DAŞ yuxular 1 Әkrәm Әylisli Daş yuxular
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
İKİNCİ HİSSӘ Ey yerin-göyün hakimi, mәrhәmәtini әsirgәmә, mәnә düzünü de, Әylis mәni yaradıb, yoxsa mәn Әylisi yaratmışam?.. DAŞ YUXULAR 47 İlahi, bu yer nә yerdi belә! Yәni doğrudanmi dünya deyilәn şey çayların әyri qırağından baş alıb sıldırımlı dağların tәpәsinә dikәlәn nәrdivandı? Әylisdimi bura ? Necә olur görәsәn ensiz dar dәrә bircә göz qırpımında qәfil genişlәnir, genişlәnir, dünya boyda olur. Doğrudanmı Әylis bu qәdәr böyüyüb? Yoxsa burdakı bütün daşları toplayaraq ucalara gedәn bir nәrdivan qurub ki, oradan baxanda balaca, әl içi boyda Әylis dәrәsi yox, göz işlәdikcә genәlәn bütün dünya görünsün. Bu necә mәkandı, İlahi ! Bәlkә bu dağlar vavilion Allahının Mesapotomiyadakı Daş darvazasıdır. Bәlkә Akropoldur? Bәlkә bu batıq- çıxıqlar, pillәkәnlar göy üzündәki Parfenona açılır? Vә nәdәn, nә üçün onun qövüsvari pillәkәnlәri Dionis teatrının daş oturacaqlarını xatırladır? Bәlkә dә Әylisin yuxarı hissәsindәki Vuraqırd adlanan daş dünyaya Ahәng demәk daha düz olardı. (Vuraqird ermәnicә Vardakert toponiminin tәhrif olunmuş şәkilidir. Vardakert kilsәsi ( Müqәddәs Xristofor kilsәsi) Әylisin әn qәlbi yerindәdir). Amma hәlә belә demәk tezdir. Çünki Saday Sadıqlının durduğu daş pillәkәndәn Vuraqirdın daş kilsәlәrinin bircәsi dә görünmürdü. Axı o, bu ecazkar, İlahi mәkanına mәhz ahәng dalınca gәlmişdi, artist onu görürdü, әgәr o ilahi ahәngdarlıq olmasaydı bundan sonra gedilәsi yol da mәnasını itirәrdi. Artist can atdığı o uzaq mәkana qovuşmaq üçün bu daş pillәlәrlә üzüyuxarı hәlә çox dırmaşmalıydı : di gәl, ayaqlarının heyi azalmışdı, әllәri sözünә baxmırdı, başındakı ağırlıq vucudunu çәkib aparmağa imkan vermirdi. Artist heç olmasa bircә pillәkәni dә qalxmağa DAŞ YUXULAR 48 can atırdı, amma dәrhal qüvvәsini itirirdi. Bax onda Saday soyuq kәlәkötür daş çıxıntının üstünә uzandı, bir az özünә gәldi, yenidәn qırmızı bişmiş kәrpicdәn hörülәn, hәlә dә görünmәyәn kilsәyә doğru hәrәkәt etmәyә başladı. Elә ki, o bir qәdәr irәlilәyirdi, qәribәdir hәmәn an arxada qoyduğu dikdir yeni başdan irәli sürüşürdü. Dәrә boyunca axan çay qırağından başlayıb göyün üzünә qәdәr yüksәlәn pillәkәnlәrin daş dünyası zәlzәlәdәn titrәyir, o titrәyәn, yellәnәn daş dünyanın müsafiri Saday Sadıqlı yadına sala bilmirdi ki, haradadır, nә axtarır? Yoxluğun vә mәkansızlığın dәhşәtli qorxusu içindә batıb boğulurdu. Artist belә dünyaya huşunu itirәndәn sonra düşmüşdü. Hәmin gün sәhәr saat on bir, on iki radәlәrindә evdәn çıxıb Parapet tәrәfә gedirdi. Hansısa sirli bir qüvvә yenә dә Saday Sadıqlının düşüncәsinә hakim kәsilmişdi mübhәm bir qüvvә onu