KİTABLARIRIN LATIN QRAFİKASI İLƏ ÇAPI
NİYƏ LƏNGİYİR?
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anar bir neçə gün öncə parlament
tribunasından etiraz səsini ucaltdı. Latın əlifbası ilə çap olunacaq kitablara göstərilən
laqeyid münasibətdən şikayətlənən deputat bir başa cavabdehin kim olduğunu söyləməsə
də, onu narazı salan məqamlara toxundu. Yazıçının sözlərindən bəlli oldu ki, dövlət başçısı
bu ilin yanvar ayının 12-də bir çox kitabların latın qrafikası ilə çap olunması haqda fərman
imzalasa da, keçən on ay ərzində bir kitab da latın qrafikası ilə nəşr olunmayıb.
Xatırladaq ki, ötən il bu fərmanın imzalanmasından sonra əsas yük AYB
rəhbəliyinin üzərinə düşdü. Onlar uzun müddət ərzində nəşr olunacaq kitabların bədii
ədəbiyyata aid hissəsinin tərtib olunmasında iştirak edərək bir siyahı tərtib etmişdi.
Doğrudur, elə bu siyahıdakı adlar da çoxlarını narazı salmış, ədəbiyyat düşərgəsində
qalma-qal yaratmışdı. Amma indi nə Anarın, nə də həmin narazıların istədiyi "siyahıda"kı
kitablar nəşr olunmur.
Maraqlıdır. AYB sədrinin bu probiemi parlament tribunasından səsləndirməsi nə
məqsəd daşıyır? Anar problemin həlli üçün lazımi instansiyalara müraciət edibmi?
"'Mən bundan böyük müraciət görmürəm" - deyən Anar «Yeni Müsavat»a
açıqlamasında bildirdi ki, Milli Məclisdə səsləndirilən iradlardan hamı xəbər tutur. O
hesab edir ki, səsi lazımi instanciyalarda eşidildiyi üçün adekvat addımlar atılacaq:
"AYB sədri kimi də, deputat kimi də düşünürəm ki, hörmətli prezidentimiz
yanvarda fərman imzalayıb. Bu gün noyabrın 11-dir, bir kitab da çıxmayıb. Kimin təqsiri
olduğunu mən deyə bilmərəm. Çünki bunu bilmirəm. Onu da deyim ki, bu, AYB-nin,
əsasən də mənim təşəbbüsüm idi. Bizə tapşırıq verilmişdi ki, bu kitabları hazırda yaşayan
yazıçılardan, eləcə də rəhmətə getmiş söz adamlarının ailələrindən yığaq. Biz də bu işi
gördük və təhvil verdik. Ancaq kitabların nəşri nədənsə bizə yox, Milli Elmlər
Akademiyasına həvalə olundu. Bunun səbəbi hələ bəlli deyil. Ümumiyyətlə, bu işə kimin
cavabdeh olduğunu deyə bilmərəm."
223
Anarın dediyinə görə, bu məsələnin ləngiməsi ucbatından çox vaxt ona şikayət
edirlər. O, bəzən "maliyyə imkanları yox idi, gələn ildən olacaq" sözlərini eşitsə də, bunun
reallığa uyğun olmadığı qənaətindədir. "O kitabların hamısının çıxması üçün kifayət qədər
maliyyə ayrılıb" deyən yazıçı məsələnin müsbət həllinə nail olmaq üçün bütün yollara baş
vuracaq: «Məncə, bu məsələnin həllinə mərtəbə-mərtəbə nail olmaq lazımdır. Doğrudur,
prezidentlə təkbətək görüşürsən. Amma MM kürsüsündən səslənən iradı bütün xalq eşidir.
İndi gözləyək. Nəticə olmasa, o biri etapda prezidentlə görüşərik."
"AMAL" Ziyalı Hərəkatının sədri Xalid Əlimirzəyev də Anamın bu çıxışını
müdafiə edir. Deyir ki, bu məsələnin ləngimasi ali məktəblərə yeni qəbul olunan taləbələrə
də problem yaradır, onlar kiril qrafikalı ədəbiyyatı oxuya bilməməkdən şikayətlənirlər:
"Bu, bizim cəmiyyətimizin, təhsilimizin, milli intibahımızın qarşısında duran vacib
məsələdir. Latın qrafikası qəbul olunan ilk gündən bu işlə ciddi məşğul olmaq lazım idi ki,
heç olmasa çox vacib dərsliklər, bədii ədəbiyyat, klassiklərimizin əsərləri, xüsusi
proqramlar latın qrafikası ilə dərc olunsun. Gec də olsa, fərman verilib. Doğrudur, həmin
əsərlərin siyahısında da gördük ki, orada vacib olan əsərlər yoxdur, məsələyə dostbazlıq,
qrupbazlıq prinsipləri ilə yanaşılıb. İndiyə kimi bunun çap edilməməsinin günahı cavabdeh
məmurlarda, eləcə də AYB-də-dir. Anar bunu indi niyə deyir? İkinci günahkar Təhsil
Nazirliyidir. Maraqlıdır ki, Prezident Aparatı bu fərmanın icrasına niyə indiyə kimi nəzarət
eləmir? Bu, çoxdan yetişmiş bir məsəiədir."
