Yazı materialı, əlyazma kitabı və kitabçılıq texnologiyaları ilə yanaşı, dastan

m ü x tə lif 
clmi  idarəlor  və 
ayıı-ayrı  alimloı  toplayıb  lədqiq  edirdi.  Əlyazıııalärn  toplanması  diyann 
kitabsevənlorinin  arasında,  əsasən  də  ruslar,  özboklər  və  s.arasmda  çox  geniş 
yayılmışdı.  Bu  həvəskarların  cəhdlərİ  sayəsində  bir  çox  əlyazma  itib 
batmamış  və elm  üçün  qorunub saxlanmışlar.  Amma kitabxanaya bu əiyazma- 
ları  aimaq  üçün  lürkiistan  diyanmn  baş  idarosi  tərəfındən  çox  az  vəsait 
ayrıltrdı.  Buna  görə  də  Buxara,  Səmorqənd  kimi  iri  kitab  mərkəzlorinitı 
bazarlarında  olyazmaiarın  çoxlıığuna  və  ucuzluğuna  baxmayaraq  kitabxana
248
T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   VƏ  KİTABXANA  M ƏDƏNİYYƏTİ
təsadüfı  hallarda kitab  ala bilirdi.  1889-cu  ildə  şorqşünas  L.F.Kal  87  əiyazma,
o  cümlədon  7  ərəb,  11  türk,  69  fars  dilində  əlyazma  hazırlanuş  və  qcydo 
almışdı.  Məşhur  şorqşünas  alim,  bütün  həyatı  boyu  kitabxana  ilə  əlaqə 
saxiayan  V.V.Bartold  kitabxananın  şərq  əlyazmaları  alması  prosesini  diqqətlə 
izləyirdi.  (67,  s.  116)  1902-ci  ildə  o,  bir  sıra  fərdi  məcmuələrin  bazara  və 
Britaniya  muzeyinə  düşməsindən  şikayətlənirdi.  A.A.Semyonov  tərəfindən 
tərtib  edilmiş  “Türküstan  ictimai  kitabxanasınm  kataloqu"ııa  əsasən. 
kıtabxananm  əlyazm a  fondu  1917-ci  ildə  250  cild  idi.  Ttirküstan  ictimai 
kitabxariasna məxsııs  əlyazma  “Litoqrafıyalar kataloqu”nu  da  A.A.Semyonov 
tərtib  etmişdi.  Xivə  xam  Məhəmməd  Rəhim  tərəfındən  ilk  litoqrafiyamn 
yaradılması  XIX  əsrin  70-ci  illərinə  təsadüf edir.  Onun  məhsulları  çox  nadir 
nüsxələr  hesab  edilir.  Kitabxananm  fondunda  olan  nəşrlər  Özbəkistan 
ədəbiyyatı  tarixi  üçün  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edən  milli  kitab  çapı  sənətinin 
qiymətli  əsərloridir.  Bunlarm  arasında  Ə.Nəvainin  “Xəmsə”  (1880),  “Divani 
Munis”,  “Divani R aci” və digər kitablarda vardır.
1883-cü  ildə  S.İ.Laxtinin  litoqrafıyasmda  İsanbay  Xuseynbayevın 
vosaiti  hesabına  bir  kitab  çap  olundu.  Bu,  XIII  əsrin  məşhur  sairi  Suli  Allah- 
yarm  “Zəiflərin  mətanəti”  kitabı  idi.  Beləcə,  1917-ci  ilə  qədər  kitabxana 
çoxsaylı  diyarşünaslıq  nəşrlərindən ibarət böyük  fond  toplamışdı.  1920-ci  ildə 
kitabxatıaya  dövlət  kitabxanası  statusu  verildi  vo  o  köklü  şəkildə  doyişdi. 
