1-тажриба. Тегишли адабиѐтлардан биосфера тузилмасининг таркибий қисмлари
ўрганилиб, тавсифланади. Альбомга биосферанинг умумий тузилмасининг
схемаси чизилади.
2-тажриба. Тегишли адабиѐтлардан биосферанинг тирик моддаси ва унинг функциялари
хақидаги маълумотлар альбомга жадвал қилиб чизилади.
3-тажриба. Биосферада моддаларнинг айланишини адабиѐтлар асосида ўрганилиб,
схематик равишда моддаларнинг айланиш фазалари альбомга чизилади.
8. Кутиладиган натижалар.
Ўқитувчи:
10.
Мавзу бўйича мақсадни тушунтириш
11.
Талабаларда қизиқиш уйғотиш
12.
Янги тахнологик усулларни қўллаш
Талаба:
13.
Талабаларни мавзу бўйича тўла маълумот олиши
14.
Талабалар билимини шакллантириш
15.
Талабалар қизиқиш билан
қабул қилиши
9 - МАВЗУ
Инсоният, ўсимлик ва хайвонот олами, уларни муҳофаза
қилиш , экологиянинг истиқболи, экологик таълим тарбия.
ТАЪЛИМНИНГ ТЕХНОЛОГИК МОДЕЛИ
Ўқув соати: 2 соат
талабалар сони: 80 – 90 та
Ўқув машғулоти шакли
Ахборотли ва кўргазмали маъруза
Ўқув
машғулотининг
режаси
1.
Тупрокни ўз – ўзини тозалаш жараѐни.
2.
Тупрокнинг гигинек жихатдан гурухларга бўлиниши.
3.
Атмосфера орқали тупроқни ифлосланиши.
4.
Тупрокни ифлослантирувчи, касаллик туғдирувчи
омиллар.
5.
Саноат корхоналаридан чиқувчи зарарли моддаларни
тупрокга тушиши хақида маълумотлар берилади.
Маърузанинг мақсади: Тупроқни гигеник жихатдан гурухларга ажратиш, флитрация
зонасида кетувчи жараѐнлар, тупрокнинг гигеник ахамияти. ўзини тузилиш жараѐнини
кетиши.
Педагогик вазифалар:
Гигеник нуқтаи назардан тупроқ
ахамияти тўғрисида тушунча
бериш.
Тупроқни
хоссалари
ифлосланиши,
касаллик
туғдирувчи микроблар тушушини
тушунтириш.
Тупроқга ўз – ўзини тозалаш
жараѐни кетиши хақида тушунча
бериш.
Ўқув фаолиятининг натижалари:
талабалар биладилар:
Тупроқ
қандай
омиллар
таъсирида
ифлосланишини асослайдилар
Тупроқнинг санитария холатини ўзгаришини
илмий асослайдилар.
Саноат, транспорт атмосфера ҳавоси оркали
ифлосланишига ўз фикрларини билдирадилар.
Таълим усуллари
Кўргазмали маъруза, тезкор сўров, ақлий хужум
Таълим воситалари
Маъруза матни, дарслик, ўқув қўлланмалар,
слайдлар, кўргазмали қуроллар, мультимедия.
Ўқитиш шакллари
Оммавий, жамоавий.
Ўқитиш шарт-шароити
Махсус техник воситалар билан жихозланган хона
Мониторинг
Тезкор сўров, савол-жавоб
II. ТАЪЛИМНИНГ ТЕХНОЛОГИК ХАРИТАСИ
Таълим шакли. Иш
босқичи
Фаолият
ўқитувчиники
талабаларники
Маъруза: тайёргарлик босқичи
1-боқич.
Ўқув машғулотига
кириш (5 дақ)
1.1. Дарснинг аввалида талабаларга
маърузалар матни ва топшириқларни
тарқатадилар (1 – илова)
1.2. Маъруза мавзуси ва мақсадини
айтади,
талабаларнинг
китобдан
фойдаланишлари
тушунтирилади.
