Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu
Yüklə 7,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 324
saldığımı hiss edib hirsləndi: O da bunu bilirmiş, onu maraqlandıran həmin səsin bu sözləri oxuyub hansı səbəbdən dayanması imiş. Təbii ki, narahat olduğuma görə demədim, amma açığı mən də elə düşünürdüm. Eqoist uşaqlarda olan darıxmaq hissi, məhz, bu cür nəzərəçarpan, ya da cəfəng nəticələrinin olduğunu ancaq özümdə yox, qardaşlarımda da olduğunu bilirdim. Dedim ki, bu nəqarətin səbəbini yox, mənasını düşünməlisən. O vaxt ağlıma gəldi ki, bəlkə də, bu daxili boşluqda dəli ola bilər, mən də ümidsizliyin və qorxaqlığın sıxıntısından ona nəzarət edərək xilas olardım. Bəlkə bu dəfə bunu edərsə, həqiqətən də, ona heyran olardım, bu ikimizin də həyatında real bir şey olardı. Nəhayət, axırda dedi: “Yəni neyləyim?”. Niyə mən olduğumu düşündüyünü soruşdum, amma bunu məsləhət verirəmmiş kimi demədim, mən də ona bu haqda kömək edə bilməyəcəyim üçün, iş ancaq onun özünə qalırdı. Zarafatla dedi:“Yəni neyləyim, aynaya baxım?”. Amma rahat görünmürdü. Düşünsün deyə susdum. Təkrar dedi: “Aynaya baxım?”. Birdən hirsləndim, düşündüm ki, Xoca öz başına heç bir nəticə əldə edə bilməyəcək. İstəyirdim ki, bunu o da bilsin, istədim ki, mənsiz heç bir şey edə bilməyəcəyini üzünə deyim, amma cəsarətim yox idi, yumşaq bir tövrlə dedim ki, aynaya baxsın. Xeyr cəsarətim yox, halım yox imiş, hirsləndi, qapını cırpıb gedəndə qışqırdı. Mənə dedi ki, sən axmaqsan. Üç gün sonra söhbəti təkrar açanda, sözü yenə “olanlara” gətirmək istədiyini görəndə oyunu davam etdirmək istədim, çünki necə olursa olsun, işin arxasınca getməyi o məqam da ümidvericiydi. Onların – mənim ölkəmdəkilərin aynaya baxdıqlarını, həm də, burdakılardan daha çox aynaya baxdıqlarını dedim. Ancaq kralların, kraliçaların, nəsil-nəcabətlilərin yox, adi insanların evləri də xüsusi qaydada da çərçivələnib, divarlara diqqətlə asılmış aynalarla dolu idi, amma təkcə bu səbəbdən yox, ancaq özlərini düşündükləri üçün bu işdə uğur qazanmışdılar. Məni təəccübləndirən maraq və saflıqla soruşdu: “Hansı işdə?”. Fikirləşdim ki, dediklərimin hər kəlməsinə inanır, amma sonra gülümsədi: “Deməli, səhərdən axşama qədər aynalara baxırlar”. Ölkəmdə qoyub gəldiklərimi birinci dəfəydi ki, ələ salırdı. Hirslə ona toxunacaq bir söz tapmaq istədim, düşünməyərək, inanmadan tezcə dedim: “Nə olduğunu insan ancaq özü düşünə bilər”, amma Xocada bu işi görə biləcək cəsarət yox idi. Sifətinin istədiyim kimi kədərlə sarsıldığını görəndə ləzzət aldım. Amma bu ləzzət mənə baha başa gəldi. Məni zəhərləyib öldürməklə qorxutduğu üçün, onun göstərə bilməyəcəyimi iddia etdiyim cəsarəti, bir neçə gün sonra göstərməyimi məndən istədiyi üçün belə oldu. Əvvəl işi zarafata bağlamaq istədim, aynalara baxmaq kimi, insanın kim olduğunu özünü düşünə bilməyi də zarafat idi, o sözləri onu hirsləndirmək üçün zarafatla demişdim, amma elə görkəmindən də görünürdü ki, bu sözlərə inanan deyil. Cəsarətimi isbat etməsəm, məni yeməyimi azaltmaqla, ən vacibi, otağa salıb qapını kilidləməklə təhdid elədi. Düşünüb kim olduğumu kağıza yazmalıydım, bu işin necə edildiyini, nə qədər cəsur olduğumu onda görəcəkmiş.
