mədəniyyət müəssisələri
fəaliyyət göstərirdi.
XVIII-XIX əsrin sonunda qazax dilində
olan kitablar Kazan
mətbəələrində (universitetin, Kərimov və İ.N.Xaritanov qardaşlarının,
“M aarif’ və digərlərində), Orenburqda (“Kərimov, Xusainov və K yoldaşlığı
bə b.”), habelə Daşkənd, Ufa, Troinsk və Həştərxanda buraxılmışdı. 1836-cı
ildən Orenburqda rus hərbi idarəsində fəaliyyət göstərən mətbəənin vanında
qazax dilində kitab buraxmaq üçün bölmə təşkil edildi. Qazax dilində Bütiin
dillərin və ləhcələrin müqayisəli lüğəti” (I və II h. 1787-89), xalq poeması
“Yer-tarqın”, K ozı-K orpeş”və “Bay ansulu”, “Bircan və Sara , K.Kosulun
“Salnamə m əcm uəsi” və i.a. kitablar buraxıldı. 1879-cu ildə Orcnburqda
tanmmış qazax maarifçisi, pedaqoqu, yazıçısı İ.Altınsarinin Qırğızlara rus
dilini təlim etmək rəhbərliyi” və “Qazaxlar üçün rus savadı samouçıtel
çapdan buraxıldı.
.
,
.
XIX əsrin II yansmda Peterburqda maarıfçı, alım, səyahatçı
Ç.Vəlixanovün əsərləri və tədqiqatları (“Cunharlar”, “Qırğızlar” və başqaları)
çap
e d ild i.
XX
ə srin əvvəllərində A .K unanbayevın
Şeırlər
m ocmuası
buraxıldı.
.... ,
..
XIX əsri sonu və XX əsrin əvvələrində qazax dılındə 700 addan ço\
(təkrar nəşrlərlə birlikdə - 1100 adda) kitab buraxılıb. 1920-ci ıldə Orcnburqda
dövlət nəşriyyatı təşkil edildi.
............................
,„ ı.;,
Dövlət nəşriyyatı qazax və rus dillənndə ıct.maı-sıyası və tədns
kitablarım buraxmağa başladı.
2 0
-ci illənn əvvəllərmdə qaza> müolhflənnı
S.Seyfulin, B.J.M aylin, İ.Canhusurov, M .aA uezov. ^ S.M.Mu . o ^ ^
başqalarının kitabları nəşr edildi. 1930-cu ıl ə Qazaxıs aıu t
-
1
, '
kitabça 2671 m in nüsxə ilə buraxılıb.
Qazax.standa yazınm
ərəb q ,
a
fıkas
latına (1928) və sonra rus qrafikasma (1940) keçməs, kıtab nəşn ışınm
T Ü R K X A L Q L A R IN IN K İTA B V Ə KİTABXANA M ƏDƏNİYYƏTİ
265
TÜRK XALQLARININ KİTAB VƏ KİTABXANA MƏDƏNİYYƏTİ
inkişafına təsir etdi. lkinci dtinya müharibəsindən sonra (1941-1945-ci illər)
Qazaxıstanda 4 nəşriyyat: Qazaxıstan Dövlət nəşriyyatı (1964-cü ildə
‘‘Qazaxıstan”), Qazax tədris ədəbiyyatı nəşriyyatı, Qazax Dövlot ədəbiyyat
nəşriyyatı, Qazaxıstan Dövlət SSR Elmlər Akademiyasının noşriyyatj
fəal i yyət göstərm i şd i r.
Müharibədən sonrakı illərədə qazax yazzçılarının - M.O.Auezov.
Q.M.Musrepov, Q.Mustafin, D.Abilov və başqalarmm kitabları nəşr olundu.
