Zərİf məqamlar (Böyük Rəhbər Ayətullah Xameneinin 1979-2004-cü illərdə müəllim və tələbələr qarşısında çıxışlarından seçmələr) İkinci cild Tərtib edən: Həsən Qüddusizadə Çevirən: Maqsud Əzizoğlu Birinci fəsil

İkinci fəsil: Gənclər

34. Gəncliyin insanların şəxsiyyətinin formalaşmasında əhəmiyyəti və rolu.

Gəncliyinizi mənəvi, əxlaqi, ruhi baxımdan necə keçirsəniz, ahıllığınız, yaşlılığınız da elə keçəcək.

Mümkün deyil ki, insan gənclikdə, hisslərinin, duyğularının, xarakterinin formalaşma, çiçəklənmə, inkişaf dövründə ehtiraslara, maddiyyata qərq olsun, Allah fikrinə, Allahın məhəbbəti, övliyaların məhəbbəti fikrinə, övliyalarla birgə addımlamaq, yaxşı adamların, yüksək insanların fikrinə düşməsin, əksinə tam qəflətdə olsun, sonra birdən- birə elə ki, yaşlandı: İndi o tərəflik oluruq (dinə dönürük), - desin. Bəli, Allah heç kimin sinəsinə vurub rədd cavabı vermir. Yetmiş il belə günah edən bir insanı o yola, o xəttə buraxır. Lakin bu halda insan həmin yolu müvəffəqiyyətlə gedə bilmir. Oraya qərq olub nuranilik qazana bilmir. Özünü ibadətdə, Allahın sevgisində, Allahın zikrində qərq edə bilmir. Artıq gec olur. Əgər gənclikdə düzgün əməl etsəniz, əgər gənclikdən başlasanız, o zaman qocaldıqda da istifadə etmək, yararlanmaq olar.

Sizin İmam Xomeyni kimi şəxsiyyətlərdə səksən, doxsan yaşlarında müşahidə etdiyiniz əhval-ruhiyyə gənclik əhval-ruhiyyəsinin davamıdır. Çünki İmam Xomeyni İrana 79 yaşında gəldi və İslam Respublikası başlandı. Yəni İmam demək olar ki, səksən yaşından bu ağır məsuliyyəti üzərinə götürdü. Bu elə bir yaş dövrüdür ki, adətən insanlar bu yaş dövründə təqaüdə çıxırlar, yaxud bir küncə düşürlər və ya yorğan-döşəyə düşərək bütün işlərə qarşı rəğbətsizlik, meylsizlik göstərirlər. İmam bu yaşda aləmin ən böyük işini başlatdı. Bir ölkənin idarə olunması, bundanda öndə bir sistem qurmaq və bu sistemi (yeni quruluşu) addımbaaddım irəliyə aparmaq³⁵.

35. Gənclik insani və mental şəxsiyyətin tərəqqi dövrüdür.

Öz mental və insani şəxsiyyətinizin, kimliyinizin yüksəlişi, tərəqqisi üçün görməli olduğunuz işlər, gənclikdə görməli olduğunuz işlərdir. Gənclikdə idrak, dərketmə, gənclikdə təfəkkür, gənclikdə nəfslə mübarizə, gənclikdə təqva, uçurumlardan, yanlışlıqlardan çəkinmək, gənclikdə insan şəxsiyyətini yüksəldir, ucaldır, kamilləşdirir. Onu ömür sürdüyü müddətdə bir çox dəyərlərin, qiymətli sıçrayışların mənşəyinə çevirir. Gənclik dövrü belə bir xüsusiyyətə malikdir³⁶.

36. Gəncin xüsusiyyətləri

Gənc gözəlliklərin, parlaqlıqların, yaxşılıqların, istedad və imkanların məcmusudur. O, qocalığa doğru getdikcə bu istedadlar, imkanlar davamlı olaraq qeyri-gözəlliyə doğru azalır. Hətta mənəvi baxımdan nə qədər irəli getsəniz, fəaliyyətiniz çox olsa, istedadınız, imkanlarınız davamlı olaraq bir o qədər azalır. İstedad çox mühüm şeydir. İstedad bacarıq deməkdir və bacarıq çox mühüm şeydir.

Gəncin vücudunda olan bütün bu müsbət, maraqlı və parlaq potensiyaya baxmayaraq, onun çox böyük bir problemi var. Bu, qərarsızlıq, səbatsızlıqdır. Tərəddüd ehtimalı yaş çoxaldıqda azalır. Diqqət edirsiniz? Bu problemi unutmayın. Özünüzdə və başqalarında bu problemə əlac edin. Elə bir iş görün ki, etiqadınızda səbat olsun. Baxın, görün, siz dualarda nə qədər “səbat əl-yəqin” ifadəsini oxuyursunuz! Cümə gününün səhər duasında oxuyuruq: “Bizə yəqində səbat, qərarlılıq və sırf ixlas əta et!” Ramazan duasında oxuyuruq: “İlahi, mən səndən elə bir iman istəyirəm ki, səninlə görüşənədək heç sonu olmasın! Səndən elə bir iman istəyirəm ki, həyatda olduğum müddətcə bitməsin. Bu imanı mənim üçün saxla. Canımı alıncaya qədər saxla”. Yəni canımı imanlı olduğum halda al. “Hətta qiyamət günü məni (qəbirdən) qaldıracağın zaman belə imanla qaldır!” Bu duadır!