X.Əlimirzəyev həsab edir ki, burada hökumətin mənafeyinə toxunacaq heç bir
məsələ yoxdur. Odur ki, onun ləngidilməsi heç hökumətə də sərf etməməlidir: «Bizdə
adətən fərmanlar verilir, həyata keçmir. Qanunun qəbulu ilə onun icrası arasında bir
boşluq, sistemsizlik olur. Bu da ondan irəli gəlir ki, ölkədə məsuliyyət yoxdur."
Sevinc Telmanqızı
Parlamentin dünənki iclasında "Azərbaycan dilinin işlənməsi və qorunmasi
haqqında" (ikinci oxunuş) qanun layihəsi geniş müzakirəyə səbəb olub. Xatırladaq ki, adı
çəkilən qanun layihəsi hələ bir necə il öncə müzakirəyə çıxarılsa da bir sıra mübahisəli
224
məsələlər və layihə üzərində daha da təkmilləşmək üçün indiyə qədər yubanıb. Lakin ötən
il respublika prezidentinin Azərbaycan dilinin, tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında
imzaladığı fərmandan sonra qanun layihəsindəki mübahisəli məsələlər öz həllini tapdı.
Bunu parlamentin Mədəniyyət məsələləri komissiyasının sədri Anar Rzayev layihə
haqqında məlumat verərkən bildirdi. O dedi:
Ötən çağırışda da müzakirə olunmuş qanun layihəsi üzərində alimlər, dilçilər, bir
sözlə mütəxəssislər ciddi iş aparmış, komissiyada mütəmadi müzakirələr keçirmişdir.
Layihənin birinci oxunuşanda müzakirəsindən sonra mühüm bir hadisə baş verdi. Ölkə
prezidenti cənab Heydər Əliyev dillə bağlı fərman imzaladı və xeyli məsələlərə aydınlıq
gətirildi. Layihənin hazırlanmasında professor Nizami Cəfərovun böyük xidməti olduğunu
vurğulayan komissiya sədri dedi ki, ötən iki il ərzində dilimizin qorunmasına böyük diqqət
yetirilib. Ölkəmiz 200 il rus imperiyasının, 70 il isə Sovetlər Birliyinin daxilində olmuş, bu
rejimlərin təzyiqlərinə baxmayaraq rus dilindən dilimizə keçən sözlər azlıq təşkil etmişdir.
Bununla belə, ölkəmizin on illik müstəqillik dövründə bir sıra qəzetlərin, özəl televiziya
kanallarının adlarından və şəhərin reklam örtüyünün vəziyyətindən dilimizin korlanmasını
aydın görürük. Dilə qarşı bu etinasız təcrübənin nə vaxtsa əyalətlərə də kecə biləcəyi
təhlükəsi vardır. Ana dilini təhlükələrdən qorumaq üçün belə bir qanunun yaradılması
təşəbbüsü meydana çıxmışdır.
Azərbaycanın nə rus imperiyasına, nə də Sovetlər Birliyinə daxil olduğu vaxtlarda
Azərbaycan dilinə indiki qədər əcnəbi sözlər müdaxilə etməmişdir. «İndi dilimizin nə hala
düşdüyünü bilmək üçün Bakının küçələrinə çıxıb baxın. Bir də kiosklarda satılan qəzetləri
alın. Görün bu qəzetlərin adları nədir. Ondan sonra televiziya kanallarını açın və baxın
görün ki, adları necədir. «Speys», «Lider», «ANS». Mən o kanallara qarşı heç bir şey
demək istəmirəm. Maraqlı kanallardır… Amma gedək görək Azərbaycanda «speys»
sözünü hamı bilirmi? Eləcə də qəzetlərimizin adları: «İmpuls», «Alternativ», «Aktual»,
«Politra», «Arena», «Ekspress», «Rezonans»… Belə getsə, bu Bakıdan əyalətlərə də
keçəcək. Və bir gün gələcək ki, «Gəncə taymış», «Göyçay post», «Naxçıvan Herald
Tribun» qəzetləri nəşr olunacaq. Bu, dilimizə qarşı təhlükədir. Dilimizi belə təhlükələrdən
225
qorumalıyıq». «Reklamlara baxırsan, bilmirsən Hüstondasan, Dallasdasan, hansı Amerika
şəhərindəsən?» Özəl radioların «dilimizin pozulmasında «böyük» xidmətləri var. Qulaq
açırsan başdan-başa «hello», «bay-bay», «qud-bay»… Hansı dildi bu? İngilis dilidi? Yox.
