Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- JK 22-moddasi 3-qismi
|
NOTA BENE !
O‘z-o‘ziga ishonish ehtiyotsizlikning shunday turiki, unda shaxs o‘zining harakati yoki harakatsizligining ijtimoiy xavfli oqibatlarini anglamaydi, o‘z qilmishining ijtimoiy xavfli oqibatlari keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan mavhumlikni oldindan ko‘radi, ehtiyotkorlik chora- tadbirlariga ongli ravishda rioya etmagan holda bunday oqibatlar kelib chiqmasligiga asossiz ravishda umid qiladi. JK 22-moddasi 3-qismi beparvolikning mohiyatini ochib beradi. «Agar jinoyat sodir etgan shaxs o‘z xulq-atvori qonunda nazarda tutilgan ijtimoiy xavfli oqibatlar keltirib chiqarishi mumkinligiga ko‘zi yetmasa-da, lekin ko‘zi yetishi lozim va mumkin bo‘lsa, bunday jinoyat beparvolik orqasida sodir etilgan deb topiladi». Qonunchilik jinoiy beparvolikni shaxsning qilmishi natijasida kelib chiqishi mumkin bo‘lgan ijtimoiy xavfli oqibatni oldindan anglash real imkoniyatiga ega bo‘ladi, lekin bu oqibatni kelib chiqishini anglash uchun qilinishi kerak bo‘lgan zarur irodaviy harakatlarni amalga oshirmaydi, diqqat-e’tiborini va ehtiyotkorlikni namoyon qilmaydi, deb hisoblaydi. Beparvolikda ijtimoiy xavfli oqibatni oldindan ko‘ra bilmaslik oqibatga nisbatan har qanday munosabat mavjud bo‘lmaydi degan tasavvurga olib kelmaydi, balki bunday munosabat maxsus shaxsning qonun talablariga, ijtimoiy xulq-atvor qoidalariga, boshqa shaxs manfaatlariga beparvo munosabatda bo‘lishida ifodalanadi. Shuning uchun beparvolikda intellektual holat ijtimoiy xavfli oqibatni oldindan ko‘ra 205 bilmaslikdan tashqari, shaxs o‘z qilmishining ijtimoiy xavfli oqibatini anglamasligi bilan ifodalanadi. Jinoiy beparvolikning intellektual holati ijobiy va nisbiy mezonlarga bo‘linadi. Jinoiy beparvolikning nisbiy mezoni shaxsning kelib chiqishi mumkin bo‘lgan ijtimoiy xavfli oqibatni oldindan anglamasligida namoyon bo‘ladi. Beparvolik shaklidagi ayb formasida shaxs oqibat kelib chiqishi mumkinligini ham, realligini ham yoki mavhumligini ham oldindan anglab yetmaydi. Oqibatni oldindan ko‘ra bilish mumkinligi qilmish sodir etilayotgan vaziyatning o‘ziga xosligi va aybdorning individual xususiyatlari bilan izohlanadi. Aybdorning individual xususiyatlariga uning (jismoniy holati, rivojlanganlik darajasi, ma’lumoti, kasbiy mahorati, sog‘lig‘i holati, qabul qilish darajasi) qilmish sodir etilayotgan vaziyatdan kelib chiqib, asosli xulosalar qilishi va atrof muhitni to‘g‘ri qabul qilishi hamda ularga baho berishga imkon yaratishi kiradi. Bu ikki tayanchning mavjudligi aybdor sodir etayotgan qilmishning ijtimoiy xavfli oqibatlarini oldindan ko‘ra bilishga real imkoniyat yaratadi. Jinoiy beparvolikning ijobiy mezoni normativ ahamiyat kasb etib, u aybdorning kelib chiqishi mumkin bo‘lgan ijtimoiy xavfli oqibatni oldindan bilishi lozim va mumkin bo‘lganligini anglatadi. Aynan mana shu belgi beparvolikni mustaqil ayb turi sifatida jinoyat-huquqiy ahamiyatini oshiradi. Bu insonning anglashi va irodaviy xususiyatlari bilan belgilanadi: bilish lozimligi normativ ahamiyatga ega bo‘lgan obyektiv belgi hisoblansa, oldindan ko‘ra olishi mumkinligi katta darajada ijtimoiy ahamiyat kasb etadigan subyekt belgi. Obyektiv belgining o‘zi bilangina shaxsda ijtimoiy xavfli oqibatlarni kelib chiqishining oldini olish uchun imkoniyatlar mavjud degan xulosaga kelib bo‘lmaydi. Ijtimoiy xavfli oqibat kelib chiqishi mumkinligini oldindan ko‘ra bilish lozimligi va mumkinligi shaxsning majburiyatidan kelib chiqib belgilanadi. Bu qoida aybdorning mansab maqomini belgilovchi, uning kasbiy vazifalari va umummajburiy ijtimoiy xulq-atvor qoidalarida, qonun, shartnoma va 206 boshqalarda aks ettirilgan bo‘lishi mumkin. Biroq bu tarzdagi normativ va ijtimoiy majburiyatlarning mavjudligi shaxsning u yetkazishi mumkin bo‘lgan ijtimoiy zararli va xavfli oqibatni to‘la anglashi uchun yetarli hisoblanmaydi. Buning uchun nisbiy mezonlar mavjudligini aniqlash lozim. E’tiborlilik va ehtiyotkorlik jinoyat huquqida xulq-atvorning lozimligi va mumkinligini yorituvchi atamalar hisoblanadi. Ular ijtimoiy normalar, to‘g‘ridan-to‘g‘ri qonundan kelib chiquvchi normalar, boshqa hujjatlardagi qoidalardan kelib chiqqan holda mohiyatni ochib beradi. O‘z qilmishining ijtimoiy xavfli oqibatlarini oldindan ko‘ra bilish yoki ko‘ra bilmaslik tasodif hisoblanmay, bu shaxsning mazkur harakatlari bilan buzilishi mumkin bo‘lgan boshqa shaxs, jamiyat va davlat manfaatlariga bo‘lgan munosabatdan kelib chiqadi. O‘z-o‘ziga ishonish va beparvolik irodaviy holatlarining farqi shundaki, o‘z-o‘ziga ishonishda shaxs kelib chiqishi mumkin bo‘lgan oqibatning kelib chiqishini mavhum tarzda oldindan ko‘ra oladi, beparvolikda esa, shaxs kelib chiqishi mumkin bo‘lgan oqibatning hech qanday shaklini oldindan ko‘ra olmaydi. Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|