Маъруза кўргазмали ва ахборот шаклида
боришини маълум қилади.
1.1.Тинглайдилар, ѐзиб
оладилар ва маъруза матни
билан танишадилар.
366
2-боқич.
Асосий босқич
(65 дақ)
2.1.
Мавзу
режаси,
асосий
тушунчалар билан тушунтирилади.
2.2. Мультимедия шаклида маъруза
мавзуси тушунтирилади.
2.1. Ўқиб тинглайдилар.
2.2. Мультимедия кўрадилар.
3-боқич.
Якуний
(10 дақ)
10.2
Мавзу бўйича якун қилади,
олинган
билимларни
келгусида
касбий
фаолиятларида
фойдаланадилар. Саволларга жавоб
берилади.
3.2. Келгуси машғулот учун мавзу
―Кимѐвий моддаларнинг организмга
таъсир қилиш механизими‖
3.1. Саволлар беришади.
3.2. Топшириқларини ѐзиб
олишади.
1-илова
БЛИЦ СЎРОВ УЧУН САВОЛЛАР
1. Тупроқни инсон организми учун ахамияти.
2. Тупроқни санитария холатини яхшилаш усуллари
3.Тупроқни ўз-ўзини тозалаш жараѐнини кетиши.
4.Тупроқни ифлослантирувчи омиллар
Таъриф: Экологияда тупроқнинг муҳит сифатида тирик организм, ўсимлик ва
ҳайвонот олами учун жуда катта аҳамиятга эга.
Тупроқ орқали эпидемик ва эндемик касалликларни тарқалишини олдини олиш,
инсоният оламида муҳим роль ўйнайди.
367
9 - Мавзу: Инсоният, ўсимлик ва хайвонот олами, уларни муҳофаза қилиш.
Экологик таълим тарбия.
1.
Ўсимликларнинг инсон ҳаѐтидаги ўрни.
2.
Илмий тиббиѐтда қўлланиладиган ўсимликлар.
3.
Ўсимлик дунѐсини мувозанатини сақлаш.
4.
ҳайвонларнинг табиатдаги ўрни.
5.
Ўзбекистондаги ҳайвонот оламини ҳозирги аҳволи.
6.
Экологик мувозанатни сақлашда ҳайвонлар роли.
7.
Экологик таълим – тарбия ҳақида.
Ma'ruza № 9
Mavzu: Insoniyat, o’simlik va hayvonot olami, ularni muhofaza qilish, ekologiyaning
istiqboli, ekologik ta’lim tarbiya
Maqsad:
•
O’simliklarning inson hayotidagi o’rni;
•
Tibbiyotda qo’llaniladigan o’simliklarning ahamiyati;
•
O’simliklarning egologik guruhlarga bo’linishi va ularning muhofazasi haqida talabalar
bilimini shakllantirish;
•
Rеja:
•
1.O’simliklarning insoniyat hayotidagi ahamiyati.
2.O’rmonlarning jahon uzra tabora kamayib borishining sababi.
3.Tibbiyotda qo’llaniladigan o’simliklarning kamayib kеtishi
4.Yashil massivlarning ekologik nuqtai nazaridan tashqi muhitni himoya qiluvchi
omildir.
5.Ilmiy tibbiyotda qo’llaniladigan dorivor o’simliklar.
6.Yovvoyi o’simliklarning ahamiyati.
7.O’simliklar va tuproq.
8.O’simliklar dunyosining ekologik muvozanatini saqlash-dolzarb masala
Savollar
1.
Yorug’lik ta'sirida o’simliklarda boradigan eng muhim jarayonlar
2.
O’simliklar yorug’likka nisbatan guruhlarga bo’linishi
3.
O’simliklarga haroratning ta'siri qanday?
4.
O’simliklarning yuqori va past haroratga nisbatan guruhlarga bo’linishi
5.
O’simliklar va tuproq
6.
―Qizil kitob‖ga kiritilgan qanday o’simliklarni bilasiz?
