Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

189 

yaraq-yasaqla zəngin ölkələrə çevrildilər. Ərəblərlə (Qərbin yaratdığı) İsrail arasında bir 

neçə savaş baş verdi. 1950-ci illərin çoxunu Fransa Əlcəzairdə qanlı və amansız savaşa 

düçar oldu. 1956-da Britaniya və Fransa gücləri Misirə girdilər. 1958-də Amerika 

qüvvələri Livana yeridi və sonra dəfələrlə ora qayıtdı. 1958-də amerikanlar Liviyaya da 

təkrar-təkrar hücumlar etdilər və dəfələrlə İranla müxtəlif hərbi qarşıdurmalara düşdülər. 

Cavabında ən azı üç Orta Şərq dövlətlərində arxa qazanmış ərəb və İslam terrorçuları 

zəiflərin silahına əl atıb Qərb təyyarələrini, binalarını bombalamağa, qərblilərdən girovlar 

götürməyə başladılar. Ərəblərlə Qərb arasında savaş 1990-da zirvə nöqtəsinə çatdı. Bu il 

Amerika İran Körfəzinə böyük hərb yeritdi ki, bəzi ərəb ölkələrini başqa ərəb ölkələrinin 

təcavüzündən qorusun. Bu savaşdan sonra indiyənəcən NATO-nu planları «güney 

sərhədləri» boyunca sıralanan potensial təhlükələri, səbatsızlıqları nəzərə alınaraq cızılır.  

Qərblə İslam arasındakı hərbi qarşıdurma düz yüz ildir, çəkir və onun səngiyəcəyi az ağla 

batır. Tərsinə, o daha da kəskinləşə bilər. Körfəz Savaşı xeyli ərəbi öyündürdü ki, 

Səddam Hüseyn İsrailə hücum edib və bütün Qərbə qarşı durub. Savaş həm də Körfəzdə 

Qərb hərbinin bulunması ilə bağlı müsəlmanların ürəyinə xeyli xəcalət və narazılıq saldı. 

Qərbin hamını üstələyən hərbi, onların isə talelərini qura bilməkdə açıqca görünən 

bacarıqsızlığı bu duyğuları daha da gücləndirdi. Çox ərəb ölkələri – özü də yalnız neft 

ixrac edənlər yox, - elə iqtisadi və sosial gəlişmə mərtəbəsinə çatıblar ki, artıq, avtoritar 

hakimiyyətlə bu mərtəbə uyuşmur, ona görə də ölkəyə demokratiyanı gətirmək üçün 

çalışmalar güclənib. Ərəb siyasi sistemlərinin bəlli dərəcədə açıq sistemə çevrilməsi, 

artıq, oluşmaqdadır. Ancaq bütün bunlardan hələ ki prinsipial faydanı İslamçı hərəkat 

götürür. Ərəb ölkələrində Qərb demokratiyası anti-qərbçi qüvvələri gücləndirir. Bəlkə də 

adı çəkilən proses ötüb keçəcək, ancaq hər halda indidən onun sonucunda İslam ölkələri 

ilə Qərb arasında ilişgilər kəskincə mürəkkəbləşib. 

İlişgilər mürəkkəbləşib həm də demoqrafik səbəblərə görə. Ərəb ölkələrində, özəlliklə, 

Şimali Afrikada əhalinin azman artımı Qərbi Avropaya mühacir axınının güclənməsi ilə 

sonuclanır. Öz növbəsində Qərbi Avropa ölkələri arasındakı sərhədlərin yavaş-yavaş 

aradan qalxması fonunda mühacirlərin axını kəskin siyasi narazılıq yaradır. Bunun 

sonucudur ki, İtaliyada, Fransada, Almaniyada irqçilik getdikcə daha açıq-saçıq forma 

alır. Ərəb, türk mühacirlərinə qarşı siyasi reaksiya və zorakılıqsa 1990-dan bu yana daha 

da artıb. 

