Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

T\irk tilshunosligida so ‘zlarning turkum lanishi
Turk tilshunosligida so‘zlar m a’no va vazifasiga ko‘ra, asosan, 
uch katta guruhga to ‘planadi 
(otlar, f e 'liar va yordamchi so 'zlar).
Qo- 
laversa, ot turkumining o '/ i ham to 'rt kichik guruhni o 'z ichiga ola­
di, bu: 
ot (ad, isim), sifat (sifat), olmosh (zamir), ravish (za rf.
Bu uch 
yirik turkumdan otlar va fe ila r m a’noli so'zlar, yordamchi so‘z tur- 
kumlariga kiruvchi so'zlar esa m a’no ifodalamaydigan, faqat muayyan 
vazifa bajaruvchi so'zlar hisoblanadi. Bunga ko'ra, turk tilidagi 
ev
(uy), 
qiqek
(gul), 
elbise
(kostyum, ust kiyim) so'zlari ot so'z turkumiga oid, 
m a’noga ega so'zlar, 
geliyor
(kelyapti), 
uzandi
(uzandi, yotdi), 
bilmeliy-
iz
(bilishimiz kerak) kabi so'zlar muayyan m a’no tashiydigan. har biri 
alohida ish-harakatni ifodalovchi so'zlar, ya’ni feilar, 
igin
(uchun), 
gibi
(kabi, singari), 
ile
(bilan) so'zlari esa alohida holda m a’no kasb etmay- 
digan. mustaqil so'zlar bilan birga q o ilanib , m a’lum vazifa bajaruvchi 
yordamchi so'zlar hisoblanadi. TJlar na bir predmet yoki hodisani. na bir 
ish-harakatni ifodalaydi, ular faqat 
senin igin geldim, ate$ gibi yakiyor,
biqakgibi kesti
kabi gaplar ichida muayyan vazifani bajaradi, so 'z yoki 
birikmalami bir-biriga b o g iashga xizmat qiladi.
Otlar barcha jo n li va jonsiz predmetlar, tushunchalar. m akon va 
zam on ichida, inson m iyasida to'plangan butun moddiy va m a’naviy 
borliq, m avjudotlarning nom larini bildirsa, sifatlar va sonlar esa shu 
otlam ing belgi, alomati va miqdorini, fe’llar predm etlarning m akon va 
zam on ichidagi harakati va holatini ifodalaydi.
Turk tilshunosligida so'zlarni turkum larga b o iish d a turli xil 
nuqtai nazarlar mavjud, lekin ularni o'zb ek tilshunosligi tam oyillariga 
k o 'ra 10 guruhga: 6 ta m ustaqil va 4 ta yordam chi so 'z turkum iga aj- 
ratgan holda к о 'rib chiqish m aqsadga muvofiq. Bular:
19

---

1. Ot 
(ad, isim)
- inson ism i va predmet, tushuncha, hodisalarning 
nomi b o ‘lgan so'zlar 
(Ahmet, araba, sut, sevgi);
2. Sifat 
(sifat)
- predm etning belgisini bildiruvchi so'zlar 
(kirmizi, giizel, yuvarlak, simsiyah);
3. Son 
(sayi sifati)
- predm etning miqdori va tartibini bildiruvchi 
so ‘zlar 
(bir, bey iiqiincu, гкцег);
4.
Olm osh 
(zamir)
- bir otning o 'rn id a kelib, uning o'rnin i bosa 
oladigan so ‘zlar 
(sen, bu, kendi, kim, ne, biri);
5. Ravish 
(zarf) -
holatni, harakatning belgisini bildiruvchi 
so‘zlar 
(§imdi, iqeriye, рек, qok, sabahleyin);
6.
F e ’l 
(fiil) -
ish-harakat, holat, yuz berishni bildiruvchi so‘zlar 
(gitm ek, kesmek, sevmek, anlamak, satmak);
7. B o g io v c h i 
(baglaq, baglam edatlari)
- so 'z va gaplarni bir- 
biriga b o g io v c h i yordam chi so ‘zlar 
(ve, ile, ama, qtinku);
8. K o'm akchi 
(son qekim edatlari)
- nutqda vosita, sabab, 
zam on, m akon va shu kabi sintaktik m unosabatlarni ifodalash uchun 
q o ilan ilad ig an yordam chi so 'zlar 
(igin, gibi, kadar, gore, kar$i, dek);
9.
Yuklamalar 
(sona gelen edatlar) -
m ustaqil so'zlardan keyin 
kelib, ularga qo'shim cha m a ’no yuklovchi yordam chi so'zlar 
(dahi,