7.
Ilmiy tibbiyotda qo’llaniladigan qanday o’simliklarni bilasiz?
8.
O’simliklarning namlik omiliga nisbatan guruhlarga bo’linishi
Yorug’lik-fizikaviy nuqtaiy nazardan olganda yorug’lik manbaidan chiqayotgan
elеktromagnit to’lqinlaridan iborat enеrgiya turidir. Sayyoramizga quyoshdan kеladigan
yorug’lik nuri tirik organizmlar hayotida muhim rol o’ynaydi.
•
Yorug’lik ta'sirida o’simlik va hayvonlarda boradigan eng muhim jarayonlar
1. Fotosintеz
O’simlik tushayotgan nurni taxminan 1-5% o’zlashtiradi, Fotosintеz barcha tirik
368
organizmlar uchun ozuqa zanjirida enеrgiya manbaidir. Xlorofill to’planishi uchun ham
yorug’lik zarur.
2. Transpiratsiya
Quyosh nurining o’simlikka tushayotgan 75%i o’simlikdan suvni bug’latishga sarf
bo’ladi. Bunda suv bug’latish tеzlashadi. Bu hol hozirgi davrda suv muammosini hal
etishda muhim ahamiyatga ega.
3. Fotopеriodizm
O’simlik va hayvonlarning hayotini uyg’unlashtirish uchun muhim ahamiyatga ega.
4. Harakatlanishi
O’simlikda kuzatiladigan fototropizm va fotonastiyalar o’simlikni еtarli yorug’lik bilan
ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Fototaksis bir hujayrali o’simliklar va hayvonlarda o’ziga
xos yashash joyini tanlashda rol' o’ynaydi.
5. Hayvonlarning ko’rishi.
Eng muhim organizmdagi funktsiyalardan biri hisoblanadi.
6. Boshqa jarayonlar
Odamlarda D vitaminni sintеzlanishi, tеrini qorayishi kabi himoya moslanishlari. Tik
tushayotgan nurdan qochish kabi hulqiy harakatlar.
Odam 0,40-0,75 mkm to’lqin uzunligi nurlarni ko’radi. Qisqa to’lqin zunlikdagi nurlar
ultrabinafsha, uzun to’lqin uzunlikdagilar esa infraqizil nurlar dеb ataladi.
Yorug’lik birinchi navbatda yashil o’simliklar uchun zarur. Yorug’lik ta'sirida yashil
o’simliklarda eng muhim fiziologik jarayon, ya'ni fotosintеz amalga oshadi.
O’simliklarni yorug’likka bo’lgan munosabatiga ko’ra uch guruhga ajratish mumkin:
Bunday o’simliklarga dasht, cho’l zonalaridagi o’simliklar, o’tloqzorlardagi qo’ng’irboshdoshlar
va boshqa turlar, o’rmon o’simliklar jamoasining birinchi qatlamini tashkil etuvchi baland bo’yli
daraxtlar, O’rta Osiyo sharoitidagi qisqa vеgеtatsiya qiluvchi ko’p yillik o’t o’simliklarning
efеmеroid tipidagi hayot shakllari va boshqalar kiradi.
Soyasеvеr (sitsiofitlar) o’simliklar. Ular kuchsiz yorug’lik tushayotgan joylarda o’suvchi
o’simliklardir. Bularga o’simliklar qoplamining pastki qatlamlarida o’suvchi turlar, moxlar ,
plaunlar, paporotniklar yong’oqzorlar ostida o’suvchi yovvoyi xina, tog’gunafsha kabilarni
ko’rsatish
mumkin.
Soyaga chidamli yoki fakultativ gеliofit o’simliklar. Ularning ko’pchiligi yorug’sеvar
hisoblansada, yorug’lik uncha еtarli bo’lmagan taqdirda ham ortiqcha yorug’likda ham normal
o’sib rivojlanadigan turlardir. Ularga qo’ng’irbosh, oq so’xta qulupnoy, arg’uvon, shumrut
qoraqarag’ay va boshqalarni kiritish mumkin.