İndi hər iki tərəf İslam və Qərbin qarşılıqlı eyləmələrini sivilizasiyaların konflikti kimi 

görür. M.C. Əkbər adında Hindistanlı müsəlman jurnalisti yazır: - «Qərb güman ki, 

müsəlman dünyası ilə konfrantasiyaya girməli olacaq. Məğribdən tutmuş Pakistanacan 

İslam dünyasının geniş yayılması yeni dünya sahmanı, düzəni üstünda çarpışma ilə 

sonuclanacaq». Bernard Lyuisin gəldiyi nəticə də oxşardır: ―Biz elə ovqatla, hərəkatla 

üzləşmişik ki, onlardan istifadə etmək istəyən siyasətin, dövlətlərin gücü çatan şeylər 

deyillər. Bu, nə az, nə çox sivilizasiyaların çarpışmasıdır. Olsun ki, həmin çarpışma 

irrasionaldır, ancaq hər halda bizim İudo-Xristian ənənələrimizə, dünyəvilikdə bulunan 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

190 

indimizə və bunların hər ikisinin qlobal genişlənməsinə əski rəqibimizin tarixən 

şərtlənmiş reaksiyasıdır» (2). 

Tarix boyu Ərəb-İslam sivilizasiyası ilə Cənubdakı bütpərəst (müşrik), animist, indi isə 

əsasən xristian olan qaradərililər bir-biri ilə antaqonist davranışlarda bulunmuşdular. 

Keçmişdə bu antaqonizm ərəb qul alverçisi ilə qara qulun simalarında özünə görüntü 

qazanmışdı. İndi isə həmin düşmənçilik Sudandakı ərəblərlə qaralar arasında uzanan 

vətəndaş savaşında özünü göstərir. Bu düşmənçilik eyni ilə Çadda Liviyanın yardım 

etdiyi qiyamçılarla hökumət arasında, Afrika Buynuzu ölkəsində pravoslav xristianlarla 

müsəlmanlar arasında, Nigeriyada müsəlmanlarla xristianlar arasında baş verən silahlı və 

qanlı çarpışmalardan da bilinir. Afrikanın modernləşməsi, orada Xristianlığın yayılması 

yəqin ki, iki sivilizasiya arasındakı çat boyu zorakılığın olma gümanını daha da artıracaq. 

1993-ün fevralında Xartumda Papa II İoan Pavelin çıxışı göstərdiyimiz konfliktin 

intensivləşməsinin bir simptomu oldu. Çıxışında o, xristian azlığına etdiklərinə görə 

Sudanın islamçı hakimiyyətinin üstünə düşmüşdü.  

İslamın Şimali sərhədlərində konflikt pravoslavlarla müsəlmanlar arasında gedir. 

Bununla bağlı Bosniya və Sarayevodakı qırğınları, serblərlə albanlar arasındakı 

sönməyən çarpışmaları, bolqarlarla türk azlığı arasındakı gərginliyi, osetinlərlə inquşlar, 

ermənilərlə azərbaycanlılar arasındakı qanlı toqquşmaları, ruslarla müsəlmanların Orta 

Asiyada konfliktlərini və rus hərbi qüvvələrinin Rusiyanın maraqlarını qorumaq üçün 

Qafqazda və Orta Asiyada yerləşdirilməsini yada salmaq olar. Din etnik kimliyin 

canlanmasına yeni güc verir və bununla Rusiyanın öz güney sərhədlərinin təhlükəsizliyi 

haqqında qorxularını daha da artırır. Bunu Arçi Ruzvelt yaxşı duyub: - ―Rusiya tarixinin 

böyük kəsimində slavyanlarla türklər arasında sərhəd savaşları olub. Bu savaşların 

başlanğıcı min ildən də o taya, rus dövlətinin qurulduğu çağa gedib çıxır. Slavyanların 

min il ərzində Şərq qonşuları ilə uzun-uzadı konfrantasiyada bulunması yalnız Rusiya 

tarixini anlamaq üçün yox, həm də rus xarakterini bilmək üçün açardır. Bugünkü 

Rusiyada olanları anlamaq üçün gərək yüzillər boyu dəfələrlə onun diqqətini özünda 

saxlamış türk etnik qrupunu unutmayasan» (3). 

