Zeynalova Ülkər İlham qızı “Müəssisələrin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsində strateji marketinqin tətbiq edilməsi”

Bazar riskləri situasiyalarında müəssisənin iqtisadi təhlükəsizliyi. Bazar 
iqtisadiyyatının xarakterik cəhəti müəssisənin istehsal-kommersiya fəaliyyətinin 
dinamik, dəyişkən olmasıdır. Müəssisə məharətlə risk etməyi bacarmalı və ya risk 
etməyi öyrənməlidir. Bu, qanunauyğun və əsaslandırılmış riskin sərhədlərinin tapıl-
ması, riskin psixoloji qavranılması, risk edən rəhbərin sosial müdafiəsinin təmin edil-
məsi ilə müəyyən edilir. Riskli situasiyalarda bazar uğuru yalnız bütün bazar 
iqtisadiyyatı alətlərinin qarşılıqlı əlaqəsinin yaradılması və hər bir müəssisənin 
fəaliyyətinin əsaslı surətdə təhlil edilməsi yolu ilə təmin edilə bilər. 
Risk problemi həm strateji planlaşdırmada, həm də əməliyyat məsələlərinin 
realizasiyası prosesində nəzərdən keçirilməli və nəzərə alınmalıdır. Burada bazarda 
baş verən dəyişikliklərin xarakterini, habelə istehsal-kommersiya fəaliyyətinin 
pozitiv və neqativ nəticələrini qiymətləndirməyə, vaxtında müəssisənin marketinq 
taktikasının və cari planlarının hazırlanması üzrə təkliflər və tövsiyyələr 
formalaşdırmağa imkan verən situasiyalı təhlil daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
Bazar münasibətləri şəraitində resursların mümkün itkilərinin təhlili və 
proqnozlaşdırılması da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bura təsadüfi, gözlənilməyən, 
lakin məhsul istehsalı və realizasiyası prosesində nəzərdə tutulan hallardan 
kənarlaşmalar nəticəsində yaranan potensial itkilər: material, əmək və maliyyə 
itkiləri, vaxt itkisi və itkilərin xüsusi növləri aiddir. Bu itkilərin ölçü vahidləri 
müxtəlif olduğundan onların həcmi dəyər ifadəsində hesablanmalıdır. 

---

30 
Ehtimal edilən itkilərin kompleks təhlili zaman riskin qiymətləndirilməsi üçün 
riskin bütün mənbələri və onlardan üstün olanları müəyyən edilməlidir. Ehtimal 
edilən itkilər a) təyin edilən və ya əsas itkilərə və b) əlavə itkilərə bölünürlər. Adətən, 
riskin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsində əlavə itkilər nəzərə alınmır. 
Risk yaradan əsas amillərə a) xarici mühitin təhdidləri və məhdudiyyətləri;
b) fors-major hadisələr, müəssisədaxili təhdidlər, heyətin bacarıqsızlığı, tərəfdaşların 
vicdansız və tutarsız hərəkətləri aiddir. 
Xarici mühitin ciddi təhlükə törədən təhdid və məhdudiyyətləri mütləq nəzərə 
alınmalıdır. Xarici təhdidlərə mütəşəkkil cinayətkarlıq, reketçilik, ayrı-ayrı şəxslərin 
cinayətkar və fırıldaqçı hərəkətləri, haqsız rəqabət və bu kimi digər fəaliyyətlər 
aiddir. Xarici mühitin məhdudiyyətləri, məsələn, siyasi, demoqrafik və iqtisadi mühit 
amilləri bir sıra hallarda müəssisənin bazar fəaliyyətinə əngəl törədir. 
Sahibkarlıq riskinin yaratdığı itkilərin hesablanmasında müxtəlif metodlardan 
istifadə edilir. Məsələn, ehtimal edilən itkinin həcmi aşağıdakı düsturdan istifadə 
etməklə hesablanır: 
u
a
i
q
e
H
Q
M
M
I




