Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu
Yüklə 7,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 168
Uinston ehtiyatla ayağının varikoz yarasına toxundu. Yenə gicişirdi. Dəfələrlə üzərində düşündüyü məsələ Inqilabdan əvvəlki həqiqi həyatla bağlı hər hansı məlumatın olmaması idi. Masanın gözündən missis Parsonsdan bir neçə günlüyə götürdüyü uşaqlar üçün tarix kitabını çıxarıb qabağına qoydu, onun bir hissəsini gündəliyinə köçürməyə başladı: Keçmiş vaxtda, şanlı İnqilabdan əvvəl London bizim indi gördüyümüz kimi gözəl şəhər deyildi. O dövrün Londonu tutqun, qaranlıq, çirkli bir yer idi. İnsanların çoxu yarıac-yarıtox yaşayırdı. Yüzlərlə, minlərlə kasıbın əynində paltarı, ayağında ayaqqabısı, hətta altında daldalanmağa damı yox idi. Səninlə yaşıd uşaqlar qəddar, amansız ustaların əlinin altında gündə on iki saat işləməli olurdular. Əgər bir qədər ləng işləsəydilər, onları qırmancla döyür, yeməyə isə cirə ilə kiflənmiş çörək və iylənmiş su verirdilər. Bütün bu dəhşətli yoxsulluq içərisində varlıların cah-cəlallı malikanələri ucalırdı. Qapılarında azı otuz xidmətçi saxlayırdılar. Həmin varlılara kapitalist deyirdilər. Onlar növbəti səhifədə şəklini görəcəyin qəddar sifətli, eybəcər və piy basmış adamlar idilər. Şəkildə gördüyün kimi əyinlərinə frak adlanan uzun, qara pencək geyir, başlarına isə soba borusunu xatırladan və silindr adlanan parıltılı, əcayib şlyapa qoyurdular. Bu yalnız kapitalistlərin geyim forması idi. Başqa heç kəsə belə geyinməyə icazə verilmirdi. Dünyada nə varsa hamısı kapitalistlərin əlində idi. Qalan adamlar onların köləsi sayılırdılar. Bütün evlər, torpaqlar, fabrik-zavodlar, pullar kapitalistlərin əlində idi. Kim onların sözündən çıxsa, beləsini ya həbsxanaya salır, ya acından ölmələri üçün işdən qovurdular. Sadə adam kapitalistə danışmalı olanda onun qarşısında alçalmalı, təzim etməli, papağını çıxarmalı və mütləq "Ser"- deyə müraciət etməli idi. Bütün kapitalistlərin başçısı Kral adlanırdı. Sonra isə... Uinston siyahını əzbər bilirdi. Ardınca batist donlu yepiskoplar, qollarına və boynuna samur xəzindən köbə salınmış mantiyalarda gəzən hakimlər, rüsvayçılıq dirəyi, ayağa vurulan ağır kündələr, çəmbərə bağlamaq, doqquz dilli qırmanc, Lord-Merin verdiyi dəbdəbəli ziyafətlər, Papanın ayaqqabısını öpmək ənənəsi gəlirdi. Hələ bunlardan başqa, yəqin ki, uşaq kitablarına salınmayan jus primae noctis (ilk gecə hüququ, zifaf gecəsi hüququ-tərc.) anlayışı da vardı. Əslində bu, qanun idi və həmin qanuna görə, hər bir kapitalist fabrikində işləyən istənilən qızla yata bilərmiş... Görəsən, yazılanlar nə dərəcədə doğru, nə dərəcədə yalandır? İndi orta səviyyəli insanın özünün inqilabdan əvvəlki həmvətənindən yaxşı yaşaması əslində həqiqətə uyğun olmalıdır. Bunun əksinə eşidilən yeganə iddia sənin içindəki lal, dilsiz etirazdır. İndiki həyatın dözülməzliyini, bir zamanlar isə yaşamın yəqin ki, bundan fərqləndiyini instinktiv şəkildə də olsa, dərk etməyindir. Uinston fikirləşdi ki, indi mövcudluğun başlıca özəlliyi qəddarlıqla üz-üzə qalmaq, yaxud daim təhlükə altında yaşamaq deyil. Başlıca özəllik bütünlükdə yaşamın miskinliyində, boşluğunda, hər şeyi və hər yeri bürümüş apatiya hissindədir. Diqqətlə fikir verəndə həyatın