KİTABLARIRIN  LATIN  QRAFİKASI  İLƏ  ÇAPI

223 

 

Anarın  dediyinə  görə,  bu  məsələnin  ləngiməsi  ucbatından  çox  vaxt  ona  şikayət 

edirlər. O, bəzən "maliyyə imkanları yox idi, gələn ildən olacaq" sözlərini eşitsə də, bunun 

reallığa uyğun olmadığı qənaətindədir. "O kitabların hamısının çıxması üçün kifayət qədər 

maliyyə ayrılıb" deyən yazıçı məsələnin müsbət həllinə nail olmaq üçün bütün yollara baş 

vuracaq:  «Məncə,  bu  məsələnin  həllinə  mərtəbə-mərtəbə  nail  olmaq  lazımdır.  Doğrudur, 

prezidentlə təkbətək görüşürsən. Amma MM kürsüsündən səslənən iradı bütün xalq eşidir. 

İndi gözləyək. Nəticə olmasa, o biri etapda prezidentlə görüşərik." 

"AMAL"    Ziyalı    Hərəkatının  sədri  Xalid  Əlimirzəyev  də  Anamın  bu  çıxışını 

müdafiə edir. Deyir ki, bu məsələnin ləngimasi ali məktəblərə yeni qəbul olunan taləbələrə 

də  problem  yaradır,  onlar  kiril    qrafikalı  ədəbiyyatı  oxuya  bilməməkdən  şikayətlənirlər: 

"Bu,  bizim  cəmiyyətimizin,  təhsilimizin,  milli  intibahımızın  qarşısında  duran  vacib 

məsələdir. Latın qrafikası qəbul olunan ilk gündən bu işlə ciddi məşğul olmaq lazım idi ki, 

heç  olmasa  çox  vacib  dərsliklər,    bədii  ədəbiyyat,  klassiklərimizin  əsərləri,  xüsusi 

proqramlar latın qrafikası ilə dərc olunsun. Gec də olsa, fərman verilib. Doğrudur, həmin 

əsərlərin siyahısında da gördük ki, orada vacib olan əsərlər yoxdur, məsələyə dostbazlıq, 

qrupbazlıq prinsipləri ilə yanaşılıb. İndiyə kimi bunun çap edilməməsinin günahı cavabdeh 

məmurlarda,  eləcə  də  AYB-də-dir.  Anar  bunu  indi  niyə  deyir?  İkinci  günahkar  Təhsil 

Nazirliyidir. Maraqlıdır ki, Prezident Aparatı bu fərmanın icrasına niyə indiyə kimi nəzarət 

eləmir? Bu, çoxdan yetişmiş bir məsəiədir."  

X.Əlimirzəyev  həsab  edir  ki,  burada  hökumətin  mənafeyinə  toxunacaq  heç  bir 

məsələ  yoxdur.  Odur  ki,  onun  ləngidilməsi  heç  hökumətə  də  sərf  etməməlidir:  «Bizdə 

adətən  fərmanlar  verilir,  həyata  keçmir.    Qanunun  qəbulu  ilə  onun  icrası  arasında  bir 

boşluq, sistemsizlik olur. Bu da ondan irəli gəlir ki, ölkədə məsuliyyət yoxdur." 

Sevinc Telmanqızı 

 

Parlamentin  dünənki  iclasında  "Azərbaycan  dilinin  işlənməsi  və  qorunmasi 

haqqında" (ikinci oxunuş) qanun layihəsi geniş müzakirəyə səbəb olub. Xatırladaq ki, adı 

çəkilən  qanun  layihəsi  hələ  bir  necə  il  öncə  müzakirəyə  çıxarılsa  da  bir  sıra  mübahisəli 

224 

 

məsələlər və layihə üzərində daha da təkmilləşmək üçün indiyə qədər yubanıb. Lakin ötən 

il respublika prezidentinin Azərbaycan dilinin, tətbiqi işinin  təkmilləşdirilməsi  haqqında 

imzaladığı  fərmandan  sonra  qanun  layihəsindəki  mübahisəli  məsələlər  öz  həllini  tapdı. 

Bunu  parlamentin  Mədəniyyət  məsələləri  komissiyasının  sədri  Anar  Rzayev  layihə 

haqqında məlumat verərkən bildirdi. O dedi: 

Ötən  çağırışda  da  müzakirə  olunmuş  qanun  layihəsi  üzərində  alimlər,  dilçilər,  bir 

sözlə  mütəxəssislər  ciddi  iş  aparmış,  komissiyada  mütəmadi  müzakirələr  keçirmişdir. 

Layihənin  birinci  oxunuşanda  müzakirəsindən  sonra  mühüm  bir  hadisə  baş  verdi.    Ölkə 

prezidenti  cənab  Heydər  Əliyev  dillə bağlı  fərman  imzaladı  və  xeyli  məsələlərə  aydınlıq 

gətirildi. Layihənin hazırlanmasında professor Nizami Cəfərovun böyük xidməti olduğunu 

vurğulayan komissiya sədri dedi ki, ötən iki il ərzində dilimizin qorunmasına böyük diqqət 

yetirilib. Ölkəmiz 200 il rus imperiyasının, 70 il isə Sovetlər Birliyinin daxilində olmuş, bu 

rejimlərin təzyiqlərinə baxmayaraq rus dilindən dilimizə keçən sözlər azlıq təşkil etmişdir. 

