Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

JK 34-moddasi 4-qismi shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topish 
to‘g‘risidagi masala hal qilinayotgan vaqtda uning boshqa davlatlar 
sudlarining hukmlari bo‘yicha sudlanganligi ham hisobga olinishi 
mumkinligini ham qayd etadi. Bu shundan dalolat beradiki, shaxsni o‘ta 
xavfli retsidivist deb topishda aybdor shaxsining tabiati haqidagi 
ma’lumotlar katta ahamiyatga egadir, chunki boshqa davlat sudining 
ayblov hukmi ham aybdor xulqining muayyan ijtimoiy qoralanishi, hukm 
qilinishini ifodalaydi. Lekin, boshqa davlatda sodir etilgan jinoyat og‘ir 
1
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2008 йил 15 майдаги «Бир неча жиноят содир 
этилганда қилмишни квалификация қилишга доир масалалар тўғрисида»ги 13-сонли қарори,
27-
банд // Тўплам, 2008 й., 3-сон. – 16-б. 
371 

---

yoki o‘ta og‘ir bo‘lishi bilan birga, aybdor besh yildan kam bo‘lmagan 
muddatga ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan bo‘lishi kerak. 
Bundan tashqari, sudlar shaxsning boshqa davlat hududida sodir etgan 
jinoiy jazoga sazovor qilmishi va shu bilan bog‘liq uni aybdor deb topish 
milliy jinoyat qonunchiligiga muvofiq kelishi lozimligini ham nazarda 
tutishlari kerak. 
Qonun ilgari qasddan jinoyat sodir etgan muayyan shaxslarga nisbatan 
cheklashlarni mustahkamlaydi. Masalan, «shaxsni o‘ta xavfli retsidivist 
deb topish haqidagi masalani hal etishda shuni nazarda tutish lozimki, JK 
34-moddasining oltinchi qismiga ko‘ra, o‘n sakkiz yoshgacha sodir 
qilingan jinoyat uchun sudlanganlik shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb 
topishda hisobga olinmaydi. Shundan kelib chiqib, agar shaxs muqaddam 
bir necha jinoyat uchun sudlangan bo‘lib, ulardan ayrimlarini voyaga 
yetmagan yoshda sodir etgan bo‘lsa, faqat voyaga yetgan davrda sodir 
etilgan jinoyatlar uchun sudlanganlik e’tiborga olinishi lozim»
1
. 
Bunda shuni inobatga olish zarurki, «yangidan bir necha jinoyat sodir 
etgan shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topish haqidagi masalani hal 
qilishda sud, jinoyatlar yoki hukmlar majmui bo‘yicha tayinlangan uzil-
kesil jazo muddatidan emas, balki sodir etilishi shaxsni o‘ta xavfli 
retsidivist deb topish uchun asos bo‘lishi mumkin bo‘lgan jinoyat uchun 
tayinlangan ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo muddatidan kelib 
chiqishi lozim»
2
. 
JPK 466-moddasi 3-bandiga muvofiq, shaxs o‘ta xavfli retsidivist deb 
topilganligi haqida hukmning kirish qismida ko‘rsatib o‘tilishi shart. Shu 
yerda qonunda belgilangan tartibda o‘chmagan yoki olib tashlanmagan 
avvalgi sudlanganliklar ham qayd etilishi lozim. «JKning 77-moddasiga 
muvofiq, sudlanganlik muddatining o‘tib ketganligi yoki sudlanganlikning 
olib tashlanishi munosabati bilan uning barcha huquqiy oqibatlari bekor 
bo‘ladi. Shuning uchun u hukmning kirish va tavsif qismlarida 
1
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2006 йил 3 февралдаги «Судлар томонидан 
жиноят учун жазо тайинлаш амалиёти тўғрисида»ги 1-сонли қарори, 9-банд, 3-хатбоши // Тўплам, 2-жилд. – 
228-
б. 
2
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2008 йил 15 майдаги «Бир неча жиноят содир 
этилганда қилмишни квалификация қилишга доир масалалар тўғрисида»ги 13-сонли қарори,
25-
банд // Ўзбекистон Республикаси Олий судининг Ахборотномаси, 2008 й., 3-сон. – 16-б. 
372 