İmamın (ə) Əbu Həmzə Sumali duasında, bu mənəvi zənginlik, mənəvi əhval-ruhiyyə dolu halda Allahdan istədiyi budur. Bu məlum istəyin vacib ehtiyac olduğunun göstəricisidir. Diqqət edirsinizmi?

Gəncə səbat lazımdır. Bu səbat öz-özünə əldə olunmur. Onu tapmaq, əldə etmək lazımdır. Gənc daim tərəddüdə, qərarsızlığa məruz qalır. Əlbəttə, bütün cavanlar belə deyillər. Hər bir gəncin belə olduğunu demək istəmirəm. Hər halda bu qərarsızlıq istedadı da digər istedadlar kimi cavanlarda mövcuddur. Bu, bir mənada yaxşı istedad deyil. Əlbəttə, bir mənada da yaxşıdır. Bunun özündən də istifadə etmək olar. Davamlı olaraq daha yaxşılığa doğru, yüksəkliyə doğru getmək olar. Lakin ehtiyatlı olmaq lazımdır ki, bu yanlışlığa yönəlmək, sürüşkənlik vasitəsi, yoldan çıxmaq, Allahdan uzaqlaşmaq üçün bir dəstavüz olmasın. İnsanın özünü qorumalı olduğu uçurumlara yuvarlanması ilə nəticələnməsin.³⁷

37. Tələbə gənclərin ruhanilərin ən yaxşı dinləyicisi kimi beş imtiyazı.

Universitetlərdə olmaq çox mühümdür. Çünki biz ruhanilər dinləyici tapmaq istəyirik. İstəyirik ki, üzərimizə qoyulan ilahi missiyanı dinləyicilərə çatdıraq. Əgər bu olmasa, ruhaniyyətin mənası yoxdur. Hər halda “Alimlər peyğəmbərlərin varisləridirlər” təfəkkürü bütün dini anlayışlarda qəti və geniş yayılmış fikirdir. Elmə rəğbətləndirməyin ümdə məqsədi də budur. İnsan o elmi ona ehtiyacı olan dinləyicilərə yetirməlidir. Məlumdur ki, İslam maarifində elm üzərində dayanıldıqda elmə, biliyə təkid olunduqda məqsəd tövhid elmi, dini bilikdir. Onun təbliğ olunması, ona əməl etmək bu qədər böyük əhəmiyyətə, onu kəsb etmək bu qədər böyük şərafətə malikdir.

Məsələ burasındadır ki, biz bu missiyanı, bu peyğəmbərliyi üzərimizə qoyulan aşağı səviyyədə həyata keçirməliyik. Bu (ilahi biliyi) öz dinləyicilərimizə çatdırmaqla mümkündür. Ümmətlər müxtəlifdirlər. Peyğəmbərlərin (ə) risalətini, söylədiklərini eşidənlər, dinləyənlər müxtəlifdirlər. Onların ən yaxşıları gənclərdir. Sizin təbliğiniz onların həyatına otuz il, qırx il, əlli il təsir göstərə bilir. Bizim qarşılaşdığımız vəziyyət belədir. Ya elə bir şəxsə öyrətməliyik ki, əlli il istifadə etmək istəyir, ya da qısa müddətdə yararlanmaq istəyir. Demək, gənclik istifadə müddətinin çoxluğu baxımından bir imtiyazdır.

İkincisi, gənclik özü imtiyazdır. Cavanlıq (bizim ona verdiklərimizi) yaxşı öyrənmək, zəkanın formalaşması üçün imtiyazdır. Hazır formalaşmış zəkaya malik biri ilə formalaşmağa hazır zəkalı biri fərqlidir. Gəncdə bu ikinci imtiyaz da var.

Üçüncü imtiyaz budur ki, gənc haqqı qəbul edəndir. Ona bir şey deyildikdə - ilk mərhələdə bu, bütün gənclərə aid olunmalıdır – o, öyrənmək və əməl etmək üçün qulaq asır. Bəzi müstəsna hallarda bu və ya digər amilin təsiri altında dinləməməkdə, əməl etməməkdə israrlı olur. Adi halda isə gənc belədir, qəbul etməyə, əməl etməyə hazırdır.

