Zeynalova Ülkər İlham qızı “Müəssisələrin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsində strateji marketinqin tətbiq edilməsi”
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Təhlükə - istiqamətinin (və ya məqsədə yönəlmə) və ya subyektiv amillərin
rolunun xarakterinə görə çağırışa, riskə, təhlükəyə və təhdidə bölünür. Çağırış mütləq reaksiya verilməsi tələb olunan hadisələrin məcmusudur. Risk obyektin özünün fəaliyyətinin əlverişsiz nəticəsinin meydana çıxması imkanıdır. Təhlükə dərk edilən, lakin subyektə mütləq ziyan və ya zərər vuran hadisələrdir. Təhdid təhlükənin birbaşa və konkret forması və ya subyektin maraqları üçün real təhlükə yaradan amillərin məcmudur. Təhdid miqyasına görə planetar, beynəlxalq, regional, milli və lokal təhdidlərə bölünür. İctimai fəaliyyət sferasına görə təhlükə sosial, siyasi, hərbi, iqtisadi, ekoloji, demoqrafik, genetik, informatik, mədəni, hüquqi, mənəvi, intellektual, energetik və elmi-texniki təhlükələrə bölünür. Bunu cədvəl formasında belə ifadə etmək olar (cədvəl 2.1). Müəssisənin iqtisadi təhlükəsizliyinin səviyyəsi birbaşa onun təhdidləri qabaq- cadan görə və onun qarşısını ala bilmə qabiliyyətindən, həmçinin müəssisənin fəaliyyətinə mənfi təsir edən neqativ hadisələrin vurduğu ziyanı aradan qaldırmaq qabiliyyətindən asılıdır. Bu neqativ hadisələrin səbəbləri və mənbəyi fiziki və hüquqi şəxslərin, o cümlədən dövlət orqanlarının və onların işçilərinin, xarici təşkilatların və ya rəqib müəssisələrin bilərəkdən (şüurlu olaraq) və bilmədən (qeyri-şüurlu olaraq) etdiyi hərəkətlər və ya fəaliyyət, həmçinin bazardakı konyukturanın maliyyə vəziyyəti, elmi kəşflər və texnoloji işləmələr, fors-major hadisələr və s. ola bilər. Neqativ hadisələr 2 yerə: a) obyektiv və b) subyektiv hadisələrə bölünür. Obyektiv neqativ hadisələrə müəssisənin, onun rəhbərliyinin və işçilərinin iştirakı olmadan və onun iradəsindən asılı olmayaraq meydana çıxan neqativ 15 hadisələr, məsələn, fors-major hadisələr, qanunvericilik aktlarında edilən dəyişiklik- lər, valyuta məzənnəsində baş verən dəyişikliklər, xammal və materialların, göstərilən xidmətlərin haqqının artıb-azalması və s. nəticəsində meydana çıxan neqativ hadisələr aiddir. Cədvəl 2.1 İqtisadi təhlükəsizliyin təhlükə və təhdidlərin təsnifləşdirilməsi Təhlükə və təhdidlərin adı Təsnifləşdirmə əlaməti Təhlükə və təhdidlərin müxtəlifliyi Təhlükə 1. Baş vermə ehtimalına görə -yalançı - potensial - real 2. Fəaliyyət sferasına görə - sosial - siyasi - hərbi - iqtisadi - ekoloji - demoqrafik - genetik - informatik - mədəni - hüquqi - mənəvi - intellektual - energetik - elmi-texniki Təhdid Miqyasına görə - planetar - beynəlxalq - regional - milli - lokal Subyektiv neqativ hadisələrə fiziki və hüquqi şəxslərin bilərəkdən etdikləri hərəkətlər və ya idarəetmə qərarlarının qəbulunda yol verdikləri səhvlər, ayrı-ayrı idarəetmə strukturlarının və ya ya bütünlükdə müəssisənin işçilərinin qeyri-effektiv işi nəticəsində yaranan neqativ hadisələr aiddir. Yuxarıda izah edilənlərə əsaslanmaqla müəssisənin fəaliyyətinə iqtisadi, mənəvi və digər ziyan vuran subyektlərin məcmusunu aşağıdakı kimi təsnifləşdirə bilərik: 16 1. Vicdansız xüsusi şəxslər; 2. Qeyri-mütəşəkkil cinayətkar elementlər; 3. Mütəşəkkil cinayətkar dəstə; 4. Beynəlxalq sənaye şiponaj