T Ü R K X A L Q L A R IN IN K İTAB VƏ K İTABXANA M ƏDƏNİYYƏTİ
nəhayət kitabxananın fəaliyyətini yoluna qoymuşdu. Kitab mağazaları təşkil
cdərək rus ədəbiyyatını təbliğ elməyə başlamışdı. Yeni jaranan Pu.şkin
cəmiyyətinin öndə gedən ziyahları kitabxana fondlarının arttnasma xüsusi
diqqət yetirirdilər. Kitabxanaya Qızlar gimnaziyasının nuidiri LF.B roi/dro
orla hesabla 254 niisxə və çoxlu sayda nadir nəşrlər lıədiyyə vennişdi.
Kitabxananın fəal iizvii arxeoloq Kallar kitabxanaya 74 niisxə miixtəlif kitab
hodiyyə vcrmişdi. Çernyavskaya Səmərqənd kitabxanasından 2446 nüs.xo
kitabı bu kitabxanaya göndərmişdi. (180, s. 17) Artıq 1912-ci ildə Puşkin
cəmiyyətinin kitabxana fondu 2800 nüsxəyə çatdırılmışdı.
Türküstan diyarında XIX əsrin 60-cı illərindən etibarən rus məktəbləri
açılmağa başlamışdı. 1886-cı ildə Daşkənddə ilk rus məktəbi açıldı. 2-3 ildən
sonra diyarda başqa məktəblər də açılmağa başladı. XIX əsıin sontında
gimnaziyalarla yanaşı müəllimlər semınariyasıda yaranmağa başladı. Məktəb-
lərdə, gimnaziyalarda kitabxana, kitabxanaiarda kitab fondları formalaşırdı və
bu da çox əmək tələb edirdi. 1876-cı ildə Daşkənddə 4 sinifli kişi gimna/.iyası
açıldı. 1879-1880-ci illərdə
6
sinifli, 1883-cü ildə
8
sinifli gimnaziya
yaradıldı. İlk növbədə buraya 4294 adda 8651 niisxə, sonra 1697 adda 3767
niisxə ədəbiyyat gotirildi. 1877-ci ildə Daşkənddə Qadın gimnaziyası açıldı
və buradakı kitabxanamn fo'ndu 10.000 nüsxədən ibarət idi. 1894-cü il
avqustun
1
-də real məktəblər açıldı və buradakı fundamental kitabxaıuının
fondu 5059 adda kitab 9006 ntisxə təşkil edirdi. Yeddi çay vadisi (Seıniıeçins-
ki) və Sırdərya ətrafmda da məktəblər yaranmağa başlandı. Bu məktəblərin də
öz kitabxanaları var idi. 1879-cu ildə Daşkənddə Qadınlar məktəbi yaradıldı
və kitabxanasınm fondunda ümumi sayı 1000 nüsxədən artıq olan 700 adda
ədəbiyyat mövcud idi. 1910-cu ilin əvvəlinə qədər bıı say 4000 ııüsxəyə
çatdırıldı. (180, s. 29)
1903-cü ildə Daşkənddə ilk pullu kitabxana açıldı. Kitabxananın fondıı
3000 nıisxə kitabdan ibarət idi. 1907-ci ildə bu kitabxanaya rəhbəıiiyi şəhər
dumasının katibi L.İ.Brodskiy edirdi. I Rus inqilabı dövıündə dəmiryolu
kitabxanaları və oxu zalları təşkil olunmağa başladı. Bu kilabxanalat Kokand,
Çernyayeva
stansiyalarında
yaradılmışdı.
Çernyayeva
stansiyasının
kitabxanasınm (1905-ci il) fondunda 700 nüsxəyə yaxm ədəbiyyat mövcud
idi. (180, s. 31)
1918-ci ildə Daşkənddə yeni kitabxana yarandı ki, bu kıtabxaııa uşaqlar
və məktəbyaşlılar üçün nəzərdə tutulmuşdu. Kitab lotıdu hədiyyə yolu ilə
çoxalırdı. tləmin ildə mərkəzi uşaq kitabxanası da yatadıklı. 1919-cu il 14
aprcldə Türküstan Xalq Komissarları Soveti lürküstan Milli kitabxanasınm
yaradılması haqqtnda qərar qəbul etdi. XKS-nin bu qəraıı nəticəsində
kitabxana bir çox səlahiyyəllərə malik oldu. Bu kilabxana Rcspublikada ılk
kiitləvi kitabxananın
yaranmasının
başlanğıcı idi. Bu kitabxanaıun bazastııda
241
T Ü R K X A L Q L A R IN IN K İT A B V Ə K İT A B X A N A M Ə P Ə N İY Y Ə T İ
bir neçə filial kitabxana-rayon kitabxanaları
yaradıldı.