Bu dövrdə SSRİ və xarici ölkə xalqiarınm yazıçılannın əsərləri. qazax dilindo
torciimə edilərək nəşr edildi. 1960-cı ildə Qazaxıstanda 1420 kitafc vo kitabça
15859 min nüsxə ilə çapdan buraxıldı. 1963-cü ildə Qazaxıstan SSR Nazirlər
Soveti yanm da Dövlət M ətbuat Komitəsi təşkil edildi. 1991-ci ildə bu komitə
Mətbuat və Kütləvi İnformasiya Nazirliyinə çevrildi.
1990-cı illərin
əvvələrində Qazaxıstanda “Kazaxstan”, “Yazıçı”, (1993-cü ildən Qazaxıstan
bədii ədəbiyyat nəşriyyatı kımi yaramb), “Rauan” (1977-ci ildə tədris-
pedaqoji ədəbiyyat nəşriyyatı), 1964-cü ildən “M əktəp”, “K ay n ar’, “Bulaq”
(1962-ci ildə kənd təsərrüfatı ədəbiyyatı nəşriyyatı kimi fəaliyyətə başlayıb),
“Jalın” (“AJov”) (1975-ci ildə əsası qoyulub), “Önər” (1980), “ Fılm ı” (“Elm”-
1964-cü ildən), Qazax Ensiklopediyası Baş redaksiyası (1967), “Qazax
IJniversiteti” (1990), “Ana tili” (1990), “Balaus” (“Uşaq”-1991) və başqa
dövlət nəşriyyatları fəaliyyət göstərmişdir. 1990-cı illərin əvvolərindo dövlət
ııəşriyyatları 2057 adda 28,6 mln. niisxə kitab və kitabça nəşr etmişdir.
K itab tərtibatının ünsürləri XIX əsrin sonunda Orenburqda və Kazanda
buraxılan qazax çap kitablarında öziinü qismən biruzə vermişdir. Bu,
sərlövhələrdə, fəsillərin başlıqlarında və s. özünü göstərirdi. 1920-1930-cu
illərdə Qazaxıstanda illustrasiya - tətbiqi qrafıka sənəti aparıcı incəsənət
sahəsi kimi inkişaf etməyə başladı.
1950-60-cı
illərdə
kitab
qrafıkası
sahəsində
E.M.Sidorkin,
Y.P.Minqazitinov, N.P.Qayev, T.N.Qovorov, A.A.Dyaçkin, İ.E. Kvaçko və
başqalarmın işləri təqdirəlayiqdir.
Qazax kitab qrafikasında yeni inkişaf mərhələsi 60-cı illərdən
başlanmışdır. Kitab qrafikası sahəsində görkəmli rəssamların- İ.N.İsäbəyev,
M.M.Kasimendinov, A.S.Rəhmanovun fəaliyyəti xüsusilə diqqəti cəlb
etmişdir. M üasir bədii kitab tortibatında A.A.Qurevin, S.A.Aytbayev,
A.S.Bcysembinov, Kisamedinovun işləri çox maraqla qarşılanmışdır.
Qazaxıstanda poliqrafiya müəssisələrinin tarixi çox qədim deyildir.
XIX əsrin sonu XX əsrin əvvələrində Uralks, Petropavlovsk, Kızıl Orda,
Urde, Semipalatinskdə kiçik mətbəələr kitablar nəşr etmişlər. 1947-ci ildə
“Alma-Ata” poliqrafıya kombinatı yaradılıb.
1973-cü ildə Alma-Atada kitab fabriki işo düşdü. 1976-cı ildə Alma-
ata Poliqrafıya İstehsalat Birliyi müəssisəsi - “K itab” yaradıldı. Belə
266
TÜRK XALQLARININ KİTAB VƏ KİTABXANA MƏDƏNİYYƏTİ
müəssisələrin yaradılması kitabxana işinin inkişafına təsir göstərən amillərdən
biri olmuşdur.
Müasir dövrdə Qazaxıstanın poliqrafıya sənayesi yeni tcxnika və
texnologiyalardan;
fotoyığım,
EHM,
kompyuter
texnikasmdaıı.
maqnitotekadan və s. istifadə edir.