Sizin dinləyiciniz gənclərə xas bu üç imtiyazdan başqa digər imtiyaza da malikdir. Bu, onun savadlı, bilikli olmasıdır. O, başa salmaq çətin olanlardan, məsələni düzgün dərk etməyənlərdən üstündür. Savadlı gənc, dördüncü imtiyazdır.

Beşinci imtiyaz isə ölkənin gələcəyinin onların əlində olmasıdır. Əgər siz bütün ölkədə dinləyiciləri siyahıya alıb bölmək, fərqləndirmək istəsəniz, demək olar ki, ən yaxşı, ən şərafətli dinləyicilər universitetlərdə qarşılaşdığınız dinləyicilərdirlər. Gənc, savadlı, bilikli, gələcəyi olan, ölkənin gələcəyində təsirli olan. Görün nə qədər mühümdür³⁸.
38. Gənclərin hər birinin istənilən sahədə çalışması ölkənin yüksəlişinə səbəb olur.

Mən dəfələrlə demişəm ki, gənc nəsil çətin dövrlərin, böyük problemlərin düyününü açır. Gənc nəsil meydana atıldıqda – Allaha şükürlər olsun ki, bu gündə meydandadır – xırda və dolaşıq düyünlər açılmış olur.

Gənclərin gördüyü işlər kiçik işlər deyil. Dərs oxumaq, tədqiqat aparmaq, incəsənət sahəsində, idman sahəsində çalışmaq, bütün bunlar kiçik işlər deyil. Mən xahiş edirəm, bu işləri görənlər kiçik işlə məşğul olduqlarını sanmasınlar. Yox, bu işlər ümumilikdə dövlət üçün təyinedici amilə çevrilir. Fərz edək ki, bir incəsənət xadimi təkbaşına görkəmli incəsənət əsəri ortaya qoymaq istəyir. O, deyə bilməz ki, mən yalnız fərdi iş görürəm. Özüm təkəm və bu kiçik işdir. Yox, siz işinizi yaxşı görün. Əgər digər yüz nəfər də sizin kimi düşünərsə (və çalışarsa), həmin böyük yüksəliş gerçəkləşəcəkdir.

İdman məsələsində də eyni ilə belədir. Dərs oxumaq, təhsil almaq, elmi araşdırmalar aparmaq da eynilə belədir. Gənclərə xas digər fəaliyyət sahələrində də belədir. Bu, tam olaraq kütləvi yürüş gününü xatırladır. Əgər hamı: Mən bir nəfərin nə təsiri olacaq? – desə, iyirmi iki bəhməndə, yaxud cümə namazlarında bu milyonlarla insan axını küçələrə tökülməz. Amma hamı öz üzərinə düşən vəzifəni həyata keçirdiyini hiss edir. Mən (bir daha) təkid edirəm, təkrar edirəm ki, bu gənclərin hər birinin işi ayrı-ayrılıqda – istənilən yerdə, istənilən sahədə, Quran sahəsində, (elmi) məlumat sahəsində, maarif sahəsində, hövzədə (dini elm mərkəzlərində), universitetdə, kitab yazmaqda – mühüm işdir. Bu, inşallah ölkəni yüksəlişə, tərəqqiyə yetirəcək işdir.³⁹

39. Mən gəncdən üç şey istəyirəm: təhsil, nəfsi saflaşdırmaq və idman.

Gənclik dövrü güc, bacarıq dövrüdür. Bu güc, bacarıq hansı sahəyə sərf olunmalıdır? Mənim fikrimcə, əsasən təhsilə, nəfsin saflaşdırılmasına, özündə təqva əhval-ruhiyyəsini formalaşdırmağa, özündə cismani güc yaratmağa – idman etməyə – sərf olunmalıdır. Bu üç məsələ başlıca məqamdır. Yəni əgər bir qısa cümlə ilə məndən soruşsalar ki, siz cavandan nə istəyirsiniz? Mən deyərəm: “Təhsil, nəfsi paklaşdırmaq və idman”. Düşünürəm ki, gənclər bu üç xüsusiyətin ardınca getməlidirlər. Təhsil, tədqiq və s. elmi fəaliyyətləri də əhatə edir. Çünki gənclərdə bu güc var. Təhsil yolunda çox çalışmalıdırlar.

Nə iş görmək istəsəniz gənclik çağında görə bilərsiniz. Yəni hər üç sahədə - həm elm, həm nəfsi saflaşdırmaq, həm də idman sahəsində - gənclikdə bir iş görmək lazımdır. ⁴⁰
40. Gənclərdə eşq, saflıq, mənəviyyat gövhəri bərq vurur.