Azərbaycan dilidi? Yox. Qarışmış, dəyişmiş mənasız bir dildir».
Layihə Azərbaycanda yaşayan milli azlıqlar, o cümlədən ruslara qarşı yönəlməyib.
Rusiya Duması rus dilini bilməyənlərin Rusiya vətəndaşı ola bilməməsi haqqında qanun
qəbul edib.
«Gürcüstanda yaşayan bütün azərbaycanlılar gürcücə bilir. Vaxtilə Ermənistanda
yaşamış azırbaycanlıların əksəriyyəti də ermənicə bilirdi. Azərbaycanda yaşayan adamlar
azərbaycanca bilsələr, bu günahdı bəyəm?»
226
ŞEYX ŞAMİLİN 200 İLLİYİNƏ HƏSR OLUNMUŞ
TOPLANTIDA ÇIXIŞ
Azərbaycan Respublikasının möhtərəm Prezidenti!
Əziz dağıstanlı qonaqlar,hörmətli xanımlar və cənablar!
Tarixdə milli müstəqillik və azadlıq uğrunda mübarizə aparmış böyük
şəxsiyyətlərdən birinin - Şeyx Şamilin 200 illiyini müstəqil Azərbaycanda,müstəqil
Azərbaycanın Prezidenti Heydər Əliyevin və Dağıstan rəhbərlərinin iştirakı ilə
keçirməyimiz özü-özlüyündə fərəhli və böyük tarixi hadisədir.
00 il bundan qabaq Dağıstanın Gimrı aulunda dəmirçi Mustafanın ikinci övladı olur.
Onun birinci övladı qızdır. İkinci övldadı oğlan olanda onun adını Əli qoyurlar.Amma bir
müddətdən sonra Əli xəstələnir.Heç bir dərman,heç bir müalicə kömək etmir.Pirə gedirlər -
- kömək etmir və valideynləri onun adını dəyişib Şamil qoymağı qərara
alırlar.Beləliklə,tarixə Şamil daxil olur, -gələcəyin Şeyx Şamili,dünyanın böyük
imperiyalarından olan çar Rusiyasına qarşı 25 il qəhrəmancasına mubarizə
aparmış,Napoleon generallarını məğlub etmiş rus sərkərdələrinin öhdəsindən gələ
bilmdikləri Şeyx Şamil,Qafqaz xalqlarının azadlıq,müstəqillik rəmzinə çevrilmiş İmam
Şamil!
Uzun illər çar Rusiyası Qafqazda müstəmləkəçilik müharibəsi aparırdı və bu müddət
ərzində Qafqaz xalqlarının müstəmləkəçilik siyasətinə qarşı mübarizələri davam
edirdi.Şamil 7 yaşında olanda Cavad xan azğın çar generalı knyaz Sisyanova «sən mənim
şəhərimi yalnız mənim meyidimin üstündən adlayıb ala bilərsən» sözləri ilə cavab
vermişdi və sözlərinə əməl edərək Gəncə qalasının divarları üstündə igidcəsinə şəhid
olmuşdu. Həmin knyaz Sisyanovun havalı başı Bakı qalasının qabağında bədənindən əbədi
ayrı düşmüşdü.
Dağıstanın igid oğulları Qazi Məhəmmədin,Həmzət bəyin, İmam Şamilin başladığı
mübarizə əvvəl dini təriqət yolu ilə gedən mübarizə idi,müridizm fəlsəfəsinə,müridizm
təliminə əsaslanırdı.(sonrakı illərin haşiyəsi: Ənvər Məmmədxanlı qeyd edirdi ki,Şeyx
Şamil hərəkatının ideloji təməllərinə Kürdəmir şeyxlərinin böyük təsiri olub)
227
Şamildən yaşca böyük olan dostu,ona böyük təsir göstərən Qazi Məhəmməd Şamilə
qazavat başlamağın yaxtı çatdığını söyləyir. Bundan sonra bir neçə il davam edən Qazavat
--Dağıstan xalqlarının, Qafqaz xalqlarının müstəmləkəçiliyə qarşı mübarizəsi başladı.Bu
mübarizədə Azərbaycan və Dağıstan xalqları çiyin-çiyinə döyüşürdülər. Dağıstanda
başlamış müharibələrin əks-sədası 1837-ci ildə Quba üsyanınıda, Azərbaycanın başqa
yerlərində
baş
verən
üsyanlarda
eşidildi.
Şamilin
adı
Azəbaycanın
folkloruna,nəğmələrinə,hətta rəqslərinə düşdü.
