Zoologiya uzb 2017. indd

7.2.
 
O‘RGIMCHAKSIMONLAR SINFI
O‘rgimchaksimonlar haqiqiy quruqlikda yashovchi bo‘g‘imoyoqlilar. 
Og‘iz organi 2 juft. O‘pka yoki traxeya orqali nafas oladi. Ayrim 
jinsli harakat organlari 4 juft. O‘rgimchaksimonlar sinfi o‘rgimchaklar, 
falangalar, chayonlar, kanalar turkumlariga ajratiladi.
Butli o‘rgimchakning tuzilishi 
 
18-§. va hayot kechirishi
Yashash muhiti va tashqi tuzilishi. 
Butli o‘rgimchak o‘tlar 
va butalar orasiga qurgan to‘ri ustida hayot kechiradi. Qalin 
o‘t-o‘lanlar bilan qoplangan daryo va soylar bo‘yida uning 
7.2. O‘rgimchaksimonlar sinfi
?!

---

67
to‘rini ko‘p uchratish mumkin. Butli o‘rgimchakning tanasi 
kichik boshko‘krak va dumaloq shakldagi silliq qoringa bo‘lina-
di (39-rasm). Boshko‘krakning ustki tomonida to‘rt juft oddiy 
ko‘z 
chasi, oldingi uchida bo‘g‘imlarga bo‘lingan ikki juft og‘iz 
organlari joylashgan.
18-§. Butli o‘rgimchakning tuzilishi va hayot kechirishi
2
4
1
3
5
7
6
39-rasm. Butli o‘rgimchak va uning to‘ri:
1 – oyoq paypaslagich; 2 – boshko‘krak; 3 – yurish oyoqlari; 4 – qorin; 
5 – urg‘ochisi; 6 – erkagi; 7 – to‘rga tushgan o‘lja
Og‘iz organlarining birin 
chi jufti ustki jag‘lar hisob lanadi. Ust-
ki jag‘larning birinchi bo‘g‘imi harakatchan tirnoqsimon o‘sim-
tadan iborat bo‘lib, o‘ljasi tanasini teshish uchun xizmat qiladi. 
Jag‘lar 
ning asosida zahar bezlari joylashgan. Jag‘lar sanchilganida 
zahar tirnoqlar ichidagi naycha orqali o‘ljasi tanasiga tushadi va 
uni o‘ldiradi.
O‘rgimchaklarning ikkin 
chi juft og‘iz organlari oyoq paypas-
lagichlar
deb ataladi. Ular mayda sezgir tukchalar bilan qop 
langan 
bo‘lib, tuyg‘u organi hisob 
lanadi. Paypaslagichlarning asosiy bo‘g‘im-
lari pastki jag‘lar vazifasini bajaradi. Butli o‘rgim 
chakning oyoq 
paypaslagichlari yurish oyoqlariga nisbatan birmuncha kalta. Bosh-
ko‘krakda uzun va ingichka 4 juft yurish oyoq 
lari ham joylashgan. 
Qorin bo‘limining hamma bo‘g‘imlari qo‘shilib ketgan. Qornining 
orqa tomonida butsi 
mon oqish dog‘i bo‘ladi. Shuning uchun unga 
butli o‘rgimchak nomi berilgan. Qorin bo‘limining keyingi uchida 
uch juft o‘rgimchak so‘gallari (bezlar) bo‘lib, ularga o‘rgimchak bez-
larining yo‘llari ochiladi.