O tla rn in g
tu rla n is h i
(A d Qekimi')
O tlam ing nutqda boshqa so ‘zlar bilan m unosabat о ' m atish
uchun kelishik, egalik, k o ‘plik, so ‘roq qo'shim chalari olgan holda
o'zgarishiga
otlam ing turlanishi
(adgekim i)
deyiladi.
K o ‘p lik (son) k a te g o riy a si
(gogulekleri).
Bir ot qo'shim chasiz
holda bir predmet, mavjudot, hodisa
yoki tushunchani ifodalashi
mumkin:
agag (daraxt, yog'och), lamba (lampa, chiroq), y e r (yer,
joy, о ‘rin)
kabi. O tlam ing bunday shakli birlik
(teklik; tekilj
shakli
bo'ladi. K o 'plik shakli esa
gokluk; gogul
atamasi bilan yuritiladi.
K o 'plik qo'shim chasi so 'zlar orasida m unosabat o'rnatm aydi,
faqat
o 'sh a narsaning ko'pligini bildiradi:
agag
-
agaglar, dag-daglar, kuzu-
kuzular.
Shu tarzda otlarga qo'shiladigan k o 'plik qo'shim chasini
bir ichki m unosabatni yuzaga keltiruvchi qo'shim cha deyish o'rinli
bo'ladi.
Turk tilidagi tovush uyg'unligi qonuniga k o 'ra, k o 'plik
qo'shim chasi
-lar, -ler
shaklida bo'ladi:
gigek-ler (gullar), к щ -lar
(qushlar), kiz-lar (qizlar), araba-lar (avtomobillar), kuzu-lar (qo 'zilarj
v a h. K o'p lik qo'shim chasi har doim otning
birlik shaklidan keyin
qo'shiladi. Egalik qo'shim chasi olgan otlardan keyin kelishi istisno
holatdir:
haba-m-lar (otamlar), anne-m -ler (onamlar, oyimlar)
kabi.
Otlarga qo'shilgan k o 'p lik qo'shim chasi har doim urg'uli bo'ladi.
E g a lik k ateg o riy asi
(iy e lik Ekleri)
Egalik qo'shim chalari ot ifodalayotgan
predm etning bir shaxs
yoki predm etga tegishli ekanligini k o'rsatadi. Zotan
«iyelik»
so'zining
o 'z i ham turk tilida
’’sa h ip lik ”
so'zining sinonim idir (hozirgi zamon
o 'zb ek tilida qo'Uanayotgan ‘’egalik” so 'z i
bilan ham kelib chiqish,
ham m a’no jihatdan bir xil). Demak, egalik qo ‘shim chasi otni otga
b o g io v ch i, ikki ot orasida m unosabat o'rnatuvchi qo‘shim cha bo'lib,
bir otga boshqa bir otning bogTiq, tobe ekanligini k o ‘rsatadi.
Egalik
qo'shim chalari shaxslarga k o 'ra o'zgaradi. B unda otga egalik q o '
shim chasi qo'shilayotganda turkiy singarm onizm qonuniga amal
qilinadi.
25
Egalik q o ’shim chalarini quyidagi jadvalda k o ‘rish mumkin:
Dostları ilə paylaş: 