Dini baxımdan gənc ümid yeri, çiçəklənəcək bitkidir. O, hər şeydə, ictimai mübarizədə, cəmiyyətin müxtəlif fəaliyyətlərində, şəxsi, ruhi, daxili mübarizələrdə ümid yeridir. Din tərəfindən gəncə müraciət həmişə xüsusi müraciət olmuşdur. Gənclərə İslami məfhumlarla dini fəaliyyətlərlə bağlı müraciətlər olmuşdur. Buna səbəb isə gəncdə eşq, çılğınlıq, saflıq, mənəviyyat bərq vurur. Hər bir insanın payına bu gövhərdən düşmüşdür. Lakin gəncdə, cavanlıq çağında bu insanaməxsus gövhər tam olaraq özünü göstərir, parlayır, bərq vurur. Ondan yararlanmaq lazımdır. Hər bir insanın bu eşqdən, mənəviyyatdan, saflıqdan, nuranilikdən edəcəyi ilkin istifadə özünə, öz nəfsinə, öz daxilinə, öz məna və həqiqətinə ilahi rəng vurmasıdır. Bu, ilk addımdır. Buna görə də biz həmişə gənclərə mənəvi özünütərbiyəni təkidlə tövsiyə edirik.⁴¹

41. Siz gənclərin qəlbi nuranidir. Bunun qədrini bilin.

“Qocalığ”ı “gənclik” formalaşdırır. Gəncliyin qədrini, gənclik saflığının, gənclik nuraniliyinin qədrini bilin. Siz gənclər yeni libasa bənzəyirsiniz. Əgər çirklənsə, bulaşsa, bir dəfə yumaqla yenidən təmizlənir. Azacıq təmizləməklə təmizlənir. Bu, iyirmi illik çirk götürmüş libas deyil ki, heç bir vəchlə təmizləmək, düzəltmək olmasın. İnsan böyük yaşlarında belə olur. Allah göstərməsin, insan ömrünü günahla keçirsə, hər nə etsə də həmin şəffaflığı, parlaqlığı əldə edə bilmir. Lakin gənclikdə isə şəffaflıq sizin təbiətinizdədir.⁴²

42. Müsəlman gəncin görünən xüsusiyyətləri və onların inkişafında təqvanın rolu.

Mən əsasən gənclərin malik olduqları səciyyələrdən üçünün çox bariz olduğunu görürəm. Bu üç xüsusiyyət enerji, ümid və təşəbbüsdən (yenilikçilik, yaradıcılıq ruhu) ibarətdir. Əgər həqiqətən, media, informasiya vasitələri bizə göstərdikləri mədəni yardımları ilə – istər din xadimləri, istər mədəniyyət sahəsində söz sahibi olanlar, istər tele-radio şirkəti, istərsə də orta məktəbin məsul işçiləri – bu üç başlıca xarakteri düzgün istiqamətləndirə bilsələr, düşünürəm ki, gənc çox asanlıqla İslam yolunu tutar. Çünki İslam da bizdən bunu istəyir. İstəyir ki, biz istedadlarımızı, potensiyalarımızı gerçəkləşdirək, aktuallaşdıraq. Əlbəttə, Quranda çox önəmli bir məqam var. Mənim bunu siz gənclərə deməyim məsləhətdir. Bu diqqəti təqva məsələsinə yönəltməkdir.

İnsanlar öz təsəvvürlərində təqvanı canlandırmaq istədiklə fikirlərinə namaz, oruc, ibadət, zikr, dua gəlir. Ola bilər ki, bunlar hamısı təqvada var. Lakin onların heç biri təqvanın mənası deyil. Təqva özündən muğayat olmaqdır. Təqva odur ki, bir insan nə etdiyini bilsin. Hər bir addımını iradəsi, düşüncəsi, qərarı ilə atsın. Sanki bir nəfər yorğa atı minmiş, cilovunu da əlinə almışdır və hara getmək istədiyini də bilir. Təqva budur.

Təqvasız insanın hərəkətləri, qərarları, gələcəyi öz əlində deyil. “Nəhc əl-bəlağə”nin təbirincə desək, onu xam atın üstünə atıblar. Özü minməyib. Əgər özü minsə də at minməyi bacarmır. Cilov əlindədir. Amma atı necə minmək lazım olduğunu bilmir. Hara gedəcəyini bilmir. At onu hara çəksə, getməyə məcburdur. Onu qətiyyən qurtuluş gözləmir. Bu at da xamdır.