Onuıı  respublikamn  digər  kitabxanalarında  kitabxana  ehtıyatlarmn  toşkıli, 
fondların  və kataloqların yaradılmaşı, tədbirlərinin hazırlanmasmda  göstərdiyi 
xidmət  əvəzsizdir.  İctimai  kitabxananın  fılialt  respublikamn  paytaxtında,  o 
cümlədon  yerli  əhali  üçün  köhnə  şəhərdə  də  açılmışdı.  Dövlət  vəsaitinin 
ayrılması  1925-ci  ildə  140  min  nüsxə  kitab  vahidi  mühafizə  olunan  kıtab 
fondunun  yararnnasına  imkan  verdi.  1920-ci  ildən  kitabxana  I ürküstan 
diyartnm  ərazisində  çap  olunan  bütün  nəşrlərin  mütləq  nüsxəsını  a  maga 
başladı.  Bütün  bıihlar  kıtabxananı  ölkənin  on  iri  kitab  mühafızəsı  və  mədənı 
mərkəzlorinin  siyahtsna  daxil  etdi.  1920-ci  illərin 
ya  ta  
qa 
aıı  əsas
hadisəlorindən  biri  Sergey  Yeseninin  iştirakı  ilo  kıtabxanada  təşkıl  olunaıı 
poeziya  axşamı  oldu.  Kitabxananın  ilk  müdiri  A  e  _san  ra 
evguıevna
Nikoloyevamn  qızı  Natalya  Aleksandrovna 
S eluyanovanın 
x«Uırobrı  c ə 
saxlanılMIŞDI.  Kitabxana 
vo 
bütün  Daşkənd iiçün  S.Yesenının 
•- 
gəlişi  böyük  hadiso  idi.  Aleksandra 
Y evgenyevna 
öz  şo  əsm  o 
axşamı  təşkil  etdi.  Bu  işdə  ona  kitabxanada  işləyən  şaır 
e  san
k° m:>O r t a r A 5iy a  
respublikalan 
a ra sım d a   a y rılm a   '™rkfKtaı>
talcyinin  necə  olacağı  barədə  suallar 
d o ğ u r d u . 
Qərara  a  uu ı 
. 
bölünməsin  vo  o,  Özbokistanın  Xalq  Maarıt  Komıssar  ıgu 
‘ 
^
saxlamlsm.  Kitabxana  yeni  yaranan  Orta  Asıya 
ıtspı
249

T Ü R K   X A L Q L A R tN IN   K İT A B   VƏ  K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
kitabxanalarını  təşkil  etmək  işində  yardım  edirdi.  Savadsızhğın  ləğvi,  oxucu 
kiitləsinin 
genişləndirilmosi 
kitabxana  işçilərinin 
ixtisas 
səviyyəsinin 
aıtırılmasını  tələb edirdi.  Buna görə də  1925-ci  ildə Özbəkislan  Dövlət  İctimai 
kitabxanasının  şərq  bölınəsində  Praktikantlar  institutu  fəaüyyət  göstərməyə 
başladı.  1929-cu  ilin  dekabrında  kitabxana əməkdaşları  üçiin  yaradılmış özbək 
dili  kursları,  1930-cu  ilin  avqustunda  elmi  kitabxanaların  kataloqlaşdırma 
kursu, 
1932-ci  ilin  yanvarmda  kataloqlaşdırma. 
predmetləşdirınə  vo 
sistemləşdirmə  üzrə  üç  aylıq  kurslar,  1934-cü  ilin  oktyabrında  isə  Elnıi 
Komitənin  nəzdində elmi kitabxana işçiləri  iiçün kurs açıldı.
Özbəkistan  hökümətinin  qərarı  ilə  Dövlət  ictimai  kitabxanası  1933-cii 
ildə  Daşkənddə  respublikanın  şərq  əlyazmaları  üzrə  M ərkəzi  kitabsaxlayıcısı 
clan  edildi.  Onların  tədqiqi,  sistemləşdirilməsi  və  təşkili  üçün  tanınmış 
şərqşünaslar-professor 
A.A.Molçanov, 
A.E.Şmidt, 
A.A.Semyonov 
və 
başqaları  cəlb  olunmuşdu  və  onlar  “Şərq  əlyazmaları  kataloqu”,  “Özbəkistan 
SSR  DİK-da  saxlanan  Ə.Nəvainin  əsərlərinin  əlyazmalarımn  təsviri”ni  tərtib 
ctmişdilər.
