“ZiyoMax” o’quv markazi web: ziyomax uz Tel

III. TOVUSH ALMASHINISHI BILAN BOG’LIQ FONETIK HODISALAR 
1. Tovush almashini yuqoridagilar kabi so’zning turli o’rinlarda bo’lishi mumkin. 
a) so’z boshida tovush almashinishi fabrika-pabrika, fartuk-partuk, faqat-paqat 
b) so’z o’rtasida tovush almashinishi ibrohim-ibroyim, sohib-soyib 
c) so’z oxirida tovush almashinishi kitob- kitop, obod-obot 
2. Talaffuzda bazan j-li undosh o’zining jarangsiz jufti bilan almashinishi mumkin, bu 
hodisa “jarangsizlashish” deyiladi. Maktab-maktap, ozod-ozot, aktiv-aktif 
3. Talaffuzda yonma-yon kelgan 2 undosh shunchaki o’rin almashtirishi ham mumkin bu 
hodisa “metateza” deyiladi. –tuproq-turpoq, daryo-dayro, o’xshaydi-o’shxaydi, tebratmoq- 
terbatmoq. 
4. Ayrim so’zlar borki ular hozirgi adabiy tilimizga metatezaga uchragan ko’rinishda qabul 
qilingan.- yomgir tarixan yog’mir shaklida ya’ni o’zagi yog’ bo’lgan metatezaga uchrab 
yomg’ir shaklini olgan. 

---

“ZiyoMax” o’quv markazi web:ziyomax.uz Tel:[phone] @ziyomax.uz Umurov FERUZ Faxriddinovich 
5.Tovush almashinishi tovushlarning bir-biriga ta’siri natijasida ham yuz berishi mumkin, 
bunda assimiliyatsiya va dissimilyatsiya hodisalari yuzaga keladi. 
1. Assimiliyatsiya 
1. Assimiliyatsiya undosh tovushlarning bir-biriga moslashishi demakdir. 
2. Bunda noo’xshash tovush o’xshash tovushga aylanadi. Ketd(t)i 
3. Assimiliyatsiya o’rniga ko’ra 2 xil bo’ladi: 
a) progressiv assimiliyatsiya 
- Bunda oldingi tovush keyingi tovushni o’ziga moslashtiradi ya’ni oldingi tovush ta’sirida 
keyingi tovush o’zgaradi. otd(t)an, aytd(t)i, o’tg(k)an 
b) regressiv assimiliyatsiya 
- Bunda keyingi tovush oldingi tovushni o’ziga moslashtiradi ya’ni keyingi tovush ta’sirida 
oldingi tovush o’zgaradi.yoz(s)sin, maz(s)kur, yigit(ch)cha, boj(ch)xona 
4. Assimiliyatsiya undosh tovushlarning moslashish darajasiga ko’ra 2 ga bo’linadi. 
a) to’liq-ikkalasi bir xil undoshga aylanadi.- yoz(s)sin, otd(t)an 
b) qisman- ikkalasi biron bir jihati bilan moslashadi- maz(s)kur, boj(ch)xona 
5. Assimiliyatsiyada ko’pincha jarangsiz undosh jaranglini o’ziga moslashtirib keladi. 
- yoz(s)sin, maz(s)kur, yigit(ch)cha, boj(ch)xona 
6. Shuningdek sirg’aluvchi undosh portlovchi undoshni o’ziga moslashtiradi. 
-to’q(x)san, oq(x)shom, maq(x)sad 
7. Shuningdek bazan lab undoshi til undoshini o’ziga moslashtirib keladi. 
- o’n(m)besh, shan(m)ba, yon(m)bosh- n undoshi b va m undoshidan oldin kelsa m tarzida 
talaffuz qilinadi. 
8. Yuqoridagi misollarda assimiliyatsiya hodisasi yozuvda aks etmaydi faqat og’zaki nutq 
uchun xos. Ba’zan o’zakka qo’shimcha qo’shilganda assimiliyatsiya hadisasi yuz berishi 
mumkin va yozuvda aks etadi. 
-eshik +ga= eshikka, chiq+gach=chiqqach, bir+ta=bitta, pastgi-pastki- Adabiy mayor