Ziyoda masharipova

1 0 ‘sha kitob, 58-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1. Alisher Navoiy. 0 ‘n besh to‘mlik. 0 ‘n ikkinchi tom. Majolis un- 
nafois. - Toshkent: G ‘.G‘ulom nomidagi badiiy adabiyot nashriyoti. 
1966.
2. Husayn Voiz Koshifiy. Futuvvatnomai sultoniy yoxud javonm ard­
lik tariqati (fors tilidan Najmiddin Kornilov tarjimasi). - Toshkent: 
A.Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, 1994.
3. S.Inomxo‘jayev, A.Zunnunov. Ifodali o ‘qish asoslari. -Toshkent: 
0 ‘qituvchi, 1978.
4. Ravshanbek Mahmudov. Degonimni ulusqa m arg‘ub et... - Tosh­
kent: 0 ‘zbekiston, 1992.
QADIM YUNONISTONDA NOTIQLIK SAN’ATI
Reja
1. Yunonistonda notiqlik san’ati taraqqiyoti va uning sabablari.
2. Notiqlik san’ati va Aristotel ijodi.
3. Mark Tulliy Sitseron - mashhur notiq va nazariyotchi olim.
4. Demosfen - beqiyos notiq, otashin vatanparvar.
Antik davrlarda yunonlar chuqur fikrlash va chiroyli gapirish ilmini 
hikmat va donishmandlik deb ataganlar. Notiqlik san’atining buyuk 
namoyandasi Sitseronning m a’lumotlariga qaraganda, Suqroti hakim 
zamonlarigacha falsafa va notiqlik yagona ilm sifatida mavjud b o ‘lgan. 
Suqrot o ‘z mulohazalari bilan dono fikr va ziynatlangan nutqning ya­
gona ilmini ikkiga ajratib q o ‘ygandan keyin fikrga ayrim, nutqqa ayrim 
o ‘qitish odati paydo b o 'lg an 1. Shundan keyin kishilami har tomonlama 
mukammal, go‘zal nutq so‘zlashga o ‘rgatuvchi maxsus ritorika ilmi vu- 
judga kelgan. M a’lumotlarga qaraganda ritorikaning asl vatani Sitsiliya 
oroli bo ‘lib, eramizdan oldingi V asm ing o ‘rtalarida bu yerda demokra- 
tik tartiblar o ‘matilgach, notiqlik faoliyatining rivoji uchun keng yo‘l 
ochiladi.
Mashhur ritor Gorgiy (taxminan 483-376) 427 yilda o ‘z shahri 
Leontina uchun harbiy yordam so‘rab maxsus elchi sifatida Afinaga ke-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ladi va xalq majlisida gapirgan nutqi bilan Afina yoshlarida juda kuchli 
taassurot qoldiradi; shundan keyin ko‘p o ‘tmay Gorgiy butunlay Afi- 
naga ko‘chib kelib, shu yerda ritorika maktabini ochadi va o ‘z shogird- 
lariga chiroyli so‘zlash san’atini o ‘rgata boshladi.
Gorgiyning fikricha, notiqning eng muhim vazifasi tinglovchini 
ishontirish, uni maftun etish va o ‘ziga rom qilishdan iboratdir. Gorgiy, 
asosan, mifologik mavzularda tantanali nutq so‘zlagan, uning nomi os- 
tida bizga qadar “Yelena” va “Palimed” sarlavhali ikkita yozma nutq 
yetib kelgan.
Notiqlik san’atiga ehtiyoj Afinada, ayniqsa, juda kuchli edi. Chunki 
Yunonistonda demokratiya tuzumi qaror topgach, respublikaning har 
bir ozod kishisi xalq majlislarida, senat kengashlarida, sud ishlarida 
erkin nutq so‘zlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Afina davlatidagi sud 
tartiblari ham notiqlik san’atining keng rivoj topishiga kuchli ta ’sir 
ko‘rsatadi. Mazkur tartiblarga ko‘ra, sudga ishi tushgan har bir kishi 
shaxsan sud majlisiga kelib, d a’volarini bayon etishi yoki o ‘zini hi- 
moya qilishi lozim edi. Lekin hamma ham voqea tafsilotlarini man- 
tiqan asoslab, chiroyli gapirish iqtidoriga ega bo‘lavermaydi. Natijada, 
hozirgi advokatlarga o ‘xshagan va qadimgi yunon tilida “logograflar” 
deb ataluvchi maxsus kasb kishilari paydo bo‘ldi. Bilimdon, so‘zga 
chechan notiqlaming ko‘pchiligi “ logograflik” bilan ham shug‘ullanib 
sudlashuvchilarga maxsus nutq matnlarini yozib berganlar. Logograflar 
haqida fikr yuritilganda ko‘pincha manbalarda Lisiy nomi qayta-qayta 
tilga olinadi.
Asli sitsiliyalik bo‘lgan mashhur so‘z ustasi Lisiy Afinada yashagan 
(459 - 380). 0 ‘z faoliyatini logograflik kasbiga bag‘ishlagan bu zot, 
asosan, sud nutqlarini ijod etgan. U har bir nutqni yozishga kirishar- 
kan, a w a lo , bu nutqni buyurtma bergan kishining tabiatiga, ijtimoiy 
mavqeiga qanchalik monand kelish-kelmasligiga katta e ’tibor beradi. 
Masalan, qishloqdan kelgan oddiy bir dehqon yoki o ‘rtamiyona sha- 
har fuqarosi hech qachon kitobiy iboralar ishlatib, murakkab qonun- 
ning kerakli boblarini dalil keltirib, hashamatli nutq so‘zlay olmaydi. 
Agar shunday qilsa, aytgan gaplarining soxtaligi bilinib qoladi. Lisiy 
san’atkorligining asosiy siri shundaki, u nutq matnini yozishga kirishar 
ekan, o ‘z oldiga faqat bir maqsadni qo‘yadi; u ham bo‘lsa so‘zlayotgan 
kishi haqida sud hay’ati dilida eng yaxshi taassurotlar qoldirish,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

uning har bir gapi yurakdan chiqayotgan, chinakam samimiy gaplar 
ekanligiga ishontirishdir. Lisiy qo‘li bilan yozilgan nutqlaming biron- 
tasida so‘zlovchining tabiatiga mos kelmaydigan dabdabali, serhasham 
iboralami uchratmaymiz. Lisiy nutq uslubining aniq va ravshanligi, 
tilining sodda va ravonligi, har bir odamni o ‘z tilida gapirtira olish ma- 
horati uni yunon tarixida o ‘tgan logograflarning eng mashhurlari qato- 
riga qo‘ydi.
Shu tariqa notiqlik san’ati rivojlanib, uning