1920-19.30-cu  illərdə kitabxananın işində  biblioqrafiya  böyük  əhəmiyyət 
kəsb  edirdi.  Bu  dövrdə  onun  əməkdaşlan  tərəfmdən  nəhəng  biblioqrafık 
əsərlər  yazılmışdır.  Məsələn,  görkəmli  alim,  tanınmış  kitabxanaşünas  və 
biblioqraf B.K.Betqer  “Dövlət kitabxanasmda saxlanan  X V Iİ-X V ill  əsr qədim 
rus 
nəşıləıinin  kataloqu”nu, 
“ fürküstan  coğrafıyası,  metereologiyası, 
scysmoqrafiyası  və  hidrologiyası”  barədə  son  23 
ildə  (1895-1917) 
“ I ürkestanskiye  vedemosti”  qəzetində  dərc  olunmuş  məqalə  və  qeydlərin 
göstəricisini  tərtib  etdi.  O.V.M aslova  1924-1930-cu  ıllərdə  “Orta  Asiyanın 
Xalq  Təsərrüfatı’  jurnalna  göstərici  tərtib  etmişdir.  V.İ.Mejovun  tanınmış 
Tiirküstan  məcmuəsi”nin  416-591 -ci  cildlərinə  kitabxanaşünas  və  biblioqraf 
E.K.Betqerin  və  O.V.Maslovanın  böyük  xidməti  olmuşdur.  1930-cu  illərin 
sonunda  Dövlət  ictimai  kitabxanası  respublikanın  digər  kitabxanalarınm 
həqiqi  metodiki mərkəzinə  çevrildiki bu zaman kitabxanalam  sayı  2500 vahidi 
mini  keçmişdi.  Onun  nəzdində  kitabxanaşünashq  və  biblioqrafiya  kabineti 
açılmış,  bıırada  daimi  surətdə  mühazirələr,  məsləhətləşmələr  aparılır,  baş 
verən  mühiim  dəyişikliklər  müzakirə  olıınurdu.  Gənc  kitabxanaçılarm  ilk 
müəllimləri,  öz  işlərinın  ustadları  olan  E.K.Bctqer,  H.A.Voysexovskaya, 
M.N.Latıpova,  O.V.MasIova və başqaları  olmuşdur.  '
Böyük  Vətən  müharibəsi  illərindo  Daşkənd  bir  çox  ziyalıların  “çörək 
şəhori  olmuşdur.  Akademik  Struve  və  Filatov,  SSR  EA-nın  müxbir  üzvləri 
Jirmunski,  Yakubovski,  Piskanov,  yazıçılar  Tolstoy,  İvanov,  professor 
Belyayev,  bəstəkar Boqolovski  kitabxananın əməkdaşları  kimi  çalışmışlar.
1948-ci  ildə  kitabxananm  həyatmda  iki  əlamətdar  hadisə  baş  vcrdi.  Ona 
məşhur  özbək  şairi  Əlişir  Nəvainin  adı  verildi  və  350  yerlik  oxucu  zalı  olan
250
T C R K   X A L Q L A R IN IN   KİTAB  VƏ  KİTABXANA  M ƏDƏNİYYƏTİ
yeni  üç  mərtəbəli  bina  istifadəyə  verildi.  Elə  o  zaman  F.K.Betqer  250  ədəd 
avtoqraflı,  151  ədədi  ekslibrisli, 
2
  min  nadir  və  qədim  nəşr  kitabı  toplanınış 
şöbə  təşkil  etmişdi.  Hal-hazırda  bu  fondda  16  mindən  çox  niisxə  vardır. 
Onların  arasında  Ş.M.İbrahimovun  “Təqvim”  (Daşkənd-1872),  N.P.Ostrou- 
movun  “Əmir  Teymur”  (Daşkənd-1890),  N.P.Ostroumovun  “Oş  şəhəri  lıaq- 
qında  dastan”  (D aşkənd-1885)  və  bir  çox  başqa  özbək  dilində  “İncilər’l 
mövcud  idi.  (180,  s.  95)  Əvvəllər olduğu  kimi, tədqiqatçılar iiçün  Tiirküstanm 
tarixi  və  ədəbiyyatı  haqqmda  əsərlər-artıq  yuxarıda  adı  çəkilmiş  on  cildlik 
(bütövlükdə 
1 2 0 0
  fotoşəkil)  dörd  hissədən  ibarət  (tarixi,  arxcoloji,  etnoqrafık 
və  sənətkarhq)  “Türküstan  albomu”,  özbək  ədəbiyyatının  klassik  əsəri,  Xivə 
xanı  Abdul-qazinin  “Şəcəreyi türk” -  “Tatarlar haqqında nəsil  tarixi”  kitabmın 
rus  dilinə  ilk  tərcüməsi  (Spb-1768),  həmçinin  Filip  Sergeyeviç  Yefremovıın 
“Buxarada,  Xivədə,  İranda və Hindistanda  on  il  səyahət  və  macəralar,  İngiltə- 
rədən  və  Rusiyadaıı  keçməklə  geri  qayıdış”  əsərinin  ilk  nəşri  (Spb  -1875) 
böyiik  maraq  kəsb  edirdi.  Nadir  kitablar  şöbəsinin  fondunda  Tiirküstanda  çap 
edilən  ilk  qəzetlər toplanmışdı.  Özbək dilində  “Turkestan  viloyatiniııq  qa/eti" 
(1870-1917),  “Ticcor”  (1907)  “Turan”  (1919)  “Sadoi  Turkeston"  (1914). 