Eçmiәdzinә dartırdı. Saday Sadıqlı heç vaxt Eçmidzindә olmamışdı. Ancaq axır macallar, az qala hәr gecә yuxuda nahamar daşların, qayaların arası ilә ona tәrәf gedirdi vә yuxusundakı bu çәtin yol Vuraqırda aparan, kitablarda oxuduğu, videolarda gördüyü daş pillәkәnlәrә dirәnir, ilişib qalırdı. Eçmiәdzinә yollanmaq, törәtdiklәri әmәlә görә müsәlmanların bağışlanılmasını dilәmәk niyyәti Saday Sadıqlının ürәyindә Sumqayıt hadisәlәrindәn sonra, gecәlәrin birindә baş qaldırmışdı. Sonralar Saday Sadıqlı ayırd elәyә bilmirdi: bu fikir onun ağlına yuxuda yoxsa gerçәkli hәyatda gәlib. Ancaq hәmin sәhәr o, yuxudan qıvraq oyandı, yuyundu, iştahla sәhәr yemәyi yedi, lәzzәtlә çay içdi vә hәtta bu sәmavi ideyanın mәğzini sevimli arvadına danışmaqdan özünü saxlaya DAŞ YUXULAR 49 bilmәdi. Son zamanlar әrinin pisxoloji durumundan rәndicә düşәn Azadә xanım hәmәn gün işdә canını qoymağa yer tapmadı, axşam isә Mәrdәkana zәng çalıb baş verәnlәrin hamısını atasına nağıl elәdi. İndi tibblә vidalaşan doktor Abasәliyev az qala tәlәbәlik illәrindәn müxtәlif mәnbәlәrdәn Әylisin tarixi ilә әlaqәdar qarışıq mәlumatlarla dәrindәn tanış idi. Elә bu sәbәbdәn dә çәtinlik çәkmәdәn diaqnoz qoydu: «Depressiv-maniyak sindiromu» - dedi, sözünün hәqiqiliyinә özü dә inanan kimi oldu vә dәrhal da sonrasını zarafata saldı: - Nәdi, bәlkә Katalikosu sünnәt elәmәyә gedir? Qoy getsin, mane olma. Uzaq başı Vuraqırdacan gedә bilәcәk. - Sonra isә mövzunu tamam dәyişdi, gәnclik şövqü ilә yeni әylәncәsi barәdә söz açdı. - Aza, dünәn axsam o vaxtlarda yaşamış ermәni tacirinin gündәliklәr kitabını tapmışam. Hәmin ermәni savadsız imiş, amma yaxşı tacir olub. Kitabı yazmaqda mәqsәdi dә bu olub ki, ondan sora gәlәnlәr ticarәt elәmәyin әsas qaydalarını bilsinlәr. Aza, bu adam Әylisin dәhşәt vurğunu imiş. Mәәttәl qalıram, Әylis niyә ermәniyә bu qәdәr doğmadı? Onun nәyinә lazım idi çaqqalların vә ilanların yaşadığı, daşı, qayası tarlasından vә suyundan milyon dәfә çox olan bu yerdә cәnnәt xülyasına düşmәk? Mәgәr dünyada ermәniyә yer azlığıdır? Heç bilmirәm nәyә görә Eçmiәdzin bu qәdәr mәşhurlaşıb. Bir-iki dәfә olmuşam orda. Amma indi qoca vaxtımda başa düşürәm ki, Allahın evi Әylisdir! Eçmiәdzin Әylisin yanında ağzından süd iyi gәlәn uşaqdır. Eçmiәdzin katalikosundan Sadaya müәllim çıxmaz. Qoy ora getsin, hәqiqi müәllimin hüzuruna: - Abasәliyev zarafatla әlavә elәdi. DAŞ YUXULAR 50 - Eh, sәn dә, papa! Hәr şeyi zarafata salırsan, - Azadә xanım bir az incik sәslә dedi. - O, hәr bir Bakı ermәnisinin halına elә yanır, guya onları qorumaq tәkcә bunun borcudur. Ermәni onun üçün canından әzizdir. Guya onlar mәlәkdirlәr, göydәn uçub gәliblәr, biz isә cәlladıq, onların qanını