---

ko‘rsatilmaydi»
1
. Shu asnoda, Oliy sud Plenumi tushuntiradiki, olib 
tashlangan yoki o‘chgan sudlanganlik hukmning tavsif qismida faqatgina u 
ozodlikdan mahrum qilishga hukm qilingan shaxsga koloniya turini 
tayinlash uchun ahamiyatga ega bo‘lgandagina ko‘rsatilishi mumkin. 
Hukmning tavsif qismida aybdorni o‘ta xavfli retsidivist deb topish 
to‘g‘risida asoslantirilgan xulosalar bo‘lishi kerak. Ayblov hukmining 
qaror qismida boshqa masalalardan tashqari yana sudlanuvchining o‘ta 
xavfli retsidivist deb topilganligi (basharti sud shunday qaror qabul qilgan 
bo‘lsa) to‘g‘risidagi qaror yoritilishi lozim. 
Yuqorida, voyaga yetmagan yoshda olingan, o‘chgan yoki olib 
tashlangan sudlanganlik yuzasidan cheklovlar, retsidiv jinoyatning eng 
xavfli turida tan olinganligi bois, ular nafaqat o‘ta xavfli retsidiv jinoyat, 
balki retsidiv jinoyatlarning boshqa turlariga ham tegishli bo‘lishi darkor. 
Sudning shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topish vakolatini ko‘zda 
tutib, JK 34-moddasi 7-qismida jinoyat qonuni shuni tushuntiradiki, o‘ta 
xavfli retsidivist bilan bog‘liq jinoiy-huquqiy oqibatlar faqatgina 
keyinchalik jinoyat sodir etish bilan tan olinadi. «Ushbu Kodeks maxsus 
qismining o‘ta xavfli retsidivist tomonidan sodir etilgan jinoyatlar uchun 
javobgarlikni belgilovchi moddalari shaxs ushbu jinoyatni sodir etgunga 
qadar qonunda belgilangan tartibda o‘ta xavfli retsidivist deb topilgan 
bo‘lsagina qo‘llaniladi» (JK 34-moddasi 7-qismi). Boshqacha aytganda, 
jinoyatni o‘ta xavfli retsidiv sifatida kvalifikatsiya qilish uchun, ushbu 
retsidiv aniq qayd qilinishi shart, bu holat esa faqat shaxs sud tomonidan 
o‘ta xavfli retsidivist deb topilganidan so‘ng vujudga keladi. 
Sud tomonidan shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topish bir qator 
huquqiy oqibatlarga olib keladi: 
– o‘ta xavfli retsidivist tomonidan jinoyat sodir etganlik Maxsus 
qismning ko‘p moddalarida qonun chiqaruvchi tomonidan tasniflovchi 
yoki alohida kvalifikatsiya belgisi sifatida baholanadi; 
1
См.: Постановление Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 2 мая 1997 г. № 2 «О судебном 
приговоре» (с изменениями и дополнениями, внесенными постановлениями Пленума Верховного суда 
Республики Узбекистан от 14 июня 2002 г. № 10, 19 декабря 2003 г. № 20 и 3 февраля 2006 г. № 5) // Сборник, 
Т.1. – С. 338. 
373 

---

– o‘ta xavfli retsidivist erkaklar ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi 
jazoni maxsus tartibli koloniyalarda, ayollar esa qattiq tartibli 
koloniyalarda o‘tashadi; 
– o‘ta xavfli retsidivistlarga ozodlikdan mahrum etish jazosi 
muddatining bir qismini turma qamog‘ida saqlash tarzida o‘tash 
tayinlanishi mumkin; 
– ularga nisbatan jinoiy javobgarlikdan yoki jazodan ozod etishni 
qo‘llashning bir qancha cheklashlari belgilanishi mumkin; 
– ularga nisbatan shartli ravishda jazo tayinlash, jazo muddatidan 
ilgari shartli ozod etish va jazoni yengilrog‘i bilan almashtirish mumkin 
emas; 
– o‘ta xavfli retsidivistlarga nisbatan sudlanganlikni olib tashlashning 
alohida tartibi belgilanadi. Mazkur turdagi retsidiv JK 79-moddasi 2-
qismiga asosan, sudlanganlikni olib tashlanishi yo‘li bilan bekor qilinishi 
mumkin. 
Qonunda belgilangan tartibda oddiy, xavfli va o‘ta xavfli turlarga 
bo‘linishdan tashqari, jinoyat-huquqiy doktrinada sudlanganlik miqdori, 
sodir qilingan jinoyatlar xarakteri, ularning ijtimoiy xavflilik darajasiga 
ko‘ra, oddiy va murakkab, umumiy va maxsus, penitentsiar va o‘ta xavfli 
retsidiv jinoyatlar turlari ajratiladi.