“İştrakkiyım”  (1917)  və  başqaları,  həmçinin  rus  dilində  “Tıırkcstanskie 
vedemosti”  (1870-1917),  “Samarkand”  (1904-1907)  qə/etləri  çap  edilmişdi. 
Burada  xarici  dildə  çap  olunmuş,  qədim  kitab  nümunələrindən  hesab  edilən 
1697-ci  ildə  fransız  dilində  nəşr  edilmiş  Şərq  haqqında  biitiin  bilikləriıı 
ensiklopediyası  B.Erbelonun “Şərqkitabxanası”adlı  kitabı  saxlamlır.
Müharibədən  sonrakı  dövrdə  respublika  əhalisinin  mədəni  səviyyəsinin 
artması,  elmin,  kitabxanaçılıq  işinin  inkişafı  ilə  səciyyələnir.  Bu  dövrdə 
Özbokistamn  m ədəni-maarif  müəssisələrinin  işinin  yaxşılaşdırılması  ü/ıə 
tədbirlər  işlənib  hazırlanmışdır.  Özbəkistanda  kiitləvi  kitabxanalarııı  iııkişa- 
fında  Əlişir  Nəvai  adma  Dövlət  ictimai  kitabxanasının  yaıdımı  böyiik 
olmuşdur.  “Kitabxana  flaqmanı”  özü  də  inkişafda  idi.  I970-ci  illəıdə  vcni 
şöbələr  elmi-tətqiqat,  mədəniyyət  və  incəsənət  üzrə  clmi  inlbrmasiya, 
depozitar  mühafizə,  nəzarət-dispetçer  xidməti,  gənclərə  metodik  xidınət 
şöbələri  açıhr.  Respublikada  kitabxanaçılıq  işi  üzrə  təşkilali-metodik  sistenı 
formalaşır, 
elmi-tədqiqat 
axtarışları, 
kitabxanaşünaslK|, 
biblioqıalıya 
məsələlorinin  praktik  və  nəzəri  fəaliyyət  aktivləşdirilir.  1980-ci  illəıdə 
kitabxana 
“Sovet 
kəndinin 
həyatında 
kitab 
və 
miitaliə  , 
Kütləvi 
kitabxanalarda  mütaliənin  və  oxucu  tələbatının  dinaınikası  , 
Kitabxaııa 
ehtiyatlanmn  səmərəli  yerləşdirilməsi”  kimi  ümumittilaq  tədbirlərə  qıışyıldu. 
Həmçinin  respublika  əhəmiyyəlli  işlər  də  apanlırdı.  Məsələn  O/bəkistamu 
kütləvi  kitabxanalarmın  kitab  özəyinin  formalaşdırılması'',  “()/.bək  mııəl- 
lillərinin  biblioqrafik  təsvirlə  rus  transkripsiyasındatəsvırıııın  əlavə  olunması  .
1990-cı  illərdə  özbək  qadınlarının  maraq  dairələri  tədqiq  olumır,  ( )/bəkıstanm
251

T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   V Ə   K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
kitabxana  işinin  tarixi  üzrə  sənədlərin  birinci  hissəsi  (1917-1924)  üzərində  iş 
davam edirdi.