içirik. Mәәttәl qalmalı işdi, tәkcә o zamanın Әylis ermәnilәrini deyil, burdakıların da ucdantutma hamısını bizim taxtabaş qara-qışqırıqçılardan üstün tutur. Öz gözü ilә heç vaxt görmәsә dә Әylisdә türklәrin ermәnilәrә qarşı törәtdiyi qәtliamı unuda bilmir. Papa, onun belә olmağının baiskarı sәnsәn. - Elә deyil, qızım, bu mәsәlәyә mәnim heç bir qarışacağım yoxdur. O, anadangәlmә düzgün, vicdanlı, insaflı adamdır. İş onda deyil, indiki ermәnilәr necәdir, әsas mәsәlә budur ki, biz necәyik. Sadayın keçmişdәki vә ya indiki ermәniylә nә işi. Onu düşündürәn bizim millәtimizdir. Sәn ki bilirsәn o, yağışdan sonra çıxan göbәlәk kimi dünyanın harasına desәn sәpәlәnmiş millәtini necә sevir, elә buna görә dә taxtabaş qara- qışqırıqçılardan fәrqlәnir. - Doktor uzun müddәt susdu. Sonra hәr ağrısını öz ağrısı bildiyi qızıyla isti, mehriban sәslә danışmağa başladı. - Sәn "Leyli vә Mәcnun"u oxumusan. Yadındadı, Mәcnunun ata tәrәfinin qoşunu qәti qәlәbә üçün Leylinin qohum-әqrabasının üstünә cumanda o nә oyun durquzur? Dava nәyin üstündә idi? Dava onun üstündә idi ki, valideynlәri öz qızlarını ayrı qәbilәdәn olan dәliyә vermәk istәmirdilәr. Leylinin dәrdindәn dәli-divanә olan Mәcnun neynәdi, hәlledici mәqamda düşmәn tәrәfә adlayıb özününkülәrә qarşı vuruşdu. Çünki ortada hәqiqi sevgi vardı. Hәqiqi sevgi sәrhәd tanımır. Bu sayaq yalnız DAŞ YUXULAR 51 qadını vә vәtәni sevmәk olar. Sevgi tәmiz güzgü kimidi, qızım, orada yalnız xeyirxahlıq vә mәrhәmәt әks olunur. Әsl sevgi hәyatda qazanılmır, onu Allah әta edir. Bizim Mәcnunun da dәrdi bax bu idi. Yaxşı ki, qızım, belә xәstәliyin әlacı hәlә tapılmayıb, - doktor Abasәliyev indiki vәziyyәtdә çarәsizliyini ifadә edәn qәhәr dolu sәslә susdu. Elә onda da doktor Abasәliyev telefondaca qızına Әylis haqqında bir saatacan uzun nitq irad elәdi. Amma o telefon söhbәti Azadә xanımı nәinki toxtatdı, әskinә daha bәrk tәlaşlandırdı, ona elә gәldi ki, bütün kişilәr tәdricәn olan ağıllarını da itirirlәr. "Bu bizim Vәng kilsәsidir - eynәn Eçmiәdzindәkinin oxşarı". Bu sözlәri bir zaman Abasәliyev Vәng kilsәsinin hәyәtindә kürәkәninә demişdi (Vәng - kilsәnin azәrbaycanca adıdır. Mәbәd bizim eranın I әsrindә apostol Varfolomey tәrәfindәn tikilib. Kilsәnin inşa olunduğu mәhәllә Vәng adlanır). Mәsәlәnin qәribәliyi var, artist haradan bilәrdi vә nә tәhәr olur ki, Eçmiәdzinә gedәn saysız-hesabsız yollardan biri Vәng kilsәsindәn keçir? Kim nә deyir desin, artıq o, Vuraqırda oxşayan, әzablı pillәkәnlәrdәn, eniş-yoxuşdan ibarәt daş dünyadan addımbaaddım, bitdә-bitdә keçmişdi. Aman Allah, bu ki, Vәng kilsәsinin eynidir. Günәşin sarımtıl, bәnövşәyi şәfәqlәri qollu-budaqlı ağcaqovaq, gilas ağaclarının