70-ci illərdə Qazaxıstanda 407 qəzet (1975), 159 jurnal (1971) nəşr
edilmişdir. Mühüm mətbuat orqanları: “Sosialistik Kazakstan" (1919).
“Kazakstan Kommunisti” (1921), “Leninşil jasi” ( “Leninçi gənclik"),
“Jülduz” (1928), “ Kazak adabieti” (1934), “Kazakstan müğallimi” (1952),
“Jalın” (“M əşəl” ,1969) və başqaları nəşr olunur. Qazaxıstanda özbək. uyğur,
alman və s. dillərdə də qəzetlər nəşr edilirdi.
XIX əsrin II yarısmda Qazaxıstamn ilk maarifçi alimləri yetişmişdir.
Onlardan C.Balixanovu, İ.Altinsarini, A.Kunanbayevi misal göstərmək olar.
Abay Kunanbayev (1875-1904) qazax realist ədəbiyyatının görkəmli
nümayəndələrindən biridir. O, ədəbiyyatın tərbiyəvi, ictimai əhəmiyyətinə
daha çox diqqət yetirmişdir. A.Kunanbayev cəmiyyətdəki qüsurlara, haqsızlıq
və ədaiətsizliyə qarşı mübarizə aparmaqla, elmə, maarifə vüksək qiymət
verirdi. M aarifpərvər şair diinya mədəniyyətini öyrənməklə yanaşı. onun
təbliğinə də diqqət yetirməyi' vacib sayırdı. Öz yaradıcılığıııda şərq ölkə-
lərinin mədəniyyət, tarix və ədəbiyyatının öyrənilməsinə üstünlük vcrən
Firdovsi, Nizam i, Sədi, Nəvai və Fizuli kimi sənət korifeyləriniıı əsərlərini
mütaliə etmişdi. Lermantovun bir sıra şeirlərini, Puşkinin “Yevgeni Oncgin
əsərindən ayrı-ayrı hissələri qazax dilinə tərcümə etmiş, Leyli və Məcnun ,
“Koroğlu”, “Şahnamə”, “Üç Muşketyor” kimi əsərləri qazaxlar arasında
yaymağa çalışmışdır.
Beləliklə qazax xalqlan XIX əsrdə mədəniyyət sahəsində öz qədım
ənənələrini davam etdirməklə ideya-bədii və milli xüsusiyyətlərino görə
Özüııəməxsus cəhotlərə malik idi.
.
SSRİ dağıldıqdan sonra bu xalqm mədəni həyatının bütiin sahələnndo
böyük inkişaf baş verdi. Bu inkişaf SSRİ tərkibindən çıxmış Qazaxıstandu
kitabxanaların sayının durmadan artması, beynəlxalq infoımasiya sıstcm əıı
ilə əlaqələrin möhkəmlənməsi, kitabxana işinin nəzən problcmlorınm
hazırlanmasını tələb edirdi. Bu təlabatı ödəmək üçün dünya kita xanaşiinas ıq
praktikasına əsaslanmaq və digər dövlətlərlə inteqrasiya etmə
azım gə ı.
Ümumiyyətlə, son iyirmi il Qazaxıstan mədənıyyətmdə çox z.dd.yoth
dövr olmuşdur. Belə ki, dünyamn inkişaf etmış ölkələr. ılo ayaqlaşmaq
onlarm təcrübəsindən bəhrələnmək Qazaxıstanın yeni yaranmış o c ugıı
üçün heç də asan başa gəlməmişdir.
Türk dövlətləri içərisində kitab və kıtabxana mədənıyyə ı. u
>y. .
kitabxana işi sahəsindəki inkişaf səviyyəsinə görə əıq ənən u ı \ .