Əvvəlcə qardaşlarım, anam və nənəmlə birgə, Empolidəki bağ evimizdə keçirdiyimiz o gözəl günləri ehtiva edən bir neçə səhifə yazdım. Mənim niyə mən olduğumu izah etmək üçün
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 325
bu şeylər haqqında yazmağı qarşıma açıq şəkildə məqsəd qoyduğumu bilirdim, bəlkə də, bu hal itirdiyim o gözəl günlərə qarşı olan həsrətimdən qaynaqlanırdı, üstəlik, hirslə dediyim o sözdən, qəzəbdən sonra Xoca məni o qədər bu işə məcbur eləmişdi ki, eynən indi etdiyim kimi, təfərrüatlarını bəyəndirməyə çalışaraq, oxucunu inandıracağım şeyləri düşünərək yazmaq məcburiyyətindəydim. Amma Xoca əvvəlcə yazdıqlarımı bəyənmədi, bunlar hamının fikirləşib yaza biləcəyi şeylərimiş, aynaya baxıb düşünərkən edilənlərin bunlar olduğuna inanmırmış, mənim Xocada əskikliyini gördüyüm cəsarət hissi də belə ola bilməzmiş. Atam və qardaşlarımızla getdiyim ov vaxtı qarşıma çıxan Alp ayısı ilə göz-gözə gəlib uzun-uzadı bir- birimizə necə baxdığımızı və öz atları tərəfindən gözümüzün qarşısında tapdandıqdan sonra yatağında ölən əziz arabaçımızdan ötrü hiss etdiklərimi oxuyanda da eyni reaksiyanı verdi: Bunları hamı yaza bilərmiş. Bunun haqqında orda hamının etdiyinin bundan fərqli bir şey olmadığını dedim, ilk sözüm əsəblə deyilmişdi, şişirtməni, bundan artığını Xoca məndən gözləməməliydi. Amma mənə qulaq asmırdı, otağa qapadılmaqdan qorxduğum üçün xəyallarımı yazmağa davam elədim. Beləliklə, iki ay içində, bu cür kiçik, amma xatırlanması xoş bir şey olan bir yığın xatirəni kef və əzabla təkrarən xəyalımda canlandırdım və nəzər saldım, əsir düşənə qədər yaşadığım yaxı-pis nə vardısa, hamısını gözümün qarşısına gətirərək bir də yaşadım: Nəticədə başa düşdüm ki, bu işdən zövq alıram. Artıq yazmaq üçün Xocanın məni məcbur etməyinə ehtiyac yox idi, yazdığımın onun istədiyi kimi olmadığını hər dəfə deyəndə, daha əvvəllər yazmağı qərarlaşdırdığım bir başqa xatirəyə, bir başqa əhvalata keçirdim. Xeyli müddət sonra Xocanın da yazdıqlarımı oxumaqdan ləzzət aldığını görəndə onu bu işə cəlb etmək üçün müvafiq bir vaxt tapmağı gözlədim. Onu da hazırlamaq üçün, uşaqlığımdakı bəzi təcrübələrimdən danışdım: Sonu olmayan yuxusuz bir gecənin qorxusunu, eyni vaxtda eyni şeyləri düşünmə vərdişini əldə etdiyim cavanlıq dostlarımdamdan birinə qarşı hiss etdiyim yaxınlığımı, sonra onun ölümünü mənim ölümümlə səhv salıb onunla birgə basdırılmaq haqqındakı qorxumu danışdım: Bunlardan xoşu gələcəyini bilirdim. Bir müddətdən sonra cəsarət tapıb yuxularımdan birini danışdım: Ətraflarım bədəndən ayrılaraq qaranlıqda üzü görünməyən bir bənzərimlə razılaşır və ikisi mənə qarşı əlbir olurdular. Xoca da o günlərdə o gülünc nəqarəti təkrarən və daha tez-tez eşitdiyini deyirdi. Yuxudan istədiyim kimi təsirləndiyimi görəndə, bu cür yazının onun da sınaqdan keçirməli olduğunu israrla dedim. Həm bu bitib-qurtarmayan gözləmək məcburiyyətindən qurtular, həm də axmaqları ilə onu ayıran həqiqi sərhəd cizgisini görərdi. Arada-bir saraydan çağırırdılar, amma ümidverici bir irəliləyiş yox idi, əvvəlcə bir qədər nazlandı, amma mən onu üstələyəndə maraqla və utana-utana sınayacağını dedi. Gülünc görünməkdən qorxduğu üçün zarafat da etdi: “Birlikdə yazdığımız kimi, birlikdə də aynaya baxacağıq?”