Yusubov D. A. Falsafa: Darslik / Yusubov D. A. Saitxodjayev X. B. Mavlyanov A. A

gnostiklar deb ataladi. Bundan tashqari olamni bilish mumkin emas, 
bilimlarimiz to‘g‘ri va aniq haqiqat darajasiga ko‘tarila olmaydi 
deyuvchi faylasuflar mavjud bo‘lib, ularni esa – agnostiklar (yunoncha – 
bilib bo‘lmaydi degan ma’noni anglatadi) deb atashadi. 

---

 10
Dastavval aniq fanlar mustaqil tarmoqlarga ajralib taraqqiy 
topmagan vaqtda falsafa barcha bilimlarni o‘z ichiga qamrab olib 
«fanlarning fani» vazifasini bajarib kelgan. Shu davrning buyuk 
mutafakkir olimlari Demokrit, Aristotel, Xorazmiy, Forobiy, Beruniy, 
Ibn-Sino, Ulug‘bek va boshqalar, ayni vaqtda tabiat fanlarini ham 
asoschilari bo‘lganlar. Falsafani maxsus fanlar bilan birlashtirish 
qadimgi davrga xos xususiyat bo‘lgani uchun u tabiat falsafasi, ya’ni 
«naturfilosofiya» deb ham hisoblangan. 
Yuqorida aytilganlardan ma’lumki, falsafaning bahs mavzusi har 
doim o‘zgarib kelgan. Lekin shu narsa ko‘zga tashlanadiki, insonning 
mohiyati va borliqqa munosabatini o‘rganish falsafiy tafakkurning 
negizini tashkil etadi. Inson muammosi falsafaning asosiy masalasi 
sifatida uning bahs mavzusini ham belgilab beradi. Falsafaning bahs 
mavzusi esa quyidagi masalalarni o‘z ichiga oladi; 
1) ma’naviyat sohibi bo‘lgan inson borliq taraqqiyotining eng oliy, 
noyob, nodir va betakror natijasi ekanligini ko‘rsatish, insoniylik va 
insonparvarlik mezonlarini tadqiq etish va rivojlantirish;
2) 
insonning jamiyatdagi o‘rni, borliqqa munosabati, insoniy 
munosabatlarning mohiyati va mezonlarini o‘rganish; 
3) 
amaliyot va fan yutuqlari natijalarini, tarixiy meros va 
taraqqiyotning yangi muammolarini yetuk axloqiy qadriyatlarga tayanib 
o‘rganish va umumlashtirish; 
4) falsafiy muammolar va metodologik xulosalarga tayanib, inson 
dunyoqarashini shakllantirish va shu asosda kishilarning amaliy 
faoliyatiga maqsad va yo‘nalish berish. 
Borliqni inson o‘rganib borar ekan, uning o‘zi bilmagan yangi va 
yangi qirralarini ochib boradi va kashf qiladi. Fandagi yangi tomonlar 
insonni yangi falsafiy g‘oyalarni nazariy jihatdan oldinga surishga olib 
boradi. Tabiatdagi, jamiyatdagi, inson va uning tafakkuridagi 
o‘rganilayotgan va kashf qilinayotgan yangi tomonlar falsafiy 
mushohadada yangi yo‘nalish va oqimlarni vujudga keltiradi. Shu tariqa 
inson, jamiyat, tabiat har doim harakatda, o‘zgarishda, rivojlanishda o‘z 
yo‘lidan boraveradi. 
Vatanimiz mustaqillikka erishganidan keyin milliy falsafani 
rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar ochildi. Bugun ulug‘ ajdodlarimiz 
tamal toshini qo‘ygan o‘zbek milliy falsafasini rivojlantirishning 
obyektiv va subyektiv shart-sharoitlari mavjud.
Falsafiy fikrlar, g‘oyalar fanning rivoji uchun oldida turgan 
masalalarni hal qilishda o‘ziga yarasha katta kuch hisoblanadi. Asrlar 

---

 11
davomida shakllanib kelayotgan falsafiy bilimlar insoniyat madaniyati 
xazinasiga katta hissa bo‘lib qo‘shildi. Prezident I.Karimov asarlarida 
o‘zbek falsafasining taraqqiyot qonuniyatlari ochib berilayotganini 
alohida ta’kidlash lozim. Prezident falsafa oldidagi bugungi 
muammolarning mohiyati, ularni hal qilish yo‘llariga alohida e’tibor 
bermoqda. Milliy g‘oya, istiqlol mafkurasi haqida so‘z yuritib I.Karimov 
shunday deydi: «Milliy g‘oya va istiqlol mafkurasi yurtimizda 
yashayotgan barcha kishilarning ma’naviy boyligiga dunyoqarashining 
negiziga aylanishga erishish biz uchun eng asosiy maqsaddir».
O‘zbek falsafasining rivojlanishida bugungi kunda quyidagi 
jihatlarga alohida e’tibor berish lozim: xalqimizning: 
–
o‘z milliy an’analariga sodiqligi; 
– mamlakatimizning buyuk kelajagiga ishonchi; 
– muqaddas qadriyatlarimizga ishonch-e’tiqodi; 
– mehnatsevarligi, intellektual salohiyati va boshqalar. 
Yuqoridagilarni umumlashtirgan holda shuni aytishimiz lozim: 
falsafa – bu tabiat, jamiyat va inson tafakkuri rivojlanishining eng 
umumiy qonunlarini o‘rganadigan fan. Mustaqillik qo‘lga kiritilgach 
yurtimizda falsafani yanada rivojlantirish zarurati paydo bo‘ldi. 
Mustaqillik falsafasi millatimiz vakili bo‘lgan, mustaqil fikrlay oladigan, 
barkamol insonni tarbiyalashga yo‘naltirilishi lozim. Shuning uchun 
falsafa fani ko‘pgina dolzarb muammolarni, xususan yurtimizda 
istiqlolni mustahkamlash, fuqarolik jamiyati barpo etish yo‘lidagi 
ma’naviyatning ajralmas qismi bo‘lib, uning tamoyillarini aks ettirmog‘i 
lozim.