puçluğu, mənasızlığı təkcə gecə-gündüz teleekrandan eşidilən yalanlarda deyil, hətta Partiyanın can atdığı ideallarda da özünü göstərir. Partiya üzvlərinin özləri üçün də həyatın böyük hissəsi siyasətdən kənarda keçir. Partiya üzvü saatlarla başını qaldırmadan cansıxıcı dəftərxana işi görür, metro vaqonlarında yer tutmaq üçün əlbəyaxa olur, deşik corabını yamayır, kimdənsə bir saxarin həbi dilənir, yaxud siqaret kötüyünə qənaət edir. Partiyanın can atdığı nə isə nəhəng, dəhşətli və göz qamaşdıran bir idealdır. Bu idealın təcəssümü isə, şüşə və beton, heyrətamiz maşınlar və qorxunc silahlar dünyasıdır. O, mükəmməl birlik hissi ilə qələcəyə addımlayan, eyni cür fikirləşən, eyni şüarlar söyləyən, fasiləsiz işləyən, mübarizə aparan, zəfər çalan, təqib olunan üç yüz milyon biri- birinə bənzər adamın-döyüşçülər və fanatiklər xalqının dünyasıdır. Həyat isə fərqlidir. Həyatda cındır geyimli, cırıq ayaqqabılı yarıac adamların o baş-bu başa şütüdükləri xaraba şəhərləri, daim bişmiş kələm və üfunətli ayaqyolu iyi verən köhnə-kürüş XIX əsr evlərini daha çox görməli olursan. Uinsonun gözləri önündə London – küçələrində milyonlarla zibil yeşiyinin iyləndiyi böyük və xarabazarlığı xatırladan şəhər canlandı. Ümidsiz halda yolu tutulmuş kanalizasiya borusunu qurdalayan missis Parsonsun – seyrək saçlı, üzü qırışlarla dolu qadının obrazı isə bu mənzərəni daha da tamamlayırdı.
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 169
Özünü saxlaya bilməyib topuğunu qaşıdı. Teleekran gecə-gündüz adamların qulağını statistika ilə doldurur. Sübut eləyir ki, əlli il bundan əvvəlki dövrlə müqayisədə indi ərzaq və geyim daha çoxdur, insanlar yaxşı mənzillərdə yaşayırlar, yaxşı dincəlirlər, ömürləri uzanıb, az işləyib çox maaş alırlar, boyları ucalıb, daha sağlam, güclü, xoşbəxt, ağıllı, savadlı olublar. Burada heç nəyi sübut, yaxud da əksinə, inkar etmək mümkün deyil. Məsələn, Partiya iddia edir ki, indi yaşlı prolların qırx faizi savadlıdır. Inqilaba qədər isə onların yalnız on beş faizi savad ala bilirdilər. Partiya iddia edir ki, indi hər yeni doğulan on min uşaqdan yüz altmış nəfəri ölür, Inqilabdan əvvəl isə bu göstərici üç yüz nəfər idi. Və buna bənzər başqa şeylər. Deyilənlər hamısı iki məchullu tənliyə bənzəyir. Çox ola bilsin ki, tarix kitablarında yazılanlar hamısı, hətta yüzdə yüz həqiqət kimi qəbul etdiyin məlumatlar da başdan-başa uydurmadır. Kim bilir, bəlkə heç ilk gecə hüququ deyilən qanun, kapitalist adlanan məxluq, silindr adlı o baş geyimi də heç yerli-dibli olmayıb?! Hər şey qatı dumana bürünüb. Keçmiş lazım bilinməyən hər şeydən təmizlənib, təmizlənən nə varsa, hamının yadından çıxıb, yalan həqiqətə çevrilib. Saxtakarlıqla bağlı əlinə yalnız bir dəfə (həm də saxtakarlıq aktı həyata keçiriləndən sonra! - bu da çox mühüm təfərrüat idi) dəqiq və aydın sənəd düşmüşdü. Həmin sənədi azı otuz saniyə barmaqları arasında saxlamışdı. Bu deyəsən... 1973-cü ildə, ya da təxminən ona yaxın vaxtda olmuşdu. O zaman Ketrinlə təzə ayrılmışdılar. Sənəd isə daha yeddi-səkkiz il əvvəlin hadisəsi ilə bağlı idi. Hər şey altmışıncı illərin ortalarında, Inqilabın həqiqi rəhbərlərinə qarşı kütləvi təmizləmə əməliyyatlarının aparıldığı dövrdə baş vermişdi. 