Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

F e ’ldan ot yasalishi. 
Turk tilida ko'pchilik otlar fe’llardan 
yasalgan. F e ’Idan ot yasovchi qo'shim chalar quyidagilardir:
-a (-e)
qo'shim chasi bilan 
yar-a, dt-e. oy-a
so'zlari yasalgan. 
-aq(-eq)
qo'shim chasi bilan 
kir-ад, boz-ag
, 
bak-ag
otlari 
yasalgan.
-agan (-egen)
qo'shim chasi bilan 
ol-agan, vur-agan, yat-agan,
kes-egen
, 
gal-agan
so'zlari yasalgan. Bu qo'shim cha ilgari - 
agan, -
egen
deb talaffuz qilingan: 
ol-agan, gez-egen
k^bi. Ushbu qo'shim cha 
(-ag'on)
yordam ida o 'zb ek tilida ham fe ’llardan otlashgan sifatlar 
yasalgan: 
bilag ‘on, topag 'on, chopag ‘on
va h.
-ok f-ek)
qo'shim chasi fe ’l ta ’sirida qolgan turli predm et 
nom larini yasaydi: 
don-ek, kaq-ak, dur-ak, sanc-ak, yed-ek, tapin-ak,
dayan-ak, kork-ak, kon-ak, bann-ak, ya t-a k
kabi.
-ат ак (-emek)
qo'shim chasi vositasida fe id a n b o r-y o 'g 'i uchta 
so 'z yasalgan: 
kag-amak, tut-атак, bas-amak.
-anak (-enek)
qo'shim chasi faqat eskirgan 
sag-anak, gor-enek,
gel-enek, deg-enek (degnek), yig-anak, tak-anak
so'zlarini yasagan.
-ay f-ey)
qo'shim chasi bilan 
dik-ey, yat-ay, dii.$-ey
sifatlari va 
giin-ey
; 
kuz-ey, bir-ey
otlari yasalgan.
-g
qo'shim chasi vositasida faqat 
-n
bilan tugagan f e i
negizlaridan otlar yasalgan: 
kiskan-g, korkun-g, inan-g, igren-g,
gulun-g, sevin-g, utan-g, odun-g, kivan-g, kazan-g
kabi. Birgina 
tika-g
so 'ziga 
-g
qo'shim chasi bevosita qo'shiladi.
-ga (-ge)
qo'shim chasi bilan yasalgan otlar kam uchraydi: 
bil­
41

---

ge, dal-ga, yon-ga, bol-ge, stipur-ge, kctvur-ga
kabi.
-gag (-geg, -kag, -keg)
qo'shim chasi 
-gig (-gig, -gug. -gug)
ning 
sinonimidir: 
yiiz-geg, stiz-geg, kis-kag, utan-gag
kabi.
-gi (-gi, -gu, -gti, -ki, -ki, -ku, -kit)
qo'shim chasi vositasida ham, 
asosan, bir b o 'g 'in li fe ila rd a n otlar yasalgan: 
say-gi, il-gi, duy-gu,
sar-gi, bil-gi, bas-ki, gal-gi, sev-gi, sor-gu, at-ki, ver-gi, gor-gti, iq-ki,
qiz-gi, uy-ku (uyu-ku), kes-ki
va h.
-gig (-gig, -gug, -giig)
qo'shim cha bilan 
dal-gig, bil-gig, ba.flan-
gig
so'zlari yasalgan.
-gin (-gin, -gun, -giin, -km, -kin, -кип, -kun)
qo'shim chasi bilan 
bir b o 'g 'in li fe ’llardan otlar va sifatlar yasalgan: 
bas-kin, дар-kin, bil-
gin, stir-giin, уеЩ -kin, tut-кип
kabi.
-i (~i, -u, -u)
qo'shim chasi fe ’ldan ot va b a’zan otlashgan sifatlar 
yasaydi: 
yaz-i, gat-i, tart-i, sik-i, yat-i, say-i, kork-u, yap-i, bat-i, yak-i,
dog-u, diz-i, ol-u, ko§-u, kok-u, ort-й, olg-iX, dikil-i
kabi.
-ici (-ici, -ucu, -ticu)
qo'shim chasi fe ’ldan kasb-hunar nomlari, 
b a ’zan sifat va sifatdoshlarlar yasaydi: 
al-ici, gor-ucu, yap-ici, ver-ici,
kur-ucu, yiiz-йсй, sat-ici, besle-y-ici, oku-y-ucu, dondur-ucu
kabi.
-k (ka), -k (ke)
qo'shim chasi vositasida 
del-i-k, du§-u-k, yan-i-k,
catla-k, ifiir-i-k , ele-k, dile-k, do§e-k
kabi ot va sifatlar yasalgan.
-m (-im)
qo'shim chasi fe ’llardan turli predm etlar nomini 
yasaydi: 
al-i-m, geg-i-m, к щ а -m, ver-i-m, giy-i-m, tak-i-т, sat-i-m,
Ыд-i-m, dl-ti-m, ugur-u-m, dog-u-m, yud-u-m ( y u t-u -m )
kabi.
-m ik (-mik, -muk)
ot yasovchi qo'shim cha yordam ida fe’ldan 
uchta ot yasalgan: 
kiy-mik, il-mik, kus-muk.
-n (-in)
qo'shim chasi faol yasovchilardan hisoblanadi: 
tut-u-n,
yig-i-n, ak-i-n, ek-i-n, tala-n, gel-i-n, ko§-u-n
kabi.
-t
qo'shim chasi bilan hozirgi zam on turk tilida so'z yasalm ay 
qo'ygan: 
dg-ti-t, ayir-t, um-u-t, geg-i-t, kuru-t, yogur-t
kabi.
-ti (-ti, -tu, -tii)
qo'shim chasi, asosan, «п» bilan tugagan fe’llarga 
qo'shiladi: 
akin-ti, kesin-ti, sikm-ti, dokun-tu, sallan-ti, ilin-ti
, 
iizun-tii,
kurun-tu, supriin-tu, galkan-ti, bozun-lu, gorim -tu.
Ushbu qo'shim cha 
b a ’zan o 'zag i 
“n ”
bilan tugamagan ba’zi fe’llarga ham qo'shilib ot 
yasaydi: 
morar-ti, karar-ti, kizar-ti, iirper-ti, belir-ti, da grid-tu
kabi. 
Turktilida fe’ldanotyasovchi 
-agi-eq )
qo'shim chasi bilan
giil-eg,
42

