Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu
Yüklə 7,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 344
həqiqətlərin fərqinə nə vaxt varacaqlar? Bu qədər axmağın bir-birini tapması təsadüf idi, yoxsa zərurət. Niyə bu qədər axmaqdılar? Beləliklə yavaş-yavaş, “elm” adlandırdığı nəsnəyə, bu dəfə onların beyinlərinin içini başa düşmək üçün, təzədən başlamalı olduğunu hiss edirdi. Bir stolun arxasında oturub, bir-birimizə nifrət edərək, bir-birimizə oxşadığımız o gözəl günləri ağlıma saldığı üçün mən də bu “elm”ə girişməyə həvəsləndim, amma ilk sınaqlardan sonra başa düşdük ki, artıq işlər əvvəlki kimi deyildi. Bir dəfə, onu hara, nəyə görə sıxışdırılacağımı bilmədiyimə görə heç cür üstünə gedə bilmirdim. Ən vacibi hiss edirdim ki, ağrıları və məğlubiyyəti sanki mənim ağrılarım və məğlubiyyətlərim idi. Bir dəfə inanamasam da burdakıların axmaqlığını şişirdilmiş örnəklərlə xatırladandan, onlar qədər özünün də məğlubiyyətə məhkum olduğunu hiss etdirəndən sonra ona göz qoydum: Baxmayaraq ki, hiddətlə mənim əleyhimə hərəkət edir, məğlubiyyətin məcburi olmadığını, onlardan əvvəl başlayıb bu işlərlə məşğul olsaq, sözgəlişi deyirdi ki, bu silah planını həyata keçirdə bilsək, üstümüzə doğru axıb bizi arxaya aparan çayın axınını yenə də geriyə çevirə bilərdik, planlarından yox, ümidsiz olanda etdiyi kimi, “planlarımızdan” danışaraq məni sevindiridi, amma yaxınlaşan və qaçılmaz məğlubiyyətin dəhşəti onu bürümüşdü: Onu kimsəsiz bir uşağa bənzədirdim, mənə köləliyin əvvəlki illərini xatırladan qəzəbini və hüznünü çox xoşlayırdım, mən də onun kimi olmaq istəyirdim. Otağın içində var-gəl edərkən, qaranlıqda, yağışın altındakı palçıqlı küçəyə, yaxud da Xaliç sahilindəki bir-iki evin hələ də yanan solğun və titrəyən işıqlarına baxırdı, sanki orada ümid bağlanılması mümkün olan yeni bir işartının izlərini axtarırdı, düşünürdüm ki, otağın içində qıvrılaraq gəzinən Xoca yox, mənim gəncliyimdi. Bir vaxtlar mən olan bu adam, məni tək qoyub getmişdi, küncdə mürgələyən mən isə sanki həyəcanımı təkrarən özmdə tapa bilmək üçün ona diqqətlə baxırdım. Qurtarmaq bilməyən və özünü təkrarlayan bu həyəcan hissindən artıq bezmişdim. Baş münəccim olandan sonra Gəbzədəki torpaqları böyümüş, gəlirimiz də artmışdı. Padşahla boşboğazlıq edib vaxt keçirməyindən özgə, bir işlə məşğul olmağına da ehtiyac yox idi. Arada bir Gəbzəyə gedib sınıq-salxaq dəyirmanları və hamıdan əvvəl bizi yekə çoban itlərinin qarşıladığı kəndləri gəzərək gəlirlərini yoxlayır, qeydlərə nəzər salaraq eşikağasının bizi nə qədər aldatdığını anlamağa çalışır, bəzən gülüşərək, əksər vaxt da sıxıntıyla ah çəkərək Padşah üçün əyləncəli risalələr yazır, başqa heç bir iş də görmürdük. Mən israr eləməsəydim, bəlkə, gözəl vaxt keçirib, axırda, gözəl qoxulu qadınlarla yatdığımız o yerləri də qaydasına saldırmayacaqdı. Əsəblərini daha da pozan şey Almaniya səfəri idi, Girit Qalasıydı, orduların və paşaların