Əgər biz təqvanı həmin mənada başa düşsək, fikrimcə, yolu asanlıqla keçmək olar. Əlbəttə, yenə də çox asan olmayacaq. Hər halda mümkündür, olar. Həqiqətən, bir gənc İslama uyğun yaşamağın yolunu tapa bilər. Əgər dindardırsa, baxıb görsün nə edir. Bu addım, bu söz, bu dostluq, bu dərs, bu iş və dərk doğrudur, yoxsa yox? Bu, həmin təqvadır. Əgər dindar olmasa belə bu vəziyyət onda yaransa, onu dinə yönəldəcək. Quran deyir: “Təqvalılar üçün hidayətdir”. Möminlər üçün hidayətdir demir. “Təqvalılar üçün hidayətdir”, yəni əgər bir nəfər dindar olmasa, lakin izah etdiyim mənada təqvalı olsa, – kimsə dindar olmayıb, amma dediyim mənada təqvalı ola bilər – şübhəsiz, Qurandan istiqamət alacaq, hidayət olunacaq və mömin olacaq. Amma əgər möminin təqvası olmasa, ehtimal ki, imanda da sabitqədəm olmayacaq. Bu, bəxtə bağlıdır. Əgər yaxşı mühitə düşsə, imanı yerində qalacaq, əgər yaxşı mühitdə yer almasa imanı da yerində qalmayacaq.

Bütün bunlara əsasən sözügedən üç xarakteri təqva ilə işə sala bilsək, düzgün yönləndirə bilsək, fikrimcə, çox asanlıqla gənclər İslamın bəyəndiyi qaydada yaşayarlar. Xüsusilə, xoşbəxtlikdən bu gün ölkəmiz İslam respublikasıdır. Bu, çox mühüm məsələdir.⁴³

43. Təqva gənclərin dünya və axirət uğruna zəmanət verən ən böyük sərmayədir.

Bəzən özlüyümdə fikirləşirəm ki, ömrünün ən yaxşı çağını yaşayan gənc dünya və axirət müvəffəqiyyətinə zəmanət verən bir sərmayə istəsə, nəyin ardınca getməlidir? Mühüm sualdır. Birincisi, məqsəd dünya və axirət müvəffəqiyyətidir – cisim və ruh, fikir və qəlb. İkincisi, bu sual bir qrup gəncə aid deyil (bütün gənclərə aiddir).

Fikrimizə gələn cavab da bir qrup gəncə aid deyil. Yəni belə deyil ki, bu sualın tam olaraq dindar, ibadət edən gənclərə aid olduğunu fərz edək. Yox, hətta dindarlıq, ibadət baxımından çox yüksəkdə olmayan bir gənci də nəzərə alsaq, yenə bu cavab onun haqqında doğru olacaq. Hətta bir çox etiqadi məsələlərdə problemi olan gənci də nəzərə alsaq, yenə də bu cavab onun haqqında doğru olacaq.

Mənim tapdığım cavab budur: “Təqva”. Əgər gənc cavanlıqda təqvalı olmağa çalışsa, – təqvaya din maarifində, Quranda verilən tərifə uyğun olaraq – həm təhsili, həm yaradıcılıq fəaliyyəti, həm dünya şərəfi, həm maddi nailiyyətlər əldə etməsi, həm mənəviyyatı üçün – əgər mənəviyyat əhlidirsə, –ən böyük sərmayə əldə etmiş olacaq.

Hətta onun üçün adi insanların bir az uzaq olduğu ünyetməz və çox parlaq mənəviyyat üfüqləri – ürfani, mənəvi üfüqlər, ariflərin, böyüklərin, eşq əhlinin sözlərində işarə vurulan üfüqlər – təqvanın sərmayə olmasıdır.⁴⁴
44. Əziz gənclər! Bilik meydanına atılmanız sizi dini idrakdan, əxlaqi fəzilətlərdən uzaq salmasın.

Siz əziz gənclər diqqətli olun ki, elm, bilik meydanına atılmaq – hansı elm sahəsi olursa, olsun, istər humanitar elmlər, istər Quranşünaslıq elmləri, istər təbiətşünaslıq elmləri, yaxud da sizin bu gün çalışdığınız digər müxtəlif elm sahələri – elmi-tədqiqat meydanına atılmaq, sizi dini idrak meydanında inkişafdan, əxlaqi fəzilətləri kəsb etməkdən geri salmasın. Bunlara bir yerdə yiyələnməlisiniz. Əziz qardaşlarımızın oxuduğu ayə də həmin mənanı ifadə edir. “(Əksəriyyəti yazıb-oxumaq bilməyən) ümmi ərəblərə özlərindən peyğəmbər göndərən Odur. (Bu Peyğəmbər) əvvəllər haqq yoldan açıq-aşkar azsalar da, onlara (Allahın) ayələrini oxuyar, onları (günahlardan, şirk və küfr çirkabından) təmizləyər, onlara Kitabı və hikməti (Quranı və şəriəti) öyrədər” (“Cümə”, 2). Allah-təala Peyğəmbəri (s) göndərmişdir ki, təlim versin, saflaşdırsın.

