Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

29-jadval. 
Bank balansi va uni tahlil qilish jihatlari 
 
K o‘ r s a t k i ch l a r, % 
№
 
Banklar Foyda
ustav 
fondi 
Ishlaydigan 
aktivlar
8F
1
Jalb qilingan 
resurslar 
Naqd pul 
Talab qilib 
olinadigan 
majburiyatlar
Ishlaydiga
n aktivlar 
aktivlar 
Tezkor 
depozitlar 
Passiv 
Banklararo 
zayomlar 
Passivlar 
1 A 34,6 
99,9 
7,1 
90,3 
0,5 
13,3 
2 B 42,5 
101,6 
44,7 
85,6 
14,6 
44,6 
3 C 41,7 
93,1 
59,0 
60,7 
9,9 
29,3 
4 D 43,3 
102,3 
45,8 
91,5 
32,3 
21,4 
5 E 37,9 
78,6 
62,8 
70,2 
10,0 
31,8 
6 F 16,4 
107,5 
152,5 
60,1 
16,2 27,8 
7 G 22,1 
140,1 
43,5 
83,1 
6,3 
53,9 
«A» bankda ham ishlaydigan aktivlarning salmog‘i yuqori (90,3%). 
Bu degan so‘z, mazkur bankning qisqa muddatli resurslari juda yuqori 
darajali riskli aktivlarga aylanib qolgan. 
Diqqatni o‘ziga tortadigan boshqacha hol ham mavjud. Qizig‘i 
shundaki, bir koeffitsiyentidan yuqori joriy likvidlikka «E» banki 
erishgan (152,5%). Bu bankning jalb qilingan resurslarni joylashtirishda 
jiddiy kamchiliklarga yo‘l qo‘yganidan dalolat beradi, buni ishlaydigan 
aktivlar salmog‘ining past ekanligi (60,1%) va uning bank rentabelligiga 
salbiy ta’siri (16,4% gina) isbotlab turibdi. 
Bank faoliyatini tavsiflovchi ko‘rsatkichlardan yana biri jalb qi-
lingan resurslardan foydalanish ko‘rsatkichidir. Bu ko‘rsatkich darajasi 
100 foizdan oshishi mumkin va u bir tomondan omonatchilar manfaatini 
himoya qilinishini, ikkinchi tomondan esa bank o‘z mablag‘lari hisobiga 
yuqori riskli aktivlarni sug‘urtalay olish funksiyasini bajara olishidan 
dalolat beradi. Masalan, «G» banki bo‘yicha bu ko‘rsatkich 102,3 foizni 
tashkil qilgan, ya’ni 2,3 foiz ortiqcha. Agar bunday ortiqchalik haddan 
tashqari ko‘p bo‘lsa («J» bankida bu ortiqchalik 40,1 foizni tashkil 
qiladi), u holda bank nafaqat jalb qilingan resurslar bo‘yicha, shu bilan 
birga o‘z resurslari bo‘yicha ham katta talafot (yo‘qotish) riskiga ega 
bo‘ladi. 
Bankning mustahkamligi ko‘p jihatdan resurs bazasining barqarorligi 
1
Ishlaydigan aktivlar deganda bankning daromad keltiruvchi aktivlari ko’zda tutilgan. 

---

189
va boshqariladigan resurslar (ya’ni, depozitlar, depozit sertifikatlar, bank-
lararo zayomlar) salmog‘i bilan belgilanadi. Shu ko‘rsatkichlar bo‘yicha 
eng yuqori ko‘rsatkichlarga «J» banki (60,2%), «B» banki (59,2%), «G» 
banki (53,7%) erishganlar. Biroq dastavval sanab o‘tilgan ikkita bankda 
boshqariladigan resurslar asosan banklararo zayomlar evaziga shakllangan. 
Bu bankning xarajatlarini ko‘paytiradi, shu bilan birga uning tashqi omil-
larga bog‘liqligini kuchaytiradi. 
Shunday qilib, bank balansini tahlil qilish uchun taklif qilingan 
ko‘rsatkichlar ekspress tahlilni amalga oshirish uchun juda qo‘l keladi 
va bankning faoliyatini, uning rentabelligi va likvidligini baholashda ju-
da kuchli qurol hisoblanadi. 
[115]
. Balansdan tashqari moddalar balans aktivlari va passivlariga 
aloqasi bo‘lmagan boyliklar, hujjatlar, topshiriqnomalarni hisobga olish 
maqsadida qo‘llaniladi. Balansdan tashqari moddalar quyidagi bo‘lim-
lardan iborat: 
zaxira fondlaridagi pul biletlari va tangalar; 
qarzdorlarning muddatli majburiyatlari va ssudalar; 
bank tomonidan inkasso uchun va yo‘ldagi hisob-kitob hujjatlari 
asosida kreditlar bilan ta’minlash uchun qabul qilingan hisob-kitob 
hujjatlari; 
qat’iy hisobotda turuvchi blankalar; 
pul belgilarini muomalaga chiqarishga ruxsatnomalar; 
to‘lov uchun akkreditivlar va boshqalar. 
Balansdan tashqari moddalar banklar balansida yakuniy balans 
hisobvaraqlaridan keyin joylashtiriladi. 
Balansdan tashqari moddalar bo‘yicha operatsiyalar bankning moli-
yaviy ahvoli to‘g‘risidagi hisobotlarga kiritilmasa ham, bank uchun 
xatarlidir. Bu xatar ayniqsa mijozning uchinchi shaxsdan olgan kreditini 
bank tomonidan kafolatlanishida o‘z aksini topgan. Agar bank mijozi, 
uchinchi shaxsdan olgan kreditini qaytarish imkoniga ega bo‘lmasa, 
unga kafillik bergani uchun, bank bu kreditni to‘laydi. 
[116]
. Bank mablag‘lari manbayi va ulardan foydalanish 
to‘g‘risidagi hisobot quyidagi ikki muhim savolga javob berish uchun 
tuziladi: 
bank muayyan bir davrda foydalangan mablag‘larni qayerdan 
olgan? 
bank ushbu mablag‘larni nimalarga sarf qilgan?
Hisobot quyidagilar asosida tuziladi: 

---

190
Muayyan davr 
mobaynida 
bankka kelib 
tushgan 
mablag‘lar 
= 
Bank 
operatsiyalari 
natijasida 
kelgan 
mablag‘lar 
+
Bank 
aktivlarining 
kamayish 
hajmi 
+ 
Bank qarz 
majburiyatlar
ining ortish 
hajmi 
Muayyan davr 
mobaynida sarf 
qilgan 
mablag‘lar 
= 
Aksiyadorlar-
ga to‘langan 
dividendlar 
+
Bank 
aktivlarining 
ortish hajmi 
+ 
Bankning 
qarz 
majburiyatla-
ri va uning 
kamayish 
hajmi