İstanbulu yiyəsiz qoymağından və anasının da ona sözünü keçirə bilməməyindən cəsarətlənən Padşahın, saraydan qovulan bütün çənəbaz çoxbilmişləri, təqlidçiləri, alçaqları ətrafına toplamasıydı. Nifrət ettdiyi və zəhləsi gedən bu saxtakarlardan özünü ayırmaq və üstünlüyünü onlara da qəbul elətdirməkdən ötrü Xoca onların arasına girməməkdə qərarlı idi, amma Padşahın israrı ilə bir-iki dəfə danışıb mübahisə etdikləri şeyləri dinləmək məcburiyyətində qaldı. Heyvanların ruhu ola bilərdmi, hansının ruhu var, hansı cənnətə, hansı cəhənnəmə gedir, balıqqulağı erkəkdir, yoxsa dişi, hər səhər çıxan günəş təzə günəşdirmi, yoxsa axşam batan günəş arxadakı yoldan fırlanıb sabah digər tərəfdən başını çıxarır, bu tipli mövzuların danışıldığı bu yığıncaqlardan gələcəkdən ümidini üzərək çıxar, nəsə eləməsək, yaxın vaxtlarda Padşahın da əldən gedəcəyini deyərdi. Bizim planlarımızdan, bizim gələcəyimizdən danışdığı üçün sevinclə ona qoşulurdum. Bir dəfə Sultanın fikrinin nədən ibarət olduğunu anlamaq üçün mənim illlərdir tutduğum dəftərləri, gördüyüm yuxuları, xatirələrimizi açıb tökdük. Sanki şkafın siyirmələrindən çıxan xırda- xuruşları yığışdırırdıq. Padşahın ağlının istiqamətini tutmağa çalışırdıq, nəticə çox da ümidverici deyildi: Xoca hələ də bizi xilas etməli olan o dəhşətli silahlardan, ya da fikrimizdə tez bir zamanda həll etməli olduğumuz sirlərdən baxmayaraq ki, danışa bilirdi, amma artıq elə davranırdı ki, guya daha yaxınlaşmaqda olan qorxunc bir iflasın da fəriqində deyil. Bu haqda aylarca çənə yorduq. Süqutdan, imperatorluğun əlindəki ölkələri bir-bir itirməsini başa düşürdükmi? Xəritələrimizi masanın üstünə sərər, əvvəlcə hansı ölkənin, sonra hansı çaylarla hansı dağların “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 345
əldən gedəcəyini təyin edərdik. Yoxsa süqut, insanların və inancların fərqinə varmadan dəyişməsi demək idi? Bütün istanbulluların bir səhər isti yataqlarından başqa bir insan kimi qalxdıqlarını gözümüzün qabağına gətirdik, paltarlarını bilmirdilər ki, necə geyinsinlər, minarələrin nə üçün istifadə edildiyini xatırlaya bilmirdilər. Bəlkə, bu süqut, digərlərinin üstünlüyünü görərək onlara oxşamaq demək idi: Belə olanda mənə Venesiyadakı həyatımdan bir fraqment danışdırar, sonra, burdakı tanışlarından bəzilərinin başında şapkalar, əyinlərində şalvarlarla mənim xatirələrimi təkrarən yaşadıqlarını xəyalımızda canlandırardıq. Qurarkən vaxtın necə keçdiyini bilmədiyimiz bu xəyalları sonuncu xilas yolu kimi Paşaya bildirməyə qərar verdik. Deyirdi ki, xəyalların ən incə detalları ilə canlandırılan bütün o süqut səhnələri, bəlkə, onu təlaşa salar. Beləliklə, səssiz və qaranlıq gecələr ərzində aylarla hüzn və ümidsiz sevinclə planlaşdırdığımız o məğlubiyyət və süqut xəyallarından yaranan, bütün o boynubükük kasıbları, palçıqlı yolları, yarımçıq qalmış tikililəri, qaranlıq və qəribə küçələri, hər şey əvvəlki kimi olsun deyə başa