Zoologiya uzb 2017. indd

2
1
6
7
40-rasm. Butli o‘rgimchakning ichki tuzilishi:
1 – zahar bezi; 2 – o‘rgimchak bezlari; 3 – qizilo‘ngach;4 – oshqozon; 5 – ichak; 
6 – o‘pka xaltasi; 7 – traxeya; 8 – nerv zanjiri; 9 – yurak; 10 – jinsiy bez

---

69
xeyalar (ingichka naysimon nafas olish organlari) ham ishtirok 
etadi. Traxeyalar qorin bo‘limining keyingi qismida umumiy te-
shik orqali atmosfera havosi bilan bog‘langan. O‘rgimchak qon 
aylanish, ayirish va nerv sistemalarining tuzilishi daryo qisqich-
baqasinikiga o‘xshash bo‘ladi.
Ko‘payishi.
Butli o‘rgimchakning urg‘ochisi erkagiga nisbatan 
yirikroq bo‘ladi. Urg‘ochisi kuzda urug‘langandan keyin biror pana 
joy (toshlar va daraxtlar po‘stlog‘i osti)ga bekinib olib, iðdan to‘qil-
gan pillaga bir qancha tuxum qo‘yadi. Qishda o‘rgimchaklar nobud 
bo‘ladi, tuxumlari pilla ichida qishlab qoladi. Bahorda tuxumlardan 
yosh o‘rgimchaklar chiqadi.
1. Butli o‘rgimchakning boshko‘krak bo‘limi qanday tuzilgan?
2. Butli o‘rgimchak jag‘lari qanday tuzilgan?
3. O‘rgimchakning qorin bo‘limi qanday tuzilgan?
4. O‘rgimchakning tutqich to‘ri qanday to‘qiladi?
5. Butli o‘rgimchak qanday ov qiladi?
6. O‘rgimchaklar qanday nafas oladi?
7. Butli o‘rgimchak qanday ko‘payadi?
1. O‘rgimchak tanasi bo‘limlari: 
2. O‘rgimchakning qorin bo‘limi uchida:
a) yaxlit boshko‘krak va qorin; 
a) ikki juft o‘rgimchak so‘gallari bor;
b) bosh, ko‘krak va qorin; 
b) butsimon oqish dog‘ bo‘ladi;
d) bosh, boshko‘krak va qorin. 
d) uch juft o‘rgimchak so‘gallari bor.
3. O‘rgimchakning nafas olish organi: 
b) ikki juft o‘pkalar;
a) bir juft o‘pka va traxeyalar; 
d) ikki tutam traxeyalar.
Lug‘at daftaringizga yozib oling.
O‘rgimchaksimonlar, zahar bezlari, oyoq paypaslagichlar, o‘rgimchak bezlari, 
tutqich to‘r, o‘pka xaltalari, traxeyalar, pilla.
Jumboqni yeching. Aytishlaricha, juda mustahkam ip olish maqsadida olib 
borilgan o‘rgimchaklarni qo‘lda boqish ishlari muvaffaqiyatsiz chiqqan. Nima 
uchun shunday bo‘lgan?
Topishmoqda qaysi hayvonning ov qilishi tasvirlangan?
18. To‘ri bilan o‘rab oladi, 
Chivinga u zanjir soladi. 
Tasdiqlovchi javoblar: 1a, 2d, 3a.
18-§. Butli o‘rgimchakning tuzilishi va hayot kechirishi
?!

---

70
7.2. O‘rgimchaksimonlar sinfi