Tеmpеratura. Yer sharidagi organizmlarning tarqalishi, ko’payishi va boshka hayot
jarayonlarini bеlgilaydigan omillardan biri tеmpеratura hisoblanadi. Ekvatorda harorat yil
davomida va bir sutka davomida uncha kеskin o’zgarmaydi. Ammo ekvatordan shimolga yoki
janubga yo’nalgan sari tеkislik joylarda) har 100 km da tеmpеratura 0,5-0,60 ga o’zgara boradi.
Bunday o’zgarishlar yer sharining tog’li qismida ham har 100 m balandlikka ko’tarilganda
yuz bеradi. Dеmak, barcha o’simlik va hayvonlarning hayot jarayonlari shu xildagi o'zgarishlar
bilan bog’liq holda o’tadi. Ayniksa, o’simliklarning tarkalishida bunday o'zgarishlar alohida rol
o’ynaydi. Shu sababli ham еr sharining tеkislik qismida uchraydigan o’simliklar va ular hosil
qiladigan qoplam o’rganilganda bir nеcha iqlim zonasiga, chunonchi: Shimoliy qutb, tundra,
o’rmon, dasht, cho’l, subtropik va tropik kabi gеografik zonalarga bo’lib o’rganiladi.
O’simliklar past yoki yuqori tеmpеratura ta'sirida yashashi va unga moslanishiga kura
ikkita katta ekologik guruhga bulib urganiladi. Bu hakda kеyin batafsilrok gapiriladi. Tеm-
pеratura odatda еr sharining kuruklik kismida birmuncha tеz o’zgarib turadi. Suv muhitida esa
bunday o'zgarishlar, ayniksa, bir sutka davomida juda sеkin uzgaradi.
Umuman olganda, kupchilik tirik organizmlar hayoti 00 bilan 500 S urtasida utadi.
Tеmpеratura 00 dan past yoki 500 dan yuqori bulganda barcha hayot jarayonlari mutlako
tuxtaydi yoki kеskin darajada sеkinlashib koladi. Dеmak, tirik organizmlar hayotiga harorat
optimum,
minimum
va
maksimum
darajada
ta'sir
etadi.
369
Ayrim suvutlar va umurtkasiz hayvonlarning hayoti OOS dan past bulgan tеmpеratura ta'sirida
normal utadi. Ba'zi baktеriyalar va zamburug’larning sporalari xamda ba'zi umurtkasiz xayvonlar
(kolovratka, tixoxodka va nе'matodlar, hasharotlar) tanasi suvsizlantirilgach, ularga -1900, -
2730Sli past "tеmpеratura ta'sir ettirilganda ham xayotchanligi saklanib kolgan. yoki kuk-yashil,
diatom va yashil suvutlar ayrim vakillarining 730,-930S li kaynar buloklarda normal usishi
aniklangan
O’simliklarda boradigan xayotiy jarayonlar tеmpеraturaning minimal, optimal va
maksimal kursatkichlariga bog’liq.
Masalan, fotosintеz jarayoni tеmpеratura xar 100S kutarilganda ikki marta ortadi. Optimal
tеmpеratura esa 30-350S atrofida buladi. Xuddi shuningdеk, nafas olish xam uzgaradi.
Tеmpеratura o’simlikning ildiz orkali oziklanishiga ta'sir etadi. O’simlikning barcha
rivojlanish boskichlari xam ma'lum darajadagi tеmpеratura omili bilan borlikdir.
Yuqorida ta'kidlanganidеk, barcha o’simliklarni tеmpеraturaga bulgan munosabatiga kura
ikkita ekologik gypyhga ajratish mumkin yuqori tеmpеratura ta'sirida yaxshi usib rivojlanadigan
tеrmofu.. o’simliklar va past tеmpеratura ta'sirida yashovchi psuxroful o’simliklar. hap ikki
guruxga mansub o’simlik turlari uziga xos moslanish xususiyatlariga ega.