!920-ci iiir,
əvvəllorində Tiırküstanda 174 kitabxana, 172 oxu zah və çox cia böyük
oimayan kitabxanalar qeydə almmışdı. I beşiİliyin başlanğıcında Özbəkisian
SSRİ-do 162 kütbvi kitabxana qeydə alınınışdı. Kitabxana şəbəkəsino şohər
və klub kitabxanalan daxü edümişdi. Ärtıq 1928-ci ildə Özbokistan nıodəni
qurucukıq sahəsinda böyük müvəffəqiyyət qazanmışd!. 2320 iinıumtəhsii
moktabi fəaliyyət göstərirdi və bunun tərkibində 244 min tirajla qəzet və
umumi tirajı 1879 min olan 24 adda jum al nəşr olunurdu. Bcşiiiiyin sonunda
Respublikamn şəhərlərində 153, kəndlərdə isə 330 kitabxana ycrləşirdi. 1934-
cü ildə kitabxanalarm timumi sayı 1108-i ötüb keçmişdi. Bunlardan 283-ü
Daşkənddə yerləşən kitabxana, 249-u səyyar kitabxana, 53-ü oxu zaiı idi.
Həmin vaxtda 33 uşaq kitabxanası qeydə ahnrmşdi. (180, s. 57) Bu zaman
kosiyındə 38 yeni rayon,
6 8
kənd, 122 klub kitabxanası yaradılmışdı.
1941-1945-ci illərdə baş verən Böyük vətən müharibəsi nəticəsində
mədəniyyətdə, kitabxanaların inkişaf dinamikasmda geriləmələr nəzərə
çarpmağa başladı. Bir çox kitabxanalann fəaliyyəd dayandırddi. Müharibə
dövründə
Özbəkistan
Dövlət
kitabxanasmda
xüsusi
oxucu
qrupları
formalaşırdı. Oxucularm böyük hissəsi elmi və texniki işçilər idi. Məsələn
1940-cı ildə kitabxananm bu növ oxucu tərkibi 17,3% idi və 1945-ci ildə isə
47%-ə çatmışdı. Özbəkistanda kitabxanaların müharibədən sonrakı İnkişafı
50-ci iliərə təsadüf edir. 1951-1956-cı illərdə (beşiilikdə) mədəııi m aarif siste-
minin kitabxanalarınm sayı 60%-ə qədər artmışdı. Kənd kitabxanalannm sayı
2,5 dələ artmışdı. Kicabxanaiannı kitab fondu 2 dəfə, uşaq və kond kitabxana-
lannm ümumi sayı isə 4 dəfə artmışdı. 50-ci illərin ortalarm da kütləvi dövlət
kitabxanalarmin sayı artırdı. Kənd kitabxanalarının kitabxana fondu 1928-ci
ildə 40 mindən 8800 minə çatdırılmışdt. Kolxoz kitabxanalarınm kitabxana
fondu da 2 dəfə artmışdı. Müstəqil kənd kitabxanaları səyyar kitabxanalann
təşkilində mühüm rol oynayırdılar. (38, s. 103) 1957-ci il Mədəniyyət
Nazirliyi kitabxanalarımn artım dinamikası aşağıdakı kimidir.
Kitabxanaların
Kitabxanalarm
Ilin başlanğı-
İlin sonunda
tipi:
ümumi sayı.
cm da ədəbiyya-
ədəbiyyatm
tın ümumi
ümumi
ktitləsi.
kütiəsi.
Respublika Diyar
1 0
968,6
1023,2
kitabxanaları.
242
Rayon kitab-
xanaları.
155
Şəhor kitab-
xanaları.
' Müstəqil kənd
kitabxanaları.
Müstəqil uşaq
kitabxanaları.
2684,7
80
1
1529,8
862
3404,7
Digər kitab-
xanalar.
2817.4
1669/)
3224,3
1751,7
10486,5
göro
XX əsrin 70-ci ilin sta listito m d , isə
art,m .r a f f in i
bilərik. 1971-1975-ci
i l l ə r m
statıstıkasına nəzər yctırə .