. Birlikdə yazmaq deyəndə, mənim onunla eyni masa arxasında oturmaq fikrim yox idi. O yazmağa başlayanda tənbəl kölənin öz azadlığına təkrarən qayıdacağını zənn eləyirdim, yanılmışam. Dedi ki, masanın üzbəüz tərəflərində oturub qarşılıqlı yazmalıyıq: Bu təhlükəli mövzular qarşısında tənbəlləşmək istəyən ağıllarmız ancaq bu şəkildə yola gedərmiş, məsuliyyət hissini ancaq çalışaraq bir-birimizə ötürə bilərdik. Amma bilirdim: bunlar hamısı bəhanəydi. Tək qalmaqdan, düşünəndə tək olduğunu hiss etməkdən qorxurdu. Boş kağızla üz-üzə gələndə mənim eşitdiyim kimi mızıldamağa başlamağından da bunu başa düşdüm, istəyirdi ki, yazmaq istədiklərini elə ordaca təsdiqləməyim. Bir neçə cümlə qaraladıqdan sonra uşaqcasına bir təvazökarlığı xatırladan qürur əskikliyi və maraqla yazdıqlarını mənə göstərməyə başladı. Görəsən, bunlar yazmağa dəyərdimi? Təbii ki, onu dəstəkləyirdim. Beləliklə, iki ay ərzində həyatı haqqında on bir il ərzində öyrənə bilmədiyim qədər məlumat öyrəndim. Sonralar Padşahla getdiyim Ədirnədə yaşayırlarmış. Atası çox tez ölmüşdü, simasını elə-belə xatırlayırdı. Anası çalışqan bir qadın idi. Sonra bir də evlənmişdi. İlk ərindən bir qız, bir oğlan uşağı vardı, digər ərindən dörd oğlu olmuşdu. Bu adam yorğançıymış. Oxumağa ən çox maraq göstərən uşaq, təbii ki, bu özüymüş. Qardaşlarının içində ən ağıllısının, ən bacarıqlısının, ən çalışqanının və ən güclüsünün də Xoca olduğunu öyrəndim. Ən dürüstləri də o imiş. Bacılarından başqa, digər uşaqları nifrətlə xatırlayırdı, amma bütün bunları yazmağa “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 326
dəyib-dəyməyəcəyini çox da bilmirdi. Bəlkə, sonralar bu üslubu və taleyi özümünkü hesab edəcəyimə görə onu cəsarətləndirirdim. İnsan seçdiyi həyatı sonradan mənimsəyə biləcəyi qədər sevməlidi, elə sevirdim də. Təbii ki, qardaşlarının hamısının axmaq olduğunu düşünürdü, onu ancaq pul istəmək üçün axtarırdılar, amma o bütün enerjisini oxumağa sərf edirdi. Səlimiyyə Mədrəsəsinə qəbul olunubmuş, mədrəsəni bitirmək üzrə olanda üstünə böhtan atıblar. Bu problemə bir də qayıtmadı, qəzəblə yazdıqlarının hamısını cırdı. O gecə çöldə çox pis yağış yağırdı. Sonralar bir neçəsini yaşadığım o qorxunc gecələrdən ilkiydi. Məni çoxlu təhqir etdi, yazdıqlarının yalan olduğunu deyəndən sonra, hamsını təzədən yazmağa girişdi, mənim də qarşısında oturub yazmağımı istədiyi üçün, iki günümü yuxusuz keçirdim. Mənim yazdıqlarıma artıq gözucu da baxmırdı, masanın digər tərəfində oturur, xəyal gücünü çox da zəhmətə salmayaraq, eyni şeyləri təkrar-təkrar yazaraq göz ucu da olsa ona baxırdım. Bir neçə gün sonra Şərqdən gətirilən o bahalı və təmiz kağızların üstünə, hər səhər “Niyə Sən Mənsən” deyə yazmağa başladı. Amma bu başlığın altında digərlərinin niyə o qədər axmaq və alçaldılmış olduğundan savayı, heç nə yazmırdı. Yenə də anasının ölümündən sonra ona haqsızlıq edildiyini, əlinə düşən pulla İstanbula gəldiyini, bir ara təkkəyə dadandığını, amma ordakıların hamsını alçaq və