Şeyx Şamil haqqında ilk fəlsəfi-nəzəri məqaləni azərbaycanlı Mirzə Kaşımbəy
«Şamil və müridizm» adı altında yazmışdır. XX əsrdə Azərbaycan yazıçısı Mehdi Hüseyn
Şeyx Şamilə həsr olunmuş pyes yazıb səhnəyə çıxarmışdır. Amma acı da olsa,bunu da
deməliyik ki,Şamilə qarşı hücumlar,yəni onun şəxsiyyətinin təhrif edilməsi barədə
məsələni qaldıran da Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin o vaxtkı
Birinci katibi Mir Cəfər Bağırov olmuşdur.Bunu biz acı hisslə deyiriksə,iftixarla və
yenə də kədərli bir hisslə deyirik ki,XX əsrdə,sovet dövründə Şamil uğrunda
mübarizənin ilk qurbanlarından biri bizim böyuk filosof,gözəl alim Heydər Hüseynov olub.
Mən bir şəxsi xatirəmi də danışmaq istəyirəm. Orta məktəbdə oxuyurdum. O vaxtlar
bizim dərs kitablarımızda Şeyx Şamilin şəkli vardı.Şəklin altında «qəhrəman» sözü
yazılmışdı və mətndə də Şamil məhz azadlıq qəhrəmanı kimi təqdim olunurdu.Amma Mir
Cəfər Bağırovun çıxışından sonra Heydər Hüseynovu vəzifəsindən azad etdilər.O,Yazıçılar
İttifaqının üzvü idi, -oradan da çıxarıldı və həyatı faciəvi şəkildə tamamlandı. Bizim
müəllimimiz var idi o gəlib dedi ki,o dərslikdəki şəklə baxmayın,kitabda yazılanların
hamısı səhvdir, Şamil Türkiyənin casusu olub,pis adam olub və s.Sonra məndən soruşdu:
de görüm,Azərbaycanda Şamili tərifləyən kim idi? Dedim ki,bilmirəm. Halbuki Heydər
Hüseynovun adını və bu məsələni yaxşı bilirdim. Müəllim dedi ki,yox,sən bilirsən və
deyəcəksən. Dedim ki,bilmirəm və deməyəcəm. Cavab verdi ki,onda sənə iki qiymət
verəcəm . Dedim,verin. Beləliklə o mənə iki qiyməti verdi. O, bilirdi ki,mən Heydər
Hüseynovun adını bilirəm. Amma bu mənim həyatımda ilk vətəndaşlıq hərəkəti idi və
bunun müqabilində aldığım iki qiyməti də ilk cəzam idi.
228
Şeyx Şamil Allaha inanırıdı. Tarix isə Allahın səbridir. Allah müəyyən hadisələr baş
verərkən hər şeyi dərhal yerbəyer etmir,hələ gözləyir,vaxt keçir,illər keçir və hər şey öz
yerini tutur,hər kəs öz qiymətini alır və kimin kim olduğu aydınlaşır. Bir il keçəndən sonra
Mir Cəfər Bağırov tarixin məhkəmə kürsüsündə oturmalı oldu. Bi müddətdən sonra da
Heydər Hüseynovun işıqlı adı bəraət qazandı. Fəxr edirm ki, Yazıçılar Birliyində işlədiyim
müddətdə onun xatirəsinə hörmət əlaməti olaraq Heydər Hüseynovu yenidən təşkilatımızın
üzvlüyündə bərpa etdik.
Bakıda küçələrə adverəmə komissiyası var. O komissiya-nın iclasında mən təklif
etdim ki, Bakı küçələrinin birinə Şeyx Şamilin adı verilsin.İndi Bakıda,Azərbaycanın
başqa şəhərlərində Şeyx Şamilin adını daşıvyan küçələr var,onun abidəsi ucaldılıb.
Azərbaycan Prezitdenti Heydər Əliyev Şeyx Şamilin 200 illik yubileyinin ölkəmizdə geniş
qeyd edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb,Dağıstana təbrik göndərib və bu gün təntənəli
yubiley gecəsində iştirak edir.
Azərbaycan xalqı Şeyx Şamili öz milli qəhrəmanı kimi sevir,onunla iftixar edir.
Ölkəmizin çox yerində müxtəlif qalalar var. Ancaq yalnız ikisi şəxsiyyət adı ilə bağlıdır -
Koroğlu qalaları və Şeyz Şamil qalaları… Bu qalalardan başqa Şeyx Şamilin xalqın
azadlığı,müstəqilliyi uğrunda qurduğu amal qalası,ləyaqəti uğrunda ucaltdığı mənəvi qala
da var və bu qala xalqlarımızın qəlbində,hamımızın ürəyindədir.