1970-ci ildə Böyük Qardaşdan başqa bu liderlərin heç biri həyatda yox idi. Hamısı satqın və əksinqilabçı kimi ifşa olunmuşdu. Qoldsteyn qaçmışdı, harada gizləndiyini bilən yox idi. Bəziləri əlli-ayaqlı yox olmuşdular. Əksəriyyəti isə cinayətlərini boyunlarına aldıqları səsli-küylü məhkəmə proseslərindən sonra edam edilmişdi. Sonuncu xilas olanların sırasında üç nəfər-Cons, Aronson və Rezerford da var idi. Üçünü də deyəsən, 1965-ci ildə tutmuşdular. Həmişə belə hallarda olduğu kimi səssiz-soraqsız yoxa çıxmışdılar, bir il, bəlkə də daha çox, nə öldülərindən, nə də qaldılarından kimsə xəbər tuta bilməmişdi. Amma özlərini ifşa etmələri üçün gözlənilmədən üçü də yenidən peyda olmuşdular. Düşmənlə əlaqələrini (o zaman düşmən Avrasiya idi), ictimai fondları taladıqlarını, sadiq Partiya üzvlərini aradan götürdüklərini, hələ inqilabdan xeyli əvvəl Böyük Qardaşı liderlikdən uzaqlaşdırmaq üçün intriqa apardıqlarını, yüz minlərlə insanın həyatı bahasına başa gələn təxribat aktları törətdiklərini etiraf etmişdilər. Hər şeyi boyunlarına alandan sonra əfvə düşmüş, Partiya sıralarına bərpa olunmuş, adları gurultulu səslənən, əslində isə yaxşı maaşlı əhəmiyyətsiz vəzifələrə göndərilmişdilər. Üçü də Tayms-da peşimançılıq dolu uzun məqalələrlə çıxış etmişdilər, xəyanətlərinin səbəbini açıqlamış və islah olunacaqlarına söz vermişdilər. Azadlığa çıxandan bir müddət sonra Uinston onların üçünü də, həqiqətən, "Şabalıd kölgəsində" adlı kafedə görmüşdü. Gizlincə, gözünün ucu ilə bu adamları necə dəhşət içərisində müşahidə etdiyini indi də xatırlayırdı. Inqilabçılar yaşca ondan çox böyük idilər. Üçü də artıq əlçatmaz bir dünyanın canlı yadigarları, Partiyanın qəhrəmanlıqla dolu ilk dövrünün sonuncu diqqətəlayiq simaları idilər. Gizli mübarizə və vətəndaş müharibəsi illərinin haləsi hələ də bu adamların başı üzərində dolaşırdı. Dəqiq fakt və tarixlər həmin dövrdə kütləvi surətdə yoxa çıxmağa başlasa da, nədənsə Uinstona elə gəlirdi ki, Cons, Aronson və Rezerfordun adlarını Böyük Qardaşın adından daha əvvəl eşidib. Bu üçlüyün qanundan kənar, düşmən elan olunmaları, yoxa çıxmaları yaxın iki ilin hadisəsi idi. Bir dəfə Fikir Polisinin əlinə düşənlərin həmişəlik xilas yolu tapmaları mümkün olan şey deyildi. Cons, Aronson və Rezerford da meyid idilər. Sadəcə, təzədən qəbrə qaytarılmalarını gözləyirdilər. Yanlarındakı masalarda bir kimsə gözə dəymirdi. Belə adamlara yaxınlaşmağın özü ağılsızlıq olardı. Hərəsi qarşısına mixəkli cinlə dolu (bu da "Şabalıd kölgəsində" kafesinin firma içkisi sayılırdı) stəkan qoyub dinməz-söyləməz oturmuşdular. Üç nəfərin arasında Uinstona ən güclü təsir bağışlayan Rezerford oldu. Bir vaxtlar məşhur karukatura ustası kimi tanınırdı. Birbaşa hədəfə dəyən tikanlı karikaturaları Inqilabdan əvvəl və Inqilab illərində ictimai fikrin fəallaşmasında mühüm rol oynamışdı. Uzun fasilələrlə olsa da, “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 170