saxtakar olduğunu görəndən sonra ayrıldığını öyrəndim. Bu təkkə macərasını bir də danışmağını istədim: onda onlardan xilas olmağının Xocanın həqiqi bir uğuru olduğunu düşünmüşdüm: Özünü kənarlaşdıra bilmişdi. Bunu ona deyəndə hirsləndi, murdar təəssüratlarını bir gün ona qarşı istifadə etmək üçün maraqlandığımı bildiyini dedi, onsuz da indiyə qədər öyrəndiklərim çox idi, bir də əlavə olaraq o cür – kobud səslənən erotik sözlərdən birini burda işlətdi, təfərrüatları öyrənmək istəməyim onu şübhələndirirmişdi, sonra uzun-uzadı bacısı Səmradan danışdı. Onu yaxşılığını və ərinin pisliyini, onu illərdir görmədiyinə görə çəkdiyi dərdindən söz açdı, amma mən bu haqda maraqlananda şübhələndi, başqa şey danışdı: Əlində qalan axırıncı pulu kitablara verəndən sonra uzun müddət oxumaqdan özgə bir şey etmədiyini, sonra orda-burda katiblik işləri tapdığını, amma insanların nə qədər də namussuz olduqlarını danışırdı ki, az müddət əvvəl Ərzincandan ölüm xəbərini aldığımız Sadiq Paşanı xatırladı. Onu o vaxt tanıyıb, elmlə maraqlandığına görə tez bir zamanda gözünə girib, məktəbdə müəllimlik işini də ona o tapıb, amma əslində axmağın biriymiş, bir ay davam edən bu yazı işinin axırında, bir gecə peşman olub bütün yazdıqlarını cırdı. Buna görə də onun yazdıqlarını və öz keçmişimi, indi zəkama söykənərək yenidən düşünəndə xoşladığım təfərrüfatlara qapılmaqdan heç də qorxmurdum. Sonuncu dəfə həyəcanlanaraq, “Yaxından tanıdığım axmaqlar” adlı bir başlıqda hissələrə böldükləri yazılar haqqında nəsə yazdı, amma hirsləndi: Bütün bu yazılar onu heç bir yerə çatdırmamışdı, təzə bir şey öyrətməmişdi, niyə mən olduğunu indi də bilmirdi. Dediyinə görə, mən onu aldatmış, xatırlamaq istəmədiklərini boş yerə düşündürmüşdüm. Məni cəzalandıracaqdı. Onunla keçirdiyimiz ilk günləri xatırladan bu cəza sözü, o günlərdə onun fikrində hansı səbəbdən qaldığını bilmirəm. Bəzən, düşünürdüm ki, sözə qulaq asan sakit bir qorxaq olduğum üçün onu daha da cəsarətləndirirəm. Yenə də cəzadan söz salanda bu dəfə müqavimət göstərməyə qərar verdim. Xoca bunları xatırlatmaqdan əməllicə bezəndə bir müddət evin içində var-gəl elədi. Sonra təkrar mənim yanıma gəldi və əsl düşündüklərini yazmağın vacibliyini vurğuladı: Aynaya baxanda insan öz görünüşünü necə seyr edirsə, öz düşüncəsinin də daxilinə baxaraq özünü seyr edə bilər. Bənzətmənin ifadə etdiyi parlaq məna məni də həyəcanlandırdı. Tez, masanın araxasında üzbəüz oturduq. O anda ağlıma şəxsiyyətimə xas olan həmin xüsusiyyətim gəldiyinə görə, utancaqlığım haqqında olan uşaqlıq xatirəmi yazmağa başladım. Yenə başqalarının pisliyindən giley-güzar edən Xocanın yazdıqlarını oxuyanda, ağlıma o an vacib olduğuna inandığım bir fikir gəldi və dedim: Xoca da öz pisliklərini yazmalıydı. O vaxt mənim yazdıqlarımı oxuduğuna görə mənə qorxaq olmadığını dedi. İnkar etdim, bəli, qorxaq deyildi, amma hər insan kimi, əlbəttə, onun da mənfi xüsusiyyətləri vardı, onları aşkarlayarsa, həqiqi mənini tapacaqdı. Mən elə etmişdim, o da mənim kimi olmaq istəyirdi, bunu bildiyimi deyəndə gördüm ki, hirsləndi, amma özünün saxladı, səviyyəsini saxlamağa çalışaraq dedi: Pis olan özgələri idi, əlbəttə, hamı pis deyildi, hər şey digər adamların çoxunun yarımçıq və bədxah olduqları üçün belə səhv idi. Buna “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 327