Asiyanın hər yerində sivilizasiyaların konflikti dərin kök salıb. Subkontinentdə 

müsəlmanlarla hinduslar arasındakı tarixi çarpışmalar indi özünü yalnız Pakistanla 

Hindistan arasındakı düşmənçilikdə bildirmir. Hindistanın özündə yaxşı yaraqlanmış 

hindus qrupları ilə böyük kütlə olan müsəlman azlığı arasında dini toqquşmalar var. 

1992-nin sentyabrında Ayodhya Məscidinin sökülməsi belə bir sualı ortaya çıxardı: 

Hindistan dünyəvi demokratik dövlət olaraq qalacaq, yoxsa hinduslaşacaq? Şərqi 

Asiyada Çinin öz qonşularının çoxu ilə ciddi ərazi dartışmaları var. Çin Tibet buddistləri 

ilə amansızcasına haq-hesab çürütmüşdü. İndi isə türk-müsəlman azlığı ilə eyni cür 

davranmağa hazırdır. Soyuq Savaşın sona yetməsi ilə Çinlə Birləşmiş Ştatlar arasında 

İnsan Haqları, ticarət və kütləvi qırğın silahlarının yayılmaması məsələlərində 

ziddiyyətlər daha da güclənib və ümid yoxdur ki, haçansa yumşalma gedəcək. 1991-də 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

191 

Den Syaopin xəbərdarlıq etmişdi ki, «Çinlə Amerika arasında yeni soyuq savaş 

sürməkdədir». 

Den Syaopinin sözlərini Yaponiya ilə Birləşmiş Ştatların getdikcə mürəkkəbləşən 

ilişgilərinə də aid etmək olar. Burada mədəniyyət fərqləri, fərqləri iqtisadi konflikti 

şiddətləndirir. Hər tərəf o birisini irqçilikdə suçlayır. Ancaq ən azı Amerika tərəfdə 

antipatiya irqi yox, mədəniyyət xarakteri daşıyır. Bu iki toplumun təməl dəyərləri, 

davranış qaydaları və üslubları o qədər ayrılır ki, daha bundan artıq ola da bilməz. 

İqtisadiyyatda Amerika ilə Avropanın düşüncə ayrılığı Yaponiya ilə olanlardan az deyil. 

Ancaq bu ayrılıq Yaponiya ilə olan qədər siyasətdə qabarmır və emosional gərginlik 

oyatmır. Səbəb isə ondadır ki, Amerika ilə Avropa mədəniyyətlərinin arasındakı fərqlər 

Amerika ilə Yapon sivilizasiyalarının ayrılıqlarına baxanda çox azdır. 

Sivilizasiyaların biri-birinə təsir etmə zamanı zorakılıq imkanları meydana gələ bilər. 

Amerika ilə Avropa subsivilizasiyaları (altsivilizasiyaları) arasında iqtisadi yarış üstünlük 

qazanıb. Belə bir yarış onların hər ikisi ilə Yaponiya arasında da var. Ancaq Avroasiya 

zolağında konfliktlər bolluca yayılıb və onların arasında «etnik təmizləmə» cizgilərini 

almış konfliktlər elə də az deyil. Belə konfliktlər burada ayrı-ayrı sivilizasiyalardan olan 

qruplar arasında daha tez-tez olur və bu zaman zorakılıq aşırı olur. Avroasiyada 

sivilizasiyalar arasında tarixən yer almış sərhədlər var və onlar yenidən konfliktlər 

odunda yanır. Bu konfliktlər İslam dünyasının Afrikadan tutmuş Orta Asiyayacan uzanan 

aypara cızıqlı sərhədlərinda daha şiddətlə od tutub yanır. Ancaq iş burasındadır ki, 

müsəlmanlarla başqalarının konfliktlərində də zorakılığa genişcə əl atılır. Beləcə, 

Balkanlarda müsəlmanlarla Ortodoks serblərin, İsraildə yəhudilərin, Hindistanda 

hindusların, Birmada buddistlərin, Filippində katoliklərin konfliktləri zorakılıqla doludur. 