^
XX əsrin son
s r s
^
”
şəbokəsinin 5709 kitabxanası onlardan 468-1
q j
kilabxanakıra
;ə if görənlər öçündür. Bu
Kitabxanasu
mctodik mərkəz olan Qaraqalpaq
P
blika mərkə/i kitabxa-
Rcspublika Dövlət uşaq krtabxanas., koriar uçün
p
243
T Ü R K X A L Q L A R IN IN K İT A B VƏ K İT A B X A N A M Ə D Ə N İY Y r)T İ
na, Iıəmçinin,
1 2
vilayət universal elmlər və
1 0
vilayot uşaq kilabxanası daxi!
idi. Xalq Təhsil nazirliyinijj kitabxana şəbəkəsi geniş və çox şaxoli idi, burada
9650 kitabxana (41559,1 min ümumi saxlama valıidi fondu) mövcud idl
Özbəkistan Hlmlər /vJcademiyasınm kitabxana şəbəkəsində respublikada
17
min ictimai və m äxtəlif idarələrin xüsusi kitabxana şəbəkəsiııdə yerləşən
3
()
kitabxana (5664,1 min ümimi saxlama fondu) mövcud idi və bu şəbəkoyo
Elmlər Akademiyasmm Fundamental kitabxanası rəhbərlik edirdi. Aiı' və orta
ixtisas Təhsil Nazirliyinin 64 kitabxanası (11845,1 mın ümumi' saxlama vahidi
tondu), orta ixtısas və peşə təhsili pıərkəzlərinin 881 kitabxanası (5664,9 min
ümumi saxiama vahidi fondu) fəaliyyət göstərirdi. Təşkilatların və
müəssisəl?rin həmkarlar və texniki kitabxanalar şəbəkəsi də- fəallivyət
göstərird/ki, bunlardan 1 min texniki kitabxana, 367 həmkariar kitabxanası
(2118 J m in ümumi saxlama vahidi fondu) var ıdi.
XX
əsrin son illərinda vilayət universal elmi kitabxanalarm inkişafında
nusbpt təmayüllər müşaftıdə olunurdu. Beynəlxalq fondlarla əməkdaslm
sahosmdə butün kıtabxanalarda kompüter avadanhğı quraşdınlm ıs internetə
gınş ımkanı təmm edi/mışdir. Bu dövrdə ictimai kitabxanalarm nə/dində 13
huquqı və 1Şgüzar informasiya mərkəzi, dörd tədris mərkəzi. iki ^ənclik
m əıtoz.
,ki trenmq-mərkəz, iki intemet mərkəzi, uşaqlann yanSiıclıq
qabıhyyotınm u « ş a f etdmlmosi üçün media-mərkəz fəaliyyət göstərirdi
Rayon k.tabxaralanm n vahid avtomatlaşmış şəbəkədə birləşdirilməsi üzrə iş
aparıhrdı. K.tabxanalararası əlaqə, xüsusilə də hüquqi və normativ-
tənzımləyıc/ baza
mk1Şa f etməyə başlamışdır.
Müstəqillik
iilərində
kıtabxanakr ıslahat prosesındə, yenı informasiya texnologiyalanm n tətbiq
edılmasmdə aktıv ıştirak edirdi.
q
R « r a S « m n t T r " " ' ”11" " ’ 3SaS
biri də Ö ztakislan
R tspı,bl.lasm ın kıfabxana sıyasətmm formalaşmasmm hüquqi əsaslann,
kılabxanatann praktık feal,yy3tinin nomıativ bazasım yaradan “Ki-abxana m
’
haqqında
lah.yəsmm haz,rlanmas, idi. Kitabxana işinin islahat
v ,
N İ t b ’S i T , y
6
nƏlm ’S
»iri do Özbəkistaıı Respııblikas,
Nazırlər K.äbınctıniıı ikı sənodİnın ?