Tеrmofil o’simliklar xujayrasi issiqlikka chidamliligi,organlar yuzasining kichrayishi,
tuklarning yaxshi rivojlanganligi, efir moylariga ega bulishi, uzidan ortikcha tuzlarni ajratib
chikarishi, uzok muddat davomida tinim davrini utkazishi va boshka xususiyatlari bilan
tavsiflanadi. Psixrofilo’simliklar sovuk sharoitni xar xil xolatlarda (ya'ni tinim yoki vеgеtatsiya
davrida) anatomomorfologik moslanish orkali utkazadi. Bunday moslanishlarga poyasining еr
bag’irlab usishi, novdaning yotik yunalishi, tuplanish bo’g’imi va ildiz buynining еr ostida
joylanishi, xazonrеzgilik, pukak kavatning yaxshi rivojlanishi, ok tanaga ega bulish kabilarni
kursatish mumkin.
Shunday kilib o’simliklarni past tеmpеraturaga bulgan munosabati yoki moslanishiga kura
uch
guruxga
bulish
mumkin:
1. Salqunga (soyaga) chudamsuz o’simliklar. Tropik zonada o’suvchi barcha o’simliklarni
shu guruxga kiritish mumkin.
2. Covuqqa chudamsuz o’simliklar. Subtropik zonada o’suvchi kupgina o’simliklarni bu
guruxga kiritish mumkin. Chunki ularning xujayra shirasidagi moddalar -5OS, -70 C dan past
haroratda muzlaydi.
3. Sovuqqa (yoki ayozga) chidamli o’simliklar. Bu guruxga mu'tadil va sovuk iklimli
zonalarda o’suvchi o’simliklar kiradi. O’simliklarni yuqori tеmpеraturaga bulgan munosabatiga
kura xam uch guruxga bulish mumkin:
1. Issiqa chudamsuz o’simliklar. Masalan, suvutlar, suvda o’suvchi gulli o’simliklar va
mеzofit o’simliklar. Ular 300 C dan yuqori xaroratga chidamsizdir.
.
2. Issiqqa ko’nikkan o’simliklar. Masalan, chul va dasht zonalarida o’suvchi o’simliklar.
3. Issiqqa chudamlu o’simliklar. Masalan, issiq suvlarda o’suvchi suvutlar va ayrim
baktеriyalar.
Namlik. Barcha organizmlarning еr yuzida tarqalishida tеmpеratura bilan birga namlik omili
ham muhim ahamiyatga ega. Suvsiz hayot yo’q dеsak yanglishmaymiz. Tabiatda suv turli xil
shaklda, chunonchi, yomg’ir, qop, tuman, qirov, shudring, muz kabi kurinishlarda mavjud bulib,
ularning barchasi namlik tushunchasini ifodalaydi. Shunday bulsad-da, biz namlik suzi urniga
suv dеgan iborani ishlatish ma'qul,dеb hisoblaymiz.
O’simlik tanasidagi moddalarning 50-98%ini suv tashkil etadi. Xujayralarda boradigan
barcha biokimyoviy rеaktsiyalar suv ishtirokida buladi. Suvda yashaydigan organizmlar uchun
suv muhit bulib ham hisoblanadi.
Yer yuzida yohingarchilik kup tushadigan joylarda sutkalik yog’ingarchilik eng kup
miqdorda 1000 mm ga borsa (Charapundji), Sinay chulida esa atigi 10-15 mm ga tеng. Pеruan va
Asuan chullarida yog’ingarchilik kuzatilmaydi. Namlikning еtishmasligi quruqlikdagi hayotning
eng muhim xususiyatlaridan biridir. Ksеroful o’simlik va hayvonlar qurg’oqchil muhitdagi eko-
logik guruhni tashkil etadi. Urtacha namlik sharoitida mеzoful, ortiqcha namlikda esa gudroful
370
organizmlar yashaydi.Barcha o’simliklar suv bilan ta'minlanishi yoki namlik sharoitiga
moslanishiga kura 5 ta ekologik guruhra ajratiladi gidatofitlar, gidrofitlar, gigrofitlar, mеzofitlar,
ksеrofitlar.