---

tik-ад; -em
qo'shim chasi bilan 
t'ut-am, bur-am; -al (-el)
qo'shim chasi 
bilan 
gat-al
so'zi; 
-alak (-elek)
qo'shim chasi bilan 
vat-alak. gdk-elek,
as-alak
so'zlari; 
-a n (-eri)
qo ’shim chasi bilan 
ug-ari, gog-eri; -arak
(-erek)
qo'shim chasi bilan 
tut-arak
so'zi; 
-amag (-emeg)
qo'shim chasi 
bilan 
don-emeg
so'zi; 
-mag (-meg)
qo'shim chasi bilan 
bula-mag, tut-
mag
, 
kiy-mag. yirt-m ag; -bag (-beg)
qo'shim chasi bilan 
dolan-bag
(dolam-bag), saklan-bag (saklam-bag); -sal (-sel')
qo'shim chasi bilan 
birgina 
uy-sal, gor-sel
so'zlari; 
-man (-men)
qo'shim chasi1 yordam ida 
az-man, щ -т а п , gog-m en
so'zlari; 
-sak (-sek)
qo'shim chasi bilan 
birgina 
tut-sak
so'zi; 
-рак (-рек)
qo'shim chasi yordam ida 
kay-pak
so'zi; 
-van
qo'shim chasi b ila n
yay-van
so'zi; 
-mur
qo'shim chasi bilan 
yag-m ur
so'zi; 
-ca (-ce)
qo'shim chasi bilan 
eglen-ce, du$un-ce, sakin-
ca, guven-ce
so'zlari; 
-cam a (-ceme)
qo'shim chasi bilan 
siirtin-ceme
so'zi; 
-maca (-mece)
qo'shim chasi bilan 
bul-maca, buldur-maca,
bil-mece, ko§tur-maca, at-m aca
so'zlari yasalgan. Shuningdek, turk 
tilidagi 
dpii-ciik (брщ-сйк), gulii-ctik (gulu§-cuk)
kabi otlar ham 
fe ’lning harakat 
nom i
shakli asosida yasalgan.
Savol v a t o p s h i r i q l a r - Sozlii ve yazili sin av s o ru la ri
1. 
Turk tilida ot turkumiga xos xususiyatlar. Otning gram m atik
kategoriyalari (Ad ve a d soylu kelimeler).
2. Ко ‘p lik kategoriyasi va qo ‘shim chalari (Ad gekim ekleri. 1.
Qokluk kategorisi ve gokluk eki).
3. 
E galik kategoriyasi va egalik ко ‘shimchalari. (Iyelik kategorisi
ve iyelik ekleri).
4. 
Oidlik qo ‘shim chasi (Aitlik eki).
5. 
K elishik kategoriyasi va kelishik к о ‘shimchalari. Kelishiklar
va ularning gap tuzishdagi vazifasi (Hal kategorisi ve hal ekleri)
6. 
Otning vosita va tenglik kategoriyalari (Vasita ve egitlik hali).
7. 
So ‘roq yuklam asi (Soru eki).
8. 
A niq va mavhum otlar (Somut ve soyut adlar).
9. 
Jamlik, birlik va ко ‘p likn i ifodalovchi otlar (Topluluk, tekil ve
gogul adlar).
10. 
A toqli va turdosh otlar (Ozel ve cins adlari).