0
fn oi ü /
4
«. *•
a
\
ı
. . .
konsepsyas, adl, Jahiyasi Tdi k
b™ b
T !
k‘'abXana 'Şmm
ink!™r„dn
-ı
•
/ ’
ar da resp»t>l>kanm sosial-iqtisadi
inror.rasiv-, r n ^ n " ’, ı T , ' " formaİ3«ması” £İ!ı ™ terbiyəsindo əhalinm
m n m n w M
r
r a n r!" tƏm'" 0İL",m as" 'da kitabxanalarm rolunu vo
h i r S -
r a t'|C° ! " 'dS asossas'y ala>-m yaradılnıas, kitabxana
hə,.kalında nıusbət məqamlardan biri idi, Artıq bir necə ildir foaliyyət
2 4 4
TİIRK X A L Q L A R IN IN K İTA B VƏ K İTABXANA M Ə PƏ N İY V O Tİ
Özbəkistamn, xüsusilə də regionların kitab və informasiya bazaı ı
inkışat
ctmədiyinə görə, həmçinin zoif ahcıhq qabiliyyətinə gorə əhalinin yeni
in fo rm asiy alarla
və biliklərlə təmas imkanları yalnız kitabxanalarda
miimkündür. M əhz buna görə də bu gün cəmiyyət və hakimiyyot
kitabxanalara əhalinin məlumatlandırılmasının əsas mənboyi kimi baxmalıdır.
K iıab x an alara
illik 650 min nüsxə kitab daxil olurdu, halbuki eyni vaxi
ərzində
ölkədə 33 milyon müxtəlif nəşr işıq üzü görürdü. Kitabxanalar
ox ucu larm
tələbatım təmin edo biləcək ədəbiyyat çeşidini çox ciizi miqdarda
ahrdı. Kitabxanaların komplektləşdirilməsi vəziyyətinə monfi tosir göstoron
amil sənədlərin məcburi nüsxəsi qanununun olmamağı idi ki, bu da boyük vo
ictimai kitabxanalara ədəbiyyatm gəlişinin dolğunluğuna məntt tosır
göstərirdi.
Nəşriyyatlar iqtisadi baxımdan sırf bazar istiqamətli olduqlarına
görə onların məhsullarm kitabxana fondlarına daxil olmasına maraqlı
deyildilər. Xarici ədəbiyyatın və sosial əhəmiyyətli ədəbiyyatın hotta on ırı
kitabxanalara da gətirilməsi ciddi şəkildə zəifləmişdir. Bu kitabxanalara
sağ alm az
zərbə vurur, çünki dünya ədəbiyyatmm kıtabxanalarda kasadlığı
Özbəkistanm elmi-texniki tərəqqidən geri qalmasına, yem nəalıyyətlər və
tex n o lo g iy alarm
mənimsənilməsində,
bütövlükdə elmdə,
təhsıl
ə
vo
iqtisadiyyatda
inform asiya
qıthğı
l'ond‘"ri'!
kom plektləşdirilm əsində çətinliklərə baxmayaraq burada 140 mılyon çap əs. n
vo digər m form asiya daşıyıcıları var idi, onlardan 40%-ı dovlət d.hndo ıdr
Özbəkistan M illi kitbxanasmda MİUİ univcrsititm, Səmorqond D o v b t
universitetinin, Ö R E A Fundamental kitabxanasının, Buxaranm Xarəzmm
Fərqanənin, D aşkəndin vilayət universal elm i kitabxanalarmda 1,5 m.lyondan
çox xü susi dəyərli v ə nadir nəşrlər m övcud ıdı. Onlar dunya mədəm ırsiı t
nailivyəti və tərkib hissəsidir.
.
,
,~et;ı.,ıhri ı
’ Sponsor vəsaitlərinin cəlb edilməsi, bcynəlxalq fcndlarla wı ləşkrlatkı .
ənıəktlaşl.q, layihilər iizərində işlər kitabxanalann s™ . ' H ^ k '
ayıılnıaz hıssəsinə çevrilmişdir. Ozbəkistan Mknmətının b u d o lə k
vcrgi ödənişindən azad cdən qorarı kıtabxanalara
1
v'
məşğul olmaq V3 onu inkişrf
siraleji
gcmşlondirmək ımkam vermışdı. Kıtabxana
ş
>„rının v-, in,er-
isliqaməllərdən biri də kompüter v , Informasıya texnçJr
,8
yalan n, ™ m
netin tətbiq edilməsi idi ki, bu da Ozbəkıstan prezıden m,n 30 may 2001 ■
u
tarixli “ Kompüterləşdirmənin daha da inkışaf eUlmlməv, və m < « ™ '^ _
kommunukasiya t“ '’olT yalM|" '" b^ * X ı n ^ '" s a y t ı ' yarsulıldı. Məlumal-
mtışdur. 2004-cü ,ldə b,r çox k .ta la n a la n n v c b ^ y
axtarış sistem.ndə yuksək nəalıyyətl:) . ■
kU„hxa„ alan ilə
kitabxanaların sayı getdıkcə artır və
.u ndirirhr
qarşılıql, şəkildə əməkdaşləq edərəköz ımkanlarını Eenışləndınrlə,.