əlavə olaraq pis, həm də çox pis xüsusiyyətləri olduğunu, bunun özünün də bilməyinə ehtiyac olduğunu deyərək ona qarşı çıxdım. Kobudcasına əlavə etdim ki, Xoca məndən də pis adamdı. Beləliklə, o gülünc, qorxunc və əzazil günlər başladı! Məni stula bağlayıb masamın arxasında oturdandan sonra qarşıma keçir, mənə əmr edirdi ki, istədiyi şeyi yazım, amma artıq bunu nə olduğunu özü də bilmirdi. Fikrində həmin bənzətmədən özgə bir şey yox idi:eynən aynada xarici görkəminə baxdığın kimi, insan düşünərək beyninin içini də nəzərdən keçirə bilərmiş. Mən də bunu edə bilirəmmiş, amma sirrini guya ondan gizlədirəmmiş. Xoca qarşımda oturub bu sirri yazmağımı gözləyərkən, mən qarşımdakı kağızların öz pisliklərimin şişirdilmiş əhvalatları ilə doldururdum: Uşaq vaxtı olan kiçik oğurluqlarımı, qısqanclıqdan dediyim yalanları, özümü qardaşımdan daha çox istətmək üçün bicliklə həyata keçirdiyim fırıldaqları, gəncliyimin cinsi günahlarını şişirdə-şişirdə və ləzzətlə yazırdım. Xoca onları maraqla və məni təəccübləndirən qəribə bir həzz və qorxuyla oxuyandan sonra mənə daha da hirslənir, artıq həddini bilmədiyi işgənələri daha da artırırdı. Bəlkə də, sahib çıxacağını hiss etdiyi keçmişin pisliklərinə tab gətirə bilmədiyi üçün üsyan eləyirdi. Əməlli-başlı vurmağa başlamışdı. Bir günahımı oxuyandan sonra “namussuz” deyərkən zarafatla qarışıq qəzəblə kürəyimə yumruq vururdu, özünü saxlaya bilməyib bəzən şillə də vururdu. Saraydan lap az çağrıldığına, məndən və özündən başqa baş qatacaq heç nə tapmayacağına artıq özünün inandırdığına görə, bunları sadəcə məşğulət üçün edirdi. Amma pisliklərimi oxuduqca və uşaqcasına olan cəzalarını artırdıqca qəribə bir güvən hissinə aludə olurdum: ilk dəfə onu ələ aldığımı düşünməyə başlamışdım. Bir dəfə əməllicə əzab verəndən sonra gördüm ki, mənə yazığı gəlir. Bu duyğu insanın özüylə, demək olar ki, bərabər görmədiyi bir adama qarşı olan bəyənməməzliyi idi, belə olmasını, artıq mənə nifrətsiz baxa bilməməyindən başa düşürdüm. Dedi ki, artıq heç nə yazmayaq. Sonra isə fikrinə düzəliş verdi: “istəmirəm ki, yazasan”, çünki həftələrdir mən mənfi xüsusiyyətlərimi yazanda o ancaq baxırdı. Getdikcə daha da dərin məyusluğa qərq olan evdən çıxıb gəzintiyə, bəlkə də, Gəbzəyə getməli olduğumuzu dedi. Astronomiya ilə bağlı tədqiqatlarına təkrar başlayacaqdı, qarışqaların həyatı haqqında daha ciddi bir risalə yazmağı düşünürdü. Mənə olan hörmətini tamamilə itirmək üzrə olduğunu görərək, qorxdum və marağını daha da cəlb etmək üçün özümü ən ağır şəkildə aşağılayan bir əhvalat uydurdum. Sevgi və ləzzətlə yazdıqlarıma Xoca heç hirlənmədi də, təkcə, bu qədər pis bir insan olmağa necə dözdüyümə təəcccüb eləyir, bilirdim. Bəlkə də, o vaxt bir dəfəlik özü olaraq qalmağa razıydı. Əlbəttə, bu işdə bir oyun olduğunu çox yaxşı bilirdi. O gün onunla adam yerinə qoyulmayan saray təlxəyi kimi danışdım, getdikcə artan marağını dürtmələməyə çalışdım: Mənim elə adam olduğuma inanmaq üçün Gəbzəyə getməmiş, son dəfə, özü də öz pisliklərinə aid nəsə yazsa, guya nə itirərdi ki! Üstəlik yazdıqlarının doğru olduğuna, ya da yazdıqlarına kiminsə inanmağına ehtiyac yox idi. Bunu edərsə, mənim və mənə oxşayan adamların necə adam olduğunu anlayacaqdı: bu məlumat nə vaxtsa karıma gələ bilərdi! Nəhayətdə, marağına və mənim boşboğazlığıma qarşı dirənməyib, səhəri gün sınayacağını dedi. Təbii, bunun mənim axmaq oyunlarıma aldandığı üçün deyil, özü elə istədiyi üçün elədiyini deməyi də unutmadı. Səhəri gün köləliyimin ən yaxşı günü oldu. Artıq məni stula da bağlamırdı, amma bütün günümü yavaş-yavaş başqa bir insana çevrildiyini ləzzətlə gözləmək üçün qarşısında oturaraq keçirirdim. Gördüyü işə əvvəlcə o qədər inanırdı ki, gülünc məna kəsb edən “Mən niyə mənəm” ifadəsini səhifəni üstünə yazmağa belə üşəndi. Sonra əyəyləncəli bir yalan axtaran balaca zarafatcıl uşağı inamına ehyam vurdu: hələ də öz sağlam dünyasının olduğunu ötəri baxmaqla görürdüm. Amma həmin boş inam hissi çox davam etmədi. Mənə ünvanlalan bir göstərişlə qeyzləndiyi o qondarma günahkarlıq hissi də çox davam eləmədi. Az vaxt ərzində ciddi zənn edilən zarafat təşvişə, oyun həqiqətə çevrildi: yalandan da olsa özümü günahkar kimi göstərmək Xocanı qeyri-adi dərəcdə qorxudurdu. Yazdığını mənə göstərməmiş tez qaraladı. Amma neyləsə də, maraq hissi ürəyinə girmişdi, məndən də utanırdı, davam elədi. Əslindəsə, ağlına gələn ilk şeyi edib masadan qalxsaydı, bəlkə də, rahatlığını pozmaqdan da xilas olardı. Sonrakı saatlarda yavaş-yavaş gördüm ki, daxilən çökür. Özünü günahlandıran nəsə yazır, sonra yazdıqların mənə göstərməmiş cırır, hər dəfə özünə olan inamını və hörmətini daha da “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 328
itirmiş şəkildə, amma yazmağa itirdiklərini tapmaq ümidi ilə təkrar başlayırdı. Mən o pisliklərinin etiraflarını, qaranlıq çökdüyü zaman oxumaq üçün istədiyim o yazıların bir kəlməsini də görə bilməmişdim, hamısı cırılıb atılmış, Xocanın da gücü tükənmişdi. Bunun çirkin və bir axmaq oyunu olduğunu, məni təhqir edərək qışqıra-qışqıra deyəndə, özünə olan inamı o qədər zəif idi ki, hətta ona həyasızcasına cavab verdim: o qədər kədərlənməməyini, pis olmağa vərdiş edəcəyini dedim. Bəlkə də, evdən mənim baxışlarıma dözə bilmədiyi üçün çıxıb getdi, gecə çox gec qayıtdı, üstünə hopmuş qoxudan başa düşdüm, ehtimal etdiyim kimi: o evə, o bayağı qadınlarla yatmağa gedib. Səhəri gün günortadan sonra onu işə başlamağa fitvalamaq üçün Xocaya belə kiçik oyunlara qarşı zəiflik göstərməyəcək qədər güclü olduğunu dedim. Bu işi vaxt keçirmək üçün deyil, bir şey öyrənmək üçün edirdik, işin məqsədi axmaq dediyim adamların niyə belə olduqlarını bilmək idi. Bir-birimizi tam tanımaq kifayət qədər maraqlı bir şey deyildimi? İnsanın ən kiçik təəssüratına qədər tanıdığı bir adamın təsirinə, qorxulu bir yuxunu xoşladığı kimi aludə ola biləcəyini bildirdim. Saray əhlinin təlxəkliklə ciddi saydığı bu sözlərimə görə yox, daxili aləminin inamı ilə yenə də masa arxasına keçdi. Axşam masadan qalxanda, özünə əvvəlki günkindən də az