Əbu Əli Həsən ibn Əli Xacə
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əbu Əli Həsən ibn Əli Xacə Nizamülmülk, Siyasətnamə, Bakı. “Çıraq” 2007.Səh.273
- NĠZAMÜLMÜLKÜN HƏYAT VƏ FƏALĠYYƏTĠ HAQQINDA
|
1 Əbu Əli Həsən ibn Əli Xacə Nizamülmülk SĠYASƏTNAMƏ Bakı, “Çıraq” 2007 2 Əbu Əli Həsən ibn Əli Xacə Nizamülmülk, Siyasətnamə, Bakı. “Çıraq” 2007.Səh.273 ISBN 5-552-01366-7 ©“Çıraq” nəĢriyyatı, 2007 3 NĠZAMÜLMÜLKÜN HƏYAT VƏ FƏALĠYYƏTĠ HAQQINDA Xacə Nizamülmülk Həsən ibn Əli, səlcuq sultanlarından Alp Arslan (1063-1072) və Məlik Ģahın (1072-1092) vəziri olmuĢ, Səlcuqilər dövlətinin geniĢlənib möhkəmlənməsində, ölkənin iqtisadi qüdrətinin artırılmasında, ordunun qüvvətlənməsində, abadlıq iĢlərinin aparılmasında, elm və mədəniyyətin yüksəlməsində çox böyük iĢlər görmüĢdür. Bu dövrlərdə, mübaliğə etmədən demək olar ki, dövləti sultanlar deyil, Nizamülmülk idarə edirdi 1 . Nizamülmülk daxili dövlət iĢlərilə yaxından məĢğul olmaqla bərabər, xarici siyasətə istiqamət verir, din-Ģəriət qayda-qanunlarına dəxalət edir, məzhəb və təriqətləri öyrənmək, dövlət və din xadimləri hazırlamaq məqsədilə xüsusi mədrəsələrin açılmasına təĢəbbüs göstərir və böyük maddi yardım edirdi. Bu mədrəsələr Sonralar «Nizamiyyə» mədrəsələri adı altında Ģöhrət tapmıĢdı. Bunların ən məĢhuru bir çox dövlət və din xadimləri, münəccimlər, filosoflar,hüquqĢünaslar və Ģairlər hazırlamıĢ Bağdad nizamiyyəsi sayılırdı. Bu mədrəsələr Nizamülmülkün ölümündən Sonra da öz fəaliyyətlərini davam etdirmiĢ və ġərq ölkələrinə böyük Ģəxsiyyətlər vermiĢdir. Sədi ġirazi kimi bir Ģairin məhz Bağdad nizamiyyəsi divarları arasında yetiĢdiyini qeyd etmək kifayətdir. Məxəzlər Nizamülmülkün anadan olması, həyatı və fəaliyyəti, dini görüĢləri və əqidəsi haqqında sən dərəcə ziddiyətli məlumatlar verir, onun özü barədə müxtəlif əhvalatlar, bəzən əfsanəyə oxĢayan rəvayət və hekayələr danıĢırlar. Bu rəvayətlərin ən məĢhurlarından biri Nizamülmülk, Xəyyam və Həsən Səbbah əhvalatıdır. Nizamülmülkün «Məcməül-vəsaya» («Vəsiyyətlər toplusu») adlı əsərindəki rəvayətə görə guya Nizamülmülk, Xəyyam və Həsən Səbbah gənc yaĢlarında bir məktəbdə oxuyurmuĢlar, söz verib əhd-peyman bağlayırlar ki, kim böyük bir mənsəbə çatsa, o birilərini irəli çəksin, onlara kömək etsin. Zahirən həqiqətə oxĢayan bu rəvayət bəzi tarixi faktlara əsasən mümkün olduğu halda, baĢqa faktlar tərəfindən tamamilə qeyri-adi görünür.Tarixi faktlara görə, biz əsrinin sən dərəcə görkəmli alim və Ģairi olan Xəyyamın doğrudan da NiĢabur yaxınlığında kənd aldığını, orada yaĢayaraq yaratdığını, Həsən Səbbahın sarayda vəzifə aldığını görürük. Lakin digər tərəfdən bu üç tarixi Ģəxsiyyət arasında olan yaĢ fərqləri onların gənclikdə bir yerdə oxuya biləcəyini tamamilə Ģübhə altına alır.Tarixdən məlum olduğu üzrə, Nizamülmülk 1018-ci ildə, Xəyyam 1040-cı ildə anadan olmuĢdur. Həsən Səbbahın anadan