Zoologiya uzb 2017. indd

Kitsimonlar turkumi.
Kitsimonlar – batamom suvda yashashga 
o‘tgan sutemizuvchilar; ular hech qachon quruqlikka chiqmaydi; 
suvda bolalaydi. Tuzilishi suvda yashash ta’sirida yanada ko‘proq 
o‘zgargan. Ular dumi va oldingi suzgichlari yordamida suzadi; 
keyingi suzgichlari bo‘lmaydi. Bu turkumga kitlar, kasha 
lotlar va 
delfinlar kiradi (111-rasm).
Ko‘k kit
– sutemizuvchi hayvonlar orasida eng yirigi, uning 
uzun 
ligi 30 m, vazni 150 t va undan ko‘proq keladi. Tishlari 
bo‘lmaydi; mayda plankton organizmlar, asosan qisqichbaqasimon-
lar bilan oziqlanadi. Kitning juda katta og‘iz bo‘shlig‘ida yuqori 
jag‘idan pastga qarab ko‘plab popukli muguz plastinkalar – kit 
mo‘ylovi osilib turadi. Kit og‘zini katta ochib, suv to‘ldirib oladi. 
Suvni muguz plastinkalari orqali o‘tkazib, unga ilakishib qolgan 
jonivorlarni yutib yuboradi. Bir kecha-kunduzda kit 2–4 t oziq 
yeydi. Ko‘k kit singari boshqa mayda jonivorlar bilan oziqlanadigan 
kitlar mo‘ylovli, ya’ni tishsiz kitlar deb ata 
ladi.
Tishli kitlarga esa delfinlar va kashalotlar kiradi. Ularning og‘iz 
bo‘shlig‘ida juda ko‘p konussimon bir xil tuzilgan tishlar bo‘ladi. 
Bu tishlar faqat oziqni ushlab turishga yordam beradi. Delfinlarning 
uzunligi 3 m gacha bo‘ladi. Ular o‘ljasini topish uchun ultratovush-
1
2
3
4
111-rasm.
Kitsimonlar:
1 – ko‘k kit; 
2 – kashalot; 
3 – kasatka; 
4 – oqbiqin delfin

---

189
56-§. Dengiz sutemizuvchilari: kurakoyoqlilar va kitsimonlar turkumlari
dan foyda 
lanadi. Delfinlarning bosh miyasi murakkab tuzilgan. Ular 
tovush signallari yordamida o‘zaro aloqa bog‘laydi. Ulardan birortasi 
baliq to‘dasini topganida boshqalari ham shu joyga to‘planishadi. 
Halokatga uchragan delfin tashvishli signallar bilan boshqalarini 
yordamga chaqiradi. Ular qo‘lga oson o‘rga 
nadi. Delfinlarni ovlash 
man qilingan.
1. Kurakoyoqlilar suvda yashashga qanday moslashgan?
2. Tyulen qanday hayot kechiradi?
3. Dengiz mushugi qanday hayot kechiradi?
4. Kitsimonlar suv muhitiga qanday moslashgan?
5. Ko‘k kit qanday oziqlanadi?
6. Delfinlar qanday hayot kechiradi?
1. Kurakoyoqlilar hayotining ko‘p qismini suvda o‘tkazadi, faqat:
a) oziqlanish uchun quruqlikka chiqadi;
b) oziqlanish va dam olish uchun quruqlikka chiqadi;
d) dam olish va ko‘payish uchun quruqlikka chiqadi.
2. Tishsiz kitlar:
a) mayda qisqichbaqasimonlar bilan oziqlanadi;
b) yirik hayvonlarga hujum qiladi;
d) asosan baliqlar bilan oziqlanadi.
3. Delfinlar va kashalotlar:
a) tishsiz kitlarga kiradi;
b) tishli kitlarga kiradi;
d) mayda qisqichbaqasimonlar bilan oziqlanadi.
Hayvonlar va ularga mos belgilarni juftlab yozing.
a) delfinlar; 1) eng yirik sutemizuvchi;
b) tyulenlar;
2) boshi tanasining uchdan bir qismiga teng;
d) ko‘k kit; 3) boshi tumshuqqa o‘xshash cho‘ziq;
e) kashalotlar; 4) yuqori jag‘ida uzun qoziq tishi bo‘ladi;
f) dengiz mushugi. 5) tanasi kalta, yo‘g‘on qillar bilan qoplangan.