Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

ham 
yuklamasidan farqli ravishda 
bile 
yuklamasi o‘zi bog‘langan fe’ldan oldin kelishi va gapdan 
anglashilgan ish-harakatning bajarilishiga yoki bajarilmasligiga 
mone’lik qiladigan harakat ma’nosini bildirishda yordam berishi 
mumkin: 
Fakat ben 
baba bile desem 
az bulurum. - Faqat men uni ota
deb chaqirsam ham кат.
Shuningdek, 
bile 
yuklamasining qo‘shma fe’l 
bilan ifodalangan to'siqsizlik holi tarkibidagi yetakchi va ko‘makchi
to'siqsizlik h o llari tuzilishiga ko‘ra m u rak k ab hisoblanadi.
221

---

fe’l o‘rtasida qoilangan ko'rinishiarini ham uchratish mumkin: 
Senin
merhametli olmadigim, insanlara aci verecek kadar dogru ve dik ol-
dugunu bildigim igin beni 
olduriicek bile olsa, 
hakikati soyleyecegine
inamyorum. - Sening marhamat qihnasligingni, insonlarga achchiq
b o ‘Isa ham haqiqatni aytishingni bilganligim uchun, 
meni o ‘ldirsa
ham 
to ‘g ‘risini aytishingga ishonaman.
da, de yuklamalari shart maylidagi fe’l bilan qoilanilib, gapda 
to"siqsizlik holi boiib kelishi mumkin: 
Beni 
gigneyip gegseniz, 
de,
evlenseniz de 
ne olsa daima benden kagacak kadar bemi isteyeceksiniz.
- Meni 
yanchib oHsangiz ham, turmushga chiqsangiz ham, 
nima
bo ‘Igandayam, doimo mendan qochadigan darajada meni istaysiz.
da, 
de yuklamalari bile so'zi singari o‘zi bogiangan so'zdan avval kelishi 
mumkin: 
Kamran йщ татт da olsa 
kuzenim. - Komron 
dushmanim
bo ‘Iganda ham, 
har holda bo 'lam.
Turk tilidagi da, de yordamchi so'zlari shart maylidagi fe’ldan 
tashqari hozirgi zamon fe ii yoki hozirgi-kelasi zamon fe’lidan so‘ng 
kelib, to'siqsizlik holi vazifasini bajarish imkoniga ega. Bunda ayni 
fe’l shakli o‘zbek tilidagi ravishdosh vositasida ifodalanadigan 
to‘siqsizlik ma’nosiga xos ma’noni anglatadi: 
Sen her gun