267
TÜRK XALQLARINİN KİTAB YƏ KİTABXANA MƏDƏNİYYƏTİ
də Qazaxıstan olmuşdur. Burada fəaliyyət göstərən kitabxanalar o / fəaliy-
yotlərinə, əsasən, XIX əsrdən başlayıb. Uralksıda, Ust-Kamenoqorst.da,
Pavlodarda, Çimkəntdo yaradılmıış ilk kitabxanalar əhalinin bilik və
modoniyyət morkozbrinə çevrilmişdi.
1871-ci ildə Ural kiitləvi kitabxanası yaradıldı. Bu kitabxanada IJral
sakinlərino puisuz oxu zalından istifado və pullu abonoment xidməti
göstorilirdi.
1883-cü ildo Semipalatendə ümumi kitabxananın əsası qoyulur. 1896-
cı ildə do Ust-Kamenqorstda kitabxana yaradılır. 90-cı illordo həmçinin
Karkaralinskidə, Zaysanidə, İrgizidə ümumi kitabxanalar fəaliyyət göstərirdi.
Pavladors şəhərinin kütləvi kitabxanasımn fəaliyyəti isə 1892-ci ildən
başlanır.
Bir neço kənd və qəsəbələrdə də xalq kitabxanaları yaradılmışdır.
Kustanda və Aktubinskdə pullu və pulsuz kitabxanalar fəaliyyət göstərirdi.
1922-ci il məlumatına əsasən respublika ərazisində m üxtəlif növ və tipdo olan
662 kitabxana foaliyyət göstərirdi.
1929-cu ilin
yayında bütün
Sovet məkanmda olduğu kimi
Qazaxıstanda da “kitabxana yürüşü” təşkil edildi. Bunun noticəsi olaraq 100
kütləvi kitabxana açılmışdı. 1934-cü il məlumatmda isə burada 1049
kitabxananın fəaliyyət göstərməsi əks olunmuşdur.
60-cı illərdə respublika ərazisində elmi-texniki kitabxana təşkil olunur.
80-cı illərdə olan məlumatlara əsasən kitabxanada çalışan elmi işçilorin sayı
970-ə çatmışdır.
90-cı illərin sonunda respublikada 21 min kitabxana fəaliyyət
göstərirdi. Bunlardan 19 elmi texniki, 82 tibb, 62 universitet, 22 akademiya, 8
pedaqoji, 17 min məktob kitabxanasını göstərmək olar.
1932-ci ildə SSRİ EA-nın Qazaxıstan bazası, 1938-ci ildə onun
əsasında SSRİ EA-nın Qazaxıstan fılialı yaradıldı. 1942-ei ildə isə Qazaxıstan
SSRİ EA-nın elmi tədqiqat müəssisəsi Almatada təşkil olundu. Bu müəssisə
Qazaxıstanda fəaliyyət göstərən elmi tədqiqat müəssisələri iiçün metodik
mərkə'/, rolunu oynayırdı.
1941-ci ildə Alma-Atada əsası qoyulmuş Elmi Tibb Kitabxanasmın
fondunda 338 min nüsxədən ibarət ədəbiyyat mühafızə olunurdu.
1951-ci ildə Alma-Atada Respublika Uşaq Kitabxanasının əsası
qoyulur. Bu kitabxana elmi-metodiki və koordinasiya mərkəzi kimi uşaq və
yeniyetmələrə xidmət işinə dair mərkəz rolunu oynayırdı. Bu mərkəzdə uşaq
və yeniyetmələr üçiin rus və qazax dillərində xidmət edən ölkəşünashq
biblioqrailyası yerləşdirilmişdi. 1971-ci ildə Alma-Atada korlar və əlillər üçün
kitabxana yaradıldı.
268
TÜRK XALQLARININ KİTAB VƏ KİTABXANA MƏDƏNİYYƏTİ
1976-cı ildə Alma-Atada Respublika Dövlət Gənclor Kitabxanası
təşkil olundu. Kitabxana respublikada yerləşən biitün gənclor kitabxanaları
üçün elmi-metodik mərkəz hesab olunurdu. 1971-ci ildə Almatada korlar və
əlillər üçün kitabxana yaradıldı.