düşmədikləri duaları oxuyanları, dərdli analarla yazıq ataları, başqa ölkədə hazırlanan və yazılanları bizə başa salmağa ömürləri çatmayan bədbəxtləri, işləməyən alətləri, o gözəl günlərə mərsiyə oxuyan gözüyaşlıları, bir dəri bir sümük olan küçə itlərini, torpaqsız kəndliləri, şəhərdə boş-boş gəzən işsizləri, oxuyub yaza bilməyən şalvarlı müsəlmanları və sonu məğlubiyyətlə bitən bütün müharibələri kitaba doldurduq. Kitabın başqa bir hissəsinə mənim solğun xatirələrimi: anam, bacım və qardaşımla Venesiyada olanda və məktəb illərində başıma gələn xoşbəxt və ibrətamiz hadisələrdən bir-ikisini yazdıq. Bizi məğlubiyyətə düçar edəcək adamlar bu cür yaşayırdılar, biz də onlardan əvvəl başlayaraq bu cür etməliydik. Solaxay xəttatımızın ağlamaya yazdığı nəticə hissəsində isə Xocanın çox xoşuna gələn şkaf bənzətməsiylə beyinlərimizin sirli müəmmasının qarışıq sıralarına giriş sayıla bilən qafiyəli bir şeir vardı. Qürurlu və səssiz adlandıra biləcəyim bu şeirin incə tərzi, Xocayla birgə yazdığımız kitab və risalələrin ən yaxşısını hüzünlə tamamlayırdı. Xoca kitabı Sultana verəndən bir ay sonra ondan bu dəhşətli silahın hazırlanmasına başlamaq üçün əmr aldı. Təəccüb içindəydik, uğurumuzun nə qədərini bu kitaba borclu olduğumuza heç cür qərar verə bilmirdik.
“Düşmənlərimizi darma-dağın edəcək silahı hazırla, bir baxaq” deyərkən, bəlkə də, Sultan Xocanı sınayırdı, bəlkə də, hansısa yuxunu görüb Xocadan gizlətmişdi, bəlkə, təzyiq göstərən anasına və paşalara, ətrafına yığdığı o çoxbilmişlərin əllərindən bir iş gəldiyini göstərmək istəyirdi, bəlkə də, vəbadan sonra başqa Xocanın bir möcüzə də yaradacağını düşünürdü, bəlkə, də kitabımıza doldurduğumuz o süqut xəyallarından, həqiqətən də, təsirlənmişdi, bəlkə də, süqutdan çox, bir neçə dəfə ordunun uğursuzluğundan sonra qorxduğu kimi, onun yerinə qardaşlarını hakimiyyətə gətirmək istəyənlərin onu taxtdan salacağını düşünərək narahat olmuşdu. Bütün bunları Padşahın silahı təkmilləşdirək deyə gəlirlərini bizə həvalə etdiyi kəndlərindən, zeytunluqlarından əldə edəcəyimiz çoxlu pulları təəccüblənə-təccüblənə hesablayarkən düşünürdük. Nəhayət, dedi ki, təəccüblənməli olduğumuz şey elə çaşbaş olmağınızdır: illərdir Sultana danışdığı o əhvalatlar, yazdığımız risalələr və kitablar doğru deyildimi ki, onlara inananda belə şübhələnirdik. Hələ bundan başqa: Padşah beynimizin içindəki o müəmmalarda nələrin olduğu ilə maraqlanmağa başlamışdı. Xoca həyəcanla məndən soruşurdu: bu, illərdir gözlədiyimiz uğur deyilmi? Bu idi, üstəlik bu dəfə uğurumuzu bölüşərək işə başlamışdıq, işin nəticəsini onun qədər gözləmədiyim üçün mən də xoşbəxt idim. Silahı təkmilləşdirdiyi sonrakı altı il, ən təhlükəli illərimiz oldu. Barıtla işlədiyimiz üçün, qısqanc düşmənlərimizin bizmlə həsədi olduğuna görə, hər kəs səbirsizliklə uğurumuzu, yaxud da məğlubiyyətimizi gözlədiyi üçün, biz də həmin şeyləri qorxuyla gözlədiyimizə görə təhlükədəydik.