10 fevral 1997
TÜRK DÜNYASI YAZIÇILARININ 111 QURULTAYININ
AÇILIŞINDA ÇIXIŞ
Azərbaycan Respublikasının hörmətli prezidenti cənab Heydər Əliyev!
Türk dünyası yazıçılarının 111 Qurultayının hörmətli iştirakçıları, əziz qonaqlarımız,
mətbuat işçiləri!
Türk dünyası yazıçışlarının Bakıda keçirilən 111 qurultayını açmaq şərəfi mənə
nəsib olduğu üçün həyəcan və qürur hissi duyuram.
229
Türk dünyası yazıçılarının ilk Qurultayı 1992-ci ildə Ankara şəhərində oldu və bu
qurultayda Türkiyəninin o vaxtkı Cümhur Başqanı,rəhmətlik Turqut Özal iştirak və çıxış
etdi. İkinci qurultay yenə Ankarada keçirildi və orada Türkiyənin bugünkü Cümhur
Başqanı hörmətli Süleyman Dəmirəl iştirak və çıxış etdi.
Çox şadıq ki, hörmətli Prezidentimiz Heydər Əliyev cənabları bizim dəvətimizi
qəbul edərək Türk dünyası yaşıçılarının Bakıla keçirilən 111 Qurultayında iştirak edir.
Mən xüsusi qeyd etmək istəyirəm ki, bu qurultayın Bakıda keçirilməsinə, Qurultayla
əlaqədar başqa tədbirlərin, Böyük Füzulinin 500 illiyinin zirvə təlbirlərinin, TÜRKSOY-un
konfransının, beynəlxalq elmi simpoziumun keçirilməsinə ancaq ona görə nail ola bildik
ki, cənab Heydər Əliyev bu işlərə böyük maraq,diqqət və qayğı ilə yanaşdı və
Azərbaycanın bütün çətinliklərinə baxmayaraq, bu tədbirlərin yüksək səviyyədə
keçirilməsi üçün lazımi göstərişlər verdi, köməyini əsirgəmədi.
Qurultayımızın başqa tədbirlərlə eyni vaxta düşməsi əlamətdardır.Bir neçə gün əvvəl
biz Naxçıvanda təkcə Azərbaycanın deyil,bütün türk dünyasının böyük sənətkarı,bütün
türk dünyasının ruhunu ifadə edən,onun,mənəvi dəyərlərini ifadə edən Hüseyn Cavidin
əzəmətli məqbərəsinin açılışında iştirak etdik.Onu da qeyd etmək istəyirəm ki, Stalinin və
Bağırovun bədxah niyyəti,amansız hökmü ilə Sibirə sürgün olunub orada məhv edilmiş
Hüseyn Cavid Heydər Əliyevin xeyirxah niyyyəti və cəsarəti ilə yenidən öz ana torpağına
qaytarıldı və orada əbədiyyətə qovuşdu.Bu günlərdə biz böyük Füzulinin 500 illiyini qeyd
edəcəyik.Bizim Qurultayın bu iki tədbir arasında keçirilməsi mənə elə gəlir ki,böyük
ustadlarımızın -- Füzulinin də,Cavidin də ruhunu şad edir.
90 il bundan qabaq Sabirlə,Ömər Faiqlə, Haqverdiyevlə, Qəmküsarla birlikdə
«Molla Nəsrəddin» jurnalını nəşr edən,bu jurnalın vasitəsiylə demokratik ideyaları yayan,
təbliğ edən, xalqın maariflənməsi uğrunda mübarizə aparan Mirzə Cəlil
Məmmədquluzadənin də ruhu şad olur. 90 il əvvəl «Fyüzat» jurnalında türkçülük
ideyasını, türk xalqlarının mənəvi birliyini tərənnüm edən Əlibəy Hüseynzadənin də ruhu
şad olur.
230
Bu gün biz Orxon yazılarından üzü bəri ən azı 1500 illik tarixi olan yazı
mədəniyyətimizin varisləriyik. Yunus İmrənin və Nəsiminin,Nəvainin və Məhtumqulunun,
Mirzə Fətəlinin və Namiq Kamalın, Abdulla Tuqayın və Abayın, Qaşqarlı Mahmudun və
Qaspiralı İsmayılın mənəvi varisləriyik. Bu gün biz əsrlərdən keçib gələn müdrik Dədə
Qorqud,qoç Koroğlu, cəsur Manas,igid Salavat Yulayev ruhunu yaşadan və təbliğ edən
türk dünyasının yazarları, aydınlari, ziyalılarıyıq.