(1.8) 
burada: 
q
M - məhsul vahidinin satış qiyməti; 
i
M
- məhsulun ehtimal edilən azalmasının ümumi həcmi; 
a
O
- məhsul vahidinin qiymətinin ehtimal edilən azalması; 
u
H
- istehsal və realizə edilməsi nəzərdə tutlan məhsulun ümumi 
həcmidir. 
Düsturdakı birinci toplanan əmək məhsuldarlığı, avadanlıqların boş dayanması, 
iş vaxtı itkisi və bu kimi digər amillər nəticəsində məhsul istehsalı və realizasiyasının 
azalmasının yaratdığı itkilərin həcmini ifadə edir. İkinci toplanan isə müəyyən 
səbəblərdən, məsələn, bazar konyunkturasının dəyişməsi səbəbindən məhsulun 
ucuzlaşması nəticəsində yaranan itkilərin həcmini xarakterizə edir. 
Xammal və material, yanacaq, elektrik enerjisinin sərfində yol verilən israfçılıq 
nəticəsində yaranan itkilərin həcmi aşağıdakı düsturun köməyilə müəyyən edilir: 

---

31 






n
1
i
i
i
i
IR
RO
I
(1.9) 
burada: 
i
RO
- i növ material resursu vahidinin qiyməti; 
i
IR
- i növ material resursunun sərfində yol verilən israfçılığın həcmi; 
i – material resursların sayıdır. 
Nəqliyyat tariflərinin, məhsul satışının, əmək haqqının, aksizlərin, vergi stavka-
larının və ödənişlərinin və təbii itkilərin artması nəticəsində yaranan itkilərin həcmi 
faktiki xərclərin normativ xərclərlə müqayisə edilməsi yolu ilə birbaşa hesablama 
metodu ilə müəyyən olunur. 
Marketinq. Marketinq bazar iqtisadiyyatı şəraitində fəaliyyət göstərən 
müəssisələrin istehsal-təsərrüfat fəaliyyətinin mühüm tərkib hissəsidir. Marketinq 
müəssisənin məhsul istehsalının və xidmətin göstərilməsinin bazarın tələbatına 
uyğunlaşdırılmasına yönəldiyindən o, müəssisənin menecmentinin funksiyalarından 
biridir. Bu baxımdan marketinq müəssisənin digər funksiyaları: maliyyənin, 
istehsalın və kadrların idarə edilməsi idarə edilməsi ilə yanaşı, onun idarə 
edilməsində mühüm yer tutur. Marketinqin vəzifəsi müəssisənin istehsal-satış 
fəaliyyətini bazarın tələbatına uyğunlaşdırmaqla onun bütün növ korporativ 
resurslarından istifadənin effektliliyinin yüksəldilməsidir. 
Marketinqin instrumentariyasını istehsal edilən məhsulların (göstərilən, yerinə 
yetirilən xidmətin) istehlakçıların tələbatına uyğunlaşdırılmasına yönəlik tədbirlər 
sistemi kimi təsvir etmək olar. Marketinqdən müəssisənin bazar uğuru qazanması 
məqsədi ilə istifadə edilməsi bazar münasibətləri şəraitində idarəetmənin konseptual 
imkanları ilə müşaiyət olunmalıdır. Bu, marketinqin bazar idarəetmə nəzəriyyəsi 
olduğunu ifadə edir və özündə bütün növ resurslardan səmərəli istifadə edilməsi ilə 
yanaşı müəssisənin fəaliyyətinin effektliliyinin bazarın inkişafından, onun 
vəziyyətindən, tələbatın həcmindən və s. asılı olduğunu göstərir. 
Müəssisədə marketinqin idarə edilməsi müəssisənin məqsəd (və ya məqsəd-
lərinə) nail ounması üçün hədəf istehlakçıları ilə münasibətlərin yaradılması və 
qorunub saxlanmasına yönəlik proqramın hazırlanmasını, onun realizasiyasını, ona 

---

32 
nəzarət və təhlil edilməsini birləşdirir. Marketinq müəssisənin qarşısında duran 
məqsədlərə nail olunması üçün marketinq tədqiqatları, məhsul, qiymət, bölüşdürmə 
tələbin formalaşdırılması və onun həvəsləndirilməsi, kommunikasiya siyasətinin 
hazırlanması funksiyalarınını yerinə yetirir. 

---

33