Kitabxananın 
aparıcı 
istiqamətlərindən 
biri 
də? 
həmişəki  kimi 
biblioqrafıya  idi.  Belə  ki,  bu  dövrdə  özbək  və  rus  dillərində  “Özbəkistan 
tarixi”,  “Həmzə  Hokimzadə  Niyazi”,  “Həmid  Alimcan”,  “Daşkondin  tarixi" 
kimi  retrospektiv  elmi-köməkçi  məqalələr  yazılmışdır.  Fondun  özbək  dilində 
ədəbiyyatla təmin  edilməsinə xüsusi  diqqət yetirilirdi.  Hal-hazırda  burada 600 
min  nüsxədən  çox  Ə.Nəvai,  Furqat,  Muqimi,  Zövqi,  İbn  Sinanm   (Avitsenna) 
əsərləri,  Uluqbəy,  Biruni  kimi  özbək  elmi  ədəbiyyatı  klassiklətinin  əsərləri, 
həmçinin  respublikanın  müasir  alim  və  yazıçılarının  əsərləri  vardır.  Son 
illərdə  nəşr  siyasətinin  dəyişməsi  ilə  əlaqədar  olaraq  özbək  dövlət  dilində 
müasir  elmi  əsərlərin  axını  aılır.  Növbəti  vacib  mərhələ  Özbəkistan 
Respublikasmın  prezidentinin  20  fevral  2002  ci  ildə  “Elmi-tədqiqat 
fəaliyyətinin  təşkili”  haqqmda  fərmanı  ilə  başlayır.  Yəni  növbəti  mərhələnin 
başlanğıcı  2002-ci  ildən  götürülür.  Həmin  fərmamn 
8
-ci  bəndində  respublika 
elmi  idarə  və  müəssisələrinin,  Ə.Nəvai  adma  Özbəkistan  respublikasınm 
Dövlət  kitabxanasımn  və  respublika  elmi-texniki  kitabxanasının  birləşdiril- 
məsi  yoiu  ilə  Özbəkistanm  Milli  kitabxanasınm  yaradılması  va  onun 
Özbəkistan  Respublikasmm Nazirlər  Kabinetinə tabe  edilməsi  təklifm in qəbul 
edilməsi  göstərilmişdir.  Bu  qərar kitabxanamn  milli  mədəııiyyətinin,  Özbəkis- 
taıı  xalqmın  milli,  mənəvi  irsinin  xəzinəsinin  mərkəzi  kimi  fəaliyyətinin 
genişləndirilməsi  və  respublikada  kitabxana  işiniıı  sonrakı  inkişafma  təkan 
vermək  məqsədi  ilə  qəbul  edilmişdir. 
2 0 0 2
-ci  ilin  aprelində  Özbəkistan 
Respublikasmın  N azirlər  Kabineti  12  aprel  2002-ci  il  tarixində  “Əlişir  Nəvai 
adm a  Özbəkistan  Milli  kitabxanasının  yaradılması  haqqında”  123  saylı  qəran 
qəbul  etmişdir.  (94,  s.  99)  Özbəkistan respublikasmın  N azirlər Kabinetinin bu 
qərarı  Özbəkistan  Milli  kitabxanasnı-milli  və  xarici  nəşrlər  toplanan  baş 
dövlət  kitabsaxlayıcı,  çoxfunksiyah  kitabxana-informasiya  və  elmi-tədqiqat 
müəssisəsinin,  respublikanın  bütün  kitabxanaları  üçün  metodik  mərkəz 
statusunu  müəyyən  etdi.  2004-cü  ildə  özündə  Milli  kitabxananın  unikal 
informasiya  ehtiyyatlarım  əks  etdirən  veb  saytı 
yaradıldı. 
Buradan 
kitabxananın  tarixi,  kitabxananın  xəbərləri,  strukturu,  nadir  və  qədim  kitablar 
haqqında  informasiya  əldə  etmək  olar.  Ə.Nəvai  adına  Özbəkistan  Milli 
kitabxanasının  2005-ci  ildə  135  ili  tamam  oldu.  Milli  kitabxananm   daxili 
strukturu  uzun  illər  ərzində  formalaşmış  və  hazırki  vəziyyətə  gəlib  çatmışdır. 
Kitabxananın  ayrı-ayrı  şöbələrinin  yai'anması  və  fəaliyyətinin  araşdırılması 
göstərir  ki,  müxtəlit  illərdə  kitabxana  qarşısna  qoyduğu  vəzifələri  həyata 
kcçirmək  üçün  müvafiq  şöbələri  təsis  etmiş  və  nəhayət  m üasir  milli 
kitabxananın  strukturu  formalaşmışdır.  Milli  kitabxana  hal-hazırda  əsas  vo
252
T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   VƏ  K İTABXANA  M Ə D Ə N İY Y Ə Tİ
yardımçı  şöbələr  vasitəsilə  öz  fəaliyyətini  həyata  keçirir.  Ə.Novai  adma  Milli 
kitabxanasıda aşağıdakı əsas və yardımçı  şöbəlor fəaliyvət  göstərir.