Təsadüfi deyil ki, ilk türkoloji Qurultay da Bakıda, «İsmailiyyə» dediyimiz və indi
Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyətinin yerləşdiyi bu binanın həmin bu
salonunda keçirilmiş və qurutayda mühüm qərarlar qəbul olunmuşdur.Onu da qeyd etmək
istərdim ki, bu qurultayda Azərbaycandan iştirak edən 16 nümayəndədən yalnız biri -
Səməd Ağamalıoğlu öz əcəli ilə ölmüşlür.Qalan 15 nümayəndənin hamısı sürgün
olunmuş,güllələnmiş,məhv edilmişdir.Başqa türk respublikalarından olan nümayəndələr --
Tatarstandan Qalımcan İbrahimov və Q.Şərif, Qazaxstandan Əhməd Baytursun, Qaraçay-
Balkardan Ömər Əliyev də Stalin repressiyalarının qurbanı olmuşlar.
Bu gün səhər biz Şəhidlər xiyabanını ziyarət etdik.Təklif edirəm ki,bütün
xalqlarımızın
şəhidlərinin
-
ilk
türkolojıi
qurultayın
qurban
getmiş
nümayəndələrinin,sonrakı sınaqlarda şəhid verdiyimiz insanların xatirəsini bir dəqiqə
sükutla yad edək. Allah rəhmət eləsin.
Türk dünyası Aralıq dənizi, Egey dənizi,Mərmərə dənizi, Qara dəniz,Azov dənizi,
Xəzər dənizi,Aral dənizi, sahillərində yerləşən, Balkanlardan Çin səddinə qədər,
Yakutiyadan Kərkükə qədər uzanan böyük bir sahəni əhatə edən, milyonlarla insanın
yaşadığı bir ərazidir.Bu ərazinin ruhunu yaşadanlar arasında yazıçıların xüsusi yeri var. Ən
çətin təqib illərində belə ədəbiyyatımız dilimizin,milli ruhumuzun, mənəviyyatımızın
keşiyində durmuş və milli varlığımızın son müdafiə qalası,son istehkamı olmuşdur.
Şükür ki,bu gün biz bu bayramı müstəqil türk dövlətləri arasında keçiririk, xoşbəxtik
ki,biz bu tədbiri müstəqil Azərbaycanda milli dövlət bayrağımızla,öz Prezidentimizlə
birlikdə keçiririk. Bu böyük xoşbəxtliyi bizə tale bəxş eləyib,bu böyük xoşbəxtliyi
xalqımızın illər boyu davam edən mübarizələrində qazanmışıq.
231
Türk dünyası yazıçılarının 1 və 11 qurultaylarında bir çox təkliflər irəli sürüldü və
bunların böyük bip qismi həyata keçirilməkdədir.Türk xalqlarının UNESKO tipli
təşkilatının yaradılması təklifi irəli sürülmüşdü və indi TÜRKSOY fəaliyyət göstərir,
«Dədə Qorqud» ensiklopediyasının hazırlanması haqqında təklif irəli sürülmüşdü və indi
bu iş,demək olar ki,bitmək üzrədir.Ümiid edirəm ki,111 qurultayda irəli sürüləcək təklilər
də həyata keçiriləcək və türk xalqlarının mənəvi-mədəni birliyi daha da
möhkəmlənəcəkdir. Türk xalqlarının mənəvi-mədəni birliyi heç kəsə qarşı,heç bir qonşu və
ya başqa bir dövlətə qarşı,xalqa qarşı yönəlməyib.Qədim «İpək yolu» türk xalqlarının
yaşadıqları sahələrdən keçir və türk xalqlarının yolu da bu İpək yoludur,ünsiyyət
yoludur,xalqları barışdıran,bir-birinə tanıdan yoldur,bütün dünyaya açıq olan,dünyanın
mənəvi dəyərlərini mənimsəyən və öz mənəvi dəyərlərini bütün dünyaya tanıtmaq istəyən
insanların,aydınların,ziyalıların yoludur. Bu nəcib işdə Tanrı bizə yar olsun.
İcazənizlə Türk dünyası yazıçılarının Üçüncü qurultayını açıq elan edim.
(6 noyabr 1996)
232
TÜRKİYƏDƏ VƏ KİPRDƏ ÇIXIŞLAR
İSTANBULDA AZƏRBAYCAN KECƏSİNDƏ ÇIXIŞ
Sayın Bakan! Sayın Başqan! Dəyərli qonaqlar!
Bu gecənin təşkil olunmasında böyük qeyrətlər göstərmiş Türkiyə Yazarlar
Sindikasına, gecədə iştirak etmək üçün xüsusi olaraq Ankaradan gəlmiş sayın bakana,
burda toplaşanların hamısına şükranlarımı, sevgilərimi və sayqılarımı sunarım.
