Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

(belirtme sifatlari)
N isbiy sifatlar turk tilshunosligida 
belirtme sifatlari
deyiladi. 
Nisbiy sifatlar q o ila n ish ig a ko‘ra asl sifatlarga ju d a o'xshasa-da, 
kelib chiqish nuqtai nazaridan ulardan farq qiladi. Nisbiy sifatlar 
predm etlarning ichki belgisini emas, faqat tashqi xossasini bildiradi.
Predm etlarning tashqi belgilari ularning joyi, miqdori, so ‘roq 
shakllari, noaniqlik holatlaridir. Nisbiy sifatlar, asosan, uchga 
b o !linadi: 
ko'rsatish sifatlari (i$aret sifatlari, gosterme sifatlari),
so 'roq sifatlari (soru sifatlari), noaniq sifatlar (belirsiz sifatlar).
Turk tilshunosligida nisbiy sifatlam in g to‘rtinchi guruhi deb ajra- 
tiladigan 
sayi sifatlari (sonlar)
ushbu q o ila n m a d a o ‘zbek tilshunosligi 
prinsiplariga k o 'ra alohida so 'z turkum i (son) deb beriladi.
K o 'rs a tis h s ifa tla ri 
(цагеГ sifatlari
yoki 
gosterme sifatlari)
otlar bilan birga kelganda predm etni ko'rsatish y o 'li bilan aniq- 
lashtiradi va unga makon, zam on yoki tasavvurda uzoq-yaqinligiga 
k o 'ra bir joyni belgilaydi. K o'rsatish sifatlari predm etlarning o'm ini 
ko'rsatadi, ularga ishora etadi: 
bu agag, §u giftlik, о daglar, buyaz, bu
davrani§
kabi.
K o'rsatish sifatlarining shakli ko'rsatish olmoshlari bilan bir xil: 
bu, i'u, o, ol, §ol, i§bu.
H ozirgi zamon turk tilida q o ilan ib k elin ay o tg an
faol ko'rsatish sifatlari 
bu, §u, о
dir.
" O l”
va 
”$ o l”
k o'rsatish sifatlari eskirgan shakllar bo'lib, ular 
eski turkiy m atnlarda uchraydi. Adabiy tilda eskirgan deb qaraluvchi
ol §ol < i§ ol, i§-bu < ц bu
olmoshlari, kopincha, ko'rsatish sifatlari 
vazifasida q o ila n a d i, y a’ni hozirgi turk tilidagi ‘o 'k o 'r s a tis h sifati
46

---

eski 
‘o l '
dan. > « /'ko'rsatish sifati esa eski ‘m,v 'ko'rsatish ko'm akchisi 
bilan 
o l'
olmoshining birikuvidan tashkil topgan 
‘usol
dan yuzaga 
kelgan: 
“Ol mahkemenin hukmune derler m i adalet?
”2.
1ф и
k o 'rsatish sifati turk tilida kam qo'llanadi. Bu so 'z
'bu ’
sifatining kuchaytirilgan shakli bo'lib, 
‘щ
’ va 
‘bu
'dan yuzaga kelgan. 
Oldin '
щ Ь и ’,
keyinehalik 
i§bu
shakliga kirgan. Bu 
‘i ’lashuv
hodisasi 
turk tilidagi 
‘usda ’
ning 
'i§te
’ (o'zbekcha «m ana»)ga aylanishi 
natijasida ro 'y bergan.
K o'rsatish sifatlari k o 'p lik qo'shim chasi olmaydi3. Ular asl 
sifatlar singari gapda kesim vazifasida keladi: 
M esele budur. Kitaplar