Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından

May, 1991.  

«Literaturnaya qazeta» da dərc olunmuşdur.  

 

 

 

 

 

---

FİKRİMİZCƏ 

 

Azərbaycan xalqı əsaslı demokratik ənənələrə malik bir xalqdır. 

Təsadüfi deyil ki, Şərqdə ilk demokratik respublika quruluşu 1918-ci il mayın 28-

də Azərbaycanda yaranmışdır. 

Yetmiş  ildən  artıq  sürən  totalitar  recim  şəraitində  Azərbaycan  xalqının 

demokratik  ənənələrinin  müəyyən  rüşeymlərini  qoruyub  saxlamaqla,  real  gerçəklik 

haqqında  acı  həqiqətləri  söyləməklə,  mühitin  eybəcərliklərini  tənqid  etməklə  vicdanlı 

Azərbaycan yazıçıları mövcud imkanlar daxilində bacardıqlarını deyə və yaza bilmişlər. 

Buna  görə  də  yazıçılarımız  ölkədə  demokratik  ünsürlərin  güclənməsinə,  son 

günlərdəki  antidemokratik  çevrilişin  məğlubiyyətinə,  qanuni  hakimiyyətin  qələbəsinə 

sevinməyə  bilməz  və  bu  qələbəni  alqışlayırlar.  Hələ  qiyamçılar  iş  başında  olarkən 

avqustun  21-də  günün  birinci  yarısında  mən  bu  hadisələri  faciə  adlandırdım,  həmin 

faciənin  1988-ci  ilin  fevralında  Əsgəranda  qətlə  yetirilən  iki  azərbaycanlı  gəncin 

ölümüylə başladığını, sonra 1990-cı ilin qara Yanvarında Bakıda davam etdiyini qeyd 

etdim, qiyamçıların sözüylə əməlinin uyğun olduğuna inanmadığımı bildirdim, ölkədə 

demokratiyanın  taleyi,  respublikaların  suverenliyinin,  müstəqilliyinin  taleyi  üçün 

nigarançılığımı dilə gətirdim («Azadlıq» qəzeti, 23 avqust, 1991). 

Eyni zamanda biz ölkədəki demokratik qüvvələrin son üç-dörd ildə Azərbaycan 

xalqının  başına  gələn  müsibətlərə,  onun  verdiyi  qurbanlara  bir  çox  hallarda  biganə, 

laqeyd,  seyrçi  münasibət  bəsləməsini,  bəzənsə  açıq-aşkar  qeyri-obyektiv,  birtərəfli, 

qərəzli  münasibətini  unuda  bilmərik.  Ancaq  indi  ölkə  demokratlarıyla  haqq-hesab 

çəkmək vaxtı deyil. İndi öz-özlüyündə ölkə miqyasında mütərəqqi ideyaları təmsil edən 

qüvvələrin  Azərbaycan  problemlərini  də  düzgün  və  obyektiv  qiymətləndirməsi  üçün 

qarşımızda duran vəzifələr haqqında düşünməliyik. 

Respublikamızın  taleyini  yalnız  və  yalnız  Mərkəzin  inzibati  strukturlarıyla 

bağlamaq  səhv  idi  və  yazıçılarımız  bunu  dəfələrlə  demişlər.  Kökündən  dəyişən  siyasi 

tənasüb  mərkəzin  demokratik  qüvvələriylə  daha  fəal  rabitə  yaratmamağımızın  acı 

nəticələrini bir daha təsdiq etdi. İndi bəzi həqiqi demokratlar da, özlərini demokrat kimi 

qələmə  vermək  istəyən  bir  çoxları  da  Azərbaycanı  qara  boyalarla  təqdim  etməyə 

---

başlayıblar.  Bunda  bizim  öz  günahımız  da  var.  Televiziya,  başqa  kütləvi  informasiya 

vasitələriylə  respublikamızdakı  real  vəziyyəti,  real  ictimai  ovqatı  doğru-dürüst 

işıqlandıra  bilməmişik.  Nəticədə  isə  üstümüzə  böhtan  dalınca  böhtan,  yalan  dalınca 

yalan  yağdırılır.  Bu  da  xalqımızın  ağır  mənəvi  iztirablarına  səbəb  olur.  Ölkə 

demokratiyasının ağ günü Azərbaycanın qara gününə çevrilməməlidir. 

Azərbaycan  prezidentinin  (A.Mütəllimovun-red.)  Bakı  televiziyasıyla  avqustun 

21-də  səsləndirilən  tələsik  bəyanatında  düzgün,  haqlı  müddəalarla  yanaşı  emosional 

səbrsizlikdən  doğan  yanlış  qiymətlər  də  vardı.  Ölkədə,  respublikamızda,  xüsusilə  də 

Qarabağda qanunçuluğun, əmin-amanlığın bərpa olunması haqqında doğru mülahizələr 

və  eyni  zamanda  bu  məsələlərin  həllini  DFVK-lə(QKÇP-lə)  bağlamaq  ümidi  bir  yerə 

sığmır. 