Bu gecə Türkiyənin və Azərbaycanın bir-birinə qırılmaz tellərlə bağlandıqlarının
daha bir örnəyidir. Türkiyənin Azərbaycan üçün nə demək olduğunu bəlkə sonunacan
duymaq imkansızdır. Azərbaycan da, başqa türk məmləkətləri kimi öz istiqlaliyyətini qeyb
edəndən sonra Türkiyə Türk dünyasının yeganə baxımsız dövləti tək soydaşlarımız üçün
bir qürur və güvənc yeri, bir ümid çırağı, işığı çox uzaqlardan gəlsə də, bizləri isidən bir
məşəl idi.
Düz yetmiş beş il bundan öncə, 18-ci ilin elə bax bu mart günlərində Bakı
kommunası dövründə daşnakların əliylə Bakıda və başqa şəhərlərimizdə, kəndlərimizdə
minlərlə məsum, günahsız Azəri türkü vəhşətlə öldürüldü və xalqımız böyük qətlamın,
soyqırımının təhlükəsindən türk ordusunun yardımıyla qurtuldu. Sonrakı illərdə qəlbində
Türkiyəyə bu minnətdarlıq və sevgi hisslərini yaşatdığı üçün yüz minlərlə azəri qurşuna
düzüldü, güllələndi, həbsxanalara atıldı, Sibiryaya sürgün olundu, mənəvi təqiblərə və
təzyiqlərə məruz qaldı.
…Bu gün hörmətli dostumuz Oqtay Ağbalın - Ağabalanın əcdadlarının şəhəri
gözəllər gözəli Şuşamız düşmən əlindədir.
Mən bura - qan tökülən, matəm, yas içində inləyən, həqiqətlərini dünyaya duyura
bilməyən, yaxud dünya bu həqiqətlərini qəbul etmək istəmədiyi bir ölkədən, torpaqları zəbt
olunmuş, amma yenilməmiş və heç bir zaman yenilməyəcək bir məmləkətdən gəlmişəm.
Bu məmləkətin bu günü faciəlidir, amma bu məmləkətin böyuk keçmişi var və buna
inanıram, böyük gələcəyi var. Bu gələcək keçmişə də daha ədalətli və gerçəkçi qiymət
verəcəkdir, sanıram.
233
Totalitar rejimin 70 ilində çox şeylər itirdik, amma çox şeylər də qazandıq. XX əsrdə
Azərbaycan mədəniyyəti bəlkə də tarixdə çox az örnəyi olan bir əməliyyata məruz qaldı -
60 il ərzində əlifbamız üç dəfə dəyişdirildi və hər belə dəyişiklik keçmişlə indini
birləşdirən körpüləri yandırmaq deməkdi. Amma körpülər yandırılsa da Dünənlə Bu günü
bağlayan ip qırılmadı, bu ipin ucundan tutub ədəbiyyatımızı, sənətimizi, dilimizi
uçurumdan dartıb çıxardıq, yaşatdıq. Azəri türklüyumüzü dandılar, tariximizi tərs
yozdular, dilimiz basqılar altında qaldı, dözdük, çünki düzdük. Qaldıq və qalxdıq, çünki
xalqdıq.
Türklüyümüzü də unutmadıq, gerçək tariximizi də, dilimizi də. «Kitabi Dədəm
Qorqud» azəri xalqına yaddır, yabançıdır - dedilər, amma bunu deyənlərin adları belə
unudulmuş, Ulu Qorqud isə yeni nəşrlərdən, yeni araşdırmalardan, musiqi və rəsm
əsərlərindən, ekrandan, efirdən və səhnədən bu gün də bizimlə danışır. 37-ci ildə
Azərbaycan aydınlarının böyük qismi məhv edildi, amma onların əlindən düşən məşəli
qalanların ən layiqliləri, yeni nəsillər qaldırdı və mənəviyyat çırağımız heç zaman
sönmədi.
Yetmiş ildə Azərbaycan xalqı çox zülmlər çəkdi, amma elə bu yetmiş ilin içində bir
çox Doğu və Batı ölkələrinə örnək ola biləcək şeir və nəsr, musiqi, rəssamlıq,
heykəltəraşlıq, memarlıq əsərləri yaratdı. Zülmə qarşı dirənərək, müqavimət göstərərək
yaratdı, keçmişini yaşatmaq və gələcəyinə yol açmaq üçün yaratdı. Nə keçmişimizə
xəyanət etdik, nə gələcəyimizə. Ədəbiyyatımız, sənətimiz əski sovetlər Birliyinin ən
sayılan mədəniyyət sahələrindən biri oldu, Xalqlararası Sinema festivallarında mükafatlar
aldıq, vokal və piano ifaçılarımız Beynəlxalq yarışlarda zəfərlər qazandılar, çağdaş
musiqimiz dünyanın məşhur dirijorlarının təfsirində Avropanın, Amerikanın, Moskvanın,
Leninqradın-Peterburqun konsert salonlarında alqışlandı.