çәtirlәri arasından süzülәrәk kilsәnin daşdan yonulmuş günbәzinin tәn ortasına düşür, oradan isә әks olunaraq, rәngini dәyişmәdәn, gurluğunu azaltmadan dağların әn uca nöqtәlәrinә әlәnirdi. Saday Sadıqlı bir dәfә günәşin gah yanlardan saçaraq ağac çәtirlәri arasından keçәn, gah kilsә günbәzindә, gah DAŞ YUXULAR 52 da dağların әn uca zirvәsindә hava kimi, ruh kimi dolaşan şәfәqlәrini Allahın tәbәssümü, böyük yaradanın nәzәrlәri adlandırmışdı. Bunu Allah özü dә çoxdan bilirdi. Axı başqa necә ola bilәr ki, Saday Sadıqlı huşsuz halda Bakı xәstәxanalarından birindә döşәli qala vә hәm dә elә o huşsuz, can hayında ikәn Әylisdә Vәng kilsәsini görә, o kilsәnin günbәzindә od tutub yanan gün işığını, hәyәti, bağları, gilas ağaclarının qalxıb göylәrә meydan oxumağını görә. Yayın әvvәllәri idi. 1952-ci ilin iyun ayı. Pişpişә ağacları gül açmışdı. İydәnin, yasәmәnin, akasiyanın çiçәklәri salxım-salxım olub budaqlardan sallanırdı. Üstәlik, Әylisdә Anıx adlandırılan, әsilindә Aniko kilsәsinin qarşısındakı da müxtәlif növ topa-topa әlvan gül-çiçәklәr әkmişdi. Kilsәnin qonşuluğunda, Allahın evini odun, ot-әlәf ambarına çevirәn Mirәli kişinin hәyәtindә sarı lәçәklәrini tәzә-tәzә açmağa başlayan günabaxanlar bu cәnnәt mәkanın axar-baxarını bir az da artırırdı. Danışırlar , guya, bir vaxtlar yuxarıda sarımtıl-narıncı nur içindә alışıb yanan günbәz qarlı dağlar qәdәr, dünyanın hüdudsuzluğu vә gözәlliyi qәdәr möhtәşәm imiş. Rәssam Lüsi, Haykanuşun on üç-on dord yaşlı nәvәsi yenә dә mәbәdin - Vәng kilsәsinin hәyәtindә idi. O yay Lüsi ilk dәfә Yerevandan Әylisә tәtilә gәlmişdi, ilk gündәn başalayaraq sәhәrdәn axşamacan kilsәnin hәyәtindәn aralanmamışdı. Eyni kilsәnin rәsmini neçә dәfә çәkmәk olar, İlahi? Bәlkә kilsә mәsәlәnin gözә görünәn tәrәfidi? Bәlkә o sәhәrlәr vә axşam üstü yuxarıda, günbәzdә nur saçan Allah tәbәssümünü görür vә inanır ki, onu fırça ilә kağıza köçürmәk olar? Yoxsa daha hansı sәbәbә görә sәhәrdәn DAŞ YUXULAR 53 axşama eyni mәnzәrәni çәkir, çәkir. Bәlkә dә o, mәbәdin Ezmiәdzindәkinin tam oxşarı olduğunu hәmәn vaxtlar bilirmiş? Sadayın bütün bunları başa düşmәyi sonranın işi idi. Hәlә onda Saday gәlәcәk qayınatasının adını da bilmirdi. Doktor Abasәliyevin uzun illәrdәn sonra qızı ilә birlikdә orada peyda olması Әylisin hәyatında böyük hadisә sayılmışdı : 60-cı illәrin әvәllәri idi, Saday inistitutda oxuyurdu. Nә zamansa Zülfünün atası Hacı Hәsәn İranda, İraqda, Anadoluda tacirlik elәmişdi, Әylisdә isә onun şәxsi torpağı, tәsәrrüftı, mal-qarası vә digәr mülkiyyәti vardı. Ermәni-azәrbaycanlı davasının başlamasından İsfahanda xәbәr tutan Hacı Hәsәn geri dönüb topdağıtmaz әmlakından çәkidә yüngül, vәzindә ağır nәyi