Bununla  belə,  ölkəmizin  on  illik  müstəqillik  dövründə  bir  sıra  qəzetlərin,  özəl  televiziya 

kanallarının adlarından və şəhərin reklam örtüyünün vəziyyətindən dilimizin korlanmasını 

aydın  görürük.  Dilə  qarşı  bu  etinasız  təcrübənin  nə  vaxtsa  əyalətlərə  də  kecə  biləcəyi 

təhlükəsi  vardır.  Ana  dilini  təhlükələrdən  qorumaq  üçün  belə  bir  qanunun  yaradılması 

təşəbbüsü meydana çıxmışdır. 

Azərbaycanın nə  rus  imperiyasına, nə də  Sovetlər  Birliyinə daxil olduğu vaxtlarda 

Azərbaycan dilinə indiki qədər əcnəbi sözlər müdaxilə etməmişdir. «İndi dilimizin nə hala 

düşdüyünü bilmək üçün Bakının küçələrinə çıxıb baxın. Bir də kiosklarda satılan qəzetləri 

alın.  Görün  bu  qəzetlərin  adları  nədir.  Ondan  sonra  televiziya  kanallarını  açın  və  baxın 

görün  ki,  adları  necədir.  «Speys»,  «Lider»,  «ANS».  Mən  o  kanallara  qarşı  heç  bir  şey 

demək  istəmirəm.  Maraqlı  kanallardır…  Amma  gedək  görək  Azərbaycanda  «speys» 

sözünü  hamı  bilirmi?  Eləcə  də  qəzetlərimizin  adları:  «İmpuls»,  «Alternativ»,  «Aktual», 

«Politra»,  «Arena»,  «Ekspress»,  «Rezonans»…  Belə  getsə,  bu  Bakıdan  əyalətlərə    də 

keçəcək.  Və  bir  gün  gələcək  ki,  «Gəncə  taymış»,  «Göyçay  post»,  «Naxçıvan  Herald 

Tribun» qəzetləri nəşr olunacaq. Bu, dilimizə qarşı təhlükədir. Dilimizi belə təhlükələrdən 

225 

 

qorumalıyıq». «Reklamlara baxırsan, bilmirsən Hüstondasan, Dallasdasan, hansı Amerika 

şəhərindəsən?»  Özəl  radioların  «dilimizin  pozulmasında  «böyük»  xidmətləri  var.  Qulaq 

açırsan başdan-başa «hello», «bay-bay», «qud-bay»… Hansı dildi bu? İngilis dilidi? Yox. 

Azərbaycan dilidi? Yox. Qarışmış, dəyişmiş mənasız bir dildir». 

Layihə Azərbaycanda yaşayan  milli azlıqlar, o cümlədən ruslara qarşı yönəlməyib. 

Rusiya  Duması  rus  dilini  bilməyənlərin  Rusiya  vətəndaşı  ola  bilməməsi  haqqında  qanun 

qəbul edib.  

«Gürcüstanda  yaşayan  bütün    azərbaycanlılar  gürcücə  bilir.  Vaxtilə  Ermənistanda 

yaşamış azırbaycanlıların əksəriyyəti də ermənicə bilirdi. Azərbaycanda yaşayan adamlar 

azərbaycanca bilsələr, bu günahdı bəyəm?» 

 

 

 

226 

 

ŞEYX ŞAMİLİN 200 İLLİYİNƏ HƏSR OLUNMUŞ  

TOPLANTIDA ÇIXIŞ  

Azərbaycan Respublikasının möhtərəm Prezidenti! 

Əziz dağıstanlı qonaqlar,hörmətli xanımlar və cənablar! 

Tarixdə  milli  müstəqillik  və  azadlıq  uğrunda  mübarizə  aparmış  böyük 

şəxsiyyətlərdən  birinin  -  Şeyx  Şamilin  200  illiyini  müstəqil  Azərbaycanda,müstəqil 

Azərbaycanın  Prezidenti  Heydər  Əliyevin  və  Dağıstan  rəhbərlərinin  iştirakı  ilə 

keçirməyimiz özü-özlüyündə fərəhli və böyük tarixi hadisədir. 

 00 il bundan qabaq Dağıstanın Gimrı aulunda dəmirçi Mustafanın ikinci övladı olur.  