1.  Depozitar fond  şöbəsi.
2.  K itab'm ühafızə şöbəsi.
3.  Fondlarm  kornplektləşdirilməsi  şöbəsi.
4.  Kitabxanalararası  abonement şöbəsi  (KAA).
5.  Yeni  informasiya-resurslan  morkəzi  şöbosi.
6
.  FJmi-metodik şöbə.
7. Normativ-texniki  sənədləşmə və  sənaye  kataloqları  şöbəsi.
8.  M illi biblioqrafıya şöbosi.
9.  Elmi və rnədəni  araşdırmalar şöbəsi.
10.  Elmi  və marketinq araşdınnalar şöbəsi.
11.  Sənədlərin  işlənməsi və kataloqların tərtib edilməsi  şöbəsi.
12.
  Xarici ədəbiyyat və xarici əlaqələr şöbəsi.
13.  Oxuculara xidmot şöbəsi.
14.  Dövrii mətbuat şöbəsi.
15. N adir  nəşr və əlyazmalar şöbəsi.
16.  Sorğu  informasiya şöbəsi.
17.  Texniki təclıizat şöbəsi.
Fondların  depozitar  saxlanma  şöbəsi,  rəflərində  260  mindən  çox  ııiisxə 
saxlanma  vahidi  toplanmış  ən  iri  şöbələrindən  biridir.  Bu  şöbo  digor  kitab- 
xanaları  kitabla təmin edir, bu şöbənin tərkibində çox  sayda dəyərli  nümunəlor 
qorunııb 
saxlamlır, 
həmçinin, 
Kitabxanalararası 
abonemenlin 
ləşkil 
olunmasmda da əvəzedilməz xidmət göstərir.
Kitab 
mühafızə 
şöbəsi 
Əlişir  Nəvai 
adına 
Özbəkistan 
Milli 
kitabxanasımn  əsas  fondunun  mühafızəsini,  təşkilini  və  istiladəsini  həyata 
keçirir, milli  kitablarm  mühafizə funksiyasını  yerinə yetirir.
Fondların  kömplektləşdirilməsi  şöbəsi  1933-cü  ildə  yaıadılmışdıı.  Ilal- 
hazırda  Özbəkistan  Milli  kitabxanasının  fondlarnı  bütün  ycıli  vo  qismon  də 
xarici  nəşr  növləri  ilə  komplektləşdirir.  Kitabxanaya  daxil  olan  kilablaı  bu 
şöbə  daxilində  si.stemli  şəkildə  komplektləşdirilir və fonda daxil  olııı.  Bıı  şc'ibə 
həmçinin  kitabxanaya  daxil  olan  ədəbiyyatların  invcntar  kitabma  daxil 
edilməsi,  texniki  işlənməsi,  bəzi  nəşrlərin  başqa  kitabxanalara  hodiyyə 
verilməsi 
ilə  bağlı  ədobiyyatın  aktlaşdırılması  ilə  məşğu)  olıır.  Şöbo  ölkoıım 
digər  kitabxanaları  iiə  də  qarşıhqlı  şəkildo  əlaqo  saxlayır,  londun
zənginləşməsinə xidmət göstərir.
Kitabxanalararası  abonement  şöbəsi  1975-ci  ildə  Kıtabxanalararası 
abonement bölməsinin  (KAB)  bazasında  xidmət  şöbəsı  yamnda  yaradılmışdır. 
Şöbərıin  fəaliyyəti  Milli  kitabxananın  fondlarını  ımıvoqqotı  ıstıladoyo 
vermokdən  ibarətdir.  Şöbə  bir  çox  kitabxanalarla  olaqə  saxlayaıacı  oxuculara
253

T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İT A B   VƏ  K İT A B X A N A   M Ə D Ə N İY Y Ə T İ
xidmət  işinin  toşkil  edilməsi  istiqamətində  fəaliyyət  göstərir  və  bunun 
nəticəsində oxucuların  sayı  getdikcə çoxalır.