vardısa toplayıb ömürlük Bakıya üz tutdu. Uzun illәrdәn sonra doktor Abasәliyev Әylisә gәlәndә onların müsәlman mәhәllәsindәki ikimәrtәbәli evi demәk olar ki, dağılmışdı. Xoşbәxtlikdәn istisna hal kimi birinci mәrtәbәdә iki otaq salamat qalmışdı. Doktor Abasәliyev hәmәn otaqlardan birinә әl gәzdirib qızıyla orada yaşamağa başladı, eyni zamanda hәyәtin başında özü üçün qabağı dәhlizili balaca bir otaq da düzüb-qoşdu. Hәmkәndlilәrinin aktiv kömәyi bәhrә verdi, heç bir ay ötmәmiş inşaat işlәri başa çatdı, hәtta hәlә o vaxtacan әylislilәrdәn bir kimsәyә qismәt olmayan әlçatmaz arzu da yerinә yetdi: evin damını şiferlә örtdülәr. Doktor Abasәliyev yeni mәnzilin tikintisi ilә bahәm istirahәtindәn dә qalmırdı. O, hәr sәhәr xeyli aralıdakı Vәng kilsәsindә başa çatan gәzintiyә çıxırdı. Uzun ziyarәt yolunun axır başında, kilsәnin hәyәtindә qaynayıb axan bulağın göz DAŞ YUXULAR 54 yaşı kimi tәmiz suyun üz-gözünә vurdu, ovcunu qoşa açıb, doyunca içir, sonra da o saf sudan evә aparmaq üçün Bakıdan gәtirdiyi termusa doldururdu. Abasәliyev soyadına Әylisdә böyük ehtiram vardı. Bu hörmәt-izzәti Abasәliyev hәr adımbaşı hiss edirdi vә tәbii ki, buna görә çox mәmnun olurdu. Ona bәslәnәn ehtiram vә hörmәt kәnddә keçirdiyi hәmәn yay günlәrindә dә doktora lәzzәt verir, canına sarı yağ kimi yayılır, Әylis camaatı ilә doğma kәndin yetirib bitirdiyi mәşhur, qәnimәt adam arasında sıx ünsiyyәt yaranırdı. Doktor Abasәliyevin sәlahiyyәti var idi ki, istәdiyi evin qapısını döysün vә o evin yiyәsinә lazım olan sözü desin. O, özünәmәxsus tәrzdә qapısını vaxtlı-vaxtında süpürüb tәmizlәmәyәn, yaxud zir-zibilini çayın qırağına tökәn arvadları danlayırdı. Xәstәlәrin imdadına çatır, әlindәn gәlәn yardımı әsirgәmirdi. O, cәmi bircә dәfә kilsәni şәxsi anbara çevirәn Mirәli kişi ilә elә tәrzdә danışdı ki, ermәni Ankanın uzun müddәtdәn bәri apardığı davaya nöktә qoyuldu. Mirәli kişi hәmәn gün nәinki kilsәdәn әlini çәkdi, üstәlik oranı tәmizlәdi, gülә-gümüşә döndәrib kilsәnin açarını şәxsәn öz әli ilә Ankaya tәslim elәdi. Doktor Abasәliyevin dediyinә görә bir vaxtlar Әylisdә on iki kilsә olub. Saday Sadıqlıya hәmin kilsәlәrdәn sәkkizinin yeri mәlumdur. Yerdә qalanların xarabalığı hardadı, bunu heç doktor Abasәliyev dә bilmir. Әslindә movcud olan sәkkiz kilsәni dә kilsә adlandırmaq olmaz, yeri bilinir, uçuq-söküklәrdi. Onlardan әn qәdiminә әylislilәr İstazın deyirlәr. İndinin özündә heç bir әylislini inandıra bilmәzsәn ki, hәqiqәtdә İstazın deyilәn bir söz yoxdu. Bunun gerçәk ifadәsi Astvasadundu, söz ermәni DAŞ YUXULAR 55 dilindәdi. Allah evi demәkdi. İndi onun zirzәmiyә dirәnәn ikicә divarı qalıb. Nә zamansa bura ermәnilәrin Mәkkәsi, Mәdinәsi