Axı  «DFVK»çilərin əksəriyyəti  -- vitse-prezident, baş nazir, Müdafiə və Daxiln 

işlər  naziri,  DTK  sədri  -  illər  boyu  bu  məsələləri  həll  etməli  olan  dövlət  orqanlarına 

rəhbərlik  etmiş və  məsələni həll  edə bilməmiş,  ya  həll  etmək  istəməmişlər.  Onlara nə 

ümid bağlamaq olardı! Qara yanvarın təşkilatçıları, Bakının cəlladı Yazov və başqaları 

halımıza yanacaqdılar?! 

Bizə  elə  gəlir  ki,Azərbaycan  Prezidenti  bəyanatındakı  bu  yanlış  məqamı  açıq 

etiraf  etməklə  bərabər  irəli  sürdüyü  doğru-düzgün  müddəaların  da  üstündə  möhkəm 

dayanmalıdır.  Bu  bəyanatdan  bir  bəhanə  kimi  istifadə  edib  Azərbaycana  qara  yaxan 

düşmənlərimizə isə bir faktı xatırlatmaq lazımdır: Qiyam günlərində Ermənistan rəhbəri 

Ter-Petrosyan  özü  etiraf  etdiyi  kimi  (bax:  «Pravda»  qazeti  21  avqust  1991)  ölkə 

rəhbərliyilə  (DFVK-ylə)  daimi  rabitə  yaradıbmış  və  Yeltsinin  20  avqust  tarixli 

bəyanatında  deyildiyi  kimi  (bax,  «Arqumentı  i  faktı»  №  33)  xunta  Erməinistana 

güzəştlər  vəd  edirmiş.  Amma  indi,  iş-işdən  keçəndən  sonra  erməni  millətçiləri  və 

onların züy tutanları, Mərkəzdəki havadarları bu məsələni açıb-ağartmırlar, «qara məni 

basınca  mən  qaranı  basım»  prinsipiylə  Azərbaycanın  mövqeyini  pis  qələmə  verməyə, 

respublikada  hərc-mərclik,  qeyri-sabitlik  yaratmağa  cəhd  edirlər.  Bu  gün 

respublikamızda  hərc-mərclik  ölüm  təhlükəsi  qədər  qorxunc  bir  işdir.  Fitnəkarların 

məqsədi  Bakıda  və  Azərbaycanda  yeni  bir  qara  Yanvar  yaratmaq,  bu  səfər  yalnız 

ordunun  əliylə  deyil,  xalqımızın  özünün  əliylə  qırğın  törətmək,  bizi  bir-birimizə 

---

qırdırmaqdır. Bu baxımdan avqustun 23-də Xalq Cəbhəsinin liderlərinə, Azərbaycanın 

xalq  deputatlarına,  «Azadlıq»  qəzetinin  əməkdaşlarına  qarşı  törədilmiş  zorakılıq 

hərəkətını  tam  qətiyyətlə  pisləyərək,  bu  zorakılığın  səbəbkarlarının  ciddi  məsuliyyətə 

cəlb olunmasını tələb edirik. 

Ağır  sınaq  günlərini  yaşayırıq,  çox  ciddi  və  təcili  tədbirlər  həyata  keçirilməsə 

daha da ağır sınaqlar qarşısında durmalı olacağıq. 

Fikrimizcə ilk növbədə aşağıdakı tədbirlər təcili həyata keçirilməlidir: 

1.Respublikada prezident seçkiləri təxirə salınmalıdır. 

2.Demək  olar  ki,  bütün  ölkədə  olduğu  kimi,  Azərbaycanda  da  Kommunist 

Partiyasının  rəhbər  orqanlarının  fəaliyyəti  dayandırılmalı,  partiyanın  fövqəladə 

Qurultayı  partiyanın  qalıb-qalmamasını,  qalarsa  nə  şəkildə  və  nə  adla  qalmasını 

müəyyənləşdirməlidir. 