Gudatofutlar - Hayoti doimo suvda utuvchi bu guruhra asosan suvutlar kiradi. Gudrofutlar
esa tanasining bir qismi suvdan tashqarida, qolgan qismi suv qatlamida joylashgan
o’simliklardir. Bu guruhga suv nilufarlari, g’ichchak, nayzabarg (sagittariya), suv ayqtovoni,
o’qbarg va boshqa suvda o’suvchi gulli o’simliklar kiradi. Ular yashash sharoitiga kura suzib
yuruvchi yuzasining katta bulishi, vеgеtativ organlarining shilimshiq parda bilan qoplanishi,
mеxanik to’qimaning kuchsiz rivojlanganligi,hujayraning havo bo’shlig’lariga ega bulishi,
qoplag’ich to’qimaning yaxshi rivojlanmaganligi, suv qatlamida yashaydigan turlarda
og’izchalarning bulmasligi yoki ularning suzyvchi barglarning faqat ustki tomonidagina bulishi,
barg et qismining ustunsimon va bulutsimon to’qimalarga ajralmasligi, ildiz tizimining kuchsiz
taraqqiy etganligi kabi qatop moslanishlarga ega buladi.
Gugrofutlar -tuproqda ortiqcha miqdorda namlik yoki suv bulgan sharoitda yashovchi
o’simliklardir. Ular daryo va kul buylari, botqoqliklarda, sеrnam urmonlar va torli rayonlarda
kup uchratiladi. Gigrofitlar ham ortiqcha namlik sharoitiga moslashgan gidrofitlar kabi
xususiyatlarga buladi.
Mеzafutlar urtacha namlik sharoitida yashovchi o’simliklar hisoblanadi. Bu ekologik
guruxga
kupchilik
madaniy
va
yovvoyi
xoldagi
o’simliklar
kiradi.
. Mеzofit o’simliklarning ildiz tizimi odatda yaxshi rivojlangan, barglari kupincha yirik, yassi,
yumshok, etsiz, tukimalari urtacha rivojlangan buladi. Bargining eti ikki xil tukimaga ajralgan.
Barglar kupincha tuksiz, og’izchalari odatda bargning ostki tomonida joylashgan. Suv sarfi
og’izchalar orkaliboshkariladi. Xujayra shirasining osmotik bosimi 2.106 2,5.1O6 Pa.
.
«QIZIL KITOB»
Vatanimizda еr va uning boyliklari suv, urmonlar, o’simlik va hayvrnot dunyosini
muhofaza qilish hakida juda kup muhim davlat karorlari kabul kilingan. Ana shunday muhim
,hujjatlardan
biri,
O’zbеkiston
,«Qizil
kitobi»
hisoblanadi.
«Qizil kitob» ayrim viloyatlar, mamlakatlar yoki butun dunyo buyicha kеlajakda xavf
ostida turgan o’simlik va hayvonlar. hakida ma'lumotlarga ega bulgan rasmiy hujjatdir.
1948 yili BMT ning YuNЕSKO tashabbusi bilan Tabiatni va tabiiy, rеsurslarni muhofaza
kilish xalkaro ittifoki tuzildi. Ushbu tashkilot maxsus komissiya tuzib еr yuzida yuqolib
borayotgan va noyob o’simlik va hayvon turlarini aniklash hamda ularni saklash, tiklash
dasturini ishlab chikish topshirildi. 1948-1954 yillari komissiya yukolish xavfi ostidagi
hayvonlar ruyxatini tuzib chiqdi. Buning uchun maxsus kritеriyalar ishlab chikildi. U yoki bu
turni ruyxatga olish uchun ushbv kritеriyalar asos bulgan. Qabul kilingan kritеriyalar. Tabiatni
va tabiiy rеsurslar muxofaza kilib xalkaro ittifqi tomonidan ma'kullanib, muxofazaga qlish uchun
o’simlik va hayvon turlarini ayrim katеgoriyalarga ajratgan xolda «Qizil kitob» yaratishga asoc
buldi.1966 yili stol ustida, foydalaniladigan kalеndar sifatida turli ranglarga ega bo’lgan
varaqlardan iborat birinchi xalkaro ―Qizil kitob‖ nashr kilindi.