245
T Ü R K X A L Q L A R IN IN K İT A B VƏ K İT A B X A N A M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
OZIİOKİSTAN RESPUBLİKASINDA MİLLİ K İTABXANA
Ö/bokistan Respublikasında ınəhs Milii kitabxananın formalaşması XX!
osrin əvvollorinə tosadiif cdir. 2002-ci ilə qədor Ə.Nəvai adma Ö/bəkistan
Milli kitabxanası, O.Nəvai adına Özbəkistaıı Dövlət kitabxanası adlaııdınlır-
dı. Sonralar Özbəkistanda Ycnidənqurmanm hoyata keçirilməsi ilə əlaqədar
mədoniyyət ocaqlarma diqqət daha da artırıldı, bu iııkişaf kitabxanalardan da
van keçmodi. Olişir Nəvai adma Özbəkistan Milli kitabxanası (12 aprel 2002-
ci
ilo
qədor
Əlişır
Nəvai
adına
Dövlət
kitabxanası)' Özbəkistan
Rcspublikasmın Prezidentinin 20 fevral 2002-ci ildə “Elmi tədqiqat
foaliyyətinin təşkilinin t^kmi^Iəşdiri]məsi‘, haqqında Özbəkistan prezidentinin
M?-3029 saylı fərmanma və Özbəkistan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin
12 aprel 2002-ci il tarixli 123 saylı qərarı və “Əlişir Nəvai adına Özbokistan
Milli kitabxanası haqqında” qərarı ilə öz milli statusunu almışdır. Mərkozi
Asiya regionunda bu kitabxana böyük kitabxanalardan sayılır vo özbək mədə-
niyyəti tarixində müstəsna yer tutur.
Özbəkistan
Miili
kitabxanası
Əlişir
Nəvai
adma
Özbəkistan
Respııblikasının Dövlət kitabxanasımn və Respublika Hlmi-Texniki kitabxa-
nasınm bazasında yaradılmış və Özbəkistan Respublikasının Nazirlər
Kabinctinin rəhbərliyi altmda fəaliyyot göstorir. Kitabxana 1870-ci ildo
Daşkənd ictimai kitabxanası olaraq yaranmışdı. Kitabxananın fondunun
yaradılmasına öz nəşrlərinin tıüsxələrini könüllü olaraq bağışlannş Xalq Ma-
arif Nazirliyi, Elmlər Akademiyası, İctimai kitabxana, Coğrafiya cəmiyyoti
və Rusiyamn baş ştabı yardım etmişlər. Burada kitab mübadiləsi komissiyası
kitabxananın l'əaliyyətinin 7-ci ilində yaradıldı və bu komissiya bcynəlxalq
kitabişləmə işinə başladı. İlk olaraq Avropa ölkələrindən, sonra isə Şərq
ölkələrindən qiymətli əlyazmalar əldo etdi. Məşhur alim şərqşünas Bartold
bütiin həyatı boyu kitabxanamn şərq nlyazmalannın oldə edümosini
izləmişdir. 1870-ci ilin maytnda gələcək kitabxananın özəyini təşkil edon
2200 niisxə (1200 adda) toplanmışdır. Aırıma onun yaradılmasmda ilk
addtmlar 1867-ci ilin avqustuna gedib çıxır. Bunun iiçtin xiisusi dövlət aktına
ehtiyac olmamışdı. Türküstan diyarınm qubernatorunun gcniş səlahiyyətləri
ona etibar edilmiş ərazidə abadlaşdırma fəaliyyəti aparmağa imkan verirdi.
Daşkond ictimai kitabxanası elmin müxtəlif sahəlorinə aid,
ilk növbodo
diyarla və qonşu ölkələıio bağlı olan odəbiyyaü toplayıb qorumalı idi. Bu işin
həyata keçirilməsi üçün clmi dairolərdə tarunmış “Tiirküstan məcmuəsi”nin
yaradılmasımn başlanğıcını qoymuş,
Türküstan haqqında matcrialları
toplayan tanınmış rus biblioqrafı V.İ.Mcjov dəvət oluntrtuşdu. Bu osər
Daşkond ictimai kitabxanasmın fondlanna əlavo olaraq Orta Asiya məsolnbri
barodə monumental və orijinal “ensiklopediya” kimi nozordə tutulmuşdur.
