Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

1 
Hozirgi zam on turk tilidagi sef-men, say-man, ogret-men, йеЩ-теп so'zlari
ham ushbu qo'shimcha yordamida yasalgan.
43

---

11. 
Otlarda kichraytirish (Adlarda kugiiltme).
12. 
Turk tilida so ‘z yasovchi qo ‘shim chalar (Yapmi ekleri).
13. 
Otdan ot yasovchi qo ‘shim chalar (Addan a d yapan ekler).
14. 
Fe ’Idan ot yasovchi qo ‘shim chalar (Fiilden a d yapan ekler).
1.3.SIFAT 
(SIFAT)
M av zu n in g o ‘q u v m aq sa d i: turk tilidagi sifat va uning m a’no 
turlari haqida m a’lumot berish, sifatning yasalishiga k o 'ra turlarini 
aniqlash ko'm km asini shakllantirish.
T ayan ch tu sh u n c h a la r: 
sifat (sifat), asl sifatlar (niteleme
sifatlari; vasiflama sifatlari), nisbiy sifatlar (belirtme sifatlari),
ко ‘rsatish sifatlari (i§aret sifatlari), so ‘roq sifatlari (soru sifatlari),
noaniq sifatlar (belirsizlik sifatlari), kuchaytiruv sifatlari (рекцйгт е
sifatlari), kichraytiruv sifatlari (kugiiltme sifatlari), sifat darajalari
(sifatlarda derecelendirme
) , 
sifatlarning otlashishi (sifatlarin isim
gorevinde kullamlifi).
Sifatlar turk tilshunosligida k o 'pincha keng m a’noda olingan 
ot turkum ining bir turi o ia r o q к о 'rib chiqiladi, y a ’ni sifatlarga 
predm etning belgi nomi deya qaraladi. M asalan, 
a gag, ev, gigek
kabi 
so'zlar ot turkum iga kiritilsa, 
kirmizi, buyuk, guzel
so'zlari belgi 
nomlari, yani sifatlar hisoblanadi: 
guzel ev, buyuk agaq, kirmizi gigek
kabi.
Turk tilida sifatlar nutqda ot vazifasida ham keladi (otlashgan 
sifatlar): 
Kiiguk kugukltigunii hissetmeli (Kichik kichikligini his qilishi
kerak). §u gtizele bir bakin! (Shu go ‘zalga bir qarang!)
kabi. Demak, 
bu yerda so 'zn ing yakka holda sifat bo'lishi emas, sifat kabi qo'llanishi 
muhim. Shundan kelib chiqqan holda, turk tilshunosligida sifatlarning 
faqat aniqlovchi vazifasini bajarayotganda haqiqiy sifat b o 'la olishi, 
yakka holda uning ot b o'lishi m um kinligi ham ta ’kidlanadi. Shu bois 
turk tilida sifatlar otlar kabi qo'llan a oladi. Predm etning belgisini 
bildirgan har qanday ot sifat vazifasini bajara oladi. Shundan kelib 
chiqqan holda, turk olim lari har sifatni bir ot deb qaraydilar.
Sifat predm etnig ichki yoki tashqi belgisini bildiradi. Ichki 
belgi ajralm as xususiyatdir, tashqi belgi esa ikkilamchi xususiyatdir. 
M asalan, 
beyaz elbise, bu elbise
kabi sifat birikmalaridagi 
beyaz
va
44

---

bu
ishora (ko‘rsatish) sifatlari o ‘sha 
elbise (kiyim, kostyum, ayolar
ко ‘ylagi)
ning belgisidir, lekin 
beyaz elbisening
ichki, ajralm as bir 
qism i ichki sifatdir va 
bu elbise
birikm asidagi 
bu
so‘zi ajralmas 
qism emas. Shu nuqtai nazardan sifatlar ikkiga ajratiladi: 
asl sifatlar
(vasiftandirma sifa tla n
yoki 
niteleme sifatlan)
va 
nisbiy sifatlar
(belirtme sifa tla n ).