Onun birinci övladı qızdır. İkinci övldadı oğlan olanda onun adını Əli qoyurlar.Amma bir 

müddətdən sonra Əli xəstələnir.Heç bir dərman,heç bir müalicə kömək etmir.Pirə gedirlər -

-  kömək  etmir  və  valideynləri  onun  adını  dəyişib  Şamil  qoymağı  qərara 

alırlar.Beləliklə,tarixə  Şamil  daxil  olur,  -gələcəyin  Şeyx  Şamili,dünyanın  böyük 

imperiyalarından  olan  çar  Rusiyasına  qarşı  25  il  qəhrəmancasına  mubarizə 

aparmış,Napoleon  generallarını  məğlub  etmiş  rus  sərkərdələrinin  öhdəsindən  gələ 

bilmdikləri  Şeyx  Şamil,Qafqaz  xalqlarının  azadlıq,müstəqillik  rəmzinə  çevrilmiş  İmam 

Şamil! 

Uzun illər çar Rusiyası Qafqazda müstəmləkəçilik müharibəsi aparırdı və bu müddət 

ərzində  Qafqaz  xalqlarının    müstəmləkəçilik  siyasətinə  qarşı  mübarizələri  davam 

edirdi.Şamil 7 yaşında olanda Cavad xan azğın çar generalı knyaz Sisyanova «sən mənim 

şəhərimi  yalnız  mənim  meyidimin  üstündən  adlayıb  ala  bilərsən»  sözləri  ilə  cavab 

vermişdi  və  sözlərinə  əməl  edərək  Gəncə  qalasının  divarları  üstündə  igidcəsinə  şəhid 

olmuşdu. Həmin knyaz Sisyanovun havalı başı Bakı qalasının qabağında bədənindən əbədi 

ayrı düşmüşdü. 

 Dağıstanın igid oğulları Qazi Məhəmmədin,Həmzət bəyin, İmam Şamilin başladığı 

mübarizə  əvvəl  dini  təriqət  yolu  ilə  gedən  mübarizə  idi,müridizm  fəlsəfəsinə,müridizm 

təliminə  əsaslanırdı.(sonrakı  illərin  haşiyəsi:  Ənvər  Məmmədxanlı  qeyd  edirdi  ki,Şeyx 

Şamil hərəkatının ideloji təməllərinə  Kürdəmir şeyxlərinin   böyük təsiri olub)  

227 

 

Şamildən yaşca böyük olan dostu,ona böyük təsir göstərən Qazi Məhəmməd Şamilə 

qazavat başlamağın yaxtı çatdığını söyləyir. Bundan sonra bir neçə il davam edən Qazavat  

--Dağıstan  xalqlarının,  Qafqaz  xalqlarının  müstəmləkəçiliyə  qarşı  mübarizəsi  başladı.Bu 

mübarizədə  Azərbaycan  və  Dağıstan  xalqları  çiyin-çiyinə  döyüşürdülər.  Dağıstanda 

başlamış  müharibələrin  əks-sədası  1837-ci  ildə  Quba  üsyanınıda,  Azərbaycanın  başqa 

yerlərində 

baş 

verən 

üsyanlarda 

eşidildi. 

Şamilin 

adı 

Azəbaycanın 

folkloruna,nəğmələrinə,hətta rəqslərinə düşdü. 

Şeyx  Şamil  haqqında  ilk  fəlsəfi-nəzəri  məqaləni  azərbaycanlı  Mirzə  Kaşımbəy 

«Şamil və müridizm» adı altında yazmışdır. XX əsrdə Azərbaycan yazıçısı Mehdi Hüseyn 

Şeyx  Şamilə  həsr  olunmuş  pyes  yazıb  səhnəyə  çıxarmışdır.  Amma  acı  da  olsa,bunu  da 

deməliyik  ki,Şamilə  qarşı  hücumlar,yəni  onun  şəxsiyyətinin  təhrif  edilməsi  barədə 

məsələni  qaldıran  da  Azərbaycan  Kommunist  Partiyası  Mərkəzi  Komitəsinin  o  vaxtkı 

Birinci  katibi  Mir  Cəfər  Bağırov  olmuşdur.Bunu  biz  acı  hisslə  deyiriksə,iftixarla  və 

 

yenə  də  kədərli  bir  hisslə  deyirik  ki,XX  əsrdə,sovet  dövründə  Şamil  uğrunda 

mübarizənin ilk qurbanlarından biri bizim böyuk filosof,gözəl alim Heydər Hüseynov olub. 

Mən bir şəxsi xatirəmi də danışmaq istəyirəm. Orta məktəbdə oxuyurdum. O vaxtlar 

bizim  dərs  kitablarımızda  Şeyx  Şamilin  şəkli  vardı.Şəklin  altında  «qəhrəman»  sözü 

yazılmışdı və  mətndə də Şamil məhz azadlıq qəhrəmanı kimi təqdim olunurdu.Amma Mir 

Cəfər Bağırovun çıxışından sonra Heydər Hüseynovu vəzifəsindən azad etdilər.O,Yazıçılar 

