Ўзбекистон республикаси олий ва

Ko’rsatkichlar	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002
2003
Davlat tasarrufidan chiqarilgan korxonalar soni	8537	1915	1231	451	448	374	1449	1912	1519
Tashkil etilgan nodavlat mulki shaklidagi korxonalar soni	8537	1915	899	266	373	372	1238	1800	1452
Aktsiionerlik jamiyatlari	1026	1257	456	110	141	152	227	223	75
Xususiy korxonalar	6036	420	260	103	156	103	827	1252	981
Boshqa tashkiliy-xuquqiy shakldagi korxonalar	1475	238	183	53	76	117	184	325	396
Xususiylashtirishdan tushgan mablag’ (mlrd.so’m)	2,4	5,3	4,4	8,9	9,1	14,3	23,3	43,6	56,1

Manba: O’zR Davlat mulk qo’mitasi.
Izoh: Bir qator aktsiyadorlik jamiyatlari bir nechta davlat korxonalari mulkini birlashtirish yoki bitta korxona mulkini bo’lish yo’li bilan tashkil qilingan. Misol uchun, shu tariqa 2003 yili 142 ta davlat korxonalari negizida 75ta aktsionerlik jamiyatlari tashkil qilingan.

Jadvalda keltirilgan raqamlarga diqqat qiling. Uni keyingi yillar ma’lumotlari bilan to’ldiring. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish necha bosqichga bo’linadi va ular qanday farqlanadi? Kichik guruhlar chiqargan xulosalarni darsda muhokama qiling

Davlat korxonalarini xususiylashtirishning
asosiy ko’rsatkichlari

Ko’rsatkichlar	2000	2001	2002	2003	2004	2005
Xususiylashtirilgan korxonalarning soni	374	1449	1912	1519	1228	980
Xususiylashtirilgan mulklar bazasida tashkil qilingan nodavlat mulk shaklidagi korxonalar soni	372	1238	1800	1452	1228	980
Aktsionerlik jamiyatlari	152	227	223	75	28	3
Mas’uliyati cheklangan jamiyat	117	184	325	396	162	75
Xususiy korxona	103	827	1252	981	1038	902
Xususiylashtirishdan tushgan mablag’lar (mlrd. so’m)	14,3	23,2	43,6	56,1	78,4	80,5

Xususiylashtirishdan tushgan mablag’lar taqsimotining tarkibi (%)

Taqsimlanish yo’nalishlari	2003	2004	2005
Respublika byudjeti	32,0	39,7	42,7
Mahalliy byudjet	8,1	19,9	10,6
Savdo-sanoat palatasi	4,9*	3,4	2,2
Davlat monopoliyadan chiqarish qo’mitasi	-	1,0	0,6
Xususiylashtirilayotgan korxonalar	8,1	3,3	1,1
Alohida hukumat qarorlari asosida taqsimlangan	46,9	37,1	42,8
JAMI	100	100	100

Jadval ma’lumotlariga e’tibor qarating. Ular asosida xulosa chiqaring.


Javoblar:
Asosiy tayanch tushunchalar:
1yo); 2g); 3b); 4j); 5a); 6d); 7v); 8e); 9z); 10i).
Masala va mashqlar:
1.Har bir kishiga o’rtacha to’g’ri keladigan mahsulot (mehnat unumdorligi) davlat mulkchiligiga asoslangan korxonalarda 78000 so’m, xususiy korxonalarda 79500 so’m, qo’shma korxonalarda 127100 so’m. Demak qo’shma korxonalarda eng samarali.
2. To’g’ri javob g).
3. a), b) va v) javoblar to’g’ri
4.
a) Vaqtincha egalik, nazorat qilish, foydalanish, boshqarish, tasarruf qilish va daromad olish huquqi.
b) Egalik qilish, foydalanish va boshqarish, tasarruf qilish huquqi.
v) Foydalanish huquqi.
g) Egalik qilish, tasarruf qilish va foydalanish huquqi.
d) Qarzini to’lash javobgarligi, mulkdan qarzini to’lash uchun foydalanish huquqi.
e) Tasarruf qilish, meros qoldirish huquqi.
j) Mulk huquqi buzildi.
z) Egalik qilish, tasarruf qilish huquqi.
i) Mulk huquqi buzildi.
k) Tashqi muxitga, birovga zarar keltiradigan tarzda foydalanish usullarini taqiqlash huquqi.
l) Egalik qilish tasarruf qilish foydalanish huquqi.
5. Ortiqchasi oilaning o’zi foydalanayotgan uy anjomlari, u shaxsiy mulk. Qolganlari xususiy mulk, ular daromad topish uchun foydalaniladi.


T/N
1.T (O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 53-modda); 2T(54-modda); 3T(55-modda); 4T; 5N (institutsional yo’nalish namoyondalari kiritishgan); 6T; 7T.
Testlar:
1a); 2a); 3v); 4b); 5d); 6g).
II bo’lim. BOZOR IQTISODIYOTI NAZARIYASI ASOSLARI


6-mavzu. Iqtisodiy tizimda tovar va pul


Asosiy tayanch tushunchalar

1. Natural xo’jalik 2. Tovar xo’jaligi 3. Tovar 4. Naflilik

5. Me’yoriy naflilik 6. Pul massasi 7. Likvidlik darajasi

a) Insonning biror-bir ehtiyojini qondirib, ayirboshlash (sotish) uchun ishlab chiqarilgan ne’matga aytiladi.

b) Mahsulot ishlab chiqaruvchining o’z ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan xo’jalik yuritishning yopiq shakli.
v) Tovar ishlab chiqarishga asoslangan, ishlab chiqarish bilan iste’mol bozor orqali bog’lanadigan xo’jalik yuritish shakli.
g) Xaridorning o’z ehtiyojini qondirish, ne’matni iste’mol qilishdan oladigan qoniqishi.
d) Pul va naqd pulga aylantirish imkoniyati turlicha bo’lgan naqd bo’lmagan pul va kvazi pullar, qimmatli qog’ozlar.
e) Qo’shimcha iste’mol qilingan mahsulotdan qo’shimcha olinadigan naf.
yo) Pul massasini naqd pulga aylantirish imkoniyati.
Masala va mashqlar

1. Quyidagi sanab o’tilgan ne’matlardan qaysi birlari iqtisodiy, qaysi birlari noiqtisodiy ne’matlarga ajratiladi?

1. 
   siz nafas olayotgan Havo;
   

b) qishda yoqqan qor;
v) restoran, barlar va boshqalarda ishlatilayotgan muz;
g) qishda ariqlardagi muz;
d) uyingiz yaqinidagi buloq suvi;
e) chinni idishlar tayyorlashda ishlatiladigan tuproq;
yo) bog’ingizda ekilgan daraxt.
Javob bering va uni asoslang.

2. Barcha iqtisodiy ne’matlarning nafliligi Haqida qanday fikr yuritish mumkin? Masalan, narkotiklar, spirtli ichimliklar, pornografiya, nafaqat insonning jismiga balki ruHini sog’lomligiga Ham qattiq zarar etkazadi! Siz mana shu fikrga qo’shilasizmi? Iqtisodiyot nazariyasida naflilik deganda nimani tushunish kerak?

3. Sizda 1 mln. so’m naqd pul bor. Do’stingizda esa shuncha so’mlik aktsiyalar bor. Ikkinchi do’stingizda 1 mln. so’mga baholangan dala Hovli bor. Kimning mulki yuqori darajada likvidli? Doimo mulkni likvidli shakliga qarab saqlash ratsional hisoblanadimi?