olub. Yalnız zirzәmisi salamat qalan bu «ermәni Mәkkәsi» kәnddәn xeyli aralıda, çılpaq dağların dibindә, dәrmana bir ağac bitmәyәn, bir әlcә kölgә üzünә hәsrәt qalan, yayın cırcırama istisindә daşı, qayası tәndir kimi alışıb yanan yerdә idi vә indi zirzәmidә çobanlar vә mal- heyvan daldalanırdı. Sanki salamat divarlar da Allahın evinin nişanәsi kimi qalmış vә zaman-zaman insanlara xatırladır ki, Allahın evi bir özgә yerdә deyil elә burdadır, budur. Digәr üç mәbәddәn biri ( Әylisdә kimsә xatirlamır ki, onları nә zaman dağıdıblar) Ağ kilsә, o birilәri Yetim kilsә vә Meydan kilsә imiş. Ümumiyyәtlә salamat qalanlar Vuraqırdda - Vәngdә Daş kilsә vә Dop idi - keçmişdәki möhtәşәmliyi qoruyub saxlayan abidәlәr baxımsız vә Allahsız qalmışdılar. Kilsәlәrin dördünü elә tikmişdilәr ki, hәrәsinin arxasında bir dağ dayanırdı. Tәbii ki, Әylisin müsәlman әhalisi bunun fәrqinә vara bilmәzdilәr. Ancaq bu, belә idi vә kilsәnin belә tikildiyini, hәr kilsәnin arxasından bir dağ yüksәldiyini, belә bir ahәngdar düzülüşü, anlam üçün ermәni olub tarixin әlifbasın bilmәyә ehtiyac yoxdu. Hәr kilsә arxasında dayanan dağın rәngindәdir, sanki onu tikmәmişdilәr, elәcә dağdan kәsib elә o dağın qucağına qoymuşdular ki, Allah әtrafı seyr elәyәndә әziyyәt çәkmәsin, rahat-rahat baxa bilsin. Ayrı- ayrılıqda hәr kilsә yaxasında tikildiyi dağın doğmaca balasıydı elә bil. Saday Sadıqlı doktor Abasәliyevin özündәncә hәmәn yay eşitmşdi ki, Vәng ermәnicә « monastr» demәkdir. Saday ilk dәfә bax elә orda Vәng DAŞ YUXULAR 56 kilsәsinin hәyәtindә gәlәcәk qayınatasına rast gәldi. İlk kәlmәdәn söhbәtlәri tutdu, söhbәtlәşdilәr, o vaxtlar bir- birinә qarşılıqlı ehtiyac hiss etdilәr vә xoş münasibәtlәr sonradan dostluğa çevrildi. Hәmin yay onlar (adәtәn ikilikdә, hәrdәnbir Azadә dә onlara qoşulurdu) bağ- baxçadan keçib, bulaqdan içib, kilsәlәrә baş çәkib doyunca gәzib dolaşdılar. Hava sәrin olan vaxtlarda hәtta dağın o üzünә aşıb qonşu kәndlәrә gәzmәyә gedirdilәr. Çox vaxt axsamlar danışır, sәhәrlәr qәrarlaşdırdıqları yerdә görüşürdülәr. Bәzәn Abasәliyev lap ertәdәn qalxıb Sadaygilә gәlir, onu tәlәsdirirdi, « tәlәs, cavan oğlan, bir azdan gün qalxacaq ». O zamanlar Abasәliyev Sadaya cavan oğlan deyirdi. O yay günlәrin hәr biri, Әylisdә Abasәliyevlә birgә keçәn vaxtlar yalnız Әylis haqda olan maraqlı әhvalatlarla deyil, hәm dә havasındakı sәfalı quru istisiyilә uzun illәr bir bayram tәәssüratı kimi Sadayın yaddaşından silinmәdi. Bir dә tәzә-tәr yaşıllığıyla, bir dә neçә-neçә çeşmәlәrinin dadıyla vә tәbii ki, әn çox da adamlarının mehribanlığıyla yaddaşına hәkk olundu. Axşamlar danışdılar ki, sabah görüşüb, ikilikdә Vuraqırddan xeyli aralıda yerlәşәn Әylisin çoban