İttifaqının  üzvü  idi,  -oradan  da  çıxarıldı  və  həyatı  faciəvi  şəkildə  tamamlandı.  Bizim 

müəllimimiz  var  idi  o  gəlib  dedi  ki,o  dərslikdəki  şəklə  baxmayın,kitabda  yazılanların 

hamısı səhvdir, Şamil Türkiyənin casusu olub,pis adam olub və s.Sonra məndən soruşdu: 

de  görüm,Azərbaycanda  Şamili  tərifləyən  kim  idi?  Dedim  ki,bilmirəm.  Halbuki  Heydər 

Hüseynovun  adını  və  bu  məsələni  yaxşı  bilirdim.  Müəllim  dedi  ki,yox,sən  bilirsən  və 

deyəcəksən.  Dedim  ki,bilmirəm  və  deməyəcəm.  Cavab  verdi  ki,onda  sənə  iki  qiymət 

verəcəm  .  Dedim,verin.  Beləliklə  o  mənə  iki  qiyməti  verdi.  O,  bilirdi  ki,mən  Heydər 

Hüseynovun  adını  bilirəm.  Amma  bu  mənim  həyatımda  ilk  vətəndaşlıq  hərəkəti  idi  və 

bunun müqabilində aldığım  iki qiyməti də ilk cəzam idi. 

228 

 

Şeyx Şamil Allaha inanırıdı. Tarix isə Allahın səbridir. Allah müəyyən hadisələr baş 

verərkən  hər  şeyi  dərhal  yerbəyer  etmir,hələ  gözləyir,vaxt  keçir,illər  keçir  və  hər  şey  öz 

yerini tutur,hər kəs öz qiymətini alır və kimin kim olduğu aydınlaşır. Bir il keçəndən sonra 

Mir  Cəfər  Bağırov  tarixin  məhkəmə  kürsüsündə  oturmalı  oldu.  Bi  müddətdən    sonra  da 

Heydər Hüseynovun işıqlı adı bəraət qazandı. Fəxr edirm ki, Yazıçılar Birliyində işlədiyim 

müddətdə onun xatirəsinə hörmət əlaməti olaraq Heydər Hüseynovu yenidən təşkilatımızın 

üzvlüyündə bərpa etdik. 

Bakıda  küçələrə  adverəmə  komissiyası  var.    O  komissiya-nın  iclasında  mən  təklif 

etdim  ki,  Bakı  küçələrinin  birinə  Şeyx  Şamilin  adı  verilsin.İndi  Bakıda,Azərbaycanın 

başqa  şəhərlərində  Şeyx  Şamilin  adını  daşıvyan  küçələr  var,onun  abidəsi  ucaldılıb. 

Azərbaycan Prezitdenti Heydər Əliyev Şeyx Şamilin 200 illik yubileyinin ölkəmizdə geniş 

qeyd edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb,Dağıstana təbrik göndərib və bu gün təntənəli 

yubiley gecəsində iştirak edir. 

Azərbaycan  xalqı  Şeyx  Şamili  öz  milli  qəhrəmanı  kimi  sevir,onunla  iftixar  edir. 

Ölkəmizin çox yerində müxtəlif qalalar var. Ancaq yalnız ikisi şəxsiyyət adı ilə bağlıdır - 

Koroğlu  qalaları  və  Şeyz  Şamil  qalaları…  Bu  qalalardan  başqa  Şeyx  Şamilin  xalqın 

azadlığı,müstəqilliyi uğrunda qurduğu amal qalası,ləyaqəti uğrunda ucaltdığı mənəvi qala 

da var və bu qala xalqlarımızın qəlbində,hamımızın ürəyindədir.   

10 fevral 1997 

 

TÜRK DÜNYASI YAZIÇILARININ 111 QURULTAYININ 

AÇILIŞINDA  ÇIXIŞ 

Azərbaycan Respublikasının hörmətli prezidenti cənab Heydər Əliyev! 

Türk dünyası yazıçılarının 111 Qurultayının hörmətli iştirakçıları, əziz qonaqlarımız, 

mətbuat işçiləri! 

Türk  dünyası  yazıçışlarının  Bakıda  keçirilən  111  qurultayını  açmaq  şərəfi  mənə 

nəsib olduğu üçün həyəcan və qürur hissi duyuram. 

229 

 

Türk  dünyası  yazıçılarının  ilk  Qurultayı  1992-ci  ildə  Ankara  şəhərində  oldu  və  bu 

qurultayda Türkiyəninin o vaxtkı Cümhur Başqanı,rəhmətlik Turqut Özal iştirak və çıxış 

etdi.  İkinci  qurultay  yenə  Ankarada  keçirildi  və  orada  Türkiyənin  bugünkü  Cümhur 

Başqanı hörmətli Süleyman Dəmirəl iştirak və çıxış etdi. 

 Çox  şadıq  ki,  hörmətli  Prezidentimiz  Heydər  Əliyev  cənabları  bizim  dəvətimizi 

qəbul  edərək  Türk  dünyası  yaşıçılarının  Bakıla  keçirilən  111  Qurultayında  iştirak    edir. 