Hər yerdə İslamın sərhədləri qana batıb. 

 

SİVİLİZASİYALARIN SIX BİRLİYİ: ―QARDAŞ ÖLKƏLƏR» SİNDROMU 

 

Bir sivilizasiyadan olan dövlətlər savaşa cəlb olunanda, sözsüz ki, öz sivilizasiyalarının 

başqa üzvlərindən arxa qazanmağa çalışırlar. Soyuq Savaşdan sonra yeni dünya düzəni 

formalaşır. H.D.S. Qrinveyin «qardaş dövlətlər» sindromu adını verdiyi sivilizasiya 

birliyi öncələr əməkdaşlığın və koalisyonların başlıca prinsipi saylan ənənəvi güclər 

tarazılığının, eləcə də siyasi ideologiyanın yerini tutur. «Qardaş ölkələr» sindromunun 

yavaş-yavaş əmələ gəlməsi özünü, Soyuq Savaşdan sonrakı bütün konfliktlərdə, - İran 

Körfəzində, Qafqazda və Bosniyada aydınca göstərir. Sadalanan bölgələrdəki davaların 

heç biri sivilizasiyalar arasında baş verən tammiqyaslı savaş deyil. Ancaq onların hər 

birisi özündə sivilizasiyaların iç konsolidasiyasını ünsürlər kimi göstərir. Özü də belə 

görünür ki, konfliktlər inkişaf etdikcə bu amil daha önəmli olacaq. İndiliksə həmin amil 

gələcəkdə olacaq hadisələri müjdələyir.  

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

192 

Birincisi, Körfəz Savaşında öncə bir ərəb dövləti başqa ərəb dövlətinin içinə girmiş, 

sonra isə ərəb, Qərb və başqa ölkələrin koalisyonu ilə savaşmışdı. Səddam Hüseynə çox 

az müsəlman hökumətləri açıqca qahmar çıxsa da xeyli ərəb ölkələrinin elitası onu 

xəlvətcə həvəsləndirmişdi və o, ərəblərin çoxu arasında böyük populyarlıq qazanmışdı. 

İslam fundamentalist hərəkatı isə Qərb arxalı Küveyt, Səudiyyə Ərəbistanı hökumətlərini 

yox, daha çox İraqa kömək olmuşdu. Səddam Hüseyn özü ərəb millətçiliyini qızışdıraraq 

açıqca İslama üz tutmuşdu. O və ona qahmar çıxanlar çalışırdılar ki, savaşı sivilizasiyalar 

arasında olan dava kimi tanıtsınlar. «Bu, İraqa qarşı dünya savaşı deyil. Bu, İslama qarşı 

Qərbin savaşıdır» cümlələri Məkkənin Ümm əl-Kura Universitetində İslam 

Araşdırmalarının dekanı Səfər əl-Həvalinin dilindən çıxmışdı, sonra isə maqnitofon 

lentində geniş yaydırılmışdı. İranın baş dini lideri Ayətolla Əli Xamenei isə birdən-birə 

İranla İraq düşmənçiliyini boş buraxıb Qərbə qarşı cihada çağırmışdı: «Qərbin 

təcavüzünə, acgözlüyünə, planlarına, siyasətinə qarşı mübarizə cihad sayılacaq və bu 

yolda öldürülənlər şəhiddirlər». İordaniyanın kralı Hüseyn isə bildirmişdi: «Bu dava 

bütün ərəblərə, bütün müsəlmanlara qarşıdır, dava təkcə İraqa qarşı deyil». 

Ərəb elitalarının və camaatının önəmli kəsiminin Səddam Hüseynin arxasında durması 

məcbur etdi ki, anti-İraq koalisyonunda olan ərəb hökumətləri davranışlarını dar cızığa 

salıb bəyanatlarını yumşaltsınlar. Qərb İraqa basqı yapmağa çalışanda, - buna 1992-nin 

yayında İraq üçün qeyri-uçuş zonaları qoymaq və 1993-ün yanvarında İraqın 

bombalanması da aiddir, - ərəb hökumətləri ya qarşı çıxdılar, ya da özlərini aralı tutdular. 

