TO‘SIQSIZLIK HOLI Tayanch so‘z va iboralar: to ‘siqsizlik holi, to ‘siqsizlik holining tuzilishiga ко ‘ra turlari, sodda to ‘siqsizlik holi, tarkibli to 'siqsizlik holi, murakkab to ‘siqsizlik holi. Harakatningbajarilishiga to'siq boigan shartni(lekin harakatning
o'sha shartning boiishiga qaramay bajarilganligini) bildiruvchi gap
boiagiga
to‘siqsizlik holi deyiladi. To'siqsizlik holiga ega boigan
gap mazmunidan kutilgan (boiishi lozim boigan) harakatning yuz
bermasligi, kutilmagan harakatning yuz berishi anglashiladi. Yuz
berishi lozim boigan harakatning boimasligi, amalga oshmasligi
anglashilganda hoi tasdiq, kesim inkor formada, yuz berishi lozim
boimagan, kutilmagan harakatning amalga oshirilishi anglashilganda
hoi inkor. kesim tasdiq formada qoilaniladi.
To‘siqsizlik holi tuzilishiga ko‘ra uch shaklda boiadi: 1. Sodda
to‘siqsizlik holi. 2.Tarkibli to1 siqsizlik holi. 3.Murakkab to‘siqsizlik
holi.
Sodda to‘siqsizlik holi. Turk tilida maxsus to‘siqsizlik ravishi
sifatida farqlashga asos boiadigan alohida so'zlar yo‘q26. Turk
26 Lekin aslida ot yoki sifat tu rk u m ig a xos so'zlardan tash k il to p g an
gii zoru zoru na (arang, zo'rg'a) tu rg 'u n birikm alari tosiqsizlik m a’n o sin i bildiradi:
A li ken- dini g iif bela tu ttu . - A li ozin i arang bosdi. M azkur tu rg 'u n b irik m alar bilan ifodalangan
220
tilida sodda to ‘siqsizlik holi shart maylidagi f e i bilan ifodalanishi
mumkin:
Bu кап коса, bir serte типакща etseler bu noktada anla$amazdilar(R.b< .G.). -
Bu er-xotin bir yii bahslashsa ham, bu masalada kelisha olishmasdi.