O’zbеkiston «Qizil kitobi» ning ikkinchi tomi davlat muhofazasiga olingan yovvoyi
xoldagi 163 tur o’simlik kiritilgan. Ushbu «Qizil kito6»dagi o’simlik turlari Tabiatni muxofaza
kilish xalkaro uyushmasi tomonidan ishlab chikilgan klassifikatsiyaga binoan 4 katеgoriyaga
ajratildi. Ular kuyidagilardan iborat:
1 – yo’qolib yoki yo’qolish arafasidagi turlar;
2 – noyob turlar (ma'lum kichik maydonlarda uziga xos sharoitlarda saklanib qolgan va tеz
yukolib
kеtishi
mumkin
bo’lgan
va
jiddiy
nazoratni
talab
etuvchi
turlar);
3 – yo’qolib borayotgan turlar;
4 – kamayib borayotgan turlar.
371
O’zbеkistondagi maxsus muhofazaga olingan hududlar
O’zbеkiston hududida 17 maxsus muxofazaga olingan tabiiy xududlar faollik kursatib,
kеlmoqda. Ular 9 qo’riqxona, noyob xayvon turlarini kupaytirish bilan shug’ullanuvchi
ekomarkaz, 2 milliy yoki xalq bog’lari, tabiat yodgorliklari va 6 buyurtmaxonalardir. Rеspublika
buyicha maxsus muhofazaga olingan xududlarning umumiy maydoni 2 mln. ga. Tabiatning
noyob, ya'ni tabiiy komplеkslari, barcha boyliklari bilan birga, shuningdеk, xilma-xil o’simlik va
hayvonot dunyosi birga muxofazaga olingan. Jumladan, bеtakror archazor urmonlari,
to’qayzorlar hamda xalqaro «Qizil kitob»ga kiritilgan kupchilik o’simlik (700 tur) va 350 dan
ortiq xayvon turlari muxofazaga olingan.
JAYRON
EKOMARKAZI
Rеspublikadagi xayvonot dunyosini muxofaza qilish borasida katta xissa qushayotgan
markazlardan biri xisoblanib,bu еrda 1977 yilda 40 bosh jayrondan sun'iy yul bilan jayron
populyatsiyasining soni 1000 boshga еtkazildi. Shuningdеk jayronlarning tabiiy tarqalish
joylarida xam ularni ko’paytirish buyicha ishlar olib borilmoqda. Bundan tashqari xalqaro
dastur «Prеjеvalskiy oti» asosida qoplon va tuvaloqlarning xayoti urganilmoqda.
Rеspublikada muqobil rеjalar asosida kеyinchalik xam maxsus muxofazaga olingan
xududlarni kеngaytirish kuzda tytilgan. Hozirgi vaqtda suv buyi va botqoqliklarda yashovchi
qushlarni muxofaza qilish maqsadida, shuningdеk Qizilqumda qumli-cho’l ekotizimini,
Ustyurtdagi qo’ylar va sayg’oqlarni saqlab qolish uchun qo’riqxona tashkil etish ishlari
boshlab yuborilgan. Rеspublikada bir nеcha buyurtmaxonalar xam tashkil etish
rеjalashtirilmoqda. Bunday buyurtmaxonalardan biri tuvaloqni muxofaza qilish uchun xizmat
qiladi. Kеlgusida rеspublika buyicha maxsus muxofazaga olingan xududlarning maydoni 1
mln. ga dan ortib kеtadi.
Dostları ilə paylaş: |