yenə ara-sıra Tayms-da yeni karikaturalaru görünürdü. Amma keçmiş mövzu və üslubun zəif təkrarı olan indiki şəkillər həyatdan məhrum, inandırıcılıqdan uzaq idi. Mövzular da köhnə idi- yoxsul məhəllələri, miskin daxmalar, ac uşaqlar, küçə döyüşləri, hətta barrikadalarda da silindrlərini başlarından çıxarmayan kapitalistlər, keçmişi qaytarmaq üçün göstərilən hədər cəhdlər şəkildən-şəkilə təkrarlanırdı. Rezerford nəhəng və eybəcər adam idi. Bozarmış yağlı saçları çiyninə tökülmüşdü, şişkin sifəti qırışlarla dolu idi, zənci dodaqlarına bənzəyən dodaqları qəribə tərzdə qabağa uzanmışdı. Yəqin ki, bir vaxtlar son dərəcə güclü adam olmuşdu, indi isə iri bədəni şişmiş, əyilmiş, əti hər tərəfə sallanmışdı. O, göz qabağında uçulub tökülən dağı xatırladırdı. Günorta saat üç idi. Hər tərəfə sakitlik çökmüşdü. Uinston belə vaxtda kafeyə necə gəlib çıxdığını özü də xatırlamırdı. İçəri boş idi. Teleekrandan şaqraq musiqi eşidilirdi. Üç nəfər isə öz künclərində sakit, dinməz-söyləməz oturmuşdular. Ofisiant sifariş gözləmədən hərəsinə təzədən bir stəkan cin süzdü. Masada fiqurları düzülmüş şahmat taxtası vardı. Lakin heç kim oynamırdı. Birdən təxminən yarım dəqiqəliyinə teleekrana nə isə oldu. Melodiya da, musiqinin ahəngi də dəyişdi. Anlaşılmaz şeylər baş verirdi. Araya nə isə qəribə, hay-küylü, qulağı deşən musiqi düşmüşdü. Sonra isə teleekrandakı səs oxumağa başladı: Şabalıd kölgəsində Sən məni ələ verdin, Mən səni ələ verdim. Şabalıd kölgəsində, Bir yanda sənin qəbrin, Bir yanda mənim qəbrim. Üç nəfər yenə də qımıldanmırdı. Amma Uinston bir də Rzerfordun cizgiləri bir-birinə qarışmış sifətinə baxanda onun gözlərində yaş damlası gördü. Yalnız həmin anda bütün bədənindən keçən və səbəbini indi də anlaya bilmədiyi üşütmə içərisində Aronsonla Rezerfordun burunlarının sındırıldığının fərqinə vardı. Bir müddət sonra üçünü də təzədən həbs etdilər. Azadlığa çıxan kimi yenidən gizli fəaliyyətə qoşulduqları bəlli olmuşdu. Ikinci məhkəmə zamanı həm köhnə cinayətlərini bir də etiraf etdilər, həm də çoxlu təzə cinayətlər törətdiklərini boyunlarına aldılar. Təbii ki, üçü də edam cəzasına məhkum edildi. Törətdikləri əməllər isə, gələcək nəsillərə ibrət olmaq üçün Partiyanın tarixində öz yerini tutdu. Bu hadisədən təxminən beş il sonra, 1973-cü ildə Uinston pnevmatik borunun masasının üstünə atdığı kağız bürmələrini açıb hamarlayarkən gözü təsadüfən materialların arasına düşən və unudulan qəzet parçasına sataşdı. Yalnız yaxına çəkib diqqətlə baxanda əlinə necə mühüm bir sənəd düşdüyünün fərqinə vardı. Bu, Tayms-ın on il əvvəlki saylarından birindən cırılmış yarım səhifə idi. Həm də səhifənin yuxarı hissəsi idi-orada qəzetin çap tarixi və sayı göstərilmişdi. Burada Nyu-Yorkda keçirilmiş hansısa tədbirdə nümayəndə qismində iştirak edən Partiya üzvlərinin foto-şəkilləri verilmişdi. Qrup üzvləri içərisində Cons, Aronson və Rezerford aydınca seçilirdi. Hər hansı səhvdən söhbət gedə bilməzdi. Üstəlik, şəklin altında onların adları və soyadları da yazılmışdı. Məsələ belə idi ki, həm köhnə, həm də yeni məhkəmə prosesində üçü də şəklin çəkildiyi gün Avrasiya ərazisində olduqlarını boyunlarına almışdılar. Kanadadakı gizli aeroportdan Sibirə aparılmış, orada Avrasiya Baş Qərargahının əməkdaşları tərəfindən sorğu-suala tutulmuşdular. Söhbət zamanı mühüm hərbi sirləri düşmənə çatdırmışdılar. Tarix Uinstonun yadında dəqiq qaldı. Çünki yay fəslinin girdiyi gün idi. Bir də ki, məhkəmənin materiallarını hər yerdə tapmaq olardı. Ortalıqda yalnız bir mümkün nəticə vardı: onların etirafları, sadəcə, özünə şər atmaq idi!