246
TTtRK
X A L O L A R IN IN K İT A B V Ə K İTABXANA M ƏDƏNİYYƏTİ
Onun tə rtib e d ilm ə s i
1887-ci
ilə qədər davam etm işdir.
20
illik fasilədon sonra
1907-ci ild ə y e n id ə n b ə rp a olunm uşdur. O zam an bu missiyanı N .V .D m itros s-
ki
A .A .S e m y o n o v ,
E.K.Betker
öz
üzərinə
götiim ıüşdür.
“Türkiistan
m əcm uəsi” b u gü n d ə O rta A siyan nm tarixini, iqtisadiyyatnı və mədoniyyətinı
öyrənən alim lə r ü ç ü n ço x fay d ah d ır.
Elə
həm in vax td a da Peterburqun Elmlor
A kadem iyası, ic tim a i k itab x an ası, C oğrafıya cəm iyyəti, fərdi adam lar
tərəfm dən ia n ə lə r e d ilm iş , b u da kitabxananın
1870-ci
ildə
2200
niisxədən
ibarət olan k itab fo n d u n u n əsasım qoym uşdur.
11
may 1872-ci ildən kitabxanamn ilk direktoru Nikolay Vasilyeviç
D m itrovski
olmuşdur. 1867-ci ilin avqustundan o, Daşkənd dəftərxanasında
xidm ət
etmiş və “Turkestanskie vedemosti” qəzetinin redaktor köməkçisi
təyin olunmuşdu. (180, s. 89) Daşkənd ictimai kitabxanasının tarixində
N .V .D m itro v sk in in
adı həmişə birinci yerdə durur. O, bu kitabxananın ilk
direktoru olmuş, ilk biblioqraf-diyarşünas və Orta Asiya bıblıoqrafiyasının
tərtibatçıSL v ə
kitab fondunun ilk kataloqunun tərtibçisi olmuşdur. Direktoı
vəzifəsindən gedəndən sonra da “Müşahidə komitəsinin” üzvü kimt k.tabxana
ilə sıx
əlaqədə olm uş, onun haqqında bir sıra məqalələr
yazm .şdır.
Orta
Asıva
materiallarınm bilicisi
k im i
o, həmin məlumatları çox
d ə q tq lık b
toplayır,
qoruyur və sahmana salırdı 'v ə beləcə “Türküstan mocmuəsı nm nadır
cildlərini yaradırdı. “Turkestanskiy kuryer" qəzetımn
r e d a k t o r u
A .L K u sn u
N.V.Dmitrovski haqqında yazırdı: Bıblıoqraf kımı, əsasən do u' l*s ‘
ədəbiyyatmm biblioqrafı
k im i,
Nikqlay Vasilyeviçm tay.-borabər. yox tdı
v
ə
həqiqətən TOrküstan tarixinin canlı ensıklopedıyası ıdt. < gər
JJ
biblioqrafıyasımn
böyük ustadı idısə, Dmitrovs
1
onun ^
'tlQ-cl
illərdə
kitabları adamın əlində canlı əşyaya çevrı tr ı.
„:vauısn, w-tib
N.V.Dmitrovski gələcək kitabxana üçün toplanmış kıtab ar n y
1
etdi,
sonralar isə (1870-1872) nəhəng bır əsərm
Daşkond
ıct.ma.
kitabxanasmm kitab kataloqu”nu tərtib etm əyə a ş a
t.
mühadihsi
Kitabxananın foaliyyətinin yeddinci ilmdo beynəlx
komissiyası fəaliyyət göstərməyə başladı. Sonra ar,
.. .
nü^xr> kiiah
Fransa bcynslxalq kitab mübadibsi komissıyas,nın
&***>>
—
; „ |
buraya gətirildi. 1904-cü ildən etibarən komıssıya f anad,m y b n
daha tez-tez almağa başladı.
Sonralar kitabxaııa şərq
o
-
s0!Uıncu il
çoxlu əlyazmalar əidə etdi. 1882-ci il kitabxana
olacaqdır.
