‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

14.6-Stress sabablari.
Q iziqm agan ish bilan band b o ‘lish ham stressni yuzaga 
keltiruvchi sabablardan hisoblanadi. Tekshirishlar shuni k o ‘rsatadiki, 
ish bilan qiziqarli bo‘lsa, xodim shuncha kam bezovtalanadi, kam 
betob b o ‘ladi.
Yana bu sabablarga q o ‘shimcha: yom on ish sharoitlar, ish 
jara y o n id a odam larning bir-biriga asossiz talablarni q o ‘yishi, 
uquvsiz rahbarning uquvsiz m uomalasi, demotivlashtirishning 
ustuvor ekanligi va boshqalar ham stressni vujudga keltiradi.
S tressning fiziologik sabablariga quyidagilar kiradi: Migren
254

---

(boshni qattiq og‘ritadigan va k o ‘ngilni aynitadigan asabiy kasallik) 
yara; qon bosim ining oshishi; qon kasalligi; bel o g ‘rig ‘i; artrit; 
astma; yurak o g ‘rig ‘i; oshqazon o g ‘rig ‘i kabi kasalliklar.
Ruhiy sabablarga — qattiq q o ‘z g ‘alish, ishtahani y o ‘qotish, 
voqealarga, odam larga nisbatan e ’tiborsizlik kabilar kiradi. Hayotda 
ruhiy sabablar tufayli vujudga kelgan stresslar ju d a tez-tez uchrab 
turadi. M asalan, odam o 'zin in g ehtiyojini xudbinlarcha qondirsa, 
y a ’ni shuhratparastlik, hasadgo‘ylik, farovonlikka erishuv y o ‘lidagi 
q o ‘rquv, hokimiyatga intilish tufayli порок faoliyat k o ‘rsatsa va 
uning bu holati o ‘zini mard va olijanob deb bilgan tushunchalarga 
m os kelm asa — shu holatda u o ‘z -o ‘zi bilan ziddiyatga, jazavaga 
tushgan holatda bo‘ladi. Yoki boshqa bir ruhiy sabab — bu hissiy 
z o ‘riqish, y a’ni ehtiyojlami qondirishga to ‘sqinlik qiluvchi om illar 
yoki taqdir zarbalari:
• eng yaxshi kishisining o ‘limi;
• urush, janjal, nizo va hokazolar;
qanday sabablar bo'lish id an qat’i nazar — ichki yoki tashqi 
ta ’sirdanmi baribir odam da asabiy holatni yuzaga keltiradi.
Oiganizm uchun salbiy tu y g 'u lar b o ‘lgan quyidagilar ham 
asabiylashish uchun ruhiy sabablar rolini o ‘ynashi m um kin.
• baxillik;
• dahshat;
• uyat;
• nafrat;
• toqatsizlik;
• norozilik;
• noumidlik;
• ozor;
• haqorat.
A sabiy holatning vujudga kelishi va uning o ‘tib ketishi, ruhiy 
halovatsizlikni bilish, uni bartaraf etish kabilar rahbarlik faoliyatining 
diqqat m arkazida turishi kerak. A sabiylashgan holatda:
• Ongli faoliyatdagi ayrim tom onlar to ‘xtashdan qoladi;
• Idrokda, xotirada anglashilm ovchiliklar paydo b o ‘ladi;
255

---

• K utilm agan q o ‘zg ‘alishlarga nisbatan ayni bir xil b o ‘lmagan 
ta ’sirlar yuzag a chiqadi;
• D iqqat v a idrok ko‘lami torayib, halovatsizlik kuchayadi va 
boshqalar.
Shunday vaziyatlarda noxush holatning oldini olish, uni 
boshqarish kerak. Buning uchun rahbar ishini nimadan boshlashi 
kerak. 
A w a lo
asabiylashgan 
odamga nisbatan 
kam situvchi 
m unosabatda b o ‘lmasdan, ziddiyat, halovatsizlik har bir shaxs 
hayotining ajralm as b o ‘lagi ekanligini, bunday holat nafaqat unda, 
boshqalarda ham b o ‘lishi m um kinligini, buni esa bartaraf qilishning 
iloji borligini anglatishi kerak. Bu asabiy holatni boshqarish va 
shunday vaziyatdan chiqishning eng qulay va oqilona y o ‘lidir.