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 171
Əlbəttə, bu elə böyük kəşf deyildi. Hətta o vaxtlar da Uinston təmizləmələr zamanı məhv edilənlərin məhkəmədə boyunlarına aldıqları cinayətləri törətdiklərinə inanmırdı. Indi isə dəlil- sübutu vardı, əlində həmişəlik ləğv olunan keçmişin bir parçasını tutmuşdu. Arxeoloji qazıntı zamanı güman edilməyən qatdan tapılan sümük qırığı səhv başlanğıca təkan verdiyi və bütün geoloji nəzəriyyəni puça çıxardığı kimi, bu qəzet səhifəsi də Partiyanın saxtakarlıqlarını faş edir, yalanla dolu tarixini ortaya qoyurdu. Əgər onu yenidən çap edib dünayaya yaymaq, əhəmiyyətini anlatmaq mümkün olsaydı, bəlkə də Partiyanın daşı daş üstündə qalmazdı. Uinston ayıq tərpəndi. Foto-şəkli görüb nə olduğunu başa düşən kimi üstünü başqa kağızla örtdü. Xoşbəxtlikdən, qəzet bürməsini açanda mətn ekrana tərsinə düşdüyündən, bir anda hər şeyin fərqinə varmaq mümkün deyildi. Qeyd dəftərçəsini dizinin üstünə qoyub bacardığı qədər stul qarışıq teleekrandan kənara çəkildi. Sifətini ifadəsiz saxlamaq o qədər də çətin deyildi. Hətta bir az səy göstərəndə, nəfəsi də tənzimləmək mümkün idi. Lakin ürək döyüntüsü ilə heç cür bacarmaq olmurdu. Teleekran isə həssasdır, hər şeyi dərhal tuturdu. Uinston öz hesablamalarına görə təxminən on dəqiqə dözüb dayandı. Amma bu on dəqiqənin hər anı qorxu içərisində keçdi. Çünki adi bir təsadüf- məsələn, kabinəyə dolan yüngül meh foto-şəklin üstünə qoyduğu vərəqi yerindən oynadıb bir kənara ata bilərdi. Yetərincə vaxt keçdiyinə əmin olandan sonra şəkli lazımsız kağızlarla birlikdə üstünü açmadan yaddaş yuvasına atdı. Bir dəqiqə sonra mühüm tarixi sənəd artıq yanıb külə dönmüşdü. Bu on-on bir il əvvəl olmuşdu. Indi əlinə düşsəydi, yəqin ki, Uinston qəzet parçasını özündə saxlayardı. Maraqlıdır, həm foto-şəkil özü, həm də əks etdirdiyi fakt artıq xatirəyə çevrilsə də bir zamanlar bu sənədi barmaqları arasında tutması Uinstona hələ də qeyri-adi görünürdü. Düşünürdü ki, bəlkə indi həmişəlik ləğv edilən bəzi xırda-para şahidliklər nə vaxtsa həqiqətən də mövcud olduğuna görə partiyanın keçmiş üzərindəki nəzarəti zəifləyib? Hətta bu gün həmin foto-şəkli yenidən ortaya çıxarmaq imkanı yaransaydı belə, təbii ki, ondan dəlil-sübut kimi istifadə etmək mümkün olmayacaqdı. Uinston şəkli görəndə Okeaniya artıq Avrasiya ilə müharibə aparmırdı. Məhkum olunmuş adamlar isə öz ölkələrinə xəyanət etmək istəsəydilər, onun sirlərini Istasiyaya satmalı idilər. O vaxtdan sonra digər dəyişikliklər də baş vemişdi. Iki, ya üç dəfə, - Uinston bunu dəqiq xatırlamırdı, - rəqib və müttəfiq dəyişmişdi. Yəqin üç nəfərin məhkəmədəki etirafları da müvafiq şəkildə