1990-cı ildə İraqa qarşı olan Qərb-Sovet-Türk-Ərəb anti-İraq koalisyonu 1993-də yalnız 

Qərb ilə Küveytin İraqa qarşı koalisyonu oldu. 

Müsəlmanlar Qərbin İraqla bağlı qətiyyətini bosniyalıları serblərdən qoruya bilməməsi və 

BMT-nin qətnamələrinə məhəl qoymayan İsrailə sanksiyalar tətbiq etməməsi ilə 

tutuşdurub onu ikili əxlaqda suçlayırlar. Ancaq, o biri yandan, sivilizasiyaların çarpışdığı 

dünya ikili standartlar dünyası olmağa məhkumdur: uluslar bir standartla ―qardaş 

ölkələrə», o birisi ilə başqalarına baxırlar. 

İkincisi, ―qardaş ölkə» sindromu keçmiş Sovetlər Birliyindəki konfliktlərdə də üzə 

çıxmışdı. 1992-1993-cü illər arasında ermənilərin hərbi uğuru Türkiyəni öz din, etnik və 

dil qardaşlarına möhkəm qahmar çıxmağa itələmişdi. 1992-ci ildə bir türk rəsmisi 

bildirmişdi: «Bizdə azərbaycanlıların hissiyyatı kimi hissiyyatı olan türk milləti var. Ona 

görə də biz basqı altındayıq. Qəzetlərimiz qəddarlığı göstərən fotolarla doludur və bizdən 

soruşurlar: belə şeylərdən sonra da neytrallıq siyasətini yeridəcəksiniz? Bəlkə ermənilərə 

göstərməyin vaxtı çatıb ki, burada böyük Türkiyə var». Prezident Turqut Özal özü də bu 

fikirlə razı idi və bildirirdi ki, Türkiyə əvvəl-axır Ermənistanı bir az qorxutmalıdır. 1993-

cü ildə Özal bir daha hədələmişdi ki, Türkiyə «dişlərini göstərəcək». Türkiyə hava 

güclərinin qırıcıları indi Ermənistan sərhədləri boyunca kəşfiyyat uçuşları aparırlar. 

Türkiyə Ermənistan üçün ərzaq daşıyan gəmiləri, uçaqları saxlayır. Türkiyə ilə İran birgə 

bildiri veriblər ki, onlar heç vaxt Azərbaycanın bölünməsini qəbul etməyəcəklər. Keçən 

illərdə Sovet hökuməti Azərbaycana qahmar çıxmışdı, çünki bu axırıncının hökumətində 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

193 

keçmiş kommunistlər üstün idi. Ancaq Sovetlər Birliyinın sona yetməsi ilə məsələyə 

siyasi baxış yerini dini baxışa verdi. Rusiyanın döyüş qüvvələri ermənilər tərəfində 

vuruşdular. Azərbaycansa Rusiyanı «180 dərəcə dönüb» xristian Ermənistana arxa 

durmaqda suçladı. 

Üçüncüsü. Qərblilər keçmiş Yuqoslaviyadakı döyüşlərdə Bosniya müsəlmanlarına rəğbət 

göstərib qahmar çıxdı, serblərin hərəkətləri isə onları dəhşətə gətirdi. Ancaq bu dəhşətin 

yanında Horvatların müsəlmanlara hücumuna və Bosniya-Hersoqovinanı bölüşdürməkdə 

iştiraklarına az maraq gəstərildi. Yuqoslaviyanın dağılmasının ilk dönəmində Almaniya 

görünməmiş diplomatik girişim və güc göstərib Avropa Birliyinin 11 ölkəsini Sloveniya 

ilə Horvatiyanı tanımağa vadar etdi. Papanın bu iki katolik ölkəsinə möhkəmcə arxa 

durmaq qərarının nəticəsi olaraq Vatikan Avropa Birliyindən də qabaq onları tanıdı. 