Mən  xüsusi  qeyd  etmək  istəyirəm  ki,  bu  qurultayın  Bakıda  keçirilməsinə,  Qurultayla 

əlaqədar başqa tədbirlərin, Böyük Füzulinin 500 illiyinin zirvə təlbirlərinin, TÜRKSOY-un 

konfransının,  beynəlxalq  elmi  simpoziumun keçirilməsinə  ancaq  ona  görə nail  ola bildik 

ki,  cənab  Heydər  Əliyev  bu  işlərə  böyük  maraq,diqqət  və  qayğı    ilə  yanaşdı  və 

Azərbaycanın  bütün  çətinliklərinə  baxmayaraq,  bu  tədbirlərin  yüksək  səviyyədə 

keçirilməsi üçün lazımi göstərişlər verdi, köməyini əsirgəmədi. 

Qurultayımızın başqa tədbirlərlə eyni vaxta düşməsi əlamətdardır.Bir neçə gün əvvəl 

biz  Naxçıvanda  təkcə  Azərbaycanın  deyil,bütün  türk  dünyasının  böyük  sənətkarı,bütün 

türk  dünyasının  ruhunu  ifadə  edən,onun,mənəvi  dəyərlərini  ifadə  edən  Hüseyn  Cavidin 

əzəmətli məqbərəsinin açılışında iştirak etdik.Onu da qeyd etmək istəyirəm ki, Stalinin və 

Bağırovun  bədxah  niyyəti,amansız  hökmü  ilə  Sibirə  sürgün  olunub  orada  məhv  edilmiş 

Hüseyn Cavid Heydər Əliyevin xeyirxah niyyyəti və cəsarəti  ilə yenidən öz ana torpağına 

qaytarıldı və orada əbədiyyətə qovuşdu.Bu günlərdə biz böyük Füzulinin 500 illiyini qeyd 

edəcəyik.Bizim  Qurultayın  bu  iki  tədbir  arasında  keçirilməsi  mənə  elə  gəlir  ki,böyük 

ustadlarımızın -- Füzulinin də,Cavidin də ruhunu şad edir. 

90  il  bundan  qabaq  Sabirlə,Ömər  Faiqlə,  Haqverdiyevlə,  Qəmküsarla  birlikdə  

«Molla Nəsrəddin»  jurnalını nəşr edən,bu jurnalın vasitəsiylə demokratik ideyaları yayan, 

təbliğ  edən,  xalqın  maariflənməsi  uğrunda  mübarizə  aparan  Mirzə  Cəlil 

Məmmədquluzadənin  də  ruhu  şad  olur.  90  il  əvvəl  «Fyüzat»  jurnalında  türkçülük 

ideyasını, türk xalqlarının mənəvi birliyini tərənnüm edən Əlibəy Hüseynzadənin də ruhu 

şad olur. 

230 

 

Bu  gün  biz  Orxon  yazılarından  üzü  bəri  ən  azı  1500  illik  tarixi  olan  yazı 

mədəniyyətimizin varisləriyik. Yunus İmrənin və Nəsiminin,Nəvainin və Məhtumqulunun, 

Mirzə Fətəlinin və Namiq Kamalın, Abdulla Tuqayın və Abayın, Qaşqarlı Mahmudun və 

Qaspiralı  İsmayılın  mənəvi  varisləriyik.  Bu  gün  biz  əsrlərdən  keçib  gələn  müdrik  Dədə 

Qorqud,qoç  Koroğlu,  cəsur  Manas,igid  Salavat  Yulayev  ruhunu  yaşadan  və  təbliğ  edən 

türk dünyasının yazarları, aydınlari, ziyalılarıyıq. 

Təsadüfi deyil ki, ilk türkoloji Qurultay da Bakıda, «İsmailiyyə» dediyimiz və indi 

Azərbaycan  Elmlər  Akademiyasının  Rəyasət  Heyətinin  yerləşdiyi  bu  binanın  həmin  bu 

salonunda keçirilmiş və qurutayda mühüm qərarlar qəbul olunmuşdur.Onu da qeyd etmək 

istərdim  ki,  bu  qurultayda  Azərbaycandan  iştirak  edən  16  nümayəndədən  yalnız  biri  -

Səməd  Ağamalıoğlu  öz  əcəli  ilə  ölmüşlür.Qalan  15  nümayəndənin  hamısı  sürgün 

olunmuş,güllələnmiş,məhv edilmişdir.Başqa türk respublikalarından olan nümayəndələr -- 

Tatarstandan Qalımcan İbrahimov və Q.Şərif, Qazaxstandan Əhməd Baytursun, Qaraçay-

Balkardan Ömər Əliyev də Stalin repressiyalarının qurbanı olmuşlar. 

Bu  gün  səhər  biz  Şəhidlər  xiyabanını  ziyarət  etdik.Təklif  edirəm  ki,bütün 

xalqlarımızın 

şəhidlərinin 

- 

ilk 

türkolojıi 

qurultayın 

qurban 

getmiş 

nümayəndələrinin,sonrakı  sınaqlarda  şəhid  verdiyimiz  insanların  xatirəsini  bir  dəqiqə 

sükutla yad edək. Allah rəhmət eləsin. 