yenidən dəyişdirilmiş, baş verən hadisələrə uyğunlaşdırılmışdı. Bu baxımdan həqiqi faktların və tarixlərin heç bir əhəmiyyəti yox idi. Keçmiş tək bir dəfə dəyişdirilmir, o, aramsız olaraq yenilənir. Uinstonun ən böyük əndişəsi, nə qədər çalışsa da, dəhşətli saxtakarlığın hansı məqsəd güddüyünü özü üçün aydınlaşdıra bilməməsi idi. Keçmişin saxtalaşdırılmasının cari faydaları aydın idi. Son məqsəd isə müəmma olaraq qalırdı. Qələmi götürüb yazdı: NECƏ edildiyini başa düşürəm, amma NƏ ÜÇÜN edildiyini anlamıram. Uinston yenidən və artıq neçənci dəfə özünün dəli olub-olmaması üzərində düşünməyə başladı. Azlıqda, daha doğrusu, təklikdə qalanlar dəlidir. Bir vaxtlar Yerin Günəş ətrafında fırlandığını fikirləşmək dəlilik sayılırdı. Bu gün keçmişin dəyişməzliyi fikrinə düşənlər dəli hesab olunurlar. Yəqin bu fikirdə olan tək adam Uinstondur. Əgər təkdirsə, demək, dəlidir. Lakin dəli sayılmaq ehtimalı Uinstonu qətiyyən qorxutmurdu. Ən dəhşətlisi həm tək qalmaq, həm də yanlış yolda olmaq idi. Uşaqlar üçün tarix kitabını götürüb Böyük Qardaşın ilk səhifədəki portretinə baxdı. Əfsunlayıcı nəzərlər düz gözünün içinə zillənmişdi. Elə bil hansısa nəhəng qüvvə onu əzirdi; kəllə sümüyünün içinə nüfuz edir, beynini iradəsinə zidd fikirlərlə doldurur, qorxunun təsiri ilə inanclarını əlindən alır, hisslərinin şahidliyinə inanmamağa vadar edirdi. Sonda Partiya iki vuraq ikinin beş olduğunu bəyan edəcək və buna inanmaq lazım gələcək. Tez və ya gec, belə bir qərarın veriləcəyinə şübhə üçün heç bir əsas yox idi. Partiya mövqeyinin məntiqi bunu tələb
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 172
edirdi. Partiyanın fəlsəfəsi susmaq yolu ilə yalnız sənin idrakının gəlib çıxdığı həqiqətləri deyil, əbədi mövcudluğun özünü inkar edir. Ən qorxunc şey-sağlam ağıldır! Dəhşət səni fərqli fikrə görə öldürmələri deyil. Dəhşət birdən bu qərarlarında haqlı ola bilmələridir! Doğrudan da, iki vuraq ikinin dörd elədiyini biz haradan bilirik? Yaxud cazibə qüvvəsi necə təzahür edir? Yaxud keçmiş dəyişilməzdir? Əgər keçmiş də, mövcud varlıq da yalnız şüurda mövcuddursa, şüurun özü isə idarə olunandırsa, bəs onda? Yox! Uinston birdən-birə ürəyinə cəsarət dolduğunu hiss etdi. O`Brayenin siması hansısa asossiativ xatırlama nəticəsində sadəcə gözləri önündə canlanmadı, birbaşa şüuruna hakim kəsildi. Indi əvvəlkindən daha böyük qətiyyətlə O`Brayenin onun tərəfində olduğuna əmin idi. Uinston gündəliyi O`Brayen üçün yazırdı. O Brayenə müraciətlə yazırdı. Gündəlik heç kimin oxumayacağı sonu görünməyən məktub idi. Lakin bu məktub müəyyən bir şəxsə ünvanlanmışdı, öz ahəngini də buradan alırdı. Partiya səndən gözlərinin