3.Bakıda  fövqəladə  vəziyyət  aradan  qaldırılmalıdır.  Eyni  zamanda  biz  Xalq 

Cəbhəsinə,  Bakı  və  Abşeiron  əhalisnnin  birlik  və  cəmiyyətlərinə,  din  xadimlərinə, 

ziyalılara,  müxtəlif  siyasi  qüvvələrə  və  inzibati  orqanlara  müraciət  edərək  hər  hansı 

təhrikçi  və  fitnəkar  hərəkətlərin,  çıxışların  qarşısını  almağa  çağırırıq.  Bir  an  da 

unutmayaq ki, xalqı ziyalılara qarşı, fəhlələri kəndlilərə, bakılıları rayonlulara, ayrı-ayrı 

regionları  bir-birinə  qarşı  qoymağa  cəhd  göstərən  təhrikçilərin  fitnəkarlığında  düşmən 

əli,  şeytan  barmağı  var.  Düşmənlərimizi  Azərbaycanda  demokratiyanın  taleyi  yox,  öz 

çirkin  təcavüzkar  məqsədləri  maraqlandırır.  Azərbaycan  demokratik  hərəkatı  özlərini 

demokrat  elan  etmiş  Ermənistan  siyasi  qüvvələriylə  yalnız  bir  şərtlə  -  -  onların 

Azərbaycana  ərazi  iddiasından  imtina  etməsi  və  Qarabağla,  başqa  məsələlərlə  bağlı 

daxili  işlərimizə  qarışmamaq  şərtiylə  münasibət  yarada  bilər.  Qarabağda  yaşayan  və 

Azərbaycan  qanunlarına  riayət  edən  erməni  əhalisinin  təhlükəsizliyinə,  əmin-

amanlığına biz özümüz təminat verməliyik. 

4.Azərbaycanda  siyasi  partiyaların  fəaliyyətinə  geniş  imkan  yaradılmalıdır. 

Kommunist  Partiyası    özünün  içindən  demokratik  ideallara  inanan  adamlar  sol 

təmayüllü  yeni  bir  partiya  qura  bilər.  Və  yalnız  belə  sivilizasiyalı  siyasi  plüralizm, 

siyasi  əqidə  toqquşmaları  şəraitində  Prezident  seçkilərinin  keçirilməsi  üçün  lazımi 

zəmin yarana bilər. 

---

5.Bu  işdə  kütləvi  iiformasiya  vasitələri,  xüsusilə  Azərbaycan  televiziyası  çox  iş 

körə bilər. Efirdə müxalifət nümayəndələrinə, alternativ siyasi platformaların ifadəsinə 

daha  çox  yer  verilməli,  bir-birindən  fərqli  fikirlər  mübadiləsi,  mübahisəsi,  disputlar 

keçirilməlidir.  Siyasi  mübarizə  meydan  və  mitinqlərdən  ekrana,  efirə,  mətbuat 

səhifələrinə-keçirilməlidir.  Bu  hər  hansı  əlbəyaxa  toqquşmaların,  «dəyənək 

dəlillərinin», qanın, qırğının qarşısını alar və eyni zamanda fikir, əqidə və pəy azadlığını 

təmin edər. Azadlıqı zor gücünə təsdiq etməmək üçün onu xoşluqla, halallıqla, qanuni 

yolla möhkəmləndirmək lazımdır. 

6.Bu  zəmin  bir  günün  içində  yaranmayacaq.  Amma  hadisələrin  belə  sürətlə 

inkişaf etdiyini və ən gözlənilməz, ən təhlükəli dönümlərini nəzərə alaraq - təcili surətdə 

Milli  Saziş  hökuməti  yaratmaq  -  bu  hökumətə  mövcud  inzibati  kadrlarla, 

mütəxəssislərlə  bərabər,  müxalifət  nümayəndələrini  və  müstəqil  nümayəndələri  daxil 

etmək lazımdır. 

7.Əmin-amanlığın  qorunması  üçün  Milli  hərbi  qvardiyanın  yaradılması  da 

zəruridir.  Bu  qvardiya  DİN  tərkibində,  koalisiya  hökumətinin  tabeliyində  və  ciddi 

nəzarəti altında olmalıdır. 

8.Həm  Azərbaycan  Ali  Sovetinin,  həm  Azərbaycandan  olan  SSRİ  Xalq 

deputatlarının,  həm  də  muxalifətin  rəhbər  orqanlarının  iştirakıyla  geniş  Milli  Forum 

keçirilməli  və  bu  forum  Mərkəz  rəhbərliyindən  Azərbaycan  ərazisinin  silahlı 

quldurlardan tez bir zamanda təmizlənməsini, öz sərhədlərimizin möhkəmləndirilməsini 

qətiyyətlə  tələb  etməlidir.  Dövlət  orqanlarının,  müxalifətin,  geniş  ictimaiyyətin  birgə 

tələbi daha gur səslənir. 

9.Son  məqsədimiz  Azərbaycan  respublikasının  qeydsiz-şərtsiz  müstəqil  Dövlət 

elan  olunması  və  başqa  dövlətlər  tərəfindən      tanınmasıdır.  Keçmiş  sovet 

respublikalarıyla  ayrı-ayrılıqda  ikitərəfli  siyasi  iqtisadi,  mədəni  müqavilələr  bağlamaq 

olar. 

Azərbaycan Yazıçılar Birliyi 

«Ədəbiyyat qəzeti»