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 346
Əvvəlcə masanın araxasında işləyərək vaxtımızı hədər yerə keçirdiyimiz bir qış keçdi. Həyəcanlıydıq, həvəsliydik, amma silahın fikrindən və onun düşmənlərmizi qabağına qatıb necə qovalayacağını düşünərkən müəmma olan o naməlum və təsvirsiz detallardan başqa əlimiz də heç bir şey yox idi. Sonra barıtla işləməyə və açıq havaya çıxmağa qərar verdik. Eynən birgə atəşfəşanlıq hazırladığımız həftələrdəki kimi, biz hündür ağacların altındakı sərin kölgəliklərə çəkilərkən, işçilərimiz bizim reseptlərini hazırladığımız qarışıqları uzaqda partladırdılar. Müxtəlif gurultu səsləri ilə çıxan rəngbərəng dumanları izləməyə, İstanbulun dörd bir tərəfindən maraqlananlar gəlirdi. Daha sonra hazırladığımız topların, uzun lülələrin hədəflərimizin və çadırlarımızın yerləşdiyi çayırın ətrafı maraqlanan adamlarla dolu olurdu. Yayın axırında bir gün qəfildən Sultan gəldi. Onun üçün də atəşfəşanlıq həyata keçirdik, yeri-göyü inildətdik, yaxşı sıxışdırılmış barıt qarşıqları üçün hazırlatdırdığımız gilizləri, güllələri, təzə topları və hələ hazırlanmamış lülələrin qəlib planlarını, öz-özünə alovlanan mexanizmlərin eskizlərini bir-bir göstərdik. Onlardan çox mənimlə maraqlandı. Əvvəlcə Xoca məni Padşahdan çox uzaqda saxlamaq istəmişdi, amma nümayiş başlayanda, mənim də onun kimi əmrlər verdiyimi, adamlarımızın Xoca qədər də məndən söz soruşduğunu görəndə mənimlə maraqlanıb. On beş il sonra, ikinci dəfə hüzuruna gedəndə, Padşahın məni əvvəlcədən tanıdığını, amma indi mənə kimliyini tam müəyyənləşdirə bilmədiyi və gözübağlı daddığı meyvənin hansı meyvə olduğunu müəyyənləşdirməyə çalışan biri kimi baxdı. Ətəyini öpdüm. İyirmi ildir burda olduğumu, amma hələ müsəlman olmadığımı biləndə qəzəbləndi. Fikri başqa bir şeydə idi: “Deməli, iyirmi il?” dedi. “Qəribədi!”. Sonra məndən bu sualı soruşdu: “Bunları ona sən öyrədirsən?”. Amma bunu mənim cavabımı öyrənmək üçün soruşmamışdı, barıt və qırma qoxuyan dağınıq çadırımızdan çıxıb gözəl ağ atına tərəf yeriyirdi, birdən dayandı, həmin vaxt yan-yana dayanan bizə, ikimizə tərəf çevrildi və Allahın insan nəslinin qürurunu qırmaq, mənasızlığını bir-birinə bildirmək üçün yaratdığı o əvəssiz gözəlliklərdən birini, qüsursuz bir ləçəri, ya da sanki eynən bənzəyən ekiz qardaşları görmüş kimi gülümsədi. Gecə onu düşündüm, amma o Xocanın istədiyi kimi deyil. Xoca hələ də ondan nifrətlə danışırdı, mənsə ona nifrət edə bilməyəcəyimi, ona yuxarıdan-aşağı baxa bilməyəcəyimi demişdim: rahat, gülərüz, ağlına gələn hər şeyi deyən o ərköyün uşaqdan xoşum gəlmişdi. Mən də onun kimi olmaq istəyirdim, ya da onunla dost olmaq istəyirdim. Xocanın əsəb böhranı keçirəndən sonra, yatağımda yatmağa hazırlaşanda düşünürdüm: sanki Padşah aldadılmalı adam deyildi, ona