fc14ce6364e21ae42f7e44d6f4454c45 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI JINOYAT HUQUQI K U R S I 1-TOM
qismi va JK Maxsus qismining jinoyat bajaruvchisi uchun javobgarlikni
ko‘zda tutadigan tegishli modda bo‘yicha tasniflanadi.
NOTA BENE ! Jinoyat sodir etishga qiziqtirgan, ya’ni qasddan boshqa shaxsda qonun
bilan taqiqlangan muayyan ijtimoiy xavfli qilmish sodir etishga qat’iyat
uyg‘otgan shaxs dalolatchi deb topiladi (JK 28-moddasi 4-qismi). Dalolatchilik – bu muayyan shaxs yoki bir guruh shaxslarni muayyan
aniq bir jinoyat sodir etishga qiziqtirishdir. Umuman, jinoiy faoliyatga
yoki noaniq shaxslar doirasiga qarata qilingan da’vat dalolatchilik
hisoblanmaydi. Dalolatchilik obyekt bo‘yicha ham, subyekt bo‘yicha ham
aniqlashtirilgan bo‘lishi shart.
Jinoyat sodir etishga da’vat etsa-da, jinoyat aynan qaysi obyektga
qarshi qaratilishini ko‘rsatmaydigan shaxs dalolatchi deb topilishi mumkin
emas.
Umuman olganda, jinoyat sodir etishga umumiy yoki noaniq shaxslar
guruhini dalolat qilish dalolatchilik hisoblanmaydi. Bunday harakatlar
muayyan hollarda alohida jinoyat tarkibini tashkil qilishi mumkin.
Masalan, davlat tuzumini Konstitutsiyaga xilof ravishda o‘zgartirishga
qaratilgan O‘zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumiga
tajovuz qilish jinoyati (JK 159-moddasi), qirg‘in solishga yoki fuqarolarni
zo‘rlik bilan ko‘chirib yuborishga da’vat etish (JK 244
1
-moddasi).
Dalolatchining qonuniy ta’rifida unda amalga oshiriladigan vosita va
shakllar aks etmagan. Dalolatchilik vosita va shakllarining to‘la ro‘yxatini
mustahkamlab qo‘yish mumkin emas, shuning uchun u turli xil
harakatlarda ifodalanishi mumkin. Bu yerda dalolatchi qanday vosita va
shakllarni ishga solgani emas, balki bu vositalar qanchalik samara bergani
muhimdir. Shuning uchun alohida hollardagina dalolatchi tomonidan
ishlatilgan u yoki bu vosita va shakllarning samaradorligi haqida so‘z
yuritish mumkin.
Dalolatchilik og‘dirib olish, iltimos qilish, ishontirish, undirish,
buyruq berish, zo‘rlik ishlatish, aldash va boshqa yo‘llar bilan amalga
303
oshirilishi mumkin. Dalolatchilikning bu tashqi ifodalanish shakllari
yozma yoki og‘zaki faoliyatda, konklyudent yoki boshqa harakatlarda
(imo-ishora va boshq.) yuzaga chiqishi mumkin.