İnformasiya-resursları  mərkəzi  şöbəsi  Ə.Nəvai  adına  kitabxananın 
nəzdində  1975-ci  ildən  fəaliyyət  göstərir.  Yeni  informasiya-resurslan 
mərkəzinin  açılışı  2002-ci  ildə  baş  vermişdir.  Bu  şöbəııin  əsas  foaliyyəti  yeni 
yaranan  sənəd  kütləsini  toplamaqdan,  təbJiğ  etməkdən  ibarətdir.  Yeııi  infor- 
masiya  resurslarını  əldə  etmək  istəyən  tələbatçılaı*  kitabxananın  rəsmi  saytma 
miiraciət etməklə  informasiya əldə edə bilərlər.
Elmi-metodik  şöbə  1955-ci  ildə  yaradılmışdır.  O,  informasiya-kitabxana 
və  informasiya-ehtiyat  mərkəzlərinin  və  respublika  kitabxanalarının  metodik 
və  əlaqələndirmə  mərkəzidir.  Bu  şöbə  digər  kitabxanalara  metodik  rəhbərlik 
funksiyasını  həyata  keçirməklə  qarşılıqlı  əlaqələri  genişləndirir.  Konfranslar, 
seminarlar  keçirir,  görıişlər  təşkil  edir.  Hər  ezamiyyətnin  sonunda  hesabat 
hazırlayır.  Çatışmayan  cəhətləri  üzə  çıxararaq  onun  həll  edilməsində 
kitabxanalara.kömək edir.
Sənaye  kataloqları  sektoru  və  normativ-texniki  sənədlər  şöbəsi  1986-cı 
ildo Özbəkistanın  elmi-tədqiqat,  elmi-texniki  inibrmasiya  institutunun  struktur 
şöbəsi  olaraq  yaradılmışdır.  Normativ  -texniki  sənədlər  dedikdə  hesabatlar. 
standartlar və s.  normativ-texniki sənədlər  başa düşülür.
Ə.Nəvai  adma  Özbəkistan  Milli  kitabxanasının  milli  biblioqrafıya  şöbəsi 
25  may  1965-ci  ildə  yaradılmışdır.  1982-ci  ilə  qədər  bu  şöbə  soraq- 
biblioqrafiya  şöbəsinin  və  milli  biblioqrafıya  şöbəsinin  funksiyalarım  yerinə 
yetirirdi.  Milli  biblioqrafıya  şöbəsi  ölkə  ərazisində  çıxan  milli  ədəbiyyatı 
təbliğ  edir.  Şöbə  kitabxanaya  daxil  olan  nəşrlərin  təsvir  edilməsi,  müxtəlif 
oxucu  sorğuları  üzrə  biblioqrafık  arayışların  tərtibi  ilə  məşğul  olur.  Bundan 
əlavə şöbədə oxuculara xidmət işi də aparılır.
Elmi  və  mədəni  araşdırmalar  şöbəsi  1977-ci  ildə  yaradılmışdır.  2002-ci 
ildə  incəsənət  bölməsi  ilə  birləşmişdir.  Şöbənin  əsas  iş  forması  dövrü 
mətbuatdan  incəsənət  və  mədəniyyət  barədə  məqalələrə  baxış  keçirilməsi 
eləcədə yeni- yeni  incəsənət nümıınələrini  toplamaqdan ibarətdir.
Elmi  və  marketinq  araşdırmalar  şöbəsi  1975-ci  iidə  elmi-tədqiqat  şöbəsi 
kimi  yaradılmışdır. 
2 0 0 2
-ci  ildə  elmi  və  marketinq  araşdırmalar  şöbəsi  adını 
almışdır.
Sənədlərin  işlənməsi  və  kataloqların  tərtib  edilməsi  şöbəsi  -  1870-ci  ildə 
arxiv  sənədləri  üzrə  “kataioq”  adlaııdırılan  müfəssəl  siyahı  yaradılmışdır. 
Kitabxananın  fondu  ildən-ilə  artırdı.  Kitablar  həm   fərdi  şəxslərdən,  həm  də 
m üxtəlif  müəssisəlordən  alınırdı.  Sənədlər  bu  şöbədə  biblioqrafik  qaydada 
təsvir olunur, kataloq qutularında yerləşdirilirdi.