Nə yazıq ki, Türkiyədə bu qabaqcıl Azərbaycan sənətini, yumşaq desək, yetərincə
tanımırlar, bir az sərt desək az tanıyırlar və daha da sərt desək, heç tanımırlar. Hətta bəzi
çevrələr Azərbaycan kültürünə yuxarıdan-aşağı baxır, Azərbaycanı bir «Məşədilər
234
məmləkəti» kimi düşünürlər. Amma Azərbaycan Məşədi İbadlar məmləkəti deyil, «Məşədi
İbad»ı yaradan dahi Üzeyir bəylər məmləkətidir.
Paradoksal hal odur ki, Türkiyəylə əlaqələrimiz böyük təzyiq altında olduğu
dövrlərdə belə, hələ indini demirəm, Azərbaycanda biz Türkiyə ədəbiyyatını, Türkiyədə
Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmasından daha çox, daha yaxşı tanıyırdıq. Əlbəttə, bu gün
çağdaş Turkiyə ədəbiyyatını, gözəl sənətlərini daha geniş tanımalı və tanıtmalıyıq. Eyni
zamanda Türkiyədə də Azərbaycan ədəbiyyatını daha dərindən bilməlidirlər, həm də bütün
çeşidlı yönləriylə, müxtəlif qolları, istiqamətləri, məktəb, üslub fərqləriylə bilməlidirlər.
Eyni kökdən olan, eyni milli qaynaqlardan qidalanan, eyni ruhdan doğulan bu iki
mədəniyyətin qaynayıb-qarışması mənəvi həyatımıza yeni rənglər, çalarlar gətirər və XXI
əsrin Böyük ortaq Türk sənətinin inkişafına yol açar.
Bilirəm ki, ortaq türk mədəniyyətindən bəhs edəndə Türkiyənin müəyyən
çevrələrində bunu irqçilik, turançılıq, macaraçılıq kimi anlar və bundan qorxarlar. Niyə
eyni və ya yaxın dillərdə danışan Latın Amerikası ölkələrinin mədəni inteqrassiyası, yaxın
təmasları, kültürlərinin iç-içə inkişafı - bu ədəbiyyatlara dünya miqyasında şöhrət
qazandırır, heç bir siyasi hegemonluğun kabusu kimi qavranılmır, yaxud ərəb
məmləkətlərinin sıx mədəni bağlantıları böyük ərəb imperiyasının təməli sayılmır, amma
türk xalqlarının, özəlliklə də bir-birinə ən sıx şəkildə yaxın olan Azərbaycan və Türkiyənin
mənəvi ünsiyyəti kimlərdəsə vahimə doğurur? Məncə bu cahillikdən doğan bir xofdur. Bir
zamanlar «Qobustan» adlı sənət toplusunda redaktor olduğum vaxt «çağdaş», «ayrıntı»,
«duyum» və bir neçə bu cür yeni sözlər işlətdiyimizə görə məni pantürkizmdə
suçlayırdılar. Elə o zamanlar əlimə keçən bəzi Türkiyə dərgilərində oxudum ki, bu tipli
yeni sözlərin Türkiyə türkcəsinə girməsini Moskvanın barmağı və kommunist təsiriylə
bağlayırlar. Onda başa düşdüm ki, çox şeyimiz ortaq olduğu kimi abdallarımız da ortaqdır.
Mən Türkiyədə Azərbaycan mədəniyyətinə, ədəbiyyatına, sənətinə maraq göstərən
bütün insanlarla, təşkilatlarla, onların ictimai baxışlarından, siyasi meyllərindən asılı
olmayaraq, təmas qurmaq, iş birliyi yapmaq istəyirəm. Çünki mən bir politikaçı deyiləm,
bir ədəbiyyat adamıyam və qısa bir sürədə millət vəkili kimi siyasətlə məşğul olduğum
235
üçün yaxşı bilirəm ki, siyasət insanları ayırır, ədəbiyyat, sənət isə birləşdirir. Mayısın
sonuna qədər burada, İstanbulda olacam. Memar Sinan Universitetində Azərbaycan
ədəbiyyatından dərs deməyimlə öyünsəm də, buradakı ən böyük görəvimi, vəzifəmi, işimi
klassik və çağdaş Azərbaycan mədəniyyətini Türkiyədə daha geniş tanıtmaqda görürəm.
Bu yolda əlimdən gələni edəcəm və Sizin hamınızın da yardımlarına, dəstəyinizə ehtiyacım
var. Bu işdə yardımlarınızı əsirgəməyəcəyinizə inanır və diqqətinizə görə təşəkkür edirəm.
1993 mart
|