hər şeyi demək istəyirdim. Amma həmin hər şey nə idi? Marağım qarşılıqsız deyildi. Bir gün Xoca, Padşahın səhər özüylə birlikdə məni də gözlədiyini ürəksiz deyəndə mən də onunla getdim. Dəniz və yosun qoxan o gözəl payız günlərindən biriydi. Bütün günümüzü, tökülən qırmızı yarpaqlarla əhatələnmiş böyük bir qoruqda, cökə və çinar ağaclarının altındakı su zanbağı olan hovuzun ətrafında keçirdik. Sultan istədi ki, hovuzu ağzınacan ləbələb dolduran qurbağalardan danışaq. Xoca ona üz vermədi, xəyaldan və gözəlliklərdən uzaq bir-iki basmaqəlib söz danışdı. Məni çox təəccübləndirən bu ərköyünlüyə Sultan baş qoşmadı. Daha çox mənimlə maraqlandı. Beləliklə, qurbağaların sıçrama marağını, qan dövranını, bədənlərindən qopsa da, uzun müddət döyünən ürəkləri, yedikləri milçək və böcəklər haqqında uzun-uzadı danışdı. Bir yumurtanın hovuzdakı yetkin qurbağalara bənzəmək üçün keçirdiyi böyümə prosesini göstərmək üçün kağız-qələm istədim. Yaqutla bəzənmiş gümüş bir mürəkkəbqabının içində gətirilən gümüş qələm dəsti ilə şəkilləri çəkərkən Padaşah çox maraqlanırdı. Yadımda qalan qurbağalı nağılları əylənə-əylənə dinlədi, növbə qurbağa öpən şahzadəyə gələndə öyüyərək üzünü turşutdu, amma Sultan, Xocanın danışdığı kimi axmaq bir cavana heç oxşamırdı, daha çox həyata elm və sənətlə addımlamaq istəyən, ağllı-başlı yetkin kimi, görünürdü. Xocanın qaş-qabağını tökərək keçirdiyi həmin gözəl saatların sonunda Padşah əlindəki qurbağa şəkillərini baxaraq mənə belə dedi: “Hekayələri sənin uydurmağından onsuz da şübhələnirdim. Deməli, şəkilləri də sən çəkirsənmiş”. Sonra məndən bığlı qurbağaları soruşdu. Padşahla əlaqəm, bax, belə başladı. Artıq hər dəfə Xocayla birgə mən də saraya gedirdim. Əvvəllər Xoca çox da danışmırdı, daha çox Padşahla mən danışırdım. Sultanla yuxulardan, “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 347
həyəcanlarından, qorxularından və keçmişdən və gələcəyindən danışarkən, qarşımdakı bu zarafatcıl, idarklı adamın, illərdir Xocanın mənə danışdığı Padşaha nə qədər bənzədiyini düşünürdüm. Ustalıqla soruşduğu suallardan, hiyləgərliyindən də, Padşahın ona təqdim olan kitablara əsalanaraq, Xocanın nə qədər Xoca, nə qədər mən, mənim nə qədər mən, nə qədər Xoca olduğumuzu bilmək istədiyini anladım. O vaxt Xoca, axmaqlıq kimi qəbul etdiyi bu maraqla maraqlanmayaraq toplarla və hazırlatdırmağa çalışdığı uzun lülələrlə məşğul idi. Toplarla işləməyə başlalamışdan altı ay sonra, bu işlərə burnumuzu soxmağımızın top atıcısını əsəbiləşdirdiyini, adamın ya özünün vəzifədən uzaqlaşdırılmağını, ya da yenilik edəcəyəm deyə topçuluq sənətini rüsvay edən biz dəlilərin İstanbuldan qovulmasını istədiyini öyrənəndə Xoca narahat oldu, üzləşməyə hazır görünən top atıcısı ilə razılaşmaq üçün çıxış yolu axtarmadı. Bir ay sonra, Padşah