və qulaqlarının şahidliyinə inanmamağı tələb edir. Bu, Partiyanın ən son və ən mühüm əmridir. Özünə qarşı necə böyük bir qüvvənin birləşdiyini düşünəndə, hər bir Partiya ideoloqunun səni, inkar edilməsi bir yana qalsın, hətta mənasını başa düşə bilməyəcəyin hiyləgər dəlillərlə necə məğlubiyyətə uğradacağını yada salanda Uinstonun canına qorxu düşdü. Hələlik isə haqlı olan odur. Onlar yanlış yoldadırlar, Uinston Smit haqlıdır. Adi, aydın və həqiqət olan hər şey müdafiə edilməlidir. Adi həqiqətlər həqiqətdir – bu fikrin üstündə möhkəm dayan! Vahid dünya yerindədir, onun qanunları heç zaman dəyişmir. Daş – bərk cisimdir, su mayedir, istinadgahı olmayan hər şey cazibə nəticəsində Yerin mərkəzinə düşür. Uinston sanki bütün bunları O`Brayenə söylədiyini və mühüm aksiom irəli sürdüyünü göz önünə gətirərək gündəliyinə yekun fikrini yazdı: Azadlıq iki üstə gəl ikinin dördə bərabər olduğunu demək haqqıdır. Əgər buna imkan yaradılırsa, qalan hər şey öz yerini tapacaq.
VIII fəsil Haradansa dəhlizin dərinliklərindən qovrulmuş qəhvə ətri gəlirdi. "Qələbə" qəhvəsinin yox, əsl qəhvənin ətri! Uinston qeyri-iradi ayaq saxladı. Bir neçə saniyəliyinə uşaqlığının yarı unudulmuş dünyasına qayıtdı. Sonra qapı bağlandı. Qəfil qırılan səs bir daha eşidilmədiyi kimi qapı arxasında qalan qəhvənin qoxusu da kəsildi. Küçələrdə bir neçə saat dolaşdı. Ayağındakı varikoz yarası yenə zoqquldayırdı. Son üç həftədə artıq ikinci dəfə idi ki, İctimai Mərkəzin təşkil etdiyi axşamlara getmirdi. Kobud səhvə yol verirdi. Aydın məsələdir ki, orada davamiyyət diqqətlə yoxlanılır. Əslində, Partiya üzvünün boş vaxtı yox idi. Yuxu istisna olunmaqla o, heç zaman tək qalmırdı. İş, yemək və yatmaq saatlarından başqa qalan bütün vaxtını ictimai fəaliyyətə sərf etməli idi. Tənhalıq meylinə, hətta yoldaşsız, təkbaşına gəzib-dolaşmağa yaxşı baxılmırdı. Yenidildə bu meyllə bağlı xüsusi söz də vardı - özyaşar, yəni tənha, fərdiyyətçi, yalnız özü üçün yaşayan. Amma bu axşam Nazirlikdən çıxarkən aprel havasının ilıq mehi, riskə yol verdiyini bilsə də, onu təkbaşına qəzməyə şirnikləndirmişdi. Səmanın belə yumşaq, mavi tonunu son bir neçə ildə ilk dəfə görürdü. Bu ilıq bahar axşamı ilə müqayisədə İctimai Mərkəzdəki uzun, səsli-küylü tədbirlər, darıxdırıcı oyun və mühazirələr, yağlıtəhər cinin yaratdığı qeyri-səmimi yoldaşlıq ab-havası birdən-birə ona dözülməz görünmüşdü. Ani hissin təsiri ilə avtobus dayanacağından dönərək özünü Londonun başgicəlləndirici labirintinə atmışdı. Əvvəlcə cənuba, sonra şərqə, ardınca da şimal istiqamətinə yol almışdı. Axırda naməlum küçələrdə istiqaməti itirmiş, ayağının apardığı səmtə getməyə başlamışdı. |