1984-cü ildə Respublikada elmi pedoqoji kitabxana toşkil olıınur.
Biblioqrafik inform asiya mərkəzi hesab olunan bu kitabxana pcdaqoji
ədəbiyyatı öz fondunda toplayır və qoruyub saxlayırdı. 98 rnin nüsxodən
ibarət pedaqoji ədəbiyyat fondda yerləşdirilmişdi.
Qazaxıstanda ilk dövlət universiteti 1934-cü ildə Alma-Atada
yaradılmış Kirov adına Dövlət Universiteti olmuşdur. Kitabxana açılan zaman
11 fakültəsi mövcud olmuşdur. 1974-1975-ci illərin məlumatına əsason
burada 11 mindən çox tələbə təhsil alırdı. Universitet 1974-cü ilədok 27
mindən çox mütəxəssis hazırlamışdır.
M üasir dövrdə də Qazaxıstanda bir çox elmi müəssisələr yaradılnuşdır
ki, həmin elmi müəssisələrin tərkibində kitabxanalar təşkil olunmuşdu.
Bunlardan A lm a-Ata Energetika İnustutu, Alma-Ata Dövlat Konservatoriyası,
Beynəlxalq Hüquq və Beynəlxalq Biznes İnustutu vo s. Onların da zongin
kitabxana fondu təşkil olunmuşdu.
Belə təhsil müəssisələrindən biri də L.N.Gumilyov adına Avrasiva
Milli Universitetidir. Universitet Qazaxıstan dövlətinin soyi nəticosindo 23
may 1996-cı ‘il tarixində yaradılmışdır. Qazaxıstan Respublikası pre/denti
N.Nazarbayevin göstərişi əsasında 5 iyul 2010 tarixli qərarla univcrsitet “milli
universitet”statusunu alır: Universitetdə 9 fakültə mövcuddur ki, burada da
9042 tələbə təhsil alır. 15 elmı müəssisənin fəaliyyət göstordiyi universitetin
nəzdində elmi kitabxana da təşkil olunmuşdur ki, hal-hazırda bu kitabxana
Qazaxıstan universitetləri arasında ən böyük kitabxana hesab olunur. Bu
kitabxananm fərqləndirici cəhətlərindən biri də kitablarının sayının digor
universitet kitab^analarında saxlanılan kitabların sayından 1 milyon nüsxo çox
olmasıdır.
Qazaxıstan Dövlətinin 6 iyul 2010 tarixli Qəramaməsino osason AMIJ
milli kitabxanasmın təməlində “Otrar kitabxanası” Milli Morkəzi toşkıl cdıldı.
Mərkəzin məqsədi xalqın tarixi mirasmı qoruyub saxlamaq. Qazaxıstan Uınxı
kitablarının daha çox işlənilməsi, kitabxanalann elmı-tədqıqat ışbnnı
genişləndirmək, mədəni və elmi mirasım qorumaqdır. Kıtabxanada 1700
kompüter mövcuddur ki, onlannda 360-nm intemetə çıxışı vardır.
2004-çü ilin iyun ayında Astanada Qazax.stan Doylot Mıllı
Akademiya kitabxanasımn əsası qoyulur. Kitabxana yarandığı giin on
etibarən mədəniyyət və maarifləndirici funkisayını yerınə yetırmə>o aş ayır
və öz kitab fondlarının tamamlanmasını həyata keçırır.
uıaca mterııc.
elektron
resurs,
linqofon
zah
fəaüyyət
göstonr.
