95
o‘lchovi bilan chegaralangandir. Kuchli yadroviy o‘zaro ta’sirlar atom
yadrosining tarkibiy qismlari bo‘lgan proton va neytronlarning
yaxlitligini, kuchsiz yadroviy o‘zaro ta’sirlar atom strukturasining
yaxlitligini ta’minlaydi. Bu kuchlar tufayli mikrodunyo o‘zining
strukturaviy yaxlitiligini saqlaydi. Makrodunyoning strukturaviy
yaxlitligi esa elektromagnit o‘zaro ta’sirlari bilan saqlanadi.
Elektromagnit o‘zaro ta’sir kuchlari
atomlar va molekular
brikmalarning, moddiy jismlarning strukturaviy yaxlitligini ta’minlaydi.
Shu kuch tufayli yerda hayot mavjud, yorug‘lik mavjud. Megadunyo –
gravitatsion o‘zaro ta’sirlar kuchi bilan chegaralangan eng katta moddiy
obyekt, ya’ni koinot. Yer shari va uning atrofida oyning aylanishi,
sayyoralarning quyosh atrofida aylanishini ta’minlovchi, Gallaktikaning
muayyan
tuzilishga egaligiga, butun koinotning fazo-vaqt strukturasi
tartibining mavjudligiga gravitatsion o‘zaro ta’sir kuchlari mas’uldir. Bu
kuchlar bo‘lmaganda edi, dunyodagi hozirgi tartib va munosabatlar ham
bo‘lmagan, mikro-, makro- va megadunyolar ham shakllanmagan bo‘lar
edi.
Fandagi mavjud talqinga ko‘ra materiya yana modda va maydon
ko‘rinishlarga ham bo‘linadi. Obyektiv reallikning koinot qa’ridan
tortib
to elementar zarrachalar va antizarrachalargacha (elektronlar,
pozitronlar, protonlar, antiprotonlar, neytronlar va hokazo) materiyaning
moddasimon ko‘rinishiga ega. Materiyaning nomoddasimon maydon
ko‘rinishiga turli xil fizik (elektromagnit, gravitatsion) maydon va
nurlanishlar kiradi. Modda bilan antimodda to‘qnashganda materiyaning
annigiliyatsiya (lot. annihilation – hech nimaga aylanishi) hodisasi sodir
bo‘ladi, ya’ni materiya moddasimon ko‘rinishdan nomodda ko‘rinishiga
– maydon va nurlanishga aylanadi. Fizik vakuumdagi elektromagnit
maydonini muayyan intensivlikdagi nurlanishlar bilan hujum qilinganda
mazkur vakuumda zarracha va antizarrachalar hosil bo‘ladi, ya’ni
materiyaning maydon ko‘rinishi modda ko‘rinishiga aylanadi.
Ikkinchi savolga xulosa qilib shuni aytish lozimki materiya obyektiv
reallikni ifodalovchi moddiy obyektlarga xos eng
umumiy tushuncha,
falsafiy kategoriya bo‘lib, olamda mavjud bo‘lgan konkret moddiy
obyektlar materiyaning muayyan konkret ko‘rinishlari sifatida namoyon
bo‘ladi. Yuqorida guvoh bo‘lganimizdek, hozirgi zamon fani materiyani
o‘rganishda tizimli yondashib uni strukturaviy daraja va muayyan
ko‘rinishlarga ega bo‘lgan turlarga qarab tasniflaydi.