Œзбекистон республикаси олий ва œрта

Nazorat savollari:

1.Qanday hollarda zamin gruntini sun‘iy kuchaytirish talab etiladi?

2.Qanday hollarda zamindagi bo’sh gruntlar ishonchli grunt bilan almashtiriladi?
3.Gruntli yostiqlar o’lchamlarini aniqlash tartibini eslang.
4.Gruntlarni g’altaksimon moslamalar va gurzilar yordamida zichlash usullarini tavsiflab bering.
5.Bo’sh gruntlarni qumli yoki gruntli qoziqlar yordamida zichlash usullarini tavsiflab bering.
6.Lyossli o’ta cho’kuvchan gruntlarni suvlash yordamida zichlash haqida qanday tushunchalarga egasiz?
7.Bo’sh gruntlarni sun‘iy qotirishning qanday usullarini bilasiz?
8.Qanday hollarda gruntlarni tsement qorishmasi yordamida qotirish usuli qo’llaniladi?
9.Qanday hollarda gruntlarni suyuk shisha yordamida qotirishadi?
10.Gruntlarni bitum va elektr yordamida qotirish usullarini tavsiflab bering.
9. QOZIQLI POYDЕVORLAR


Reja:
9.1. Umumiy ma‘lumotlar
9.2. Qoziqli poydevorlarni chegaraviy holatlarning birinchi guruhi bo’yicha hisoblash
9.3. Qoziqli poydevorlarni deformatsiyalar bo’yicha hisoblash


Adabiyotlar: 7, 8, 9, 11.


9.1. Umumiy ma‘lumotlar

Inshootdan uzatiladigan yuk va tashqi muhitga nisbatan kuchsiz gruntlar sharoitida ko’pincha qoziqli poydevorlardan foydalaniladi. Buning asosiy sababi, birinchidan, qoziqni o’rnatishda uning tevarak atrofi va ostidagi gruntning zichlashuviga erishilsa, ikkinchidan, yuqoridan tushayotgan yuk qoziq orqali gruntning chuqur qatlamlariga uzatiladi.

Qoziqlar alohida (alohida turuvchi poydevorlar tovonida), lentasimon (kengligi uzunligiga nisbatan ancha kam bo’lgan poydevorlarda bir yoki ikki qator bo’lib) va qoziqlar maydoni (yaxlit poydevorlarda) ko’rinishida joylashuvi mumkin.
Qoziqlarni birlashtiruvchi konstruktsiya rostverk, qoziqlar va rostverk birgalikda qoziqli poydevor deyiladi.
Qoziqli poydevorlar past va baland rostverkli bo’lishi mumkin (9.1-rasm). Baland rostverkli qoziqlar amalda ko’prik, daryo va dengiz sohillari inshootlari poydevorlarida qo’llaniladi.
Vertikal tekislik bo’yicha joylashuviga ko’ra qoziqlar tik yoki eshkaksimon bo’lishi mumkin (9.2-rasm). Eshkaksimon qoziqlar gorizontal zo’riqishlar ta‘sirida bo’ladigan tirgak devorlar, gumbazsimon yoki qirg’oqlar ustivorligini ta‘minlovchi inshootlar poydevorlari ostida ko’proq qo’llaniladi.
Yukni zamindagi gruntga uzatish usuli bo’yicha osma va ustun qoziqlar bir-biridan farqlanadi. Osma qoziqlar ba‘zan ishqalanishga ishlovchi qoziqlar deb ham nomlanadi.
Ustun qoziqlar mustahkam, deyarli zichlanmaydigan gruntga tayangan holda joylashadi va bunda yuklar to’laligicha ushbu gruntlarga uzatiladi. Bunday qoziqlar qo’llanilgan inshootlarda cho’kish deyarli yuz bermaydi.
Osma qoziqlarning uchlari mustahkam gruntlargacha yetib bormaydi. Ular mustahkam grunt qatlami anchayin chuqur joylashgan hollarda qo’llaniladi. Bunda qoziqlar orasida joylashgan gruntlar ular bilan birgalikda ishlaydi. Ular tashqi yuklarga, asosan, qoziq sirti va grunt orasida hosil bo’ladigan ishqalanish kuchlari hisobiga qarshilik ko’rsatadi. Gilli gruntlarda shuningdek, bog’lanish kuchlari ham poydevor ustivorligi va mustahkamligiga sezilarli ta‘sir ko’rsatishi mumkin.

9.1 – rasm. Ishlashiga ko’ra qoziqli poydevorlarning turlari: a – osma qoziqli;

b – ustun qoziqli; 1 – devor; 2 – rostverk; 3 – qoziqlar



9.2 – rasm. Past rostverkli(a ) va yuqori rostverkli(b) poydevorlar



9.3 – rasm. Eshkaksimon qoziqli poydevorlar

Qoziqli poydevorlarni barpo etishda yog’och, beton, temirbeton va po’lat mahsulotlaridan foydalanish mumkin. Hozirgi zamon qurilishida temirbeton qoziqlar ko’proq ishlatiladi.

Ko’ndalang kesimi bo’yicha qoziqlar yumaloq, kvadrat, to’g’ri to’rtburchak, ko’pburchak va boshqa shakllarda, bo’ylama kesimi bo’yicha tsilindr, prizma, konussimon va ostki qismi kengaytirilgan ko’rinishlarda tayyorlanadi.
Qoziqlarni o’rnatishda qoqish, suv yordamida titratish, bosim ostida siqish va burab kiritish usullaridan foydalaniladi. Tayyorlanishiga ko’ra, qoziqlar yig’ma (po’lat quvurlar, yig’ma temirbetonli qoziqlar), quyma (asosan beton ishlatiladi) va aralash turlarga bo’linadi.