Kıtabxana
269
T Ü R K X A L Q L A R IN IN K İT A B V Ə K İT A B X A N A M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
biblioqrafıyaşünaslıq, kitabşünaslıq, informasiya, sosialogiya və digər yaxın
elmlərə dair problemlər üzrə eimi-tədqiqat işb ri aparır. Iləm in vaxtda
kitabxananm veb saytının yaradılması işinə də başlamlır. Kitabxananm fondu
audio və video ya/.ılarla birlikdə, CD-Iərdə elektron məlumatları da özündo
əks etdirir. Bu kitabxana respublikada avtomatlaşdırılmış kitabxana mərkəzi
kimı ləaliyyət göstərır, depozitar və repozitar materialları qoruyub saxlayırdı.
Kitabxananm iinuımi fondu isə 100 min nüsxədən ibarət idi. Burada görülən
işiərə nümunə olaraq ölkənin 14 kitabxanasımn üzv oiduğu Qazaxıstan
Koorparativ Kataloqlaşma Mərkəzinin fəaliyyəti nəticəsində işlənən və e!ek-
tron sənədləri özündə əks etdirən "Sərhədlərdə qovuşm a” adlı Qazax-Rus
layihəsini göstərmək olar.
Qazaxıstanm ən böyük informasiya mərkəzi Qazaxıstanm müstəqilliyi
ilə yaşıd olan Respublika Milli Kitabxanasıdır.
1910-cu ildə şəhər dumasımn qəranna əsasən dövlət kitabsaxlayıcısı,
elm, informasiya, mədəniyyət, maarifləndirici, informasiya funksiyalarını
yerinə yetirən Alma-Ata kitabxanasmm əsası qoyuldu. Bu kitabxana “Tolstoy
adına kütləvi kitabxana" kimi tanımrdı. 1920-ci ildə isə onun bazası əsasında
Semirinski əyalətinin ictimai kitabxanası təşkil olundu.
Kitabxana 1931-ci ildə “Qazaxıstan SSR dövlot kütləvi kitabxanası
adlandırıdı. 1931 -1937-ci illər arasmda isə Kitab Palatası funksiyasım yerinə
yetirməyo başladı. 1937-ci ildən kitabxananın adı dəyişdirilərək “ Puşkin adı-
na Qazaxıstan SSR Dövlət kütləvi kitabxanası” adlandınldı.
1991-ci il dekabr ayının 16-sından etibarən, Qazaxıstamn müstəqillik
əldə etməsi ilə əlaqədar olaraq kitabxana “Qazaxıstan Respublikasınm Milli
Kitabxanası” statusunu qazamr.
Kitabxana yaraııdığı gündən etibarən regionda milli kitabsaxlayıcı
funksiyasını yerinə yetirməyə başlayır. O, həmçinin respublikanın mədəniyyət
və incəsənət üzrə elmi informasiya mərkəzi funksiyasını da yerinə yetirdi.
Kitabxana tezliklə biblioqrafiyaşünashq və qazax tarixi kitablan üzrə elmi
informasiya mərkəzi funksiyasını daşımağa başladı.
Alma-Ata Dövlət Milli kitabxanası ilk növbədə özliiyündə 1917-ci ilə
qədət
olan qazax tarixini
əks etdirən vacib nüsxələri mühafizə edirdi.
Zəngin, nadİr əlyazma matcriallarmdan ibarət olan kitabxana fondu elmi
müəssisə kimi fəaliyyət göstərirdi. Kitabxananın' fondunda dilşünashq,
etnoqrafiya, tibbə dair ayrı-ayrı nəşrlər də öz əksini tapırdı.
Milli kitabxanada kitab və əlyazmaların nadir niisxələr fondu 25 mino
yaxm idi. Burada şərq xalqlarına dair (ərəb, fars, türk, özbək, tatar,
azərbaycan) ədəbiyyat da öz əksini tapırdı. Fondun tərkibində həmçinin ərəb
dilində olan XII əsrə aid “Quran”, fars dilində olan Nizamiııin “Xəmsə”si
(1448), ƏIişiı Nəvainin “Divam”(1649) kimi əsərlər mövcud olmuşdur. Şərq
Dostları ilə paylaş: |