Diyara
g e n e r a l- q u b e m a t o r
ə y ^ ^
K illl|,] a r , ,„ ü x t .ı l i f
kitabxanamn bağlanmasl haqqm
. f
Xujı,nxılikd.,„ kilab
müəssə
vd
təşkilatlara paylamaq_ qsrar.
.
bu f(mtkm bflyiik bir
londtınun paylaşdırılmasl
ı l ə
məşgul o
j muzcyiı;.,
vcrdi.
lU ı
hissosini qoruyııb saxiaya bildı və onto
aşkənd
^
v,)X
kitabxananm taleyində 1883-cü ıldə yaradılmış
Muşama
247
T Ü R K X A L Q L A R IN IN K İT A B VƏ K İT A B X A N A M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
miisbət rolu olmuşdur. M iixtəlif iliərdə tanmmış aiimlor, pedaqoqiar.
ctnoqrailar: N.A.Mayev, N.V.Dmitrovski, A.A.Semyonov, A.A.Divayev
N.Q.Malitski və başqaları bu komitənin üzvii oimuşlar. ö ir neçə dəfo
buraxıimasna baxmayaraq 1918-ci ildə tam ləğv edilən komitə çap kataloqu
tərtib etmoyo cahd etmişdi. Onun təşəbbüsii ilə Türkiistan şəlıərləri Daşkənd.
Səmərqənd, Xocənd, Pctro-Aleksandrovsk, Cizak və başqa şəhərlər hu
kitabxanaya maliyyə dəstəyi göstərirdilər. Kitabxanamn tarixinin ilk mərhələ-
sində, həmçinin tanınmış “Türküstan aibomımun'’ yaradılmasi da aiddir. Bu
albom general-qııbernatorluğun 22 may 1871-ci il ərnrində “ l'ürküstan
diyarınm köçəri və oturaq xalqlarımn məişotini təcəssüm ctdirmək məqsədilə
yaradılmışdı. Onun tərtibi şərqşünas A.L.Kuna tapşırıldı və ona kiiçələrdə,
bazarlarda və kiiçə meydanlarında, aullarda, köçlərdə və onlann ətraflarıııda
şəkil çəkmək icazəsi verilmişdi. İş prosesində A.L.Kun qarşısma qoyulmuş
tapşırıqları daha da genişləndirdi və nəticədə alboma nəinki etnoqrafık,
həmçinin arxeoloji və tarixi xarakterli şəkillər daxil edildi. Aibom bu giinə
qədər böyük elmi əhəmiyyətə malikdir. Çiinki buraya Orta Asiyanm tarixi-
arxitektuıa abidələri, keçmiş Türküstan diyarmm xaiqları, onların məişəti və
həyatı barodə materiallar daxildir. Zamaıı ötdükcə kitabxananın fondu
müntəzəm olaraq çoxalırdı. Beiə ki, 1905-ci ildo onun fonduna əsli İmperator
ictimai kitabxanasmda saxlanan “Quranın möhtəşom nüsxəsi” (söhbət
“Osmanın Quran”mdan gedir) daxil oldu. Elə həmin 1905-ci ildo professor
N.İ.Vasilevski Səmərqənddəki Gur-Əmir mavzoleyinin tarixi-arxitektura
təsvirli qiymətli nəşrini kitabxanaya bağışladı. 1907-ci ildə qoşun starşinası
V.P.Kolosovskı admiral A.İ.Butakovun şəxsi əlyazmalarım və Amu-Dərya
çaymın mənsobi və Aral dənizinin sahillərinin araşdırılması barədə sənədlori
hodiyyə etdi. .Kitabxanada 1909-cu ildə böyük artım baş verdi-tanmmış şərq-
şiinas,
Rusiyanm
Qaşqardakı
keçmiş
konsulu
N.F.Pctrovskinin
kitabxanasmdan kitablar hədiyyə olundu. O, öz kitabxanası haqda belə
deyirdi: “N.F.Petrovskinin kitabxanasmda tapmadığmız kitabı heç bir
kitabxanada tapa bilməzsiniz . fəəssül ki, kitabxanın o zamanlar müntəzəm
şəkildə şərq əlyazm alannı toplamağa və tədqiq etmoyə nə imkan, nə də şəraiti
vardı. Məmin əlyazmalar isə çox hallarda Orta Asiya tarixinin yeganə
mənbəyıdir. Ən qədim dövrlərdən bu olyazmalan
Dostları ilə paylaş: |