Türk dünyası  Aralıq dənizi, Egey dənizi,Mərmərə dənizi, Qara dəniz,Azov dənizi, 

Xəzər  dənizi,Aral  dənizi,  sahillərində  yerləşən,  Balkanlardan  Çin  səddinə  qədər, 

Yakutiyadan  Kərkükə  qədər  uzanan  böyük  bir  sahəni  əhatə  edən,  milyonlarla  insanın 

yaşadığı bir ərazidir.Bu ərazinin ruhunu yaşadanlar arasında yazıçıların xüsusi yeri var. Ən 

çətin  təqib  illərində  belə  ədəbiyyatımız  dilimizin,milli  ruhumuzun,  mənəviyyatımızın 

keşiyində durmuş və milli varlığımızın son müdafiə qalası,son istehkamı olmuşdur. 

Şükür ki,bu gün biz bu bayramı müstəqil türk dövlətləri arasında keçiririk, xoşbəxtik 

ki,biz  bu  tədbiri  müstəqil  Azərbaycanda  milli  dövlət  bayrağımızla,öz  Prezidentimizlə 

birlikdə  keçiririk.  Bu  böyük  xoşbəxtliyi  bizə  tale  bəxş  eləyib,bu  böyük  xoşbəxtliyi 

xalqımızın illər boyu davam edən mübarizələrində qazanmışıq. 

231 

 

Türk dünyası yazıçılarının 1 və 11 qurultaylarında bir çox təkliflər irəli sürüldü və 

bunların  böyük  bip  qismi  həyata  keçirilməkdədir.Türk  xalqlarının  UNESKO  tipli 

təşkilatının  yaradılması  təklifi  irəli  sürülmüşdü  və  indi  TÜRKSOY  fəaliyyət  göstərir, 

«Dədə  Qorqud»  ensiklopediyasının hazırlanması  haqqında təklif irəli sürülmüşdü və  indi 

bu iş,demək olar ki,bitmək üzrədir.Ümiid edirəm ki,111 qurultayda  irəli sürüləcək təklilər 

də  həyata  keçiriləcək  və  türk  xalqlarının  mənəvi-mədəni  birliyi  daha  da 

möhkəmlənəcəkdir. Türk xalqlarının mənəvi-mədəni birliyi heç kəsə qarşı,heç bir qonşu və 

ya  başqa  bir  dövlətə  qarşı,xalqa  qarşı  yönəlməyib.Qədim  «İpək  yolu»  türk  xalqlarının 

yaşadıqları  sahələrdən  keçir  və  türk  xalqlarının  yolu  da  bu  İpək  yoludur,ünsiyyət 

yoludur,xalqları  barışdıran,bir-birinə  tanıdan  yoldur,bütün  dünyaya  açıq  olan,dünyanın 

mənəvi  dəyərlərini mənimsəyən və öz mənəvi dəyərlərini bütün dünyaya tanıtmaq istəyən 

insanların,aydınların,ziyalıların yoludur. Bu nəcib işdə Tanrı bizə yar olsun. 

İcazənizlə Türk dünyası yazıçılarının Üçüncü qurultayını açıq elan edim. 

 

 (6 noyabr 1996) 

 

232 

 

TÜRKİYƏDƏ  VƏ  KİPRDƏ  ÇIXIŞLAR 

İSTANBULDA AZƏRBAYCAN  KECƏSİNDƏ ÇIXIŞ 

 

Sayın Bakan! Sayın Başqan! Dəyərli qonaqlar! 

Bu  gecənin  təşkil  olunmasında  böyük  qeyrətlər  göstərmiş  Türkiyə  Yazarlar 

Sindikasına,  gecədə  iştirak  etmək  üçün  xüsusi  olaraq  Ankaradan  gəlmiş  sayın  bakana, 

burda toplaşanların hamısına şükranlarımı, sevgilərimi və sayqılarımı sunarım. 

Bu  gecə  Türkiyənin  və  Azərbaycanın  bir-birinə  qırılmaz  tellərlə  bağlandıqlarının 

daha  bir  örnəyidir.  Türkiyənin  Azərbaycan  üçün  nə  demək  olduğunu  bəlkə  sonunacan 

duymaq imkansızdır. Azərbaycan da, başqa türk məmləkətləri kimi öz istiqlaliyyətini qeyb 

edəndən sonra  Türkiyə  Türk  dünyasının yeganə  baxımsız  dövləti  tək soydaşlarımız  üçün 

bir qürur və güvənc yeri, bir ümid çırağı, işığı çox uzaqlardan gəlsə də, bizləri isidən bir 

məşəl idi. 

