Zoologiya uzb 2017. indd

25-rasm. Yomg‘ir chuvalchangi 
tanasining ko‘ndalang kesimi:
1 – teri; 2 – halqa muskullar; 
3 – bo‘y lama muskullar; 
4 – tana bo‘shlig‘i; 
5 – ichak; 6 – qon tomirlari; 
7 – nerv tuguni
3
2
1
5
6
6
4
7

---

47
qorin bo‘ylab ketadigan nerv zanjiri bilan tutashgan. Qorin nerv 
zanjirida har bir tana bo‘g‘ini to‘g‘risida bittadan kichikroq nerv 
tugunlari joylashgan. Hamma nerv tugunlaridan teriga va ichki or-
ganlarga nervlar chiqadi.
Sezgi organlari va refleksi. 
Yomg‘ir chuvalchangining maxsus 
sezgi organlari bo‘lmaydi. Lekin chuvalchang terisida joylash-
gan nerv tolalari orqali yorug‘lik, harorat, kimyoviy va mexanik 
ta’sirlarni yaxshi sezadi.
Yomg‘ir chuvalchangi reflekslari ancha murakkab va xilma-xil 
bo‘ladi. Tanasining qaysi qismiga ta’sir qilinsa, o‘sha tomoni ta’sir-
lanib har xil harakat qiladi. Reflekslar yordamida chuvalchang o‘z 
ozig‘ini topadi, dushmanlaridan saqlanadi, kuchli yorug‘lik va is-
siqlikdan yashirinadi.
Ko‘payishi. 
Yomg‘ir chuvalchangi – germafrodit hayvon. Ko‘pa-
yish davrida ikki chuvalchang bir-birini urug‘lantiradi. Chuvalchang 
tuxum qo‘yish davrida belbog‘chasidan shilimshiq modda ajratadi. 
Bu moddadan pilla hosil bo‘ladi. Har qaysi pillaga 2–3, ba’zan 
6–20 tagacha tuxum qo‘yadi. Pilla chu 
val 
chang tanasidan sirg‘alib 
tuproqqa tushadi. Pilladagi tuxumlardan bir oydan keyin yosh chu-
valchanglar chiqadi. Chuvalchanglar bir necha yil yashaydi.
Regeneratsiyasi.
Yomg‘ir chuvalchanglari ham gidra yoki oq pla-
nariya singari tanasining jarohatlangan qismini tiklash xusu 
siyatiga 
ega. Chuvalchang tanasi uzilib qolganida undan yangi chuvalchang-
lar hosil bo‘ladi.
12-§. Yomg‘ir chuvalchangining tashqi tuzilishi, nerv sistemasi va rivojlanishi