bizə silahı təkmilləşdirmək üçün toplardan başqa vasitələr tapmağımızı buyuranda Xoca çox da pis olmadı. İkimiz də artıq bilirdik ki, tökdürdüyümüz yeni toplar, lülələr illərdir istifadə olunan köhnələrindən üstün deyil. Beləliklə, Xocaya görə, artıq hər şeyi təzədən qurub yaradacağımız yeni dövürə qədəm qoymuşduq, amma əsəbinə və arzularına artıq vərdiş elədiyim üçün, mənə təzə görünən şey ancaq Padşahı tanımaq idi. Padşah da bizi tanıdığına görə xoşbəxt idi. Daşları qarışdıraraq davaşan iki nəfəri “bu sənin, bu da sənin” deyərək bir-birindən ayıran diqqətli bir ata kimi, o da sözlərimiz və davranışlarımıza göz qoyaraq, bizi bir-birimizdən ayırırdı. Bəzən uşaqcasına, bəzən də idrakla hər şeyə göz qoymağı məni təəccübləndirirdi: Şəxsiyyətimin məndən ayrılıb Xocanın şəxsiyyətinə, Xocanın şəxsiyyətinin də mənimkiylə biz fərqinə varmadan birləşdiyinə, Padşahın da bu xəyali varlığı öz yerinə qoyaraq bizi bizdən daha yaxşı tanıdığına az qalırdım ki, inanım. Yuxularımı yozanda, ya da o ərəfələrdə ancaq xəyalları ilə əlləşdiyimiz yeni silahdan da danışarkən, Padşah qəfil durub ikimizdən birimizə tərəf çevrilərək, dedi: “Xeyr, bu sənin deyil, onun düşüncəsidi”. Bəzən də hərəkətlərimizi bir-birindən ayırırdı: “İndi onun kimi baxırsan, özün kimi bax!”. Mənə təəccüblə gülümsəyərək əlavə edərdi: “Bax, belə, afərin. Siz heç ikiniz birgə aynaya baxmısınız?”. Aynaya baxarkən hansımızın, əsl özü olmağımıza nə qədər dözə bildiyimizi soruşardı. Bir dəfə də illərdir ona yazıb verdiyimiz o risalələri, heyvanlarla bağlı kitabları, təqvimləri gətirtdi, səhifə-səhifə çevirib oxuyarkən hansı hissəsinin hansımız yazdığını, harasını hansımızın özünü digərinin yerinə qoyaraq düşündüyün dedi. Amma Xocanı əsəbiləşdirən, məni də tilsimə salaraq təəccübləndirən şey, biz yanında olanda hüzuruna çağırtdırdığı o təqlidçi idi. Bu adamın nə üzü, nə də bədəni bizə oxşayırdı, qısaboy və kök idi, pal-paltarı da fərqli idi, amma danışmağa başlayanda qorxdum: Sanki o yox, Xoca danışırdı. Onun kimi, sirri faş edirmiş tək, Padşahın qulağına sarı əyilir, onunsayaq diqqətli və düşüncəli tövrüylə incə məqamlardan danışarkən səsini qalınlaşdırırdı, belə edərkən eynən onun kimi dediklərinin həyəcanına qapılıb əlini qolunu qarşısındakını inandırmaq üçün, əsəbi-əsəbi yelləyərkən lap yaxında dururdu, amma Xocanın vurğuları ilə danışarkən ulduzlarla, dəhşətli silahlarla əlaqəli dərdini danışmır, ancaq saray mətbəxində öyrəndiyi yeməklərin və onları bişirmək üçün lazım olan şey-şüyün və ədviyyatın adlarını sayırdı. Padşah gülümsəyərkən təqlidçi Xocanın üzünü qara edən işinə, İstanbulla Hələb arasındakı mənzilləri bir-bir sayaraq davam elədi. Sonra Padşah təqlidçidən xahiş elədi ki, onu da yamsılasın. Təəccüblü-təəccüblü ağzıaçıq mənə baxan o adam mən idim: Özümü itirmişdim. Padşah yarısının Xoca, yarısının da mən olan biri kimi bizi təqlid etməsini istəyəndə tilsimləndim. Adamın hərəkətlərini izləyərkən, eynən Padşah kimi mənim də içimdən “bu mənəm, bu da Xoca” demək keçirdi, amma təqlidçi barmağı ilə bizi işarə edə-edə bu işi özü görürdü. Padşaha təşəkkür edib təqlidçini yola salandan sonra, bizə buyurdu ki, bu, haqda bir də düşünək. Bu söz hansı mənanı kəsb edirdi? Axşam Xocaya Padşahın mənə illərdir danışdığı insandan daha çox idraklı olduğunu deyirdim, onu çəkmək istədiyi istiqamətə Sultan artıq öz istəyiylə gedirdi, Xoca yenə də qəzəb böhranına qərq olmuşdu. Bu dəfə ona haqq qazandırırdım, təqlidçinin hünəri dözüləsi bir şey deyildi. Xoca dedi ki, bundan sonra çətinə düşmədikcə saraya “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 348
ayaq basmayacaq. İllərdir gözlədiyi fürsəti, nəhayət, əlinə keçirtmişkən o axmaqların arasına soxulub əzişdirilməyə artıq heç niyyəti yox imiş. Onun dediyinə görə, Padşahın maraqlarını bildiyim, o həlləm-qəlləmliklərdən baş çıxardığım üçün saraya onun yerinə mən getməliydim Xocanın xəstələndiyini deyəndə Sultan mənə inanmadı. Sultan dedi: “Silahı hazırlamaq üçün işləsin”. Beləliklə, Xocanın silahı hazırlayıb işə sala bildiyi o dörd ildə saraya mən getdim, o da əvvəllər mənim elədiyim kimi, evdə öz xəyalları ilə qaldı. Həyatın nəyisə gözləməli yox, dadıçıxarılası bir şey olduğunu bu dörd ildə öyrəndim. Padşahın Xoca kimi, mənə də dəyər verdiyini görənlər, demək olar ki, hər gün keçirilən o mərasimlərə, əyləncələrə məni də çağırırdılar. Bir gün vəzirin qızı evlənir, bir başqa gün Padşahın uşağı doğulur, sonra oğulları sünnət olunur, səhəri gün macaralardan alınan bir qala üçün mərasim keçirilir, sonra şahzadə məktəbə getməyə başladı deyə mərasimlər olur, həmçinin ramazan və bayram şənlikləri də başlayırdı. Əksər günlərdə davam edən bu şənliklərdə yağlı ət və plov tıxışdırmaqdan, şəkərdən və fıstıqdan hazırlanmış aslanlardan, dəvəquşularından, su pərilərindən yeməkdən tez bir zamanda kökəldim. Günlərimin çoxu, ürəkləri gedənədək güləşən yağlı güləşçilərə, məscidin minarələrinin arasında asdıqları ipə çıxıb kürəklərinə qoyduqları çubuqla oynayan, dişləri ilə at nalını qıran, orasına-burasına bıcaqlar, şişlər batıran kəndirbazlara, cübbələrindən ilanlar, göyərçinlər, meymunlar çıxardan, əlimizdəki fincanları, cibimizdəki pulları qaşla göz arasında yox edən hoqqabazlara, söyüşlərindən ləzzət aldığım Qaragözlə Hacivətə baxmaqla keçirdi. Gecələr fişəng atışmaları yoxdursa, hamının çıxıb getdiyi o saraylardan, evlərdən birinə, çoxunu da o günlərdə tanıdığım təzə dostlarımla birgə gedər, saatlarla arağın özünə belə sağlıq deyib, araq içərək musiqi dinləyəndən sonra, yuxulu ceyranları yamsılayan gözəl rəqqasələrlə, su üstündə