Düz  yetmiş  beş  il  bundan  öncə,  18-ci  ilin  elə  bax  bu  mart  günlərində  Bakı 

kommunası  dövründə  daşnakların  əliylə  Bakıda  və  başqa  şəhərlərimizdə,  kəndlərimizdə 

minlərlə  məsum,  günahsız  Azəri  türkü  vəhşətlə  öldürüldü  və  xalqımız  böyük  qətlamın, 

soyqırımının  təhlükəsindən  türk  ordusunun  yardımıyla  qurtuldu.  Sonrakı  illərdə  qəlbində 

Türkiyəyə  bu  minnətdarlıq  və  sevgi  hisslərini  yaşatdığı  üçün  yüz  minlərlə  azəri  qurşuna 

düzüldü,  güllələndi,  həbsxanalara  atıldı,  Sibiryaya  sürgün  olundu,  mənəvi  təqiblərə  və 

təzyiqlərə məruz qaldı. 

…Bu  gün  hörmətli  dostumuz  Oqtay  Ağbalın  -  Ağabalanın  əcdadlarının  şəhəri 

gözəllər gözəli Şuşamız düşmən əlindədir. 

Mən  bura  -  qan  tökülən,  matəm,  yas  içində  inləyən,  həqiqətlərini  dünyaya  duyura 

bilməyən, yaxud dünya bu həqiqətlərini qəbul etmək istəmədiyi bir ölkədən, torpaqları zəbt 

olunmuş, amma  yenilməmiş və heç bir zaman yenilməyəcək bir məmləkətdən gəlmişəm. 

Bu  məmləkətin  bu  günü  faciəlidir,  amma  bu  məmləkətin  böyuk  keçmişi  var  və  buna 

inanıram,  böyük  gələcəyi  var.  Bu  gələcək  keçmişə  də  daha  ədalətli  və  gerçəkçi  qiymət 

verəcəkdir, sanıram. 

233 

 

Totalitar rejimin 70 ilində çox şeylər itirdik, amma çox şeylər də qazandıq. XX əsrdə 

Azərbaycan mədəniyyəti bəlkə də tarixdə çox az örnəyi olan bir əməliyyata məruz qaldı - 

60  il  ərzində  əlifbamız  üç  dəfə  dəyişdirildi  və  hər  belə  dəyişiklik  keçmişlə  indini 

birləşdirən körpüləri yandırmaq deməkdi. Amma körpülər yandırılsa da Dünənlə Bu günü 

bağlayan  ip  qırılmadı,  bu  ipin  ucundan  tutub  ədəbiyyatımızı,  sənətimizi,  dilimizi 

uçurumdan  dartıb  çıxardıq,  yaşatdıq.  Azəri  türklüyumüzü  dandılar,  tariximizi  tərs 

yozdular,  dilimiz  basqılar  altında  qaldı,  dözdük,  çünki  düzdük.  Qaldıq  və  qalxdıq,  çünki 

xalqdıq.  

Türklüyümüzü  də  unutmadıq,  gerçək  tariximizi  də,  dilimizi  də.  «Kitabi  Dədəm 

Qorqud»  azəri  xalqına  yaddır,  yabançıdır  -  dedilər,  amma  bunu  deyənlərin  adları  belə 

unudulmuş,  Ulu  Qorqud  isə  yeni  nəşrlərdən,  yeni  araşdırmalardan,  musiqi  və  rəsm 

əsərlərindən,  ekrandan,  efirdən  və  səhnədən  bu  gün  də  bizimlə  danışır.  37-ci  ildə 

Azərbaycan  aydınlarının  böyük  qismi  məhv  edildi,  amma  onların  əlindən  düşən  məşəli 

qalanların  ən  layiqliləri,  yeni  nəsillər  qaldırdı  və  mənəviyyat  çırağımız  heç  zaman 

sönmədi. 

Yetmiş ildə Azərbaycan xalqı çox zülmlər çəkdi, amma elə bu yetmiş ilin içində bir 

çox  Doğu  və  Batı  ölkələrinə  örnək  ola  biləcək  şeir  və  nəsr,  musiqi,  rəssamlıq, 

heykəltəraşlıq,  memarlıq  əsərləri  yaratdı.  Zülmə  qarşı  dirənərək,  müqavimət  göstərərək 

yaratdı,  keçmişini  yaşatmaq  və  gələcəyinə  yol  açmaq  üçün  yaratdı.  Nə  keçmişimizə 

xəyanət  etdik,  nə  gələcəyimizə.  Ədəbiyyatımız,  sənətimiz  əski  sovetlər  Birliyinin  ən 

sayılan mədəniyyət sahələrindən biri oldu, Xalqlararası Sinema festivallarında mükafatlar 

aldıq,  vokal  və  piano  ifaçılarımız  Beynəlxalq  yarışlarda  zəfərlər  qazandılar,  çağdaş 

musiqimiz dünyanın məşhur dirijorlarının təfsirində Avropanın, Amerikanın, Moskvanın, 

Leninqradın-Peterburqun konsert salonlarında alqışlandı. 

