Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

Ot bilan so‘roq yuklam asining qo‘llanishi (soru eki)
S o‘roq yuklam asi otning so 'ro q shaklini yasaydi va im loda 
boshqa o ‘xshash 
(-m)
shakllar bilan aralashib ketm asiigi uchun 
o ‘zidan oldin kelgan so ‘zdan alohida yoziladi. S o'z u rg'u si har doim 
ushbu yuklam adan oldin keluvchi so 'z b o 'g 'in ig a tushadi. So'roq 
yuklam asi turk tilshunosligida 
soru eki (so ‘roq qo
‘
shimchasi)
deb 
ataladi. Uning vazifasi ham otni fe ’lga b o g iash dir. S o'ro q yuklam asi 
har doim otlardan va shakl yasovchi qo'shim cha olgan boshqa 
so'zlardan keyin kelib, ularning so'roq shaklini yasaydi. Turk tilidagi 
so‘roq qo'shim chasi 
m i (mi, mu, mu)
dir: 
mi? b ahk mi? goz mii?
o y m mu?
So'roq yuklam asi kelishik, egalik yoki oidlik qo'shim chasi 
olgan otdan keyin kelishi ham mumkin: Orhanc/a 
mi?
O ku
\dan mi?
D efter/ 
mi?
Evd
eki mi?
kabi.
36

---

O tlarda jins kategoriyasi
Turk tilida ham otlarda jin s kategoriyasi m avjud emas, ammo 
otlar turli jinsni k o ‘rsatish uchun qarama-qarshi leksem alarga 
ajratiladi. Tilda jinslar tabiiy ravishda farqlanadi va bu hoi ikki xil 
y o ‘l bilan voqelanadi:
1. 
Jins alohida so 'z yordam ida ifodalanadi. Bunda so'zlarning 
qaysi jin sg a oidligiga ishora qilinadi. Bu usul:
a) aqrabolik atam alarida uchraydi: 
baba (ota), anne (ona), ogul
(o 'g'il), kiz (qiz), am ca (amaki), erkek (erkak), kadin (ayol)
kabi.
b) b a 'z i uy hayvonlarining nom larida uchraydi: 
at (erkak ot),
kisrak (urg'ochi ot), tay (toy); horoz (xo'roz), tavuk (tovnq), civciv
(pilig)(jo]a); okiiz ( h o ‘kiz),inek (sigir), buzagi (dana) (buzoq), код
(qo ‘chqor), koyun (qo ‘y), kuzu (qo 'zichoq)
kabi.
2- 
Jinsni aniqlash imkoni b o im a g a n holatlarda maxsus 
leksem alarga m urojaat qilinadi. O tlardan oldin kelib, ularning jinsini 
belgilay oladigan leksem a sifatida 
erkek (erkak), kadin (ayol), kiz
(qiz), d m (u rg 'ochi)
so'ziarini olish mumkin: 
erkek i^gi (erkak ishchi);
kadin i$gi (ishchi ayol); erkek doktor (vrach); kadin doktor (vrach
ayol); erkek kurt (erkak bo 'rij; di$i kurt (urg'ochi bo ‘ri)
va h.