Xarici  ədəbiyyat  və  xarici  əlaqələr  şöbəsi 
1955-ci  ildə  təşkil 
olımmuşdur.  Xarici  dillərdə  ədəbiyyat  fondu  kitabxana  açılan  gtindon
254
T Ü R K   X A L Q L A R IN IN   K İTA B  V Ə   KİTABXANA  M ƏPƏNİYYOTİ
fo rm a la ş m a ğ a  
başlam ış  və  hal-hazırda  dünyanın  70-dən  çox  dilindo  120 
mindən  çox  nüsxədən  ibarətdır.  Şöbə  kitabxanaya  daxil  olatı  xarici  dilli 
nəşrlərin  (kitab,  jurnal,  elmi  toplu,  avtoreferat,  elektron  informasiya 
daşıyıcıları  və  s.)  komplektləşdirilməsi,  texnikı'  və  elmi  işlənməsi,  oxucularm 
fonddan istifadəsinin  təşkili  ilə məşğul  olur.  Şöbənin qarşısında duran  dalıa bir 
funksiya  torcüməçilikdir.  OxucuJar  tərəfindən  təJəbat  olduqda  şöbənin 
əməkdaşları  tərəfındən oxucular üçün müxtəlif mənbələrdən tərciimələr edilir.
Oxuculara  xidm ət  şöbəsi  1933-cü  ildə  yaradılmışdır.  1935-ci  ildə  kitab 
mühafızəsi  və  xidm ət  şöbəsi  vahid  xidmət  və  fond  şöbəsindo  birləşmişdir. 
1948-ci  ildə Ə .N əvainin  500 illiyinə üç mərtəbəli bina istifadəyə verilınişdir.
Dövrü  'm ətbuat  şöbəsi  2002-ci  ildə  kitab  fondundan  ayrılaraq 
yaradılmışdır.  Şöbonin  fondunda  2,5  milyon jurnal  və  20  min  qəzet  tikmələri 
saxlanılır. 
Şöbə 
respublika, 
vilayət, 
rayon 
mətbuatından 
ibarət 
komplektləşdirilir.
Kitabxananın  nadir  nəşr  və  əlyazmalar  kolleksiyası  kitabxananın  fəxri 
hesab  olunur  və  15500-dən  çox  nüsxəyə  sahibdir.  Burada  Qərbi  avropa  vo 
qodim  rus ədəbiyyatınında nümunələri təqdim olunur.
O.Nəvai  adma  Özbəkistan milli kitabxanasmın soraq-informasiya  şöbəsi 
1982-ci  ilin  aprelində  yarädılmışdır.  Şöbə  kitabxananm  oxucularına, 
təşkilatlara inform asiya xidməti  göstərir.
Texniki  təchizat  şöbəsi  1924-cü  ildə  yaradılmışdır.  Şöbənin  osas 
fəaliyyət  növü  kitabxananm  elenlarmm,  monoqrafıyalarının,  jurnallannın, 
həmçinin bədii  əsərlərinin nəşridir.  Şöbə ənənəvi  kitabxanalarda tətbiq  olunan 
məlumat-axtarış  sislemi  ilə  yanaşı,  müasir  texnologiyaların  öyrəııilməsi  və 
tətbiqi  məsələləri  ilə  məşğul  olur.  2010-cu  ildə  Ə.Nəvai  adma  Özbəkistan 
Milli  kitabxanasının  əsas  statistik  göstəriciləriaşağdakı  kimidir.  Bir  il  ər/.ində 
qeyd  olunmuş  oxucuların  sayı-1241,  cəmi  oxucu  bileti  üzrə  16210,  kitab 
verilişi-  86729,  'bunlardan:  kitab-36624,  dövrii  ııəşrlər-46824,  rcfcralıv 
jumalları-1911,  dissertasiyalar-1370,  o  cümlədən  650-özbək  dilində,  720-tus
dilində, golişlər-10801-dir.
Ə.Nəvai  adm a  Özbəkistan  Milli  kitabxanasıntn  bcynəlxaiq  aJəmdə  <>z 
yerini  tapması  XX  əsrin  sonu,  XXI  əsrin  əvvəllərinə  tosadüf  cdır.  Bır  çox 
ölkələrin kitabxanaları  ilə qarşıhqh  əlaqələrin yaraddması  sahəsındo  k.tabxana 
xeyli 
addımlar 
atmışdır. 
Orta 
Asiya 
ölkələrinin 
kıta  xana  aıınııı 
ətnəkdaşlığımn  m ühüm  nəticələrindən  biri  elFl-Centra 
sıa 
aynəsının