Nə  yazıq  ki,  Türkiyədə  bu  qabaqcıl  Azərbaycan  sənətini,  yumşaq  desək,  yetərincə 

tanımırlar, bir az sərt desək az tanıyırlar və daha da sərt desək, heç tanımırlar. Hətta bəzi 

çevrələr  Azərbaycan  kültürünə  yuxarıdan-aşağı  baxır,  Azərbaycanı  bir  «Məşədilər 

234 

 

məmləkəti» kimi düşünürlər. Amma Azərbaycan Məşədi İbadlar məmləkəti deyil, «Məşədi 

İbad»ı yaradan dahi Üzeyir bəylər məmləkətidir. 

Paradoksal  hal  odur  ki,  Türkiyəylə  əlaqələrimiz  böyük  təzyiq  altında  olduğu 

dövrlərdə  belə,  hələ  indini  demirəm,  Azərbaycanda  biz  Türkiyə  ədəbiyyatını,  Türkiyədə 

Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmasından daha çox, daha yaxşı tanıyırdıq. Əlbəttə, bu gün 

çağdaş  Turkiyə  ədəbiyyatını,  gözəl  sənətlərini  daha  geniş  tanımalı  və  tanıtmalıyıq.  Eyni 

zamanda Türkiyədə də Azərbaycan ədəbiyyatını daha dərindən bilməlidirlər, həm də bütün 

çeşidlı yönləriylə, müxtəlif qolları, istiqamətləri, məktəb, üslub fərqləriylə bilməlidirlər. 

Eyni  kökdən  olan,  eyni  milli  qaynaqlardan  qidalanan,  eyni  ruhdan  doğulan  bu  iki 

mədəniyyətin qaynayıb-qarışması mənəvi həyatımıza yeni rənglər, çalarlar gətirər və XXI 

əsrin Böyük ortaq Türk sənətinin inkişafına yol açar. 

Bilirəm  ki,  ortaq  türk  mədəniyyətindən  bəhs  edəndə  Türkiyənin  müəyyən 

çevrələrində  bunu  irqçilik,  turançılıq,  macaraçılıq  kimi  anlar  və  bundan  qorxarlar.  Niyə 

eyni və ya yaxın dillərdə danışan Latın Amerikası ölkələrinin mədəni inteqrassiyası, yaxın 

təmasları,  kültürlərinin  iç-içə  inkişafı  -  bu  ədəbiyyatlara  dünya  miqyasında  şöhrət 

qazandırır,  heç  bir  siyasi  hegemonluğun  kabusu  kimi  qavranılmır,  yaxud  ərəb 

məmləkətlərinin sıx mədəni bağlantıları böyük ərəb imperiyasının təməli sayılmır, amma 

türk xalqlarının, özəlliklə də bir-birinə ən sıx şəkildə yaxın olan Azərbaycan və Türkiyənin 

mənəvi ünsiyyəti kimlərdəsə vahimə doğurur? Məncə bu cahillikdən doğan bir xofdur. Bir 

zamanlar  «Qobustan»  adlı  sənət  toplusunda  redaktor  olduğum  vaxt  «çağdaş»,  «ayrıntı», 

«duyum»  və  bir  neçə  bu  cür  yeni  sözlər  işlətdiyimizə  görə  məni  pantürkizmdə 

suçlayırdılar.  Elə  o  zamanlar  əlimə  keçən  bəzi  Türkiyə  dərgilərində  oxudum  ki,  bu  tipli 

yeni  sözlərin  Türkiyə  türkcəsinə  girməsini  Moskvanın  barmağı  və  kommunist  təsiriylə 

bağlayırlar. Onda başa düşdüm ki, çox şeyimiz ortaq olduğu kimi abdallarımız da ortaqdır. 

Mən  Türkiyədə Azərbaycan  mədəniyyətinə,  ədəbiyyatına, sənətinə maraq göstərən 

bütün  insanlarla,  təşkilatlarla,    onların    ictimai  baxışlarından,  siyasi  meyllərindən  asılı 

olmayaraq, təmas qurmaq, iş birliyi yapmaq istəyirəm. Çünki mən bir politikaçı deyiləm, 

bir  ədəbiyyat  adamıyam  və  qısa  bir  sürədə  millət  vəkili  kimi  siyasətlə  məşğul  olduğum 

235 

 

üçün  yaxşı  bilirəm  ki,  siyasət  insanları  ayırır,  ədəbiyyat,  sənət  isə  birləşdirir.  Mayısın 

sonuna  qədər  burada,  İstanbulda  olacam.  Memar  Sinan  Universitetində  Azərbaycan 

ədəbiyyatından dərs deməyimlə öyünsəm də, buradakı ən böyük görəvimi, vəzifəmi, işimi 

klassik  və  çağdaş  Azərbaycan  mədəniyyətini  Türkiyədə  daha  geniş  tanıtmaqda  görürəm. 

Bu yolda əlimdən gələni edəcəm və Sizin hamınızın da yardımlarına, dəstəyinizə ehtiyacım 

var. Bu işdə yardımlarınızı əsirgəməyəcəyinizə inanır və diqqətinizə görə təşəkkür edirəm. 

1993 mart 

 

 

 

 

236