təşkilatı; 5. Xarici ölkələrin xüsusi xidmət orqanları; 6. Vicdansız əməkdaşlar; 7. Korrupsiyalaşmış dövlət orqanları və məmurlar; 8. Vicdansız rəqiblər; 9. Vicdansız tərəfdaşlar və müştərilər. Qeyd edilənlərə əsaslanmaqla təsərrüfat subyektlərinin təhlükəsizliyinə təsir edən amilləri şərti olaraq a) daxili və b) xarici təhdidlərə bölə bilərik. Başqa sözlə, bu amillər təsərrüfat subyektinin təhlükəsizliyinin xarici və daxili təhdidləri kimi müəyyən edilə bilər. A. Q. Şavayev təsərrüfat subyektinin təhlükəsizliyini təhdid edən daxili amillərə aşağıdakıları aid edir [24]: - müəssisənin işçilərinin cinayətkar və digər qeyri-qanuni hərəkətləri və əməlləri; - kommersiya sirri olan məlumatların qorunması rejiminin pozulmasını; - texniki vasitələrdən, ilk növbədə kompyuterdən istifadə qaydasında yol verilən səhvləri; - cinayətkarlara özlərinin məqsədini həyata keçirilməsi üçün ilkin şərait yaradan digər qayda və nizam-intizam pozuntularını. Müəssisənin əməkdaşlarının cinayətkar və digər qanuna zidd hərəkətləri və ya fəaliyyəti, onların mütəşəkkil cinayətkar dəstə və sənaye şiponaj strukturları ilə əlaqəsinin olmadığını nəzərdə tutur. Bu hadisələrin səbəbləri maddi və ya psixoloji qəbildən olan bütün ziddiyyətlər və digər mənfi həyat situasiyaları ola bilər. Məlum olduğu kimi, hüquqi davranışdan fərqli olaraq cinayətkar davranış dəyərlər, baxışlar və sosial məqsədlərdə kök salır. Kriminalist alimlərin tədqiqatlarında insanların spesifik maraqlarını və dəyərlər orientirlərini müəyyən edən tələbatların strukturunda 17 təhrif etmələrə yol verildiyi qeyd olunur. Bu isə cinayətkar iqtisadi davranış obrazı formalaşdırır. Təsərrüfat subyektlərinin təhlükəsizliyinə təhdid törədən xarici amillərə aşağıdakılar aiddir [24]: a) haqsız rəqabət, digər təsərrüfat subyektlərin və dövlət müəssisələrin rəqabəti; b) dövlət və yerli idarəetmə orqanlarının sistemindəki korrupsiya; c) tərəfdaşlar tərəfindən müqavilə şərtlərinin yerinə yetirilməsində yol verilən ciddi pozuntular; ç) dövlət nəzarət və hüquq-mühafizə orqanlarının qanuna zidd hərəkətləri; d) xarici ölkələrin təsərrüfat orqanlarının - xarici ölkədəki rəqiblər üçün faydalı təsirin göstərilməsinə; - xammal mənbələrindən istifadə edilməsinin aradan qaldırılmasına, sənayenin və infrastrukturun mühüm sahələrinin inkişaf etdirilməməsinə; - xarici bazarların ixracatçı ölkənin rəqabətqabiliyyətli məhsullarını qeyri- qanuni qəbul etməsinə; - təsərrüfat subyektlərinin rəqabət qabiliyyətliyinin zəiflədilməsinə; - ölkədən “ağıl sahiblərinin” axın prosesinin stimullaşdırılmasına; - ölkəmizdən kapitalın və strateji baxımdan mühüm xammalların qeyri-qanuni çıxarılmasına; - ölkəmizin təsərrüfat subyektlərinə mənəvi cəhətdən köhnəlmiş və dəst olmayan avadanlıqların göndərilməsinə yönəlik hərəkətləri. e) ölkəmizin iqtisadiyyatına beynəlxalq mütəşəkkil dəstələrin və cinayəkar şəxslərin daxil olması və s. İqtisadi ədəbiyyatda və rəsmi sənədlərdə iqtisadi təhdidlərin müxtəlif variantları təklif edilir. Həm də bu zaman onun məhdudiyyətsiz genişlənməsi, ona iqtisadiyyatın keçid dövrünə xas olan adi çatışmazlıqların daxil olması baş verir. Bu cür yanaşmada iqtisadi təhlükəsizlik iqtisadi inkişafın ümumi xarakteristikalarında “əriyir” və bunun əsasında onun təmin edilməsi üzrə tədbirlər hazırlamaq çətinləşir. |