güvənirdi. Gecə yenə qadın yanına getdiyini görəndə ona yazığım gəldi. Beləliklə, hər səhər, özünü o gün yazacağı pisliklərdən daha yüksək tuta biləcəyini zənn edərək, bir gün əvvəl itidiklərini qazanmaq ümidi ilə masa arxasına keçir və axşam əlindən yarımçıq qalanların bir hissəsini masada qoyaraq qalxırdı. Artıq özünə xor baxdığı üçün mənə xor baxmırdı, onunla keçən ilk günlərimdə yanılaraq zənn etdiyim bərabərlik hissini, nəhayət, əldə etdiyimi düşünürdüm, bundan çox məmnun idim. Mənimçün narahat olduğuna görə masanın digər tərəfində oturmağıma ehtiyac olmadığını da demişdi, bu da yaxşı bir hal idi, amma illərdir cəmlənən qəzəbim məndə qarşısıalınmaz nifrət hissi tərbiyə etmişdi. İntiqamımı almaq, hücuma keçmək istəyirdim, onun kimi mən də tərəzinin gözünü əymişdim: Xocanı özünə qarşı bir qədər də şübhəyə sala bilsəm, məndən qoruyaraq gizlədiyi etiraflarınının bir hissəsini diqqətlə oxuyub onu alçaltsam, mənə elə gəlirdi ki, artıq həm kölə, həm də evin ən pis insanı mən yox, o olacaqdı. Onsuz da bunun işarələri də artıq mövcud idi. Aradabir onu ələ saldığımı bilmək üçün bunu tam mənada yəqinləşdirmək istədiyini bilmirdim, özünə güvənməyən bütün o zəif insanlar kimi məndən dəstək gözləyirdi, artıq xırda məişət mövzularında mənim fikrimi daha çox öyrənirdi: hər şey qədərindəydimi, başqasına verdiyi cavab yaxşıydımı, xəttini bəyənirdimmi və yaxud nə düşünürdüm? Ümidsizliyə qapılıb oyunu yarımçıq qoymasın deyə bəzən özümü alçaldırdım ki, rahatlaşsın. “Ay səni” deyən nəzərlə baxır, amma artıq yumruq vura bilmirdi, bilirdim ki, özünün də yumruğa layiq olduğunu fikirləşir. Özünü bu qədər alçaltmasına rəvac verən o etirafların nədən ibarət olduğunu bilmək istəyirdim. O günlərdə, öz-özümə də olsa onu alçaltmağa vərdiş elədiyim üçün etirafların bir növ bəsit, adi şeylərdən ibarət olduğunu düşünürdüm. İndi keçmişini inandırıcı etmək üçün bircə sətrini də oxuya bilmədiyim bu etiraflardan bir-ikisini təfərrüfatı ilə xəyalımda canlandırmaq istəyəndə, taleyimin və xəyalımda canlandırdığım həyatımın gedişatını pozmayan və Xocaya yaraşan pisliyi heç cür tapa bilmirəm. Amma mənim vəziyyətimdə olan bir adamın özünə təzədən inanacağına ümid eləmirəm. Yəqin, Xocaya fərqində olmadan bir şey icad etdirdiyimi, özünün və oxşarlarının çox da dəqiq və aydın olmasa da, zəif nöqtələrini aşkarladığımı demişdim. Yəqin, təkcə onun deyil, digərlərinin də külünü havaya sovuracağım günlərin çox da uzaq olmadığını düşünmüşdüm; pis insan olduqlarını faş edəcək, onları çökdürəcəkdim: Zənnimcə, əsərimi oxuyanlar Xocanın məndən öyrəndiyi qədər mənim də ondan öyrənməli olduğumu artıq başa düşürlər! Bəlkə də, indi insan yaşlaşanda bu uyğunluğu əsərlərdə də axtardığı üçün belə düşünürəm. İllərdir toplanan kinimin həyəcanı ilə coşmuşam. Xocaya özünü əməlli-başlı təhqir etdirdikdən sonra da buraxılış kağızımı həyasızca istəyəcəkdim. Cıqqırını da çıxarmadan məni azad edəcəyini düşünür, ölkəmə qayıdanda sərgüzəştlərimin və türklər haqqında yazacağım kitabların detallarını düşünürdüm. Ölçü hissini necə də asan itirirdim? Bir səhər mənə gətirdiyi xəbər hər şeyi dəyişdirdi.
|