‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

11.6.Strategik rejani amalga oshirishni boshqarish, uni
bajarilishini nazorat qilish va baholash
H ozirgi 
kunda 
rejalashtirishni 
va 
nazorat 
jarayonini 
m uvofiqlashtirishning bir necha turlari bor. Keng q o ‘llaniladigan 
ikkita boshqaruv instrum etlari mavjud: budjetlar va m aqsadlar 
b o ‘y ich a boshqarish.
Budjetlar.
Rejalashtirishning asosiy vazifalaridan biri bu 
iloji borich a resurslarni sam arali taqsimlashdan iborat. Rejalar, 
rah bariyat fikricha, m aqsadlarga erishish uchun resurslardan 
foydalanish xatti-harakatini taqsim lashga k o ‘m aklashadi. Rahbarlar 
qanday resurslarga ega ekanligini aniqlash uchun rejalashtirishning 
dastagi b o ‘lgan budjetlar ishlatiladi. Budjet bu resurslarni taqsim lash 
usuli b o ‘lib, m iqdoriy k o ‘rinishda xarakterlanadi va m aqsadlarga 
erishishga ko ‘m aklashadi. 
M aqsadva resurslarni miqdoriy aniqlash.
Budjetni ishlab chiqishning birinchi qadami m aqsad va resurslarni 
son k o ‘rinishida ifodalashdan iborat. Keng tarqalgan o ic h o v la r bu 
pul va natural k o ‘rinishlardir.
Budjetni ishlab chiqish bosqichlari:
1. Yuqori rahbariyat tom onidan firmaning umumiy m aqsadi e ’lon 
qilinadi. M asalan, bashorat etilayotgan sotish hajmi.
2. B o ‘lim larda operativ sm etaning tayyorlanishi.
210

---

3. Yuqori rahbariyat berilgan tadbirlarni budjetga binoan tahlil 
qiladi va o ‘zgartirish kiritadi va b o ‘lim lar yuqori rahbariyat 
k o ‘rsatgan kam chiliklarga tuzatish kiritadi. Ushbu bosqichda yuqori 
rahbariyat tashkilotni resurslar bilan taqsim lash vazifasini bajaradi.
4. Yakuniy budjetlam i tayyorlash.
Aytib o ‘tilgandek nazorat rejalashtirishga asoslanadi. N azorat 
samarali b o ‘lishi uchun uni rejalashtirish bilan cham barchas bogMash 
kerak. Budjetni ishlab chiqish bunday b o g ‘liqlik va nazorat sam arali 
m iqdoriy usulini tashkil etadi.
Inson resurslarida rejalashtirish v a nazorat b o g ‘liqligini 
ta ’m inlovchi boshqarish uslubi — m a q s a d la r b o ‘y ich a b o s h q a ris h
(M B O ) uslubi hisoblanadi. M B O oldingi m avzularda batafsil 
keltirilgan.
Strategik rejani baholash m aqsadlar va erishilgan natijalarni 
solishtirish y o ‘li bilan am alga oshiriladi. Baholash uzlu k siz va 
tizimli olib borilishi kerak. B aholash jarayoni strategiyani tartibga 
solish m aqsadida qo‘llaniladi. Strategik rejalashtirishni baholashda 
quyidagi 5 savolga javob berish lozim: Strategiya tashkilotning 
ichki im koniyatlariga mos keladim i? Strategiya m a’lum darajadagi 
tavakkallikni taqozo etadimi? Strategiyani am alga oshirish uchun 
tashkilot kerakli resurslarga egam i? Strategiya tashqi x a v f va 
imkoniyatlarni hisobga oladim i? Strategiya firma resurslarini 
qoMlashda eng yaxshi usul hisoblanadim i?
Baholash jarayonida bir qator m iqdoriy va sifatiy m ezonlar 
m avjud. M iqdoriy m ezonlarga quyidagilar kiradi: bozordagi 
hissa, sotish hajm ining oshishi, kadrlar q o ‘nim sizligi, xarajatlar 
darajasi, samarali ishlab chiqarish va hokazo. Sifatiy m ezonlarga 
esa, m ijozlarga xizm at ko‘rsatish hajm ini oshirish, bozor haqidagi 
bilimlarni chuqurlashtirish, im koniyatlardan foydalanish, x a v f 
m iqdorini kam aytirish va hokazo kiradi.
Sifatiy va miqdoriy baholash bilan bogMiq m uam m olar: Vaqt 
omili. 0 ‘lchashning aniqligi. Strategiya va rejalar aniqlangandan 
keyin rahbariyat um um tashkilot m aqsadlariga erishish uchun 
tashkilot strukturasini o ‘rganishi kerak.
211

---