Demək, təlim və nəfsi saflaşdırmaq, özünütərbiyə birgədir. Bu ikisini bir-birindən ayırmayın. Elm meydanına atılan təbii olaraq fəzilətdən, mənəviyyatdan, əxlaqdan kənarlaşmalıdır fikri tam yanlış, yad, xristian avropada meydana gəlmiş vəziyyətə söykənən, ümumiyyətlə İslam mühitinə, İslam təfəkkürünə, təlimlərinə zidd fikirdir. Çünki alim fəzilətli, əxlaqlı olarsa, hansı ixtisasda çalışırsa, çalışsın, bəşəriyyətin inkişafı, öz ölkəsinin tərəqqisi yolunda parlaq ümid olacaqdır. Belə bir alim məqsədləri dəyərli məqsədlərə çevirəcək, hərəkəti insaniyyətin xeyrinə, bugünkü dünyanın qəribə nizamsızlığına qarşı olacaq. Siz, gələcəkdə belə alimlər olmağa çalışın. Bu məsələləri öz məqsədinizə çevirin. Elə insanlar olun ki, dünyanın çarxını düzgün istiqamətə yönəldə biləsiniz. Məqsədiniz bu olsun. Bu, mümkündür. Əlbəttə, bu məqsədə çatmaq üçün çoxlu hazırlıq işləri görülməlidir.⁴⁵
45. Gəncliyin təqdirəlayiq cəhətləri və gənclərin uyğun məsuliyyəti.

Gənclərin təqdirəlayiq cəhətləri hansılardır? Əgər biz yüz cəhətdən ibarət siyahı hazırlasaq, yenə çox deyil.

Mən burada gənclərin tərifəlayiq cəhətlərindən bir neçəsinə toxunuram.

Gənc haqqı asanlıqla qəbul edir. Bu çox önəmlidir. Gənc səmimi olaraq və çəkinmədən etiraz edir. Həyəcanlanmadan, təşvişə düşmədən, heç bir daxili çəkişmə yaşamadan addım atır. Bu da çox mühümdür. Asanlıqla qəbul etməyi, səmimi etirazı, təşvişsiz addımı bir-birinin yanına qoyun. Görün necə gözəl bir həqiqət, problemlərin düyününü açacaq tablo meydana çıxır.

Gənclərin digər tərifəlayiq cəhətləri isə onların varlığını bürüyən enerji, bacarıq, təşəbbüs və sevincdir. Bunlar sizdə təbii olaraq mövcuddur. Bunlar gəncliyin imtiyazlarının uzun siyahısının bir hissəsidir. Siz, bu imtiyazları kəsb etmisinizmi? Yox, siz haqqı tələb etmək, güc, sevinc, hövsələ və gənclik ciddiyyətini əldə etmək üçün xüsusi səy göstərməlisiniz. Bu ömrün, həyatın təbii mərhələsidir. Deməli, bir ilahi nemətdir. Onun qarşısında məsuliyyət var, cavab vermək lazımdır.

Burada paralogizm mövcuddur. Avam xalqı, qara camaatı aldatmaq üçün olunan iltifatlardandır. O da budur ki, İslam məntiqi ancaq “vəzifə”dən (məsuliyyətdən, mükəlləfiyyətdən) söhbət edir. Bir halda ki, yeni dünyanın aktual mövzusu “hüquq”dur. Nə üçün ancaq mükəlləfiyyətdən, vəzifədən danışırsınız? Bəziləri bu sözü yaydılar. Məqsədləri məsuliyyətdən qaçan bir çoxlarının bu yanlış, azdırıcı iltifatdan xoşları gəlməsidir.

Birincisi, hüquq və vəzifə bir sikkənin iki üzüdür. Mükəlləfiyyətsiz heç bir hüquq mövcud deyil. Kimin hüququ varsa, onun qarşılığında da üzərinə məsuliyyət düşür. Demək, “vəzifədən yox, hüquqdan danışın” ifadəsi bayağı, mənasız və məntiqsiz sözdür. İkincisi, burada hüquqdan söhbət getmir. Bizim burada söhbət açdığımız vəzifə hüququn alternativi deyil. Bu, bir imtiyazın qarşılığıdır. Bu imtiyaz təbii olaraq sizin üzərinizə məsuliyyət, mükəlləfiyyət qoyur. Məndə sizin gənclik imtiyazınız yoxdur. Buna görə də, sizin vəzifələrinizdən bir çoxu məndə yoxdur. Əlbəttə, başqa sahələrdə mənim də müəyyən imtiyazlarım ola bilər. Buna görə onların qarşılığında bir sıra vəzifələrim də var.