Beləliklə, Qərb sivilizasiyasının aparıcı ölkələri öz dindaşlarının arxasına toplaşdılar. 

Bunun sonucunda Horvatiya Mərkəzi Avropa və başqa Qərb ölkələrindən çoxlu yaraqlar 

aldı. Boris Yeltsin hökuməti isə elə bir orta yol tutmağa çalışdı ki, bir yandan, Ortodoks 

serblərə rəğbətini anlatsın, o biri yandan isə Rusiyanı Qərbə yadlaşdırmasın. Ancaq 

Rusiyanın konservativ, millətçi qrupları, - bunların arasında çoxlu millət vəkilləri də 

vardı, - serblərə arxa durmağa hazır olmadığı üçün hökumətin üstünə düşdülər. 1993-cü 

ilin erkənlərində bir neçə yüz rus açıq-aydın serb qüvvələrində qulluq etməyə getdi. 

Soraqlar fırlanırdı ki, Rusiya serblərə kömək üçün yaraq-yasaq da yollayır. 

O biri yandan, İslam hökumətləri, qrupları Bosniyanın dadına çatmadığı üçün Qərbi ifşa 

etməklə məşğul idilər. İran rəhbərliyi dünyanın bütün müsəlmanlarına durmadan çağırış 

edirdi ki, Bosniyaya kömək əlini uzadın; özü isə BMT-nin silah embarqosunu pozaraq 

ora yaraqlar və əsgərlər göndərirdi; Livanın İran tərəfindən dəstəklənən dəstələri Bosniya 

döyüşçülərini öyrətmək və təşkil etmək üçün partizanlar göndərmişdilər. Çatan soraqlara 

görə 1993-də iyirmi ölkədən 4 000-cən müsəlman Bosniya tərəfində vuruşurdu. Səudiyyə 

Ərəbistanını və başqa müsəlman ölkələrinin hökumətlərini bosniyalılara daha çox yardım 

etməyə sürükləmək üçün həmin ölkələrin özündəki fundamentalist qruplar getdikcə daha 

güclü basqılar yapırdılar. 1992-nin axırlarında, soraq gəldi ki, Səudiyyə Ərəbistanı 

silahlanmaq və ərzaqla təmin olmaq üçün bosniyalıları xeyli maliyyələşdirib. Bunun 

sonucunda serblərlə üzbə-üzdə bosniyalıların döyüş bacarıqları önəmli dərəcədə artdı. 

30-cu illərdə İspaniya Vətəndaş Savaşı siyasi baxımdan faşist, kommunist, demokratiya 

rejimlərində olan ölkələrin işə qarışmasına gətirib çıxarmışdı. Bu gün, - 90-cı illərdə isə 

yuqoslav konflikti Müsəlman, Ortodoks, Qərbi Xristian ölkələrinin işə qarışmalarına 

səbəb olmuşdur. Bu paralel heç kimin gözündən yayınmamışdır. «Bosniya-

Hersoqovinadakı savaş İspaniyada faşizmə qarşı mücadilənin emosional ekvivalentinə 

çevrilib, - bunu bir Səudiyyə Ərəbistanı icmalçısı demişdi, - burada ölənlər müsəlman 

qardaşlarını qurtarmaq uğrunda şəhid sayılırlar». 

Konflikt və zorakılıq, sözsüz, həm bir sivilizasiyanın içindəki ölkələr arasında, həm də o 

ölkələrin öz içində baş verə bilir. Ancaq bu zaman konfliktlərin intensivliyi, yayılmışlığı, 

adətən, sivilizasiyalar arasında baş verən konfliktlərə baxanda az olur. İki tərəfin eyni 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

194 

sivilizasiyaya mənsubluğu başqa halda konfliktdə şiddətlənəcək zorakılığın olması 

gümanını azaldır. 1991-1992-ci illərdə Rusiya ilə Ukrayna arasında mübahisəli ərazilərə, 

özəlliklə, Krıma, eləcə də Qara Dəniz donanmasına, nüvə silahı arsenalına və iqtisadi 

problemlərə görə silahlı konfliktlərin ola biləcəyi gümanı yaranmışdı. Bu ehtimala baxıb 

xeyli adam yaraqlanmışdı da. Ancaq sivilizasiya dediyimizin bir mənası varsa, onda 

ukraynalılarla ruslar arasında ciddi toqquşma çətin ki, baş versin. Onların ikisi də 

yüzillərlə yaxın ilişgidə bulunmuş slavyan uluslarıdır, əsasən də pravoslav dinindədirlər. 

