Turk tilining nazariy grammatikasi. Xudayberganova Z, Hamidov X
Tarkibli to‘siqsizlik holi. Muayyan yuklamalar, yordamchi vo-
sitalarning “yetakchi komponent + ko'makchi komponent" tipidagi
birikuvlar bilan kelib, to'siqsizlik ma'nosini anglatishi natijasida
tarkibli to‘siqsizlik holi hosil bo‘ladi. Bunda to'siqsizlik holi “ot,
ot xarakteridagi so‘z + yordamchi fe’l +
da, de, bile yuklamasi”
“yetakchi fe’l + ko'makchi fe’l +
da, de, bile yuklamasi” ko'rinishiga
ega boiishi mumkin. Asosan birinchi tipining ishlatilishi kuzatiladi:
Hasan ’dan be§ gun olsa bile ayrilmaktan о kadar mustarip oldum ki, gocuk gibi agladim. —
Hasandan besh kunga bo ‘Isa ham ajralishdan shu qadar ranjidimki, yosh boladek yig ‘ladim. Turk tilida shart maylidagi fe’lning to'siqsizlik holi bo'lib
kelishi uchun
da, de, bile yuklamalari ishtirok etishi lozim. Masalan:
Azize bir tuvalet, mavi ^ i f on ortiilerle altin saglan, mavi gdzleri, biraz boyasi fazla kagan kiigiik yUziiyle gok kibar olmasa bile dikkati gekecek derecede giizel gdritmiyordui H.E.A.). -
Aziza libo- si, moviy shifon sharfi-yu oltin sochlari, moviy ко 'zlari, biroz rangi о ‘chinqiragan kichikyuzi bilan juda kibor bo ‘lmasa-da diqqatnijalb etadigan darajada go ‘zal ко ‘rinardi. Turk tilidagi to‘siqsizlik hollarining asosiy qismi
bile - ham yuklamasi bilan hosil qilinadi:
Dii$mesem bile giiriiltii edecegim, yapraklari hiqirtacagim diye korkuyorum. - Yiqitib tushmaganimda ham, sharpa qilaman, yaproqlami shilirlatib yuboraman, deb qo ‘rqar edim. O'zbek tilidagi muqobili -