olduğu il isə məxəzlərdə göstərilmir. Beləliklə, Nizamülmülkün yaĢı 22-23-ə çatdıqda Xəyyam anadan olmuĢdur. Bu qədər yaĢ fərqləri olan adamların gənc yaĢlarında bir mədrəsədə oxuya biləcəyini, əlbəttə ciddi bir hökm kimi qəbul etmək olmaz. Əgər Nizamülmülkün ölərkən bəzi məxəzlərin göstərdiyi kimi 2 , doxsan altı yaĢda olduğu ehtimal edilərsə, onun 1 BSE, ikinci nəĢri,29 c,səh.603 2 ġəmsəddin Sami, Qamüsül-əlam,6-cı cild,səh.4587-88 4 anadan olduğu il, 1018 deyil, (Nizamülmülk 1092-ci ildə vəfat etmiĢdir) 996-cı il olmalıdır. Məxəzlərin verdiyi məlumata əsasən, Nizamülmülk (Xacə Qəvaməddin Əbu-Əli Həsən bin Əli) bir rəvayəta görə Ġranın Ģərqində Tusun zadəgan nahiyəsində, baĢqa rəvayətə gorə isə Nuqan məhəlləsində 408 hicri-qəməri, yəni 1017/18-ci miladi illərində anadan olmuĢ, ilk təhsilini də burada almıĢdır. Sən dərəcə istedad və bacarığa malik olan Həsən bin Əli hələ gənc yaĢlarından divan iĢlərinə həvəs göstərmiĢ, dövründə çox dəbdə olan Ģəriət qanunlarını böyük aludəliklə öyrənmiĢ, hədis və rəvayətləri əzbərləmiĢ, katiblik, dəbirlik sənətlərinə məharətlə yiyələnmiĢdir. Az müddət içərisində yuxarıda adları çəkilən peĢələrdə Ģöhrət tapdığından əvvəlcə Bəlx hakimi Əli bin ġadanın xidmətində katiblik vəzifəsində iĢləmiĢdir. ġeferin fars dilində nəĢr etdirdiyi «Vəzirin tərcümeyi-halı» kitabında oxuyuruq: «bir müddət Bəlxin əmiri ibn ġadanın yanında olub katiblik edirdi». VaxtaĢırı ibn ġadan Xacəyə deyirdi: «Ey Həsən, yaman kökəlibsən». Sonra nəyi vardısa tutub əlindən alar və deyərmiĢ:» Sən katibsən, qələmin sənə bəsdir». Ġbn ġadanın xəsisliyi kimi qələmə verilən bu söhbətin özündə də arabir Nizamülmülkün «çox kökəldiyi», varlanıb dövlət sahibi olduğu açıq-aydın nəzərə çarpır. Əlbəttə, bu vəziyyətə nə ġadan dözə bilərdi, nə Nizamülmülk. Ona görə bir müddət iĢlədikdən Sonra katiblikdə etdiyi bəzi özbaĢınalıq və qeyri-qanuni iĢlərə yol verildiyindən mal və əmlakı müsadirə edilmiĢ, oranı tərk edərək Davud bin Mikayıl Səlcuqun yanına qaçmıĢdır. Artıq saray iĢlərinə, xüsusilə divan və katiblik həyatına yaxĢı bələd olan, sarayda baĢ verən düĢmənçilik paxıllıq, yaltaqlıq, ürəyə girmək, nifrət salmaq, xalq əmlakının necə talan edildiyini, rəiyyət və millətdən haqlı-haqsız vergilərin necə toplandığını, bunların kiçik və böyük məmurlar tərəfindən necə mənimsənildiyi üsullarına vaqif olan, özü də belə iĢlərin ləzzət və əziyyətini dadmıĢ Nizamülmülk üçün Davud bin Mikayılın ürəyinə yol tapmaq, ona qulluq göstərmək, irəli çəkilmək, torpaq, dövlət və qul sahibi olmaq o qədər də çətin deyildi. Çünki o dövrdə hamı belə edirdi. Ona gorə də Nizamülmülk və «Siyasətnamə»dən danıĢarkən marksizmin öyrətdiyi və həqiqətin göstərdiyi kimi, yalnız tarixi Ģəraitdən çıxıĢ etmək, o dövrdə baĢ verən hadisələri yalnız o dövrün süzgəcindən keçirmək lazımdır. Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|