Ona görə də 1993-ün erkənlərində konflikt üçün bütün səbəblərin olmasına baxmayaraq 

hər iki ölkənin liderləri effektiv bağlaşma yapmaq yolunu tutaraq iki ölkə arasındakı 

partlayışlı məsələlərin fitilini çıxartdılar. Ancaq həmin vaxtlarda keçmiş Sovetlər 

Birliyinin hər yerində müsəlmanlarla xristianlar arasında sərt döyüşlər gedirdi. Baltik 

ölkələrində isə Qərb və pravoslav xristianlığı arasında böyük, bəzənsə birbaşa 

toqquşmalara çatan gərginlik vardı. Halbuki, ruslarla ukraynalıların qarşıdurmaları 

zorakılıq həddinə çatmadı. 

İndiyənəcən sivilizasiyaların toparlanması yığcam formada baş verirdi, ancaq proses 

inkişaf edir və onun gələcək üçün xeyli potensialı var. Baxın, Fars Körfəzində, Qafqazda, 

Bosniyada konfliktlər davam etdikcə dürlü ölkələrin mövqeyi, onlar arasındakı fərqlər 

getdikcə daha çox hansı sivilizasiyadan olmalarından asılılığa düşür. Populist siyasətçilər, 

dini liderlər, Mass-media isə bundan güclü silah kimi istifadə edərək kütlələri öz 

tərəflərinə çəkirlər və bununla da tərəddüddə olan hakimiyyətlərə basqı yapırlar. 

Üzümüzə gələn illərdə çox güman ki, Bosniyada və Qafqazdakı kimi sivilizasiyalararası 

çatlar boyu baş verən lokal konfliktlərin eskalasiya edib böyük savaşa çevrilməsi ən 

böyük qorxu olacaq. Növbəti dünya savaşı, əgər bu savaş olacaqsa, sivilizasiyalar 

arasında baş verəcək. 

 

QƏRB YERDƏ QALAN DÜNYAYA QARŞI 

 

Başqa sivilizasiyalara baxanda Qərb indi öz əzəmətinin tam zirvəsindədir. Onun 

opponenti olan superdövlət siyasi xəritədən gedib. Qərb dövlətləri arasında hərbi 

konfliktlər indi ağıla batmır. Onların hərbi gücləri də bir-birinə düşmən kimi baxmırlar. 

Yaponiyanı çıxsaq, iqtisadiyyatda Qərbə meydan oxuyacaq ayrı ölkə yoxdur. Beynəlxalq 

siyasi və təhlükəsizlik qurumlarında o, üstündür. Uluslararası iqtisadi sahədə isə 

üstünlüyü Yaponiya ilə bölüşdürür. Qlobal siyasət və təhlükəsizlik məsələləri ABŞ-ın, 

Britaniyanın, Fransanın başçılığı altında uğurla çözələnir, dünyanın iqtisadi 

problemlərinin öhdəsindən isə ABŞ-ın, Almaniyanın və Yaponiyanın başçılığı ilə gəlinir. 

Bu işdə onlar ilişgələrini çox sıx qururlar ki, yerdə qalan qeyri-Qərb dövlətlərini yaxın 

buraxmasınlar. BMT-nin Təhlükəsizik Şurasında və ya Beynəlxalq Volyuta Fondunda 

çıxarılmış qərarlar, əslində, Qərbin maraqlarından doğur, hərçənd sonra da dünyaya elə 

göstərilir ki, guya bu qərarlar Dünya Birliyinin gərəklərinə uyğundur. İşlək deyim olan 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–