Demək, burada hüquq və mükəlləfiyyət bir-birinə alternativ deyil. İmtiyaz və mükəlləfiyyətin ayrılmazlığıdır. Mükəlləfiyyət sizin ömrünüzün bu mərhələsində sahib olduğunuz imtiyazdan qaynaqlanır. Allahın sizə bəxş etdiyi nemətdən irəli gəlir. Diqqət yetirmək lazımdır ki, bu vəzifə bugünkü dövrdə həmişəkindən daha ağırdır. Nə üçün? Çünki cəmiyyətdə xüsusilə gənc nəsil daha çox təsirlidir. Çünki gənc əhali artmışdır. Çünki ölkənin siyasi, ictimai, mədəni həyatında gənc nəsil özünəməxsus yer tutur. Deməli, burada məsələ bundan ibarət deyil ki, gəncin üzərinə özü ilə bağlı vəzifə düşür, yoxsa yox. Məsələ burasındadır ki, geniş gənc kütlə, onların siyasi-ictimai proseslərdə fəallığı, xüsusilə bizim ölkəmizin gənclərində olan ayıqlıq – dünyada çox az yerdə bu ayıqlıq, həssaslıq var – onların məsuliyyətini, vəzifəsini daha da artırır, ağırlaşdırır.

Əlbəttə, sizə deyim ki, bu vəzifə gənc üçün həyəcan yaradan olması, yorucu, bezikdirici olmaması ilə yanaşı gənclik təbiəti ilə də üst-üstə düşür və onu rəğbətləndirir, önə çəkir.

Bizim gənclərə aid etdiyimiz bir çox vəzifələr onların şəxsi vəzifələrdir.

Elmi özünütərbiyə, əxlaqi özünütərbiyə, cismi özünütərbiyə – bunlar hamısı mühüm vəzifələrdir. Bunlar elə məsələlərdir ki, biz bunları gənclərdən gözləməkdə, ummaqda haqlıyıq. Gənclərin də bu özünütərbiyələrə ehtiyacı var. İndi bizim söhbətimizin mövzusu bu deyil.

Bu gün mənim ölkənin gənc təbəqəsi üçün hiss etdiyim vəzifə budur ki, gənclər bütün varlıqları ilə, ciddi şəkildə ölkənin milli kimliyini müdafiəyə qalxmalıdırlar. Hər bir toplum kollektiv kimliyə möhtacdır, ictimai birliyi, ictimai formalaşmanı hiss etməlidir.⁴⁶

46. Gəncləri tərifləmək yaltaqlığa, süni iltifata çevrilməməlidir.

Gənc nəsillə qırx neçə illik münasibətim gəncləri ürəkdən, dərindən tərifləməyimə səbəb olmuşdur. Əlbəttə, gəncləri tərifləmək, mədh etmək yaltaqlıqdan, saxta iltifatdan fərqlidir.

Mən süni iltifat göstərməklə müvafiq deyiləm. Sizin xoşunuz gələcəyi sözü deyib, xoşunuz gəlməyəcəyi, narahat olacağınız sözü deməməyi qəbul etmirəm. Yox mənim bu işlərə etiqadım yoxdur. Əksinə, düşünürəm ki, gənci yerində tərifləmək, həqiqəti, gerçəyi demək lazımdır. Tərifəlayiq məsələlər də mənim fikrimcə, aydın və bəllidir. Onlardan bəzisini deyəcəyəm. Lakin gəncləri tərifləmək onlara saxta iltifat göstərməyə çevrilməməlidir.

Siz mənim övladlarımsınız. İnsan istəsə də, istəməsə də öz övladlarını sevir. İstər övlad bilsin, istər bilməsin; istər istəsin, istər istəməsin; istər ata və ya ananın sevgisinə təşəkkür etsin, istər etməsin. Bu sevgi onu səhvlərini deməyə deyilsə, acığı tutar, xoşu gəlməz deyə, mane olmur. Xeyir, əksinə, insan öz övladı ilə başqalarından daha rahat danışır. Buna görə də mən gəncliyi və sizdə olan gəncliyin ümdə səciyyələrini qəlbən sevirəm və bütün varlığımla ona hörmət edirəm. Amma qarşısında olduğum cəmiyyətə, sevgilərinə hörmət göstərdiyim xalqa süni iltifat göstərməkdən Allaha pənah aparıram.⁴⁷

47. Gənclərin önəm verməli olduqları ən mühüm məsələlər.

Gənclərdən ədalətsevərliyi unutmamaq gözlənilir. Gənclər azadlığı çox yüksək İslami mənada, – istər fərdi azadlıq olsun, istər siyasi-ictimai, istərsə də mənəvi, ruhi azadlıq – öz daimi tələblərinin tərkib hissəsi hesab etməlidirlər, unutmamalıdırlar. Yoxsulluqla mübarizəni, ümumi rifah yaratmağı öz tələblərindən hesab etməldirlər. “Yaxşılığa əmr, pisliyə qadağa” da gənclərin önəm verməli olduqları məsələlərdəndir. Habelə gənclər medianın aldadışlarına, həqiqətləri alt-üst göstərməsinə təslim olmamalıdırlar.