yataqlarına baş çәksinlәr. Bundan irәli dә yay tәtillәrindә Saday istәmişdi, gedib çoban yataqlarını görsün. Sadayın uşaqlıq dostu, yeddi il onunla bir sinifdә oxuyan Camal elә yedinci sinifdә mәkdәbdәn aralanıb qoca çobana qoşularaq kolxozun mal-qarasını, qoyun-danasını otarmağa getmişdi. O vaxtdan bu vaxta Camalın yay aylarında kәndә gәlmәyә imkanı olmurdu. Tәkbaşına dağlar aşıb uşaqlıq dostu ilә görüşmәk Sadaya da çәtin DAŞ YUXULAR 57 idi. Vәng kilsәsinә qәdәr olan yol dümdüz idi, hәmin o dümdüz yolun sonunda çayın qırağına düşüb yoxuş cığıra çıxdılar. Dağlardan sızan balaca Әylis cayının suyu adi bir bulaq axarı qәdәr olar, ya olmazdı. Hәm dә onun suyu ürәk yanğısını biran da söndürәn bulaq suyu qәdәr soyuq deyildi. Amma uzun yolun istiliyi canlarını bürüyәndә elә bu çayın suyu da kara gәlirdi. Birtәhәr dәhnәnin yanına çatdılar. Elә orada anladılar ki, bәlәdçi vә at, yaxud eşşәk olmasa ora gedib çıxa bilmәyәcәklәr. Elә buna görә dә çobanların açdığı dar cığırla geri dönüb günortaya yaxın Әylisin әn uca nöqtәsindә qәrar tutan Vәng kilsәsinә yetişdilәr. Saday kilsәyә uşaqlıqdan bәlәd idi. Orada saysız- hesabsız göyәrçinlәr mәskәn salmışdı. Ona görә dә cammat arasında bu yerin ikinci adı « Göyәrçin bazarı » idi. Onlar kilsәnin hәyәtinә girәndә göyәrçinlәrdәn әsәr- әlamәt qalmamışdı. Görünür, quşlar su vә dәn dalınca bağlara, tarlalara uçub getmişdilәr. Elә buna görә dә kilsәnin qalın divarlarının arasında mövcud dünya vә atmosferlә heç bir әlaqәsi olmayan sakitlik vә sәsizlik, insansızlıq vә zamansızlıq hakim idi. Hәtta kilsәnin içini dolduran hava da bu dünyanın havası deyildi, yad hava idi. Düz xәtlә boyunca uzanıb künbәzin dörd pәncәrәsini yarıb keçәn gün işığı hәmişәki Әylis işığına bәnzәmirdi, sanki çox uzaq vә gözәgörünmәz bir mәkandan axıb gәlirdi. Künbәzin aşağı hissәsindә axır macallarda әmәlә gәlmiş, yarıqdan sızan gün işığı nәsә yad dünyanın sirli- sehirli ovqatını yaradırdı. Çayın qırağından başlayıb yuxarı, kilsәyә aparan daş pillәkәnlәr Sadayın uşaqlıq yuxularına çox girmişdi. DAŞ YUXULAR 58 Uşaq vaxtlarında Saday çayın qırağından başlayıb yuxarıya, addım-addım kilsәyә tәrәf dikәlәn daş pillәkәnlәri görmüşdü, o pillәkәnlәrә dayaq olan dayanan meydançanı görmüşdü. Vә bununla yanaşı o yüksәklikdәn geriyә, çayın qırağına yenәn, möhkәm daşlardan hörülü daracıq yol da yadındaydı. Amma doktor Abasәliyevlә uğursuz sәfәrdәn geri döndüklәri gün Sadaya elә gәldi ki, ömründә heç zaman bu kilsәni, ona qalxan daş yolu, daş divarları, bu qәribә, qәdim Vuraqırdda olan yeganә yolu görmәyib. Qulu elә hәmin Qulu idi, dәyişmәmişdi. Nә zaman ki, tutması tuturdu, dәrhal evdәn çıxır, sәhәrdәn axşamacan bir