yeriyə-yeriyə oynayan yaraşıqlı rəqqaslarla, yanğılı səsləri ilə ürəklə şən mahnılar oxuyan müğənnilərlə qədəh toqquşduraraq əylənirdim. Məni də o elçilər qalan evlərdə görmək istəyirdilər, buna görə o evlərə də tez-tez gedir, sevimli qızlarla oğlanların oynadıqları baletə baxandan, ya da Venesiyadan gətirilmiş musiqi qrupunun ən axırıncı və dəbdə olan musiqilərinə qulaq asandan sonra, yavaş-yavaş artan ad- sanımın ləzzətini çıxardırdım. Səfirliklərdə yığışan avropalılar, başıma gələn o dəhşətli sərgüzəştləri məndən soruşardılar, nə qədər zülm çəkdiyimi, necə müqavimət göstərdiyimi, hələ də necə dözdüyümü bilmək istəyirdilər. Bütün həyatımı dörd divar arasında mürgüləyərək və mənasız kitablar oxumaqla keçirdiyimi gizlədər, tanımaq istədikləri bu qəribə diyar haqqında, eynən Sultana etdiyim kimi, vərdiş edərək uydurduğum dəhşətli əhvalatları danışardım. Ancaq evlənməmişdən əvvəl atalarını görməyə gələn gənc qızlar, yaxud mənimlə əlləşən səfir arvadların yox, bütün o ayağısürüşkən elçilər, katiblər uydurduğum qanlı din və vəhşət əhvalatlarını, hərəm və eşq intiriqalarını heyranlıqla dinləyirdilər. Çox təzyiq göstərsələr, elə ordaca tez-bazar uydurduğum bir-iki dövlət sirrini qulaqlarına pıçıldayar, Sultanın heç kəsin bilməyəcəyi qəribə vərdişlərinin olduğunu deyərək onu bəzəyirdim. Daha çox məlumat almaq istəyəndə özümü qaldırıb dağın başına qoymaqdan xoşum gəlirdi, elə görünürdüm ki, guya hər şeyi deməyəcəyəm, Xocayla bizi oxşatmağa səy göstərən bu axmaqları daha da maraqlandıraraq susurdum. Amma bilirdim ki, onlar elm tələb edən böyük və təsirli bir planla, çoxlu pullar tələb edən naməlum bir silah hazırlamaq istədiyimi öz aralarında danışırlar. Gördüyüm gözəl bədənlərinin xəyalları ilə, içdiyim içkilərin təsiri ilə başılovlu, bu evlərdən, saraylardan axşam evə qayıdanda görürdüm ki, Xoca iyirmi ildir işlədiyimi masanın arxasında oturub işləyir. Onda indiyədək heç vaxt görmədiyim qədər sürətlə işləyirdi, masanın üstü başa düşə bilmədiyim qəribə şəkillərlə, rəsmlərlə, əsəbi və tələsik əlyazmalarla doldurduğu kağızlarla doluydu. Məndən istəyirdi ki, gün ərzində etdiklərimi, gördüklərimi ona danışım, amma o bir qədər sonra ona arsız və axmaqcasına təsir bağışlayan əyləncələrdən çimçinərək sözümü kəsər və “bizlərdən və onlardan” söz salaraq mənə planlarını danışardı. Bir də yenə deyirdi ki? hər şey, beynimizin içiylə əlaqəldir, bütün planlarını bununla əsaslandırmışdı, beyin adlandırdığımız xırda-xuruşlarla dolu qabın simmetriyasından, yaxud da qarmaqarışıqlığından həyəcanla danışırdı, amma buna əsasən bütün ümidlərini, ümidimizi bağladığı o silahı hansı formada haz;rılayacağını anlaya bilmirdim. Zənn edirdim ki, bunu nə başqa bir adam, nə də bəzi vaxtlar düşündüyüm kimi hətta özü belə başa düşə bilməyəcək. |