Bu gün düşmən ən inkişaf etmiş rabitə texnologiyasından, ən modern və fövqəl-modern rabitə vasitələrindən istifadə etməyə çalışır. Bu, ölkəmizin gerçəkliklərini əks şəkildə göstərmək məqsədi daşıyır. İstəklərə təslim olmayın. Məsələlərə müdrikcəsinə yanaşın. Bəzi dövlət rəsmilərinin arasında mövcud olan ixtilaflara, - təəssüfər olsun ki, - mətbuatın da qarışdığı çəkişmələrə təslim olmayın. İki məsul işçinin arasında bir problem qarşıya çıxdıqda ona elə qol-qanad verirlər ki, ictimai, ümumi problemə çevrilir və fikirləri özünə məşğul edir…

İdmana əhəmiyyət verin. Mən idman üzərində xüsusilə dayanıram. Mən idmanın beynəlxalq, əyləncəvi əhəmiyyətini ikinci dərəcəli hesab edirəm. Birinci dərəcədə idman cismin güclənməsi, sağlamlığı üçündür. Bunu ölkəmizin bütün gəncləri üçün (kişi və ya qadınlığından asılı olmayaraq) zəruri hesab edirəm.⁴⁸

48. Əgər siz gənclər bu üç xüsusiyyəti özünüzdə formalaşdıra bilsəniz, istənilən şəraitdə və bütün sahələrdə uğur qazanacaqsınız.

Gənc ilk öncə məsuliyyət hiss etməlidir. Yəni həqiqətən üzərinə məsuliyyət düşdüyünü bilməlidir. Həyatı öz ayaqları ilə qarşıya çəksin, addımlasın, hadisələr dalğasında saman çöpü kimi olmasın.

İkincisi, imanla hərəkət etsin. İman bütün sahələrdə inkişaf etməkdə, bütün maneələri aşmaqda çox mühüm rola malikdir.

Gənc bəsirətli və ayıq olmalıdır. Əgər gənclər özlərində bu üç xüsusiyyəti təmin edə bilsələr – əlbəttə, elə də asan iş deyil, amma mümkün olası işdir – düşünürəm ki, dünyada hansı vəziyyət yaranır yaransın – əlaqələr inkişaf etsin, dünya sivilizasiya bazarına müxtəlif sivilizasiyalar ayaq açsın, dünyada super güc süqut etsin, yeni bir fövqəl-dövlət yaransın, İranın digər dövlətlərlə siyasi, iqtisadi və digər məsələlərdə problemi olsun, yaxud olmasın – siz bütün sahələrdə öz müvəffəqiyyətinizi qarantiyaya ala bilərsiniz. Çalışın, dediyim üç xüsusiyyəti özünüzdə yaradın. Baxın, mən çalışın yaradın deyirəm. Fikrimcə, səylər eyni dərəcədə deyil, eyni dərəcədə müvəffəq də deyil. Amma digər fikrim də budur ki, kim səy etsə, sonunda müvəffəqiyyət qazanacaq.

Mənim dediyim məsuliyyət hissinin müqabilində “boş ver” təfəkkürü dayanır. Bəzi gənclərə bu və ya digər işi gör dedikdə deyirlər: “Boş ver”. Misal üçün, imtahan və ya digər bir məsələ qarşıya çıxdıqda deyirlər: “Boş ver”, “rədd elə”. Bu “boş ver” gənclərin ən böyük yarasıdır. Məsuliyyət hiss etmək bu haldan çıxmaq deməkdir.

İman da budur ki, insan həqiqətən, meydana mömincəsinə daxil olsun. Çalışın imanınızı gücləndirin. Şükürlər olsun ki, sizin könülləriniz pak və safdır. İman qəlbinizdə bərq vurur. İnsan bunu hiss edə bilir. Eyni halda onu dərinləşdirməyə çalışın ki, qarşıya çıxan hər hadisədə sarsılmasın. Yaxşı mütaliə ilə, uca insanlardan, yaxşı ustadlardan yararlanmaqla imanınızı gücləndirin.

Özünüzdə bəsirət yaradın. Özünüzdə təhlil etmək gücü yaradın. Elə bir güc formalaşdırın ki, özünüz üçün, zehninizdə cəmiyyətin gerçəkliklərinə yekun vura biləsiniz. Bu təhlil gücü çox mühümdür. Tarix boyu biz müsəlmanların aldığı zərbə təhlil gücümüzün zəifləməyindən irəli gəlmişdir. İslamın erkən çağlarında da aldığımız zərbələr bu qəbildən olmuşdur. Bu, çox geniş bəhsdir. Digər müxtəlif dövrlərdə də belə olmuşdur. Düşmənin bizim bəsirətsizliyimizdən, məlumatsızlığımızdan istifadə etməsinə imkan verməyin. Qoymayın ki, həqiqətləri gözümüzdə əks şəkildə cilvələndirsinlər.⁴⁹