hovur toxtamadan darvazanın qabağında fırlanır, ağzı köpüklәnә-köpüklәnә öz-özüylә danışırdı. Onu danışdıran sәbәb isә guya bu idi ki, kimsә hәr gün su arxına zәhәr tökür vә o zәhәr dә onun hәyәtinә axır. Qulu hәmәn "mәrdimazarları" ağlı kәsәn dәrәcәdә, belәcә zәrәrsizlәşdirirdi. O, evinin üstünә daş atan, damına dırmaşan uşaqlara nifrin yağdırırdı. Ayrı yerlәrdәn gәlәn, qozbel arvadı vә evdә qalıb qarımış naxoş qızı ilә yaxınlıq elәmәk istәyәn hansısa cavan oğlanları hәdәlәyirdi. Doktor Abasәliyev pul çıxarıb Qulunun cibinә basdı. O, susdu vә tәәccüblә uzun-uzadı doktor Abasәliyevә baxdı. - Nәdir, Qulu. Tanımadın mәni? - doktor soruşdu. Pessimis Qulu bir qәdәr fikirlәşdi vә birdәn doktorun çiyninә vurub dedi: - Zülfü deyilsәn? Böyründәki yoldaşını isә o saat tanıdım, uşaq olanda bütün günü boş-boşuna aralıqda DAŞ YUXULAR 59 veyillәnirdi. - Bu dәfә Qulu doktorun çiynini bir az da bәrk dürtmәlәdi - Bәri bax, Zülfü, sәn hara, bura hara? - Gәldim, baxım görüm sәn öz cinlәrinlә necә yola gedirsәn - deyә doktor Abasәliyev cavab verdi vә ehmalca Sadaya göz vurdu. Hә, Pessimis, yenә onlar sәnә nә pıçıldayırlar? Gecә gәlirlәr, yoxsa gündüzlәr dә qır-saqqız olub yaxandan әl çәkmirlәr? - Söz tapdı danışmağa, - Qulu rәncidә oldu - adını da doxtur qoyub. - Demәli cinlәrlә dostluğu pozmusan? De görüm bu il hәyәtdә bir şey әkә bildin? - Әlbәttә әkmişәm, elә şey olar? - Pessimis Qulu uca sәslә dillәndi vә tez dә söhbәti dәyişdi. - Heç denәn bu alçaqlar qoyurlar ki, әkdiyimizdәn bir şey әlә gәlә? - Deyirsәn, cinlәri yanından qovmusan, hә? - Belә yerdә cin durmaz! Buranın adamları cindәn dәhşәtlidir. - Pessimis Qulu darvazanı tәpiklә itәlәyib açdı - Budur, özün bax, әclaflar hәyәtә gәlәn suyu zәhәrlәdilәr, nә ki ağac var quruyub. Saday hәyәtә göz gәzdirdi: әsasәn әrik, orda-burda gilәnar, armud, fındıq, şaftalı ağaclarıydı. Gilas ağacına mәmәlәri dizinәcәn sallanan keçi bağlanmışdı. Divarın dibindә әkilәn zirinc kollarının dibindә bir neçә toyuq vә cücә eşәnәk atırdı. Hәyәtә heç nә әkilmәmişdi. Heç bir ağac-zad da qurumamışdı. Onlar Qulunun darvazasından çıxanda: - Sәn ki bilirsәn, cavan oğlan, bu çoxdanın dәlisidi - Abasәliyev dedi. Onlar daş döşәnmiş dar yolla üzü aşağı gedәndә yan-yörәdәki evlәrә nәzәr sala-sala Sadaya gözlәnilmәz, qorxulu vә qәribә әhvalat danışdı. Kataloq: blog -> Kitab Kitab -> Ən dar günümdə də məni tək qoymayan Taylerin xatirəsinə Məktəblilərin sinifdən xaric oxusu üçün Kitab -> Vaqġf sultanli Kitab -> Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin Kitab -> Milli Virtual